NAZWA EPOKI RAMY CZASOWE	FILOZOFIA	WYDARZENIA POLIT., GOSP., SPOŁECZNE KRAJU	WZORZEC BOHATERA	GATUNKI LITERACKIE, STYLE	GŁÓWNE DZIEŁA I ICH PROBLEMATYKA
BAROK „barocco” - perła o niere-gularnym kształcie (portu-galski lub hiszpański) W Polsce: - barok wczesny 1580 - 1620 - dojrzały 1620 - 1680 - schyłkowy 1680 - 1740	Benedykt Spinoza: dobro naj-wyższe tkwi w zrozumieniu ko-nieczności, którym podlegamy Błażej Pascal: prymat wiary w Boga nad wiedzą: „człowiek jest trzciną, ale to trzcina myśląca” _______________________ Głowne tematy dociekań filozofów to : czas śmierć marność	Kontrreformacja (ruch katolików skierowany przeciw reformacji), zapoczątkowana przez sobór trydencki (1545-1563), prowadzona przez jezuitów (zanik tolerancji, cenzura, konfiskata mienia, prześladowania) _______________________ - ogłoszenie indeksu ksiąg zakazanych (dzieła W. Potockiego) - szkolnictwo w rękach jezuitów - przeniesienie stolicy do War-szawy, 1596 r. - powstanie Chmielnickiego - „potop” szwedzki - wojna z Turcją	1. „Homo ludens” (człowiek zabawy) - podmiot liryczny utworów J. A. Morsztyna 2. człowiek pełen niepoko-jów egzystencjalnych, „wątły”, „rozdwojony w sobie”- podmiot liryczny sonetów M. Sępa - Szarzyń-skiego oraz D. Naborowskie-go 3. Sarmata to ktoś, kto uważa, że wywodzi się od antycznego ludu Sarmatów, którego człon-kom przypisywano wiele zalet (waleczność, męstwo, dumę, wierność). XVII-wieczny sar-mata to megaloman (jest prze-konany o swej wyższości nad ludźmi z innego stanu), nacjo-nalista, odnoszący się wrogo do wszystkiego, co obce; człowiek nietolerancyjny (zwłaszcza w sprawach religii), awanturnik; pijak; nieuk; dewot; konserwatysta; to bohater „Pamiętników” J. Ch. Paska 4. Szlachcic - patriota: W. Potocki, pragnący swymi utworami wpłynąć na postawę sarmackiej szlachty.	Nurty polskiego baroku: 1. Dworski, inspirowany twórczością Włocha, Giannbattisty Mariniego, który uważał, że największą powinnością liryki jest: zaskakiwanie i olśniewanie Marinizm odrzucił renesansową harmonię mądrości i piękna. Cenił wy-szukane, zaskakujące pomysły - kon-ceptyzm; wymyślne epitety; skom-plikowaną składnię (bardzo długie zda-nia, tytuły); inwersje, kontrasty, oksy-morony; paradoksy; makaronizmy; powtórzenia; hiperbole; dominację formy nad treścią (J. A. Morsztyn; częściowo D. Naborowski) 2. Nurt ziemiański (sarmacki) -patrz poprzednia rubryka 3. Nurt metafizyczny: szukał odpowiedzi na pytanie o kondycje człowieka w świecie (Sęp, Naborowski) ________________________ Cechy stylu barokowego: - przerost formy nad treścią - najczęściej używane środki sty-listyczne to: kontrast, fascynacja brzydotą, paradoks, oksymoron, hiperbola, anafora, inwersja, skomplikowana składnia (długie zdania), makaronizmy.	1. M. Sęp-Sarzyński - sonety: „O wojnie naszej...”, „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego”. Poeta epoki przejściowej (chronologicznie - renesansowy, filozoficz-nie - barokowy). 2. Jan Andrzej Morsztyn: „Do trupa”, „Niestatek”, „O sobie” 3. Daniel Naborowski: „Krótkość żywota”, „Cnota grunt wszystkiemu”, „Marność”, „Do Anny” 4. J. Ch. Pasek „Pamiętniki” 5. Wacław Potocki: zbiory „Moralia...”, „Ogród fraszek”. - „Nierządem Polska stoi” - „Pospolite ruszenie” - „Zbytki polskie” - „Natura wszystkim jednaka” poemat rycerski „Wojna chocimska” _________________________ Nawiązania do literatury barokowej: - A. Mickiewicz „Pan Tadeusz” (sarmatyzm) - A. Fredro „Zemsta” (sarmatyzm) - H. Sienkiewicz „Trylogia” - W. Szymborska „Kobiety Rubensa” - St. Grochowiak - turpizm (fascynacja brzydotą)

