PRAWO - WYMAGANIA

1. Norma prawna: budowa, rodzaje, obowiązywanie

Norma prawna jest najmniejszym, stanowiącym sensowną całość elementem prawa. Norma prawna jest normą społeczną, rodzajem zachowania. Jest ona:

abstrakcyjna - wzór zachowania określony rodzajowo, nie dotyczy konkretnych zachowań

generalna - adresowana jest do pewnej grupy adresatów, a nie do konkretnej osoby

Zawiera żądanie określonego zachowania od określonej kategorii osób (adresata).

Budowa normy prawnej - 3 części (udziela odp. na pytania: kto; w jakich warunkach; jak powinien się zachować; co się stanie, gdy tego nie zrobi)

1. Hipoteza (kto i w jakich warunkach)- określenie adresata i dookreślenie go poprzez deskrypcję okoliczności, w których działa. Te pokazują cechy adresata (wiek, stan zdrowia...), określają cel, sposób, czas i miejsce jego działania. Hipoteza określa adresata nie jednym słowem.

2. Dyspozycja (jak powinien się zachować) - w treści ma: nakaz (ten odnosi się do konkretnego zachowania. Nie spełnienie oznacza kolizję prawną), zakaz (określa zachowanie niedopuszczalne, nie wychodzi poza treść zapisaną w normie. Nakaz i Zakaz- zbiorczo nazywane obowiązkiem prawnym), lub dozwolenie na pewne czynności (uprawnienie do pewnego działania, wybór opcji zachowania nie jest obligatoryjny „może” „ma prawo”)

3. Sankcja (co się stanie jak tego nie zrobi) konsekwencja za naruszenie treści normy prawnej. Polega na pozbawieniu lub ograniczeniu dóbr, pełni funkcję prewencyjną, izolacyjną, eliminacyjną). Nie jest równoznaczna z karą. Mamy 3 rodzaje sankcji:

• Karna (penarna) za popełnianie czynów zabronionych (przestępstwo, wykroczenie). Przestępstwo (zbrodnia v występek). Za przestępstwo - sankcje: grzywny, ograniczenia, wolności, pozbawienia wolności (do 15 lat), 25 lat pozbawienia wolności, dożywocie.

• egzekucyjna (przymusowe wykonanie obowiązku, unicestwienie czegoś, co zrobiono wbrew prawu), gł. w prawie adm. i cywilnym. (Np. nakazuje spłatę długu, lub przywrócenie stanu poprzedniego, v przeproszenie). Zawsze opatrzona klauzulą wykonalności.

• nieważności czynności prawnej (konwencjonalnej), czynność nie rodzi skutków prawnych. (np. oparta na zasadzie błędu istotnego, testament bez prawa do zachowku). Musi być uznana przez sąd.

Budowa normy prawnej - 2 części: zakłada ona istnienie 2 norm określanych jako sprzężone

• norma sankcjonowana (hipoteza + dyspozycja); określenie adresata i tego, co powinien zrobić.

• norma sankcjonująca (hipoteza dyspozycja); za hipotezę przyjmuję n. sankcjonowaną i obwarowywuje sankcją za niewykonanie (co się stanie jak adresat tego nie zrobi).

Rodzaje norm prawnych:

a) norma bezwzględnie wiążącą (norma imperatywna ius cogens) - ustanawia drogą nakazu lub zakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego. Naruszenie tej powinności pociąga za sobą sankcję

b) norma względnie wiążąca (ius dispositivum) - ustanawia pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów, a jednocześnie dopuszcza, że adresaci mogą, jeśli zechcą, zachować się w sposób odmienny, wybrany przez siebie

2. Norma prawna a norma moralna

• Dawniej normy te pokrywały się,

• norma moralna, nie ma sankcji i pozbawiona jest przymusu państwowego,

• obecnie wspólne pole normy moralnej i prawnej zawęża się - ograniczone 4 typami relacji:

• pokrywające się (np. nie zabijaj)

• istnieje norma moralna, ale nie jest obwarowana sankcją prawną (np. zdrada małżeńska)

• sprzeczne (imperatyw moralny, sprzeczny z nakazem prawnym np. nie donoś, ale wymóg informowania o przestępstwie, obłożony sankcją - kwestia ważności)

• obojętne: normy moralne nie zajmują się pewnymi kwestiami, które leżą w polu zainteresowania norm prawnych (np. znak towarowy, wypełnianie PIT-u).

Norma moralna:

• nie stoi za nią przymus państwowy

• powstała się przed ukształtowaniem się struktur państwowych

• odnoszą się nie tylko do zewnętrznych zachowań człowieka, lecz także do jego pobudek i intencji

• wpajane są jednostce w procesie wychowania i są przez nią przyjmowane za własne

• nie są spisane, uporządkowane i ogłaszane w postaci sformalizowanych zbiorów

3.Przepis prawny

Jest technicznym zapisem normy prawnej. Przepisem jest zarówno art., pkt., par., ust., Może pokrywać się z normą prawną, lub zawierać 2 normy prawne, lub norma może być w 2 przepisach (część teoretyków twierdzi, że może być więcej przepisów).

Nazwy przepisów nie zawsze odnoszą się do norm. Generalnie dzielimy przepisy wg kilku kategorii:

1) nakazujące, dozwalające, zabraniające

2) podobnie jak normy na: bezwzględnie obowiązujące i względnie obowiązujące,

3) na przepisy ogólne (lex generalis- zasady) i szczegółowe (lex specialis - wyjątki wyłączające zasadę),

4)

1. przepisy odsyłające: jeśli ustawodawca nie chce się powtarzać może odesłać do innego przepisu (a nie tworzyć nowy, który nie jest konieczny). Stosuje się wówczas analogię (np. immunitet posła - immunitet senatora),

2. przepisy blankietowe - przepisy puste (nie zawierające norm), stwarzające jednak warunki by ktoś wskazany w nich normy te ustanowił. Są nimi np. upoważnienia ustawowe do wydawania rozporządzeń. (upoważnienia mogą być obligatoryjne lub fakultatywne; a rozporządzenie musi być poprzedzone uprawnieniem: na mocy ust... ),

3. przepisy przejściowe (mówią jakie przepisy będą stosowane, gdy czynność zawarta za starego prawa, a obowiązuje nowe) i końcowe (z reguły na końcu aktu normatywnego, dzielą się na wprowadzające - określające vacatio legis i uchylające - mówią kiedy moc stracą określone przez nie przepisy prawne, choć nie całe akty)

4. Stanowienie prawa

Organem stanowiącym prawo w Polsce jest Sejm. (Jedynie w stanie wojny i stanie nadzwyczajnym gdy Sejm nie może się zebrać może robić to prezydent poprzez rozporządzenia-chociaż te muszą być potem zatwierdzone). Inne organy prawodawcze np. wojewodowie, czy ministrowie wydają rozporządzenia z upoważnienia ustawy (rozporządzenia te stanowią tylko wykładnie- prowodawstwo powielaczowe).

1. Dobre prawo powinno być ogólne, a normy w nim zawarte wielokrotne.

2. Prawo musi być jawne - czyli należycie ogłoszone (wymaga publikacji).

3. Nie działa wstecz,

4. jasne i zrozumiale,

5. unikające sprzeczności,

6. nie rodzi niemożliwych obowiązków,

7. jest względnie trwałe w czasie

Tok ustawodawczy:

1. inicjatywa: 15 posłów, komisja sejmowa, senat - uchwałą, prezydent, rada ministrów, 100tys. obywateli.

2. Laska marszałkowska (złożenie): przepisy poboczne i zgodność z prawem UE, kwestie finansowe.

3. Czytania: I (w komisji, ważniejsze na plenum, występuje sprawozdawca- pytania -uchwała o wdrożeniu lub skierowaniu do komisji, ta obraduje. II na plenum, jeszcze proj. można wycofać, debata i poprawki, choć marszałek może je odrzucić. Gdy dużo poprawek możliwy powrót do komisji. III stanowisko komisji - Głosowanie- poprawek i całego projektu.

