8658359331

Nowe poglądy na rozwój rzeźby rasowej 429

niższej, o podłożu nieprzemarzniętym, ogromne masy wód roztopowych i wiosennych są wprowadzane w krótkim okresie roztopów w podziemie. Wody te żłobią i rozpuszczają bardzo intensywnie, ponieważ płyną pod dużym ciśnieniem i mogą zawierać dużo C0₂ wskutek wielkiej rozpuszczalności C0₂ w wodzie zimnej (rozpuszczalność C0₂ w temperaturze 2° wynosi 3091 mg/1 wody, w temperaturze 20° — 4689 mg/1, a przy 40° 974 mg/1 (1). Z żywą działalnością tych wód Co r bel wiąże powstawanie wielkich jaskiń alpejskich oraz dużych lejów położonych już w strefie lasów. Wapień zachowuje się tutaj jak skała mało odporna (2). Według Rathjensa (30) zaznaczają się w górach wysokich 3 strefy zjawisk krasowych. Zaraz poniżej granicy wiecznego śniegu znajduje się strefa gruzowa, w której wietrzenie mrozowe nie sprzyja rozwojowi i zachowaniu się form krasowych. W wysokości 2300 do 1700 m występuje strefa żłobków krasowych, tworzonych przez obfite wody roztopowe i opadowe w obszarach o ubogiej szacie roślinnej, zwłaszcza na wyglądach lodowcowych. Poniżej granicy lasu zanikają żłobki krasowe, a znajduje się strefa lejków krasowych nieraz starych, nawet peryglacjalnych, ale do dziś w dalszym ciągu rozwijających się. Pogląd ten potwierdzają badania G. Glauerta ¹ z tym, że w strefie żłobków obserwował też studnie krasowe i lejki, wypełnione śniegiem.

Ryc. 6. Aktywny lej nadzmarzło-ciowego krasu w środkowej części dorzecza Leny. Według S. S. Ko r-żujewa i S. S. Nikołajewa (17). 1) Pokrywa piaszczysta, 2) wapień, 3) zasięg strefy aktywnej

Fig. 6. Active funnel of a permafrost karst in the central part of the Lena basin. After Karzhuyev and Mikolayev. 1) Sandy cover, 2) li-mastone, 3) rangę of active zonę

Z tego zestawienia poglądów na przebieg krasowienia w różnych strefach klimatycznych wynika, że najmniej wiadomości mamy o przebiegu krasowienia w strefie o klimacie umiarkowanym. Nie można wnioskować o tym przebiegu na podstawie form, znajdujących się w tym obszarze, bo mogły one powstać w trzeciorzędzie w warunkach klimatu gorąco-wilgotnego albo w plejstocenie w klimacie zimnym peryglacjalnym, z marzłocią i bez marzłoci. Z tego powodu nawet w obszarach klasycznych badań krasowych dąży się do określenia wieku form i odtworzenia przebiegu ich powstawania w innych bardziej sprzyjających warunkach klimatycznych (R o g 1 i ć, M e-1 i k). J. Roglić (32) wiąże np. powstanie równin korozyjnych w krasie dynarskim z klimatem gorąco-wilgotnym, jaki miał panować w górnym pliocenie (według D. Jaranoffa, (16) i innych panował wówczas klimat raczej suchy, sawannowy). J. B ii d e 1 ² pagóry zaznaczające się w rzeźbie Raxu (Alpy Wschodnie) i Szwabskiej Jury uważa za formy krasu tropikalnego przetrwałe od miocenu. Ta rewizja dotychczasowych poglądów na genezę i wiek form krasowych, znajdujących

1

Ober die Altformen in den Steiner Alpen. Geomorphologische Studien. Gotha 1957.

2

Fossiler Tropenkarst in den Schwabischen Alb und den Ostalpen. „Erd-kunde“ V, Bonn 1951.    ,