9580798320

*

uzyskują zatem głębszy, metaforyczny sens, którego istnienie było charakterystyczne dla dramatów średniowiecznych.

Fantastyka połączona jest w III części Dziadów z mocno przez Mickie-

✓

wieża zaakcentowanymi realiami. Świat realny pomimo nieustannego kontaktu z światem nadprzyrodzonym pozostaje jednak stale osadzony w konkretnej rzeczywistości. Czas i miejsce akcji są tu już w Prologu wyraźnie określone - jest to cela przerobionego przez zaborcę na więzienie klasztoru ks. Bazylianów w Wilnie w dniu 1 listopada 1823 roku, zmienia się ona w trakcie rozwoju akcji (podobnie jak zmienia się miejsce akcji w dramacie średniowiecznym wbrew klasycznym regułom) na dworek pod Lwowem, salon warszawski, pałac Senatora, ale cały czas pozostaje na ziemiach polskich, które stały się po rozbiorze państwa więzieniem dla zamieszkujących je patriotów. Scena więzienna przedstawia współczesną Mickiewiczowi rzeczywistość wileńską, zaznajamia widzów z działalnością Nowosilcowa jako urzędnika carskiego, informuje, w jaki sposób przebiegał proces filomatów, ukazuje więźniów prawdziwymi nazwiskami, starając się wiernie oddać ich indywidualności.

Tak drobiazgowo określone miejsca i czas akcji nie wynika, jak miało to miejsce w moralitecie, jedynie z czerpania szczegółów obyczajowych z otaczającego pisarza świata. Mickiewicz zaznacza we wstępie do utworu, że chodzi mu o ukazanie konkretnego faktu historycznego, który stanowi przykład postawionej przez niego w utworze tezy o zbawieniu poprzez cierpienie. Prawda przedstawionych faktów mają poświadczać.

Jeszcze kilka uwag o kompozycji III części Dziadów. Chociaż na pierwszy rzut oka sceny mogą sprawiać wrażenie następujących po sobie mechanicznie i powiązanych luźno, to jednak jest to kompozycja dokładnie przemyślana. Prolog stanowi powiązanie III części Dziadów z częściami II i IV, a zarazem wprowadza widzów w zasadniczą problematykę utworu.

Scena więzienna przedstawia rzeczywistość historyczną i, podobnie jak sceny w salonie warszawskim oraz na balu u Senatora, wykorzystuje Mickiewicz jej zbiorowy charakter w celu przedstawienia obrazu polskiego społeczeństwa pod zaborami. Sceny zbiorowe są powiązane, jak w misterium, ze scenami kameralnymi. W budowie dramatu określają one sceny wizyjne, mające z kolei ze względu na swoją treść charakter kameralny. Przeważnie też są one znacznie krótsze. Dwie z nich Improwizacja i Widzenie ks. Piotra są scenami o największym napięciu emocjonalnym, a jednocześnie są scenami kluczowymi dla wymowy dramatu. Obie także zawierają największy ładunek dramatyczny, który w następujących po nich scenach: egzorcyzmów i śnie

46