8009766977

„Polityka wschodnia” - mit i doktryn;

wobec wszystkich wschodnich sąsiadów, ostateczne wyrzeczenie się Wilna i Lwowa, a także dążeń do wyrównania krzywd z przeszłości.

Po 1989 r. koncepcje Mieroszewskiego, kontynuowane i następnie propagowane przez redaktora paryskiej „Kultury” Jerzego Giedroycia, stały się jednym z podstawowych elementów polskiego politycznego konsensusu w sprawie polityki zagranicznej. W sposób naturalny zdominowały proces kształtowania polskiej polityki zagranicznej wobec nowo powstających państw Europy Wschodniej. Wynikało to z tego, że po pierwsze, sąsiadami Polski były wówczas wyłącznie państwa od pół wieku znajdujące się pod sowiecką dominacją, a Związek Sowiecki wciąż pozostawał jedynym naszym wschodnim sąsiadem. Po drugie, nie było dla tego sposobu myślenia poważnej intelektualnej alternatywy.

Doświadczenia historyczne skłaniały nowy polski rząd oraz wspierające go elity polityczne do dużej ostrożności w prowadzeniu polityki wobec Związku Sowieckiego. Imperium sowieckie słabło - dziś wiemy, iż na Kremlu już zdawano sobie sprawę, że władza sowiecka nie ma dość siły, aby utrzymać status quo w Europie Środkowej, ale w Polsce wciąż liczono się z możliwością odsunięcia od władzy tej części sowieckiej elity, która opowiadała się za polityką pierestrojki i głasnosti. Obawa przed Moskwą nie tylko determinowała stosunek nowego rządu do Związku Sowieckiego, ale także w istotnym stopniu oddziaływała na całą polską politykę zagraniczną, ograniczając jej pole manewru. Tempo otwierania się Polski na Europę, nadrabiania opóźnień we współpracy z EWG i Stanami Zjednoczonymi oraz budowania pojednania z Niemcami było więc uzależnione od stanu stosunków ze ZSRS.

W miarę rozpadu sowieckiego imperium polska polityka wschodnia traciła swoje podstawy koncepcyjne, co negatywnie zaczęło się odbijać na jej spójności. Pojawiły się spory o sposób jej prowadzenia i długofalową strategię¹. Przemiany zachodzące w Europie jesienią 1989 r. i wiosną 1990 r. - obalenie muru berlińskiego i zapowiedź zjednoczenia Niemiec, upadek komunizmu w innych państwach Europy Środkowej - wzmacniały pozycję Polski w stosunku do Związku Sowieckiego. Rząd Tadeusza Mazowieckiego próbował więc dostosować polską politykę wschodnią do zachodzących zmian.

7

1

Z. Najder, Polska polityka zagraniczna 1989-1993: bilans zaniedbań, „Arka” 1994, nr 51 (3), s. 49-67.

„Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2006, nr 3 (31)