8658359173

JERZY KONDRACKI

Szwajcarskie poglądy na pojęcie krajobrazu uj geografii

W „Przeglądzie Geograficznym¹ kilkakrotnie już referowano dyskusje na temat pojęcia „krajobrazu¹, które toczyły się w Związku Radzieckim i recenzowano szereg prac, zarówno radzieckich, jak i niemieckich, jakie się ostatnio pojawiły w tej dziedzinie geografii ².

Kierunek „krajobrazowy¹ w geografii ma swoją długą tradycję przede wszystkim w Niemczech i w ZSSR, natomiast znacznie słabiej rozwijał się w innych krajach. Publikacje dra Hansa C a r o 1 a, docenta geografii na uniwersytecie w Zurichu (1, 2, 3) oraz dra Ottona W er n 1 i z Aarau (4) są próbami krytycznej analizy koncepcji krajobrazu i reprezentują poglądy metodologiczne rozwijające się w Szwajcarii.

Wymienieni autorzy odrzucają pogląd, że krajobraz (Landschaft) jest pojęciem oznaczającym jednostkę przestrzenną o określonym, jej tylko właściwym charakterze. Według nich jest to pojęcie ogólne oznaczające dowolnie wybrany i dowolnie ograniczony fragment trójwymiarowej przestrzeni sferycznej, w której przenikają się nawzajem i oddziałują na siebie litosfera, hydrosfera, atmosfera, biosfera i antroposfera. Przestrzeni tej nadają nazwę geosfery i uważają ją za właściwy obiekt badań geograficznych, w czym zbliżają się do stanowiska geografów radzieckich mówiących o „powłoce geograficznej“ lub „krajobrazowej “ ¹ (jednak niezależnie od nich, ponieważ nie cytują literatury rosyjskiej).

Wobec wieloznaczności terminu „Landschaft¹ Ca roi proponuje zastąpić go nowym terminem „gecmer¹ (ge — ziemia, meros — część całości, okręg, okolica), rozumiejąc pod tym dowolną część geosfery. Równocześnie zarówno Ca roi jak i Wernli wychodzą z założenia, że taka złożona całość, jaką przedstawia cała geosfera lub jej część — geomer — są obiektywnie niepoznawalne i można je jedynie relatywnie interpretować z jakiegoś punktu widzenia. Zdaniem Ca rola taką relatywną interpretację jakiegoś geomeru („krajobrazu¹) można wykonać ze stanowiska antropogeografii, geografii ekonomicznej i poszczególnych jej dyscyplin, natomiast geografia fizyczna („Naturgeographie¹) nie obejmuje całości krajobrazu „kulturalnego¹, lecz tylko jego składniki przyrodnicze. Ten pogląd Ca roi a rozwija dalej Wernli, który proponuje wprowadzić nowe pojęcie „geoptcm¹ (ptoma — przypadek) na oznaczenie

1

S. K a 1 e s n i k. Przedmiot i zakres geografii fizycznej. „Przegląd Geograficzny" t. XXVIII, z. 2.

2

Por. „Przegląd Geograficzny" t. XXIV, z. 4 (Sprawozdania), t. XXV, z. 4 (Sprawozdania), t. XXVIII, z. 2 (Sprawozdania i Recenzje), t. XXIX, z. 4 (Recenzje).