4. 30 dni Senatu (przyjęcie z poprawkami w całości, lub odrzucenie).

5. Sejm i senackie poprawki (głosowanie jedynie za odrzuceniem).

6. 21 dni Prezydenta veto, TK, podpis.

5. Stosowanie prawa

Stosowanie prawa jest sformalizowanym działaniem kompetentnych organów władzy publicznej (lub upoważnionych przez nią innych organów i osób) polegającym na podejmowaniu i realizacji decyzji władczych indywidualnych i konkretnych. Podstawą tych decyzji są wynikające z przepisów kompetencje organów.

Stosowanie:

I - wypełnianie norm blankietowych

II - wydawanie orzeczeń prawnych w postaci wyroków i norm abstrakcyjnych

Stadia stosowania prawa:

a) wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktu mającego znaczenie prawne

b) udowodnienie zaistnienia faktu

c) ustalenie norm obowiązujących

d) subsumpcja i podjęcie decyzji

e) wykonanie decyzji

Typy stosowania prawa

Ze względu na charakter prawny podmiotu stosującego prawo oraz obowiązujące w tych procesach decyzyjnych procedurach, odróżnia się trzy typy stosowania prawa, a mianowicie:

- typ sądowy

- typ administracyjny

- typ quasi- sądowy i quasi- administracyjny

6. przestrzeganie prawa, praworządność

Przestrzeganie prawa jest zachowaniem adresata normy prawnej (sankcjonowanej lub sankcjonującej) zgodnym z treścią dyspozycji tej normy w warunkach określonych w hipotezie. Przestrzeganie prawa jest obowiązkiem wszystkich adresatów norm - pierwotnych i wtórnych.

Typy zachowań:

I - Nigdy nie łamie prawa

II - Czasami łamie prawo

III - Łamie gdy nic za to nie grozi

IV - Łamie gdy nie zagraża innym osobom

V - Zawsze łamie prawo

Nieprzestrzeganie prawa może polegać na:

a) zachowaniu contra legem - zwanym naruszeniem lub złamaniem prawa

b) zachowaniu praeter legem - stanowi przypadek zwany nadużyciem prawa podmiotowego albo omijaniem prawa lub obejściem prawa

Praworządność: Metoda kierowania się społeczeństwa (często wymieniana w konstytucji). Jest de facto stanem faktycznym, w którym organy władzy w państwie działają na podstawie przepisów prawa (pojęcie zastrzeżone dla przepisów państwowych). Dla praworządności potrzeba szerokiej regulacji określającej relację państwo -obywatel (prawo publiczne). Treść, forma i tryb uchwalanie przepisów prawa winny być regulowane prawnie. Praworządność jest stanem kategorycznym (jest, lub nie ma). Organy władzy publicznej działają na podstawie prawa i w jego granicach.

1. praworządność formalna - organy państwa przestrzegają prawa takim jakie ono jest,

2. praworządność materialna - oprócz przestrzegania prawa, trzeba sprawdzić czy jest to dobre prawo? Wg Fullera dobre prawo jest: ogólne, jawne, niedziałające wstecz, jasne i klarowne, unikające sprzeczności (ew. reguły kolizyjne), nie rodzące niemożliwych obowiązków, względnie trwałe.

„Państwo prawa, działa wg prawa, jeśli jest to dobre prawo”!!!

Systemy gwarancji praworządności:

a) trójpodział władzy

b) prymat konstytucji nad innymi aktami prawnymi

c) Rzecznik Prawo Obywatelskich

d) NIK

e) wieloinstancyjność postępowania sądowego

7. Wykładnia prawa, pojęcie, rodzaje i obowiązywanie

Jest interpretacją przepisu prawnego, nie jest źródłem prawa, a jedynie pomocą dla stosujących je, powszechnie uważa się, że wykładnia ma 3 źródła powstania.

1. błędy językowe w akcie prawnym, który zmienię można jedynie ustawą, a które powodują rozbieżności,

2. rozbieżności dotyczące różnic w znaczeniu obiegowym słowa, a w jego znaczeniu prawnym,

3. wątpliwości czy dana abstrakcyjna norma prawna, odnosi się do danego stanu faktycznego.

4. Rodzaje wykładni prawa

1. według podmioty dokonującego:

• Autentyczna: (dokonuje jej organ, który wydał dane prawo, wyjaśnia ona co organ ów miał na myśli- autointerpretacja. Jest aktem prawnym niższego rzędu).

• Legalna: (dokonywana przez uprawniony do tego konstytucyjnie przewidziany organ, tłumaczący treść aktu prawnego - ale inny niż ten, który wydał przepis. Do 1997 r. organem wyznaczonym do wykonywanie jej był Trybunał Konstytucyjny, teraz robi to także ale nie jest to funkcja nadana mu przez konstytucję (a orzeczenie ostateczne), czyli de iure obecnie w Polsce wykładnia ta nie istnieje.

• Praktyczna (operatywna): Dokonywane przez organy stosujące prawo. Orzeczenia sądowe i odpowiedzi na pytania prawne wydawane przez sądy wyższej instancji. Orzeczenia te wiążą tylko pytającego. Czasem Sąd Najwyższy wydaje dyrektywy interpretacyjne - obowiązujące w danej sprawie, choć będące także pomocą dla sędziów.

• Doktrynalna: Dokonywana przez osoby zawodowo (naukowo) zajmujące się prawem, nie wiąże nikogo. Winna pełnić rolę wskazówki, przy stanowieniu prawa.

2. według metody

• Słowna (językowo - logiczna): Ustalanie norm poprzez analizę zwrotów i znaczeń językowych i interpunkcji.

• Celowościowa (teleologiczna): Ustalenie znaczenia przepisu przez ustalenie celu, dla jakiego go wydano

• Systemowa: Przywiązuje znaczenie do hierarchii przepisów. Istotne jest miejsce, w którym znajduje się przepis. Używana gdy zawodzi wykładnia słowna, na prawo patrzy jak na sprawny system.

• Historyczna (porównawcza): Ustalenie znaczenia norm za pomocą materiałów historycznych, czyli analiza wcześniejszych przepisów dotyczących danego faktu. Używana głównie w literaturze naukowej.

3. według wyniku:

• Rozszerzająca: gdy dana wykładania każe interpretować inną wykładnie szerzej niżby stanowił zapis słowny.

• Ścieśniająca: odwrotność

• Stwierdzająca: Taka jak językowa, słowo w zapisie prawnym rozumiane jak w mowie potocznej.

8. Źródła prawa

Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierają­cy przepisy prawne. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa polskiego są:

1) konstytucja

2) ustawy

3) ratyfikowane umowy międzynarodowe

4) rozporządzenia

5) akty prawa miejscowego

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde źródło ma swoje miejsce. Ma to określone konsekwencje. Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi, na przykład rozporządzenie nie może naruszać przepisów ustawy. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń i aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Ogłasza się też niektóre umowy międzynarodowe.

Ustawa - inicjatywa sądownicza, droga ustawodawcza (prawo przygotowania ustawy). Uchwalana jest przez Sejm z udziałem Senatu. Sejm i Senat mogą wydawać ustawy. Uzasadnienie: wnioskodawcy przekładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe wprowadzone w życie ustawy. Na podstawie szeregu przepisów konstytucji oraz praktyki konstytucyjnej można sformułować kilka bardziej szczegółowych zasad określających te przypa­dki, w których wymagane jest wydanie ustawy.

1) Wydanie ustawy konieczne jest w przypadku ustanawiania obowiązków prawnych obywateli (przepisy karne, przepisy w sprawie nowych podatków i innych danin publicznych, przepisy dotyczące granic wolności obywateli, przepisy dotyczące obowiązków rodzinnych itp.).