NAZWA EPOKI RAMY CZASOWE	FILOZOFIA	WYDARZENIA POLIT, GOSP., SPOŁ. KRAJU	KREACJA BOHATERA	GATUNKI LITERACKIE, STYLE	GŁ. DZIEŁA I ICH PROBLEMATYKA
1. MŁODA POLSKA - nazwa analogiczna do zachodnich o-kreśleń epoki (Młode Niemcy itp.); u nas użył jej po raz pierwszy Artur Górski w r. 1898 w cyklu artykułów opublikowa-nych w krakowskim „Życiu”. 2. Neoromantyzm - nazwa za-proponowana w r. 1902 przez Edwarda Porębowicza (potem przez Juliana Krzyżanowskiego), wskazująca na pokrewieństwo z romantyzmem. 3. Modernizm (nowoczesny): termin użyty po raz pierwszy przez krytyka Ignacego Matu-szewskiego (potem przez Kazimierza Wykę). 4. Dekadentyzm - schyłkowość, pesymizm. 5. Symbolizm - realizm musi ustąpić miejsca symbolowi, który najlepiej oddaje ideę utworu 6. „Fin de siecle” („koniec wieku” - spolszczone „findesieklizm”): schyłek, niemoc, brak wszelkich perspektyw na przyszłość; termin zbliżony znaczeniowo do „dekadentyzmu”, ale mniej pejoratywny. Ramy czasowe: I faza: r. 1890 (data umowna, kon-wencjonalna - debiuty J. Kasprowicza i Wł. Tetmajera) do r. 1900 - krystalizacja programu, dominacja liryki II faza: 1900 - 1910 (zaangażowanie twórców w sprawy kraju; Żeromski, Wyspiański, Reymont, Zapolska) III faza: 1910 - 1918 (schyłek, rozrachunek z Młodą Polską)	1. Schopenhaueryzm - twór-cą tego prądu jest Artur Scho-penhauer, autor dzieła „Świat jako wola i wyobrażenie”. Istotą ludzkiej egzystencji jest bezrozumny i nie dający się zaspokoić popęd. Należy wyzbyć się potrzeb, wejść w stan Nirwany (niebyt, niez-mienny stan spokoju, bez namiętności i pragnień), upra-wiać sztukę lub ją kontem-plować („sztuka dla sztuki”) 2. Nietzscheanizm - pogarda dla ludzi słabych, kult życia, siły i „woli mocy człowieka”; pogarda dla „przeciętnych zjadaczy chleba”, odrzucenie altruizmu, współczucia na rzecz działania „poza dobrem i złem”; ta teoria („rasa panów”, „państwo nadludzi”) została wykorzystana przez Hitlera 3. Bergsonizm (Henryk Berg-son, Francuz, autor „Ewolucji twórczej”) : - intuicja jako źródło poz-nania świata (nie rozum czy doświadczenie); - „elan vitae” (siły wewnęt-rzne): to wewnętrzna energia kieruje człowiekiem; świat jest dynamiczny, a człowiek w nim żyjący - aktywny, wolny (od zasad, konwenansów) 4. Karol Marks i Fryderyk Engels twierdzili, że świat jest materia, która podlega nieustannemu rozwojowi, dokonującemu się na drodze walki przeciwieństw (np. klas społecznych)	1. Zabór rosyjski - rusyfika-cja; próba walki z nią: Polska Macierz Szkolna zakłada licz-ne szkoły, biblioteki, czytel-nie; teatry prezentują moder-nistyczne dramaty, powstaje Filharmonia (1901 r.); 2. Zabór pruski - walka z Bismarkiem i Ha-katą; protest pisarzy: odezwa Sienkiewicza, „Rota” M. Konopnickiej; 3. Zabór austriacki - szybszy rozwój życia kulturalnego, przenoszenie