ScanImage152

204

Rozdział 19: Semiotyka strukturalna

Metz powraca także do rozróżnienia faktu kinematograficznego i faktu filmowego, ale je przeformułowuje. Kino to nie tylko suma faktów zewnętrznych wobec filmu, ale także zbiór wszystkich filmów zrealizowanych i filmów możliwych. Relacja kina do filmu to relacja langue do parole. Z punktu widzenia semiotyki film stanowi konkretną jednostkę dyskursu, szczególną, bezpośrednio analizowaną całość z idealnego zbioru zwanego kinem, będącego wirtualnym zbiorem wszystkich możliwych filmów. Kluczowa staje się tutaj kwestia specyficzności, odnoszona przez Metza tylko do tych systemów, które występują wyłącznie w kinie. Uznaje on, że kino oznacza zbiór specyficznych systemów, filmy zaś przejawiają nie tylko cechy swoiste dla kina, lecz także elementy nieswoiste, wzięte z innych źródeł i funkcjonujące również poza kinem, gdyż film jest przekazem konstruowanym z materiału heterogenicznego. Kino natomiast jest grupą kodów, które odznaczają się specyficznością i homogenicznością. (Metz ma pełną świadomość, że narzędzie, którego używa do opisu kina, nadaje zarazem kształt przedmiotowi opisu. Zauważa, że kody są homogeniczne, czyli jednorodne, nie dlatego, że odkryto, iż takie są, lecz dlatego, że uważa się, iż takie być powinny).

²⁰ Ch. Metz, Plu-ralność kodów kinowych, przeł. A. Helman, [w:] Film: język - rzeczywistość — osoba, tłum. A. Helman, red. A. Helman, J. Ostaszewski, Warszawa: Zakład Semiotyki Logicznej UW 1992, s. 44 (polski przekład fragm. Lari-gage et cinema). ²¹ Szczególne kody kinowe bywają też nazywane sub-kodami.

W obrębie kodów kinowych, czyli tego, co specyficzne, wyróżnia on kody ogólne i szczególne: „Będziemy nazywać ogólnymi kodami kinowymi te procesy systemowe (skonstruowane przez analityka), którym można by przypisać nie tylko cechy charakteryzujące wielki ekran, lecz takie, które przy tym są (rzeczywiście lub potencjalnie) wspólne wszystkim filmom. W przeciwieństwie do ogólnych kodów kinowych, szczególne kody kinowe zawierają te elementy sygnifikacji, które pojawiają się tylko w pewnych typach filmów (i dlatego nazywam je szczególnymi), lecz niemniej występują tylko w filmach (i dlatego nazywam je kinowymi). Obecność kodów tego rodzaju jest całkiem oczywista w filmach, które należą do «gatunków» bardzo określonych, takich jak klasyczny western”²⁰.

Jeśli zatem w ogóle można mówić o języku kina i jego systemie, to w tym sensie, że stanowi go zbiór albo kombinacja wszystkich ogólnych i szczególnych²¹ kodów kinowych, przy założeniu, że różnice między nimi są czasowo pominięte i że ich wspólne korzenie potraktowane są jako rzeczywisty, ujednolicony system.

W odniesieniu do filmu można mówić o trzech głównych typach systemów: ogólne kody kinowe i szczególne kody kinowe, które mają charakter nie-