2) Forma ustawy jest niezbędna w przypadku regulowania najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych organów ustawodawczych i administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej.

3) Sejm powinien wydawać ustawy w tych wszystkich sprawach, które już poprzednio były regulowane w drodze ustawowej, chociażby tego żaden szczegól­ny przepis nie wymagał

Umowa międzynarodowa - oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, wywołujące dla nich skutki prawne. Umowy ratyfikuje prezydent.

Rozporządzenia(akt normatywny niższego rzędu niż ustawa) są wydawane przez naczelne organy administracji państ­wowej, do których należą:

a) Rada Mini­strów

b) Prezes Rady Ministrów

c) ministrowie

4. przewodniczący okreś­lonych w ustawach komitetów.

Prawo wydawania rozporządzeń ma również Prezydent. Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego, szczegóło­wego upoważnienia zawartego w ustawie. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia. Celem, któremu służy rozporządzenie jest wykonanie ustawy. Rozporzą­dzenie dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogól­ny w ustawie. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonaw­cze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie. Sprawa, która w ustawie została tylko generalnie unormowana jednym lub dwoma artykułami, w roz­porządzeniu doznaje rozwinięcia w całym szeregu przepisów. Rozporządzenie może normować tylko przedmiot określony w ustawie i tylko w granicach upoważnienia.

Prawo miejscowe - akty administracyjne generalne określające adresatów w sposób abstrakcyjny i ustalające ciążące na nich obowiązki lub przysługujące im uprawnienia, wydawane na podst. i w granicach wyraźnego upoważnienia i ogłoszone w sposób przewidziany prawem. Zgodnie z tym określeniem prawa miejscowego, do jego zakresu w szczególności nie będą wchodzić indywidualne decyzje administracyjne.

Do kategorii prawa miejscowego stanowionych przez organy samorządu terytorialnego należeć będą przepisy powszechnie obowiązujące na obszarze gminy (powiatu), przepisy porządkowe oraz akty planowania.

Przepisy powszechnie obowiązujące na obszarze gminy (powiatu) wydawane są na podstawie upoważnień zawartych w odrębnych ustawach w zakresie określonym w normie upoważniającej. Są to przepisy mające w systemie źródeł prawa administracyjnego rangę rozporządzeń wykonawczych o zasięgu ograniczonym do terenu gminy lub powiatu.

Przepisy porządkowe wydawane są przez radę gminy (powiatu), a w przypadkach nie cierpiących zwłoki przez zarząd gminy (powiatu). Przepisy te mogą być wydawane wyłącznie w zakresie nie uregulowanym w odmiennych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących. Ich cechą szczególną jest to, że za ich naruszenie może zostać wymierzona kara grzywny

Akty planowania różnią się od wymienionych wyżej aktów tym, że mają charakter zarówno generalny, jak i konkretny - ustalają np. plan zagospodarowania konkretnego terenu. W tej kategorii mieszczą się również akty uchwalające budżet gminy bądź powiatu, programy gospodarcze czy też miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zarówno o charakterze ogólnym, jak i szczegółowym.

Akty prawa miejscowego, zarówno wydawane przez organy administracji rządowej, jak i organy samorządu terytorialnego, podlegają ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym, który wydaje wojewoda. Dzień wydania dziennika urzędowego jest dniem ogłoszenia aktu. Akty wchodzą w życie po 14 dniach od ich ogłoszenia. Akty prawa miejscowego ustanawiają - na swoim obszarze działania - organy samorządu terytorialnego (gminne, powiatowe, wojewódzkie) oraz terenowe organy administracji państwowej (wojewodowie i organy administracji rządowej niezespolonej), na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze działania organów, które je wydały. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.

9. Akt prawny, rodzaje i obowiązywanie

Jest wyrazem woli państwa wydanym w odpowiedniej formie, w określonym trybie. Powstaje poprzez czynności prawne (np. umowa dwustronna), akty administracyjne (np. eksmisja) lub orzeczenia sądowe (szczegół z abstrakcyjnej normy, uznanie, że zaszedł stosunek prawny). Może mieć charakter ogólny. Może mieć zarówno charakter normatywny, jak i nienormatywny (akt stosowania prawa).

Akt normatywny jest to więc każdy akt państwa zawierający normy prawne. Reguły postępowania mieszczące się w akcie normatywnym mają -charakter powszechny, tzn. odnoszą się do wszystkich - są prawem. Akty normatywne pochodzą od organów państwa spełniających funkcję ustawodawczą. Rolę źródeł prawa odgrywają w Polsce jedynie akty normatywne. W naszych - warunkach te dwa pojęcia oznaczają to samo. Aktem normatywnym jest ustawa, rozporządzenie.

Akt nienormatywny (stosowania prawa) to decyzja organu państwowego w konkretnej spra­wie, dotycząca określonych osób lub instytucji. Nie ma w niej norm prawnych obowiązujących wszystkich, jest natomiast rozstrzygnięcie sporu, załatwienie wniosku, likwidacja urzędu itp. Akty nienormatywne wydawane są w imieniu państwa przez różne organy państwowe i mają różnoraki charakter. Typowym aktem prawnym nienormatywnym jest akt administracyjny, czyli władcze wyrażenie woli organu administracyjnego skierowane do indywidualnego adresata w konkretnej sprawie. Innym przykładem aktu nienormatywnego jest orzeczenie sądu.

Promulgacja - ogłoszenie aktu normatywnego

Organy promulgacyjne - wydawnictwa, w których publikuje się akty normatywne

Jak ogłasza się akty normatywne?

1.Dziennik Ustaw publikuje ustawy, rozporządzenia, orzeczenia międzynarodowe, które Polska podpisała

2.Monitor Polski publikuje zarządzenia, uchwały sejmu i senatu

3.Dzienniki Urzędowe poszczególnych ministerstw

4. Wojewódzkie dzienniki Urzędowe publikują akty prawa miejscowego

Budowa aktu prawnego:

• nazwa rodzajowa aktu normatywnego (ustawa, rozporządzenie)

• data uchwalenia aktu

• tytuł określający zapis przedmiotowy (o ...)

• preambuła (arenga) - uroczysty wstęp, w którym ustawodawca przedstawia motywy wydania aktu normatywnego, zamierzone cele - nie jest elementem koniecznym, występuje sporadycznie, często w przypadku konstytucji

• część ogólna - obejmuje przepisy, które zawierają elementy wspólne (zwykle elementy hipotez), umieszczone są tu również definicje legalne, które wyjaśniają znaczenie pojęć używanych w danym akcie

• część szczególna - zawiera zasadniczą materię aktu normatywnego, odnoszącą się do dyspozycji i, niekiedy, sankcji

• przepisy końcowe - termin wejścia aktu w życie, akty normatywne uchylane niniejszym aktem

• podpis - w wypadku ustaw prezydencki

10. Luki w prawie i sposoby ich uzupełniania

Luka w prawie - taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony tzn. gdyby ustawodawca działał racjonalnie, ten stan rzeczy uregulowałby

Luka w prawie może w szczególności wystąpić wówczas, gdy:

a) ustawodawca nie zakończył procesu prawodwczego wbrew wyraźnej zapowiedzi

b) pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określona kwestię

Są to tzw. luki konstrukcyjne, pierwszą z nich nazywa się "swoistą luką w prawie", drugą natomiast "techniczną luką w prawie"

Luka aksjologiczna - taka luka, w której twierdzimy, że ustawodawca powinien jakiś stan rzeczy uregulować w ogóle lub w określony sposób, jeśli kierować się ma pewnymi założeniami aksjologicznymi.

Luki pozorne - istnieją tylko w wyobraźni osób oceniających prawo

Luki logiczne - wynikają z istnienia sprzeczności norm

Luki wypełnia się przy pomocy analogii:

• analogie z ustawy - szukanie dla danej sprawy podobieństwa w innym przepisie prawnym; stosowane w prawie kontynentalnym, oprócz prawa karnego. W Polsce zabieg stosowany w prawie cywilnym.

