8658358962

PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY 2001 z. 4 PL ISSN 0033-202X

JANUSZ DUNIN IGOR KLUCZNY

BIBLIOTEKI NAUKOWE WOBEC CENZURY

Problemy prohibitów przed 1990 r. Sprawa dostępu bibliotek polskich do światowej literatury w czasach PRL. Spór Uniwersytetu Łódzkiego z władzami celnymi w sprawie wydawnictw zatrzymanych na granicy.

Zapewnienie możliwie najszerszego dostępu do dorobku myśli ludzkiej stanowi jedną z głównych zasad bibliotekarstwa. To, co znajduje się na półkach księgozbiorów, w znacznej mierze zależy od tego, co jest lub było na rynku księgarskim. Polityka wydawnicza promująca określone treści, a nie dopuszczająca do publikowania innych, odzwierciedla się na półkach bibliotek. Urząd cenzorski w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej był czymś, czego bibliotekarze nie akceptowali, ale traktowali jako coś zewnętrznego, co —jak pogoda — kształtuje nasze postępowanie, ale nie jesteśmy w stanie nań wpłynąć i trzeba z tym jakoś żyć. W opinii rządzących słowo drukowane miało przebudowywać świadomość społeczną oraz tworzyć postawy i normy moralne akceptowane przez jednopartyjną władzę, a autorzy mieli być architektami dusz ludzkich, budowniczymi nowego, socjalistycznego społeczeństwa. Instytucja cenzury miała stać na straży tego zadania, umacniać je i chronić przed treściami, które mogłyby szkodzić procesowi tworzenia nowego człowieka i społeczeństwa. Cenzorzy zakładali, iż wszelkie teksty przeznaczone do obiegu czytelniczego są aktywne politycznie i zdeterminowane interesem politycznym. W ich świadomości nie istniały teksty neutralne ideologicznie. Marzeniem władzy było, aby teksty niepożądane w ogóle nie powstawały (zjawisko autocenzury), albo przynajmniej nie były rozpowszechniane. W tym celu upaństwowiono wydawnictwa, drukarnie, hurtowy oraz detaliczny obrót książką i prasą, wprowadzono centralne rozdzielnictwo papieru. Polityka cenzuralna wobec wydawców i bibliotek powszech-