NAZWA EPOKI RAMY CZASOWE	FILOZOFIA	WYDARZENIA POLIT., GOSP., SPOŁECZNE KRAJU	KREACJA BOHATERA	GATUNKI LITERACKIE, STYLE	GŁÓWNE DZIEŁA I ICH PROBLEMATYKA
POZYTYWIZM 1. W Europie: od 1850 r. (realizm) do lat 80-tych (wówczas literaturę zdominował naturalizm) 2. W Polsce: 1864 - 1890 (1891-początek Młodej Polski) 3.Nazwa: „wykłady filozofii pozytywnej” Augusta Comte'a ; pozytywny - wówczas: realny, praktyczny życiowy; dziś: dodatni, dobry	1. John Stuart Mill - „Co to jest utylitaryzm”; utylitaryzm - użyteczność społeczna; działanie jednostki podporządkowane dobru ogólnemu; wszystko, co czyni człowiek , powinno przynosić po-żytek społeczeństwu, nauczać, wychowywać. 2. August Comte - „Wykłady filozofii pozytywnej”: filozofia pozytywna ma służyć poprawie życia, ma doprowadzić do uzyskania pełnej wiedzy, opartej na naukach przyrodniczych, badającej wy-łącznie fakty fizyczne, nie przyrodnicze. 3. Hubert Spencer - „Wstęp do socjologii”: ewolucjonizm - cała rzeczywistość podlega stałej zmianie w jednym kierunku; interpretacja zjawisk społecznych według praw biologii. 4. Hipolit Taine - „Rasa, środowisko, moment”; determinizm - każde zjawisko ludzkiej rzeczywistości jest zdeterminowane (ograniczone, wyznaczone) przez zespół czynników, najczęściej: rasę (dziedziczność) środowisko moment dziejowy (chwila historyczna)	1. Zabór rosyjski: rusyfikacja zamiana Szkoły Głównej na Carski Uniwersytet Warszawski uwłaszczenie chłopów, 1864 pojawienie się nowej klasy społecznej, robot-ników 2. Zabór pruski: germanizacja, Kulturkampf - zapoczątko-wana przez Bismarcka akcja 3. Zabór austriacki: dość szeroka autonomia; w Krakowie powstała szkoła historyczna, której zwolenników nazywano „stańczykami”; było to ugrupowanie niechętne spiskom politycznym, powstaniom, rewolucjom.	Trzeźwo myślący, rozsądny, pragnący działać w interesie społeczeństwa, najlepiej wspólnie z nim .Człowiek wykształcony (wiedza utylitarna), inżynier, lekarz, nauczyciel, kupiec, rolnik (Korczyński), rzemieślnik („Mendel Gdański”). Wierzy w sens drobnych przedsięwzięć, ceni trud powszedniej pracy. Przyczynia się do rozwoju nauki, oświaty, techniki (Ochocki) Filantrop - realizuje hasło „pracy u podstaw” (p. Zasławska). Demokrata (Witold) Człowiek tolerancyjny wobec mniejszości narodowych. Kobiety - odpowiedzialne za swój los, wyemancypowane, nie „żony modne”!	powieść społecznoobyczajowa powieść historyczna nowela obrazek opowiadanie kronika felieton artykuł korespondencja list _____________________________ Cechy stylu utworów pozytyw.: dominacja epiki nad liryką i dramatem popularność utworów prozatorskich: powieści, noweli, opowiadania zastąpienie romantycznego „języka giętkiego” „językiem przezroczystym”, niezauważalnym, zbliżonym do powszedniego (prosta budowa zdań, konstrukcje wykrzyknikowe, rwący się tok składniowy: wypowiedzi bez orzeczeń, równoważniki zdań, wypowiedzi „wykolejone”) Piotr Chmielowski (teoretyk literatury) za źródło wartości dzieła uznawał wyrażoną tendencję i wierne odtwarzanie życia udoskonalenie pośredniej charakterystyki bohaterów; indywidualizacja języka dynamiczne relacjonowanie zdarzeń archaizacja, służąca ukazywaniu wierności starym zwyczajom („Nad Niemnem” - zaścianek) odtworzeniu języka minionych epok (Sienkiewicz)	1. Adam Asnyk: „Daremne żale” „Do młodych” sonety: XIII, XXIX „Karmelkowy wiersz” „Między nami nic nie było” 2. M. Konopnicka wiersze: „Contra spem spero”, „Wolny najmita”, „A jak poszedł król na wojnę...” nowele: „Miłosierdzie gminy”, „Mendel Gdański” 3. Eliza Orzeszkowa: „Nad Niemnem” 4. B. Prus: „Lalka”; „Powracająca fala”, „Antek”, „Kamizelka” 5. H. Sienkiewicz: „Potop”; „Szkice węglem”, „Janko Muzykant”