• analogie z prawa - dla nieunormowanej kwestii tworzony jest nowy przepis prawny (precedens) - głównie USA

11. Obowiązywanie prawa w czasie, przestrzeni i wobec osób

W czasie

Istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy prawnej (przepisu prawnego, aktu normatywnego). Norma obowiązuje od momentu, który wyznaczy ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania. W Polsce obowiązuje generalna zasada, że akty normatywne zawierające przepisy prawa powszechnie obowiązującego wchodzą w życie po 14 dniach od daty opublikowania w oficjalnym organie publikacyjnym chyba, że przepis wprowadzający określi inny termin wejścia w życie.

Vacatio legis - czas dzielący daty opublikowania i wejścia w życie aktu normatywnego

Prawo nie działa wstecz (lex retro non agit) - oprócz retroakcji czyli działania prawa wstecz, lecz jedynie na korzyść

W przestrzeni

Prawo wewnątrzkrajowe obowiązuje na całym terytorium państwa, którego organy je ustanowiły lub (w przypadku prawa zwyczajowego) sankcjonują. Praw może też obowiązywać ta części tego terytorium, tak jak np. w przypadku prawa miejscowego. Każdy, kto znajdzie się na obszarze danego państwa, podlega jego prawu tj. jego jurysdykcji (zasada terytorialności) - wyjątki np. . immunitety dyplomatyczne.

Postanowienia umów międzynarodowych, na mocy suwerennej decyzji danego państwa 9ratyfikcji), stają się elementem jego prawa wewnętrznego. Prawo wewnątrzkrajowe poszczególnych państw dopuszcza także, w pewnych przypadkach możliwość stosowania na danym terytorium prawa obcego, tj. prawa narodowego podmiotu cudzoziemskiego (tzw. zasada osobowości).

Wobec osób

Wszyscy są równi wobec prawa.

PRAWO KONSTYTUCYJNE

12. Sejm i senat, sposób wybierania, organy i uprawnienia

1. Sposób wybierania- Sejm wybory 5 przymiotnikowe; senat 3 przymiotnikowe. Wybory do Sejmu zarządza prezydent min. Na 90 dni przed upływem kadencji a odbywają się one w jeden z 30 ostatnich dni kadencji liczonej od I posiedzenia. (de facto wydłużenie kadencji).

1. Powszechne: pozwalają na uczestnictwo według zasad biernego (21; 30 lat) i czynnego prawa wyborczego. Rejestry wyborcze prowadzone przez gminy (zadanie zlecone od adm.) zawierają nazwiska mieszkańców posiadających prawa wyborcze, na ich podstawie tworzy się spisy wyborców. W obwodzie głosowania 0,5-3tys. wyborców (nr komisji = nr obwodu). Powszechność (w RP) oznacza także, że wybory odbywają się w dzień wolny od pracy.

2. Bezpośrednie: głosowanie osobowe (tak jak testament i adopcja) i imienne (podpis na liście).

3. Tajne: głosowanie, a nie wybory. Nie trzeba ujawniać swoich danych osobowych na (ostemplowanej) karcie do głosowania. Ostemplowana urna.

4. Równe:

• formalnie - każdy ma tyle samo głosów (d. w UK głosowanie pluralne)

• materialnie - głos każdego liczy się tak samo (d. kurialne), dlatego tak istotny jest podział na okręgi wyborcze (41 do Sejmu, 40 do Senatu). W okręgu zamieszkuje określona liczba wyborców, dlatego okręgi takie by iloraz l. posłów z danego okręgu i l. Mieszkańców tegoż kręgu by względnie równy w skali całego kraju - tzw. norma przedstawicielska. W okręgach wybiera się 7-19 posłów.

W wyborach do senatu równość formalna wybiera się 2-3 (wyj. Warszawa - 4), brak materialnej.

5. proporcjonalne: W okręg dana partia uzyskuje taką liczbę mandatów jak jest proporcjonalna do liczby oddaną na nią głosów. By nie było posłów ułamkowych - systemy przeliczania głosów.

PKW: sprawdza, które ugrupowania przekroczyły próg wyborczy w skali kraju. Te które to zrobiły powrót do okręgów na podział mandatów. Deformacje wtórne i pierwotne. Lista okręgowa zawiera min. 12 nazwisk, kto wszedł- decyduje lista głosów na nazwisko, w Polsce preferuje się głosowanie na listy wyborcze. Do senatu wybory większościowe.

O ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższy!!!

Kadencyjność: de iure 4 lata. Kadencja zaczyna się od pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu (dla senatu także) i kończy w dzień poprzedzający I posiedzenie Sejmu nowej kadencji. Zatem Sejm obraduje w sposób permanentny. Pierwsze posiedzenie Sejmu zarządzane jest przez prezydenta, prowadzi je z początku marszałek senior, a zaczyna się ono wyborem marszałka.

• Sejm może podjąć decyzję o samorozwiązaniu (2/3 ustawowej l. Posłów) co pociąga rozwiązanie Senatu.

• Prezydent może rozwiązać Sejm gdy ten prze 4 m-ce nie uchwali budżetu, lub nie wybierze premiera (w 3 podejściach). Rozwiązanie to musi być zaopiniowane przez marszałka. Wówczas nowe wybory w tempie błyskawicznym (45 dni od zarządzeni, a I posiedzenie 15 dni od wyborów).

Organizacja działalności: Permanentny tryb pracy, jawność posiedzeń (choć wyjątki).

2) Organy

1. organy kierownicze

• Marszałek (Sejmu/Senatu): Organ konstytucyjny, ważna rola zapisana w art. 110 konstytucji - przewodniczy obradom, strzeże praw Sejmu i porządku w nim (straż), reprezentuje go na zewnątrz. Czuwa na terminowością i tokiem prac (mianuje i odwołuje szefa kancelarii sejmu). Kieruje pracami prezydium Sejmu i konwentu seniorów. Sam ustala granice swojego następstwa (wice).

• Prezydium (marszałek i wice marszałkowie-w sejmie nie określona liczba, w senacie-3), Ustala ono plan prac Sejmu, terminy posiedzeń (na 3 m-ce w przód). Dokonuje wykładni regulaminu Sejmu, organizuje współpracę komisji, opiniuje sprawy wniesione do marszałka.

• Konwent seniorów (prezydium + przewodniczący klubów poselskich + przewodniczący kół poselskich, które miały własne listy wyborcze): koordynuje prace kół i klubów parlamentarnych.

2. Organy pomocnicze

• komisje parlamentarne - w nich zasadnicze prace ustawodawcze. Dzielą się na:

1. stałe: resortowe (odpowiadające ministerstwom także semantycznie), funkcjonalne (do zadań np. etyki, regulaminowa). W nich przygotowywane akty prawne i rozstrzygnięcia (obrady jawne)

2. ad hoc: dla rozwiązanie konkretnego problemu

3. śledcze: powołana dla zbadania sprawy, wchodzi w kompetencje judykatywy, działa wg kpk. Powoływane tylko przez Sejm (bo tylko on ma funkcję kontrolną).

3) Prawa (Art.105)i obowiązki

1. Mandat: wolny-czyli: uniwersalny, nieusuwalny (w trakcie kadencji) i niezależny(od poleceń wyborców).

2. Obowiązki: Uczestnictwo w pracach Sejmu i w Komisjach (co najmniej 1) - jeśli nie potrzeba usprawiedliwienia, jeśli nie pojadą po diecie. Kontakt z wyborcami - z Sejmu środki na biuro poselskie. Niepołączalność urzędów (nie może być: wojewodą i wice, podsekretarzem stanu w ministerstwie, praca w administracji, radnym. Nie może prowadzić działalności gospodarczej wykorzystującej majątek skarbu państwa lub samorządu. Złożenie oświadczenia majątkowego (do 30.IV) na ręce marszałka Sejmu - w nim: o środkach pieniężnych, nieruchomościach, uczestnictwo w spółkach kapitałowych, osobowych, o zarobkowaniu i mieniu ruchomym o wart. pow. 10tys., zobowiązań pow. 10tys., o współwłasności małżeńskiej.

