ScanImage140

192

Rozdział 19: Semiotyka strukturalna

w której po raz pierwszy problem języka filmu rozpatrywany był z perspektywy semiotycznej, jednak książka nie znalazła uznania w ramach struktu-ralistycznej tradycji semiotyki filmu, ponieważ holenderski teoretyk korzystał z teorii znaku Charlesa Morrisa, czyli nurtu semiotyki logicznej, do którego dopiero po latach nawiąże Umberto Eco. Natomiast propozycja Barthes’a polegała na bezpośrednim odniesieniu do filmu jako środka komunikacji artystycznej koncepcji znaku de Saussure’a.

Barthes stwierdził, że film jest ukształtowany ze znaków wypracowanych i uporządkowanych przez swego autora z myślą o jego publiczności. Przy czym, z punktu widzenia twórcy filmu, znaki filmowe tworzą koncentryczne strefy. Strefę ośrodkową stanowi swoista retoryka znaku filmowego, czyli znaki o ustabilizowanym już przez tradycję znaczeniu. (Przykładem mogą być kartki spadające z kalendarza, oznaczające upływ czasu). Strefę peryferyjną konstytuują zaś znaki, w wypadku których związek międz\ elementem znaczącym i znaczonym nie jest stały i pojawia się w filmie często w nieoczekiwany i nierzadko zaskakujący sposób, a źródłem tej relacji jest uchwycenie jakiejś analogii. W tym obszarze ujawnia się inwencja i oryginalność twórcza, ponieważ autor filmu musi z jednej stron\ dbać o komunikatywność, czyli zrozumiałość, z drugiej zaś, ze względu na walor estetyczny, winien budować dystans między elementami konstytuującymi znak.

Spojrzenie na znak z punktu widzenia odbioru skłania Barthes’a do bezpośredniego sięgnięcia po koncepcję znaku de Saussure’a. Za filmowy signifiant (element znaczący) uznaje on wszystko to, co może być nośnikiem znaczenia w filmie, a więc: dekoracje, kostiumy, scenerię, muzykę, gesty i zachowania postaci. Opisując signifianty filmowe, zwraca uwagę, po pierwsze, na fakt, że nie są one w filmie rozmieszczone w sposób równomierny. Początek łilmu jest miejscem o największym ich nasyceniu, przede wszystkim ze względu na to, że zjawiska inaugurujące - z punktu widzenia estetyki — zawsze są najważniejsze; poza tym — z punktu widzenia poznawczego - początek pełni funkcję intensywnego objaśnienia, które ma wprowadzić widza w nieznaną sytuację i w niej go umiejscowić. Po drugie, łilmowe signifianty odznaczają się heterogenicznością. co wynika stąd, że oddziałują one na różne zmysły: wzroku i słuchu. P trzecie, filmowe elementy znaczące są poliwalentne, czyli wielowar-tościowe. Barthes rozpatruje tutaj dwa podstawowe przypadki, z jedne