NAZWA EPOKI, RAMY CZAS.	FILOZOFIA	WYD.POLIT., GOSP., SPOŁ.	KREACJA BOHATERA	GATUNKI LITERACKIE	GŁÓWNE DZIEŁA I ICH PROBLEMATYKA
ROMANTYZM Nazwa: została utworzona od przymiotnika „romantyczny” (coś niepodobnego do rzeczywistości, oddziaływującego na uczucia, fantastycznego), a ten przymiotnik utworzony został od rzeczownika „romans”, oznaczającego średniowieczne opowieści awanturniczo-przygodowe Czas: przełom XVIII i XIX w. oraz I połowa XIX w. ____________________ Podłoże europejskie: - rewolucja francuska 1789 r., „wolność, równość, braterstwo” - powstanie w Grecji przeciw okupacji tureckiej, 1821 r. - powstanie dekabrystów w Rosji, 1825 r. - rewolucja lipcowa we Francji, 1830 r. - powstanie listopadowe w Polsce	1. Immanuel Kant: „ogra-niczyłem wiedzę, by zostawić miejsce dla wiary”. Głosił subiektywizm poznania świa-ta (indywidualizm) 2. John Fichte: „Artysta romantyczny nie naśladuje rzeczywistości, on ją kreuje” (tworzy). 3. Wilhelm Schelling - byt to część widzialna (material-na) i niewidzialna (duch) - irracjonalizm, fantastyka, intuicjonizm. 4. August Schlegel - miłość romantyczna; kreacja ro-mantycznego szaleńca (mi-łość do kobiety, do ojczyzny) __________________ 1 a. Kategoryczny obowiązek moralny podporządkowania się jednostki temu, co jest prawem ogółu. Kto czuje się wolny musi być idealistą! Wysoko ceniony był hero-izm, poświęcenie się dla idei. __________________ historyzm ludowość orientalizm	koronacja Mikołaja na polskiego króla, 1829 r. Powstanie listopadowe, 1830 - 1831 r. Wielka Emigracja rebelia Jakuba Szeli, 1846 r. Wiosna Ludów, 1848 r. powstanie styczniowe, 1863 r.	1. Werteryzm - wybujała, przesadnie uczuciowa osobowość; bunt przeciw konwencjom obyczajowym i moralnym; poczucie bezsensu życia, samozagłada („Cierpienia młodego Wertera”- Goethe) 2. Bajronizm - nieprzeciętna indywidualność; skłócenie ze światem; nieszczęśliwa miłość; tragizm, często samobójstwo („Giaur” J. Byrona) 3. Wallenrodyzm - działanie z wysokich, patriotycznych pobudek, z powodu których bohater jest zdolny do najdalej idących poświęceń, do samotnej, nawet nieetycznej walki na rzecz idei (Wallenrod) 4. Prometeizm - postawa kogoś, kto dla dobra zbiorowości gotów jest do najdalej idących poświęceń, do samotnej walki nawet z największą potęgą (Bóg) [Gustaw - Konrad z III cz. „Dziadów”] 5. Mesjanizm - przypisywanie jednostce lub całemu narodowi misji posłannictwa wobec ludzkości. Jednostka - mesjasz wybrana jest, by dla idei ogólnej poświęcić siebie. Naród - mesjasz (za taki romantycy uważali Polskę) cierpi za inne kraje, swoim cierpieniem ma okupić ich wolność (III cz. „Dziadów”; mesjasz - jednostka to tajemniczy bohater nazwany imieniem „Czterdzieści i cztery”, natomiast w „Widzeniu ks. Piotra” Polska jawi się jako „Chrystus Narodów”). ___________________________________ Osobowością, która w romantyzmie odegrała największą rolę, był bohater romantyczny, który: 1. Podporządkowuje całe swoje życie idei (Polak - Ojczyźnie); rezygnuje ze szczęścia osobistego. 