3. Prawa:

• bezpłatne przejazdy środkami komunikacji

• immunitet-dotyczy odpowiedzialności karnej i karno-administracyjnej, nie dotyczy cywilnej: formalny (dotyczy czynów karalnych nie związanych z wykonywaniem mandatu, jest wzruszalny - można się go zrzec) i materialny (parlamentarzysta za działalność związaną z wykonywaniem mandatu odpowiada tylko przed Sejmem jeżeli naruszy prawa osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko za jego zgodą 2/3. Chroni w czasie kadencji i po jej zakończeniu, niewzruszalny np. głosowanie za kolegę, obrażenie z mównicy.

• Nietykalność poselska: nie może zostać aresztowany, ani zatrzymany bez zgody Sejmu. Wyjątek złapanie na gorącym uczynku (wówczas max 72h: 48 zatrzymanie, 24 na orzeczenie sądu)

• Dieta poselska

13. Prezydent, sposób wybierania i uprawnienia

1. Wybór: Obywatel RP, mieszkający na jej terytorium, który ukończył 35 lat. Urząd od konstytucji marcowej, przywrócony w małej konstytucji z '52 r.

2. Opróżnienie urzędu: śmierć, rezygnacja, trwała niezdolność do pełnienia funkcji (zatwierdzona przez 2/3 głosów ZN), orzeczenie trybunału Stanu, uznanie nieważności wyborów.

3. Pozycja ustrojowa:

1. dualizm egzekutywy,

2. funkcja arbitra (między Sejmem, a rządem),

3. wybór bezpośredni,

4. kadencyjność,

5. odpowiedzialność przed ZN, choć może wnosić pozwy do sądu,

6. wydaje akty wykonawcze (rozporządzenia) zapisane w art.142 konstytucji, za zgodą premiera.

4. Uprawnienia prezydenta:

1. Asygnata aktów prawnych, nominacje sędziowskie i profesorskie, akty łaski, ordery i odznaczenia, wprowadza stan wyjątkowy.

2. Względem legislatywy:

• zarządza wybory i zwołuje I posiedzenie Sejmu,

• w 2 przypadkach może rozwiązać Sejm - budżet, premier),

• inicjatywa ustawodawcza i prawo do zarządzania referendum (za bezwzględną zgodą Senatu),

• inicjatywa hamująca (veto, odesłanie do TK),

c) Względem rządu:

• powierza tworzenie rządu - daje 30 dni na zrobienie tego jeśli 2 razy nic rozwiązanie parlamentu,

• może wnioskować o postawienie członka RM (przez Sejm) przed Trybunałem Stanu,

• przewodniczy Radzie Gabinetowej,

4. Uprawnienia względem judykatywy:

• absolutne prawo łaski, akt łaski,

• prawo abolicji (uznaje że jakiś czyn przestał być zabroniony - był bez wyroku),

• amnestia („darowanie resztek kar”),

• powołuje sędziów (i ustala ich pensje) na wniosek krajowej rady sądowniczej, ale bez Sędziów TK (prezesa i wice z przedstawionych mu 2 kandydatów) i TS,

• Kompetencje w polityce zagranicznej:

• reprezentuje państwo,

• decyzje personalne o obsadzie funkcji ambasadora i konsula gen. (choć kandydat na wniosek MSZ) + kontrasygnata szefa MSZ i premiera,

• ratyfikuje umowy międzynarodowe-czasem potrzeba akceptacji Sejmu,

• decyzje o postawieniu w stan wojny,

• zwierzchnik sił zbrojnych, decyduje o mobilizacji, a na czas wojny na wniosek premiera mianuje naczelnego wodza,

• Za przestępstwa i nie podpisanie ustawy odpowiada przed TS

14. Rada ministrów, powoływanie i uprawnienia

1. Powoływanie:

1. Prezydent desygnuje kandydata na premiera, ten proponuje skład RM, powołuje premiera i RM w 14 dni od I posiedzenia Sejmu, lub dymisji poprzedników.

2. Max 14 dni potem wniosek o wotum zaufania- bezwzględna >przy min. ½,

3. Bez tego wybiera Sejm bezwzględną większością.

2. Dymisja:

1. obligatoryjnie składa premier na I posiedzeniu Sejmu, przyjęta przez prezydenta,

2. brak wotum zaufania, lub wotum nieufności,

3. Pozycja ustrojowa:

1. konstytucyjny organ kolegialny o szerokich uprawnieniach,

2. odpowiedzialna politycznie przed sejmem i prawnie przed TS,

3. składa się z jednoosobowych organów (ministrów), a te z pomocniczych ministerstw,

4. prowadzi bieżącą politykę państwa,

5. poprzez premiera sprawuje nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego (wojewodowie).

4. Prezes Rady Ministrów:

1. szef rządu,

2. na jego wniosek powoływanie/odwoływanie ministrów, lub gabinetu,

3. konstruktywne wotum nieufności,

4. władza organizacyjna:

• kieruje RM,

• powołuje kierowników urzędów centralnych, pełnomocników i szefa kancelarii, oraz wojewodów i wice.

• Zwierzchnik służby cywilnej

5. stanowi prawo (rozporządzenia i zarządzenia)

• Ministrowie: specjalizacja przedmiotowa, powoływanie ma charakter merytoryczny, podwójna pozycja ustrojowa (członek RM, zwierzchnik resortu), odwoływane za działanie wbrew polityce rządu prze premiera.

• Wydawanie aktów prawnych - rozporządzenia jako akty stosowania prawa (z przepisów blankietowych)

• W RM są:

1. stałe komitety np. Komitet Obrony Kraju,

2. kolegium służb specjalnych (koordynujące prace ABW, AW, Policji, SG, ŻW),

3. rada legislacyjna (opisywanie nowych aktów prawnych i nadzór nad ich tworzeniem),

• Prowadzi politykę zagraniczną.

• Podstawowe Zadanie - kierowanie administracją, wykonanie budżetu , inicjatywa ustawodawcza i pilnowanie wykonywania ustaw.

15. Podział terytorialny kraju, uprawnienia samorządu terytorialnego

1. Samorządność jest metodą rozstrzygania spraw publicznych, występuje na 3 szczeblach, a jego podstawową funkcją jest decentralizacja.

2. Gmina: Jest podstawową jednostka administracyjną, jej skład to terytorium i zamieszkujący je ludzie, obszar o określonych granicach, których demarkacji i delimitacji dokonuje RM. Domniemywa się, że w jej kompetencjach wszystkie sprawy publiczne, chyba ze akt prawny stanowi inaczej.

1. zadania własne: to co ma robić z założenia - realizowane w oparciu o własne środki:

• dbanie o infrastrukturę techniczną i utrzymywanie bezpieczeństwa z nią związanego (np. wały),

• prowadzenie społecznych żłobków, przedszkoli i szkół podstawowych,

• dla ich realizacji dysponuje majątkiem (należącym do wszystkich) - może zawierać umowy handlowe - jest osobą prawną

2. zadania zlecone od administracji rządowej: dostaje na nie fundusze, są one przekazywane ustawą (np. prowadzenie rejestru wyborców, nie może się sprzeciwić), porozumieniem administracyjnym,

3. dochody gminy:

• własne: (przewidywane ustawą) podatki (gruntowy, nieruchomości, środków transportu, leśny, rolny, od spadków i darowizn) opłaty (klimatyczna, targowa, od czynności cywilno-prawnej), samoopodatkowanie, udział w podatku dochodowym (15% od osób fizycznych i 5% od prawnych), subwencje ogólne.