nowinek z Ber-lina, Paryża, Wiednia. Ducho-wym przywódcą krakowskich artystów stał się Stanisław Przybyszewski, który w 1899 r. na łamach krakowskiego „Życia” ogłosił „Confiteor”, w którym wyraził swoje poglądy na sztukę, która: 1. stoi ponad życiem 2. jest celem sama w sobie („sztuka dla sztuki”) 3. nie może być użyteczna, tendencyjna 4. jest odbiciem duszy artysty, który stoi ponad światem, jest absolutnie wolny	1. Dekadent: koniec wieku przyniesie kres wszystkich wartości moralnych i kulturowych ludzkość stoi u progu katastrofy wszelkie działanie jest więc bezsensowne świat jest piekłem, a życie to „egzystencjalny ból” nihilizm (kult nicości, niebytu, śmierci) 2. Inteligent zaangażowany w sprawy swego narodu (doktor Piotr Cedzyna, dr Tomasz Judym, Stanisława Bozowska), jednostka szlachetna, zdolna do wszelkich poświęceń na rzecz ludzi potrzebujących.	1. W pierwszej fazie dominacja liryki, wzbogacenie jej o: wiersz toniczny (jednostką miary jest zestrój akcentowy) wiersz wolny synkretyzm sztuk 2. Powieść modernistyczna: luźna kompozycja różne rodzaje narracji (auktorialna - obiektywna; personalna - z po-zycji bohatera utworu; pamiętnikarska, jednoosobowa) synkretyzm technik pisarskich (realizm, naturalizm, symbolizm, impresjonizm) synkretyzm rodzajów literackich prezentacja psychiki i przeżyć bohatera 3. Opowiadanie 4. Dramat symboliczny, poetycki („Wesele”) naturalistyczny („Moralność p. Dulskiej”) ____________________________ Styl: 1. Liryka: a) przewaga formy nad treścią, „sztuka dla sztuki”, nastrojowość b) wyszukana, czasami hiperboliczna metafora, animizacja, personifikacja c) przyroda jako symbol przeżyć psychicznych podmiotu lirycznego d) synestezja (synkretyzm sztuk): łączenie ze sobą wrażeń odbieranych przez różne zmysły (kolor, światło, dźwięk, ruch) e) obok wiersza sylabotonicznego, wiersz toniczny f) rymy dokładne, rzadkie g) neologizmy poetyckie: „osmętnica”, „wiatrowisko” 2. Epika - realizm z dużą dozą naturalizmu: a) stylizacja środowiskowa b) wprowadzenie dosadnego słownictwa c) indywidualizacja języka d) słownictwo potoczne 3. Dramat a) naturalistyczny biologiczne motywacje poczynań bohaterów szczegółowość, rozbudowane didaskalia b) symboliczny sceny realistyczne i symboliczne synkretyzm sztuki luźna kompozycja indywidualizacja języka rozbudowane didaskalia synkretyzm rodzajów i gatunków (komizm obok patosu)	I. Liryka Kazimierz Przerwa - Tetmajer: „Koniec wie-ku XIX”, „Nie wierzę w nic”, „Hymn do Nirwany”, „Melodia mogił nocnych”, „Evviva l'arte”, „Na Anioł Pański” Jan Kasprowicz: „Z cha-łupy” (sonety), „Krzak dzikiej róży”, „Dies irae”, „Święty Boże”, „Przepro-siny Boga” Tadeusz Miciński: „W mroku gwiazd” Leopold Staff: „Deszcz jesienny”, „Kowal”, „Przedśpiew” II. Epika Stefan Żeromski: „Za-pomnienie”, „Zmierzch”, „Rozdziobią nas kruki, wrony...” - opowiadania; „Ludzie bezdomni”, „Wierna rzeka” - powieści Władysław Reymont: „Chłopi” Inni: Władysław Orkan, Wacław Berent, Stanisław Przybyszewski, Tadeusz Miciński III. Dramat Stanisław Wyspiański: „Wesele”, „Noc listopa-dowa”, „Warszawianka”, „Wyzwolenie” Gabriela Zapolska „Mo-ralność pani Dulskiej Tadeusz Miciński : „Kniaź Patiomkin”

---