2. Jest samotnikiem z wyboru. 3. Przeżywa metamorfozę (najczęściej z nieszczęśliwego kochanka w bojownika o wolność narodu). 4. Często ma podwójną biografię i podwójne nazwisko (Walter Alf - Konrad Wallenrod; Gustaw - Konrad; Soplica - ks. Robak). 5. Jest nieszczęśliwie zakochany. 6. Często jest skłócony z otoczeniem. ___________________________________ Poeta - wieszcz - duchowy przywódca narodu Pielgrzym - w romantyzmie: człowiek pozbawiony ojczyzny przez władców - tyranów (zaborców, zwłaszcza cara Rosji) Sentymentalny kochanek („Śluby panieńskie”)	1. Ballada: utwór epicko - liryczny; tematyka najczęściej zaczerpnięta z podań ludowych; realizm + fantastyka („Romantyczność”, „Lilie”, „Rybka”) 2. Dramat romantyczny: - odrzuca zasadę trzech jedności - synkretyzm rodzajów i gatunków - luźna kompozycja - realizm i fantastyka - bohater romantyczny - tajemnicza sceneria 3. Powieść poetycka: - synkretyzm rodzajów - tajemnicza, niechronologiczna akcja - bohater romantyczny - tajemnicza sceneria („Konrad Wallenrod”) 4. Poemat dygresyjny: akcja (epika) przeplatana dygresjami (liryka) - „Beniowski” J. Słowackiego 5. Epopeja narodowa -szeroki obraz życia społeczeństwa (szlachty) w przełomowym dla niego momencie (wkroczenie wojsk napoleońskich i związane z tym nadzieje)	1. Orientalizm: „Sonety krymskie” A. Mickiewicza 2. Ludowość: ballady; II cz. „Dziadów” A. Mickiewicza 3. Miłość: Konrad Wallenrod i Aldona; Gustaw-IV cz. „Dziadów”; Jacek Soplica i Ewa Horeszkówna; Kordian i Laura (J.Słowacki); Hrabia Henryk i Maria (Z. Krasiński); „Śluby panieńskie”. 4. Patriotyzm a) A.Mickiewicz: „Konrad Wallenrod”; „Dziady” cz. III; „Pan Tadeusz”; „Do Matki Polki” b) J Słowacki: „Kordian”; „Grób Agamemnona”; „Testament mój”; „Hymny”; „Bogarodzica” c) C. K. Norwid: „Moja piosnka” , „Bema pamięci...” , „Fortepian Szopena” 5. Mesjanizm: „Dziady” cz. III; „Księgi narodu polskiego” i „Księgi pielgrzymstwa...” ; „Kordian” (winkelriedyzm) 6. Powstanie listopadowe: A. Mickiewicz: III cz. „Dziadów”; wiersze: „Śmierć pułkownika” , „Reduta Ordona” J. Słowacki: „Kordian” 7. Poezja i poeta: „Konrad Wallenrod” : poezja - jest skarbnicą narodowych pamiątek, bo opiewa czyny bohaterów - zagrzewa do walki (motywy tyrtejskie) - łączy pokolenia („arka przymierza”) „Dziadów” cz. III : „Wielka Improwizacja” - poeta to istota obdarzona boską mocą tworzenia, dlatego Konrad - poeta domaga się władzy nad światem. „Kordian” - „Prolog” : a) poezja uspokajająca (mesjanizm) b) poezja tyrtejska c) poezja - urna narodowa (największe wartości i ideały narodu) „Testament mój” - poezja to moc „Nie-Boska komedia”: poezja to moc Boga lub szatana; hrabia Henryk to „poeta przeklęty”. „Maraton” K. Ujejskiego - tyrteizm 8. Pielgrzym: „Sonety krymskie”; „Liryki lozańskie”; „Pan Tadeusz”; „Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego” __________________________________ „Smutno mi, Boże” J. Słowackiego „Moja piosnka” C. K. Norwida

NAZWA EPOKI RAMY CZASOWE	FILOZOFIA	WYDARZENIA POLIT., GOSP., SPOŁECZNE KRAJU	WZORZEC BOHATERA	GATUNKI LITERACKIE, STYLE	GŁÓWNE DZIEŁA I ICH PROBLEMATYKA
ŚREDNIOWIECZE (epoka między starożytnością a renesansem) Ramy czasowe: - w Europie : IV - XIV w. - w Polsce : X - XVI w. (1543 r.) Literatura średniowieczna - skromność (autorzy nie podpisywali się pod swoim dziełem w przeciwności do następnej epoki - renesansu)	Św. Augustyn (augustynizm) - wprowadził dualistyczny podział na Państwo Boże i świat doczesny. Powinnością człowieka jest poznanie Boga, od którego łaski zależy los ludzki, i swojej duszy. Ważne jest także nieustanne oczyszczanie serca, wyrzeczenie się dóbr doczesnych. Św. Augustyn wpłynął na rozwinięcie się scholastyki - nauki próbującej rozumowo udowodnić dogmaty wiary. Św. Tomasz z Akwinu - twórca gradualizmu (gradacja, stopniowanie). Rozum pojmował tak, jak Arystoteles. Uważał, że każde stworzenie ma określony stopień doskonałości. Trzeba służyć Bogu na miarę swoich możliwości i dążyć do doskonalenia się. Człowiek prawy, etyczny, sprawiedliwy, jest dobrym chrześcijaninem. Św. Franciszek z Asyżu (franciszkanizm) - program wiary radosnej, płynącej z miłości do świata i człowieka, poddanej ewangelicznym nakazom miłosierdzia, braterstwa i ubóstwa. Dla św. Franciszka wszyscy ludzie są braćmi: bogaci i ubodzy, grzesznicy i święci, a także niechrześcijanie (siostro, bracie). Teocentryzm - ogólnie panująca w średniowieczu filozofia, która Boga umieszczała w centrum świata	966 - chrzest, wejście w krąg cywilizacji zachodnioeuro-pejskiej 1136 - rozbicie dzielnicowe XIV w. - zjednoczenie, rozkwit gospodarczy i kulturalny 1364 - Akademia Krakowska 1400 - odnowienie Akademii Krakowskiej Kraków - polityczna i kulturalna stolica Polski	Święty - cudowne znaki przy narodzeniu; w dzieciństwie mądry, pobożny; w młodości dobry dla biednych, pokorny; nie dba o majątek; żyje w czystości, zadaje sobie cierpienie; śmierci towarzyszą cuda Rycerz - odważny; wierny władcy; pobożny; nade wszystko kochający Boga; walczący z niewiernymi; krzewiący wiarę chrześcijańską; patriota; posiada nadludzką moc i umiejętności walki; wierny w przyjaźni Władca - pobożny, mężny, mądry, srogi ale sprawiedliwy; przebiegły i rozsądny w walce. Pareneza - pouczenie poprzez propagowanie wzoru postępowania	pieśni (kościelne) żywoty świętych apokryfy psalmy misteria moralitety gatunki świeckie: kroniki satyry style w sztuce: bizantyjski romański (Kościół św. Andrzeja w Krakowie; Drzwi Gnieźnieńskie) gotycki (ołtarz Wita Stwo-sza)	„Legenda o św. Aleksym” - wiódł dostatnie i wesołe życie; świadomie odrzucił dobra do-czesne (majątek, żona); dobrowolnie skazuje się na cierpienie i poniżenie (leży pod kościołem, 16 lat pod schodami domu ojca - pomyje); śmierć: dzwony same biją; woń jego ciała uzdrawia innych; dusza Aleksego dostała się do Nieba. (augustynizm, teocentryzm) „Pieśń o Rolandzie” - utwór francuski (XI / XII w.); Roland to rycerz Karola Wielkiego; jego gwardia została otoczona przez Saracenów (muzułmanie); nie chce wezwać pomocy (honoro-wy), umiera, jego duszę zabiera archanioł Gabriel i św. Michał. „Kronika polska” Galla Anonima - autor za wzór władcy stawia Bolesława Krzywoustego i Bolesława Chrobrego. „Bogurodzica” - teocentryzm „Lament świętokrzyski” „Ojcze nasz”, „Zdrowaś Mario” „Kazania świętokrzyskie” „Kazania gnieźnieńskie” „Psałterz floriański” „Psałterz puławski” „Biblia królowej Zofii” _______________________ „O zachowaniu się przy stole” - Słota „Satyra na leniwych chłopów” „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” „Kronika polska” Galla Anonima „Kronika” W. Kadłubka „Kronika” J. Długosza

---