• Spoza: subwencja główna (środki należne gminie, wypłacane w 12 ratach przez szefa MF, zależne od liczby mieszkańców), subwencja oświatowa (na utrzymanie szkół podstawowych, zależna od ich liczby), dotacja: doraźna, na konkretne zadanie (własne lub zlecone) jeśli nadwyżka to zwrot!

4. Organy gminy:

• stanowiące i kontrole: Rada gminy lub miasta, (różna liczba radnych zależna od populacji), wybory równe, tajne, bezpośrednie, powszechne, proporcjonalne (de iure, większościowe de facto). Działa w trybie sesyjnym, kadencja 4 lata rozpoczynająca się w dniu wyborów, sesję zwołuje przewodniczący rady gminy, są w radzie komisje. Posiedzenia jawne. Kompetencje: stanowienie uchwał i statutu, wybieranie i odwoływanie zarządu (ale bez wójta), uchwala wysokość podatków (w określonych granicach), uchwala plan zagospodarowania przestrzennego, kontroluje zarząd (komisja rewizyjna), zarządza majątkiem.

• Zarządzające: zarząd (na czele z nieodwoływalnym wójtem, burmistrzem, prezydentem), 3-5 osób, ze składu Rady, wykonuje budżet, projektuje i wykonuje uchwały Rady.

3) Demokracja bezpośrednia w gminie, powiecie województwie:

1. referendum (od mieszkańców 10%, lub rady), na niektóre sprawy wyłączność (samoopodatkowanie, rozwiązanie rady), ważne przy 30% frekwencji, %0% za rozwiązanie lub 2/3 za samoopodatkowaniem.

4) Nadzór nad samorządem: sprawdza legalność działań własnych (prawną) i zleconych (rzetelność, legalność, gospodarność, celowość). Gminy kontrolowane przez premiera, regionalne izby obrachunkowe i wojewodów.

1. organizacyjny: badanie czy Rada gminy nie narusza konstytucji (jeśli tak premier może zwrócić się do sejmu by ten rozwiązał ją, zarząd i szefa, - wówczas tymczasowy zarządca (od premiera). Jeżeli robi to Zarząd: Wojewoda nakazuje radzie zdyscyplinować lub odwołać go. Gdy brak efektów wojewoda prosi by sejmik samorządowy rozwiązał, a rada wybiera wówczas nowy. Premier może na 2 lata (ale nie dłużej niż do następnych wyborów) rozwiązać radę i zarząd i wprowadzić nadzór komisaryczny.

2. Merytoryczny: pozwała organom nadzorującym zażądać danych, zwizytować lub uczestniczyć w obradach rady. W 7 dni uchwała rady gminy musi się znaleźć u wojewody a ten może orzec jej niezgodność z konstytucją. Jeżeli w sprawach zleconych taka sytuacja wojewoda ma prawo wydać zarządzenie zastępcze.

16. Rzecznik praw obywatelskich, sposób wybierania oraz uprawnienia

1. Sposób wybierania: Powoływane przez Sejm za zgodą senatu na 5 letnią kadencję.

O odwołanie może wystąpić jedynie marszałek sejmu gdy:

1. zrzeczenie się funkcji,

2. choroba uniemożliwia wykonywanie zadań,

3. sprzeniewierzenie ślubowania.

1. Uprawnienia:

1. wysuwa wnioski o stanie praworządności,

2. działa w wymiarze indywidualnym i dla grup społecznych,

3. stoi na straży praw i wolności człowieka i obywatela gwarantowanych prze konstytucję,

4. działa z inicjatywy własnej lub na wniosek

5. pomaga poszukiwać w systemie prawnym,

6. może wystąpić do sejmu z wnioskiem o kontrolę NIK,

7. prawo do postępowania wyjaśniającego,

8. prawo do wszczęcia postępowania sądowego i prokuratorowania w nim,

9. działa siłą autorytetu,

10. może napisać skargę do NSA,

Ze swojej działalności składa coroczne sprawozdanie przed sejmem.

17. NSA, organizacja i uprawnienia

Naczelny Sąd Administracyjny - organ państwowy sprawujący kontrolę nad funkcjonowaniem działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Zgodnie z art. 15 § 1 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Naczelny Sąd Administracyjny:

• rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych;

• podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych;

• podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowo-administracyjnej;

• rozstrzyga spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory kompetencyjne między organami tych jednostek a organami administracji rządowej;

• rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego na mocy odrębnych ustaw.

Organy

Organami Naczelnego Sądu Administracyjnego, w myśl art. 31 ustawy - Prawo o ustroju sądów administracyjnych, są:

• Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego;

• Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego;

• Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego.

18. TS, skład, podmiotowość i przedmiotowość orzekania

1. Orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej, jest odrębnym ciałem władzy sądowniczej dział wg procedury karnej, członek TS, pełni swą funkcję honorowo. Ma charakter dwuinstancyjny.

2. Powoływanie: wybierany na I posiedzeniu Sejmu spoza grona parlamentarzystów, kadencja równa kadencji Sejmu.

3. Skład:

1. Przewodniczący: I prezes Sadu Najwyższego,

2. 2 wice przewodniczących, (kwalifikacje sędziowskie),

3. 16 członków (1/2 ma mieć kwalifikacje sędziowskie).

19. TK, powoływanie, skład, uprawnienia i moc orzeczeń

1) Organ władzy sądowniczej, choć nie jest sądem w rozumieniu konstytucji.

Cechy wspólne z sądami:

• niezawisłość sędziów,

• działa w oparciu o ustawy,

• rozstrzyga sprawy przy stanowieniu i stosowaniu prawa,

• trzeba wnieść sprawę,

2) skład: zawsze nieparzysty na rozprawach. 15 sędziów wybranych przez Sejm na 9 lat (brak związków politycznych), Sędziowie mają wyróżniać się wiedzą prawniczą i mieć kwalifikacje Sędziów Sądu Najwyższego (80% to prof., dr hab.)

1. powoływanie: kandydatura prezydium Sejmu lub gr. 50 posłów, wybór większością bezwzględną. (Konstytucja nie przewiduje odwołania). Prezydent wybiera przewodniczącego i wice ( z 2 kandydatów na każde ze stanowisk).

2. Uprawnienia:

1. immunitet sędziowski (o pozbawieniu decyduje 2/3 członków TK), jedyny zawód - profesor,

2. kontroluje normy prawne, rozstrzyga o zgodności aktów prawnych niższego rzędu z aktami wyższego rzędu, (uchwalenie-kontrola, chyba że odsyłka od prezydenta, odpowiada na pytania prawne,

3. rozstrzyga spory kompetencyjne i orzeka w skargach konstytucyjnych,

4. orzeka o zgodności z konstytucja celów i zasad polityki państwa,

5. rozstrzyga o zaistnieniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta.

6. Przyjmuje i rozpatruje skargi konstytucyjne,

3. Orzeczenia mają moc ostateczną, są źródłem prawa, proceduje wg kodeksu cywilnego.

20. NIK, skład kolegium NIK sposób powoływania, uprawnienia

1. skład kolegium NIK:

1. prezes: powoływany przez Sejm na 6 lat, z prawem jednej reelekcji. Nie może on należeć do partii politycznej, ani wykonywać innej pracy poza profesurą, Zasadniczo nieodwoływalny (ewentualnie dymisja, choroba), odpowiada przed TS (przestępstwa), nie odpowiada politycznie,

2. wiceprezesi (2-4): powoływani przez prezydium Sejmu,

3. dyrektor generalny: wybierany przez prezesa za zgodą marszałka Sejmu,

4. 14 członków: powoływani przez prezydium Sejmu, 7 długoletnich pracowników NIK, a pozostałych 7 musi mieć wykształcenie prawnicze.

2. Uprawnienia:

1. Działa na szczeblu lokalnym i terenowym,

2. Kontroluje 4 grupy podmiotów:

• organy administracji rządowej (RM),

• państwowe osoby prawne (1 osobowe sp. Skarbu państwa),

• NBP,

• samorząd

Ich kontrola dotyczy - legalności, celowości, rzetelności, gospodarności,

3. Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, KRRiTV, NSA, Kancelaria Sejmu i prezydenta: kontrola dotyczy wykorzystania środków budżetowych.

4. Komunale osoby prawne: Ich kontrola dotyczy - legalności, rzetelności, gospodarności.

5. Jednostki prowadzące działalność gospodarczą - wąski zakres kontroli (jak wywiązują się ze zobowiązań dla skarbu państwa) - legalność i gospodarność.

6. Swobodne wejście do kontrolowanej placówki, wgląd do archiwum i pytania

7. Immunitet na czas kontroli

8. Brak sankcji, choć raport pokontrolny o błędach i wnioski,

9. Opiniuje wniosek o absolutorium dla rządu

PRAWO ADMINISTRACYJNE

21. Istota prawa administracyjnego

Administracja - organizacja składająca się z różnych jednostek, które zajmują się na bieżąco zarządzaniem. Za administrację uważa się wszystko co jest działalnością państwową a nie jest ustawodawstwem i wymiarem sprawiedliwości. Jest to działalność różnych podmiotów prowadzona w ramach prawa na rzecz realizacji interesu publicznego. Najwyższa Izba Kontroli nadzoruje wszystkie pozostałe organy.

Administracja publiczna:

1. administracja rządowa:

1. administracja centralna:

• organy naczelne: ministrowie, premier, prezydent;

• urzędy centralne np.: GUS, GUC, Komenda Główna Policji, Straży Pożarnej podlegają ministrom. Premierowi lub prezydentowi;

2. administracja rządowa terenowa: wojewoda, Regionalna Izba Obrachunkowa;

2. administracja samorządowa

Administracja:

1. rząd + administracja rządowa centralna administracja państwowa;

2. w formach zdecentralizowanych o charakterze:

• kompozycyjnym ? samorząd terytorialny, zawodowy;

• kapitałowym ZUS.

Prawo administracyjne: zespół norm prawnych, które regulują strukturę organów administracyjnych, ich tok działania oraz sposób załatwiania poszczególnych spraw i stosunki administracyjno - prawne., powstające w toku tej działalności.

Stosunki administracyjno - prawne powstają w wyniku wydania aktu administracyjnego przez organ administracji publicznej - najczęściej decyzji.

W stosunku administracyjno - prawnym biorą udział dwa podmioty:

• organ administracyjny - wyposażony we władzę;

• obywatel - który musi się podporządkować - nierówność pozycji - administracja uprzywilejowana.

Przedmiotem są tylko te sprawy, które należą do kompetencji organów administracyjnych.

SIUDA:

Prawem administracyjnym nazywamy zespół norm regulujących:

1. strukturę i kompetencję organów administracji państwowej,

2. stosunki prawne powstające w toku wykonawczo - zarządzającej działalności tych organów.

Prawo konstytucyjne stanowi wyjście dla prawa administracyjnego.

Całość przepisów składających się na prawo administracyjne można podzielić na trzy grupy:

1. przepisy odnoszące się do struktury organów administracyjnych,

2. przepisy regulujące tok działania organów administracyjnych,

3. przepisy odnoszące się do sposobu załatwiania poszczególnych rodzajów spraw.

Przepisy regulujące strukturę administracji i tok jej działania tworzą cześć ogólną prawa administracyjnego. Natomiast przepisy normujące sposób załatwiania poszczególnych rodzajów spraw należy szukać w części szczegółowej.

Działalność administracyjną prowadzą organy administracji publicznej. Wśród nich wyróżniamy organy administracji rządowej i samorządowej.

Stosunek administracyjno-prawny - jest to stosunek społeczny uregulowany przepisami prawa administracyjnego.

Cechy stosunku administracyjno-prawnego:

1. Jedną ze stron jest zawsze organ administracji państwowej, wyposażony w uprawnienie władcze czyli tzw. imperium - drugą stroną jest obywatel, przedsiębiorstwo, inny organ itp. - jest to więc stosunek nierównorzędnych partnerów. Jeden z nich jest reprezentantem państwa i może drugiej, podporządkowanej stronie narzucić swoją wolę. Organ administracyjny w zasadzie sam określa prawa i obowiązki wzajemne obu stron stosunku.

2. Przedmiotem stosunku administracyjno-prawnego są jedynie sprawy należące do kompetencji organów administracji państwowej.

3. Stosunki administracyjno-prawne powstają najczęściej z mocy aktów administracyjnych pomiędzy organem wydającym akt a adresatem aktu. Niekiedy nawiązują się one z mocy samego prawa - obowiązek rejestracji wojskowej. Przyczyną powstania stosunku może być także zgłoszenie przez obywatela pod adresem organu roszczenia o określone zachowanie się.

22. Akt administracyjny i jego ważność

Akt administracyjny - jednostronne, władcze wyrażenie woli organu administracyjnego, załatwiające konkretną sprawę do konkretnego adresata.

Cechy aktu administracyjnego:

• wydawane są przez organ administracji państwowej lub inny, któremu państwo to powierzyło;

• oparty jest na przepisach prawa administracyjnego;

• w wyniku wydania aktu, adresat otrzymuje prawa lub nakłada się na niego obowiązki;

• jest podwójnie konkretny - skierowany do konkretnego adresata w konkretnej sprawie.

Podział aktów:

• akty administracyjne wewnętrzna - są kierowane przez organ administracyjny nadrzędny do mu podległego np.: minister do wojewody;

• akty wewnętrzne - decyzja wobec adresata spoza struktury administracji, kierowane są do organu, który nie podlega administracji.

• akty administracyjne deklaratywne - np.: wydanie dowodu osobistego osobie urodzonej i mieszkającej zagranicą, ale obywatelowi polskiemu; wniosek emerytalny - akty te stwierdzają, że komuś przysługuje jakieś prawo nie tworzą nowych sytuacji;

• akty administracyjne konstytutywne - tworzą nową sytuację prawną np.: przyznanie obcokrajowcowi obywatelstwa, pozwolenie budowlane.

S I U D A :

Akt administracyjny to jednostronne władcze wyrażenie woli organu administracji państwowej, załatwiające konkretną sprawę i skierowane do oznaczonego adresata.

Akt charakteryzuje się:

1. Jest wydawany przez organ administracji państwowej. Niekiedy także inny organ państwa lub nawet inna jednostka może być wyposażona w prawo wydawania aktów administracyjnych, jeśli państwo powierzyło jej wykonanie w pewnej dziedzinie zarządu państwowego.

2. Przy wydawaniu aktu administracyjnego organ państwowy korzysta z posiadanych uprawnień władczych ( imperium ), występuje w stosunku do adresata jako rozkazodawców;

3. Akt administracyjny nakłada na adresata określone obowiązki lub prawa, powodując zmianę, powstanie lub zniesienie stosunku prawnego; akt administracyjny jest więc zdarzeniem prawnym.

Do aktów administracyjnych nie należą te akty organów administracji państwowej, które zawierają przepisy ogólnie obowiązujące.

Podział aktów administracyjnych:

• Zewnętrzne - zaliczamy do nich te akty, które organ administracyjny kieruje do innego adresata niż podległy organ administracyjny, a więc na zewnątrz, poza krąg administracji, najczęściej do obywatela, jednostki gospodarczej, organizacji społecznej

• wewnętrzne. - akty kierowane przez organ administracyjny - nadrzędny do innego organu administracyjnego. Akty te nie wchodzą poza organów administracyjnych, pozostają wewnątrz administracji.

• akty deklaratywne - ustala w sposób wiążący, że w danej sytuacji wynikają z ustawy dla adresata obowiązki i prawa, sam tych obowiązków i praw nie tworzy;

• akt konstytutywny - ma charakter twórczy. Tworzy on zmienia, zmienia, lub uchyla stosunki prawne. Stosunek prawny następuje tu nie z mocy ustawy, lecz z aktu administracyjnego opartego na ustawie.

• Akty pozytywne - akt załatwiający sprawę zgodnie z przedstawionym wnioskiem;

• Akty negatywne - akt, który odmawia całkowicie lub częściowo żądanie strony.

WAŻNOŚĆ AKTU ADMINISTRACYJNEGO:

Akt administracyjny powinien spełniać wszystkie wymagania stawiane przez ustawy i wydane na ich podstawie akty prawne - rozporządzenia, uchwały itd. ). Wymagania te nazywane są PRZESŁANKAMI WAŻNOŚCI aktu administracyjnego.

Przesłanki te są następujące:

• akt administracyjny może być wydany tylko na podstawie ustawy lub przepisów wykonawczych;

• akt administracyjny powinien pochodzić od właściwego organu i mieścić się w ramach jego kompetencji;

• akt administracyjny często może być wydany po przeprowadzeniu określonego przez przepisy prawne postępowania i przy zachowaniu pewnych wymagań formalnych;

Akt może nie mieć mocy obowiązującej jeśli zawiera:

• wadę nieistotną - jeśli akt administracyjny narusza przepis, mający charakter porządkowy, wadliwość nie powoduje dla aktu żadnych ujemnych skutków, uzasadnia jedynie ewentualną odpowiedzialność służbową pracownika, który taki akt wydał. Akt administracyjny jest i pozostaje dalej ważny, wymaga jedynie uzupełnienia i sprostowania.

• Wada istotna - unieważnia ona akt gdy:

• został wydany przez niewłaściwy rzeczowo organ;

• został wydany bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa,

• dotyczy sprawy która została uprzednio rozstrzygnięta ostateczną decyzją;

• został skierowany do osoby nie będącej stroną w sprawie,

• w razie niewykonania wywołałby czyn zagrożony karą;

• zawiera inną wadę, powodującą nieważność aktu z mocy wyraźnego przepisu prawa.

Obecnie każdy akt administracyjny chroniony jest domniemaniem ważności, co ma zapobiec samodzielnemu ocenianiu aktu przez zainteresowane podmioty i swobodnemu decydowaniu czy go wykonać.

Uchylając akt administracyjny organ nadrzędny decyduje czy był on nieważny od chwili wydania - ex tunc i od początku nie wywoływał żadnych skutków prawnych, czy też nieważny od chwili uchylenia - ex nunc.

23. Zasady postępowania administracyjnego

Postępowanie administracyjne to tok czynności organu administracyjnego i stron zmierzających do wydania aktu administracyjnego.

• jest sformalizowane - art. 6 konstytucji - zasada praworządności.

Postępowanie administracyjne jest zróżnicowane, istnieje postępowanie administracyjne ogólne - uregulowane w Kodeksie Postępowania Administracyjnego 14. 06. 1960 r, - wtedy powstał, nowelizowany, to postępowanie jest stosowane wtedy gdy nie obowiązuje postanowienie szczególne.

Postępowanie:

1. jest wszczynane na wniosek lub z urzędu WKU, wniosek o zburzenie domu, sam organ administracyjny ma w zakresie swojego urzędowania zajęcie się tą sprawą;

2. organ bada, czy wniosek jest właściwy miejscowo i rzeczowo:

• właściwość rzeczowa - właściwość kompetencji organu do załatwienia konkretnej sprawy ze względu na jej rodzaj np.:

~ gmina - pozwolenie budowlane;

~ powiat - zmiana imienia, nazwiska;

~ WKU - decyzja o wcieleniu do wojska;

• właściwość miejscowa - właściwość ze względu na terytorialny zasięg kompetencji do rozstrzygnięcia sprawy, miejsce zamieszkania lub na przykład położenia nieruchomości;

3. gdy organ decyduje się na wszczęcie postępowania zawiadamia o wszczęciu wszystkie zainteresowane strony. Zainteresowaną stroną jest ten, czyjego interesu prawnego lub obowiązku którego postanowienie dotyczy a także ten kto żąda czynności organu ze względu na swój interes lub obowiązek - mogą to być podmioty gospodarcze, organizacje itp.

Na każdym etapie postępowania strona ma prawo do zajrzenia do akt sprawy, chyba że sprawa została objęta klauzulą tajności.

4. w celu wszczęcia postępowania administracyjnego organ przeprowadza dowody - główne dowody pochodzą z dokumentów, ale też mogą zostać wezwani świadkowie, żeby ustalić rzeczywisty stan rzeczy, może się odbyć rozprawa, wtedy gdy może to doprowadzić do przyspieszenia postępowania.

5.

• I instancja w wydawaniu decyzji ma jeden miesiąc na jej wydanie od momentu wszczęcia postępowania, w sprawach szczególnie skomplikowanych czas ten wydłuża się do dwóch miesięcy

• II instancja ma jeden miesiąc na podjęcie decyzji w sprawie odwołania,

6.organ administracyjny wydaje decyzję bądź postępowanie kończy się ugodą między stronami, którą organ administracyjny musi potwierdzić.

7. decyzja jest doręczana stronom, od momentu doręczenia strona ma 14 dni na odwołanie, po upływie tego czasu decyzja staje się ostateczna, w wyjątkowych sytuacjach nie dochodzi do doręczenia ale do ogłoszenia decyzji - robi się to gdy przemawia za tym interes stron, a przepisy się temu nie sprzeciwiają.

Postępowanie administracyjne NIE jest postępowanie sądowym, nie odbywa się przed sądem. Arbitrem jest organ administracyjny.

SIUDA:

Postępowanie administracyjne to tok czynności organu administracyjnego i stron, zmierzający do wydania aktu administracyjnego. Inaczej mówiąc - tryb i formy postępowania.

Pojęcie postępowania administracyjnego ogólnego dotyczy podstawowych rodzajów postępowania administracji państwowej. Do trybu postępowania ogólnego należą mianowicie wszelkie sprawy, które nie zostały - na mocy wyraźnych przepisów - przekazane do któregoś z postępowań szczególnych.

Zasady postępowania administracyjnego:

1. zasada prawdy obiektywnej - oznacza ciążący na organie administracyjnym prowadzącym postępowanie obowiązek dążenia do możliwie najwierniejszego odtworzenia rzeczywistego stanu faktycznego, na podstawie którego ma nastąpić wydanie decyzji;

2. zasada udziału stron w postępowaniu - postępowanie toczy się przy aktywnym udziale zainteresowanych w treści przyszłej decyzji stron,

3. zasada kontroli społecznej - znajduje ona zastosowanie w kilku rozwiązaniach proceduralnych, jednak żadna z nich nie odznacza się rzeczywistą skutecznością;

4. zasada uwzględniania z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu stron - zasada ta zmierza do podkreślenia, iż organ administracyjny powinien mieć na uwadze z jednej strony interes społeczny, z drugiej zaś nie wolno mu dopuścić do naruszenia słusznego interesu uczestnika postępowania. Przez słuszny interes należy rozumieć taki interes strony, który nie pozostaje w kolizji z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego.

Zasady pomocnicze:

• zasada odrębności postępowania administracyjnego;

• zasada oficjalności;

• zasada względnej jawności,

• zasada dwuinstancyjności;

• zasada swobodnej oceny interesów,

• zasada dyspozycyjności;

• zasada prostoty i koncentracji,

• zasada ograniczonego formalizmu,

• zasada trwałości decyzji administracyjnej.

Przebieg postępowania administracyjnego:

Wszczęcie postępowania może nastąpić z urzędu lub na wniosek stron.

1. pierwszą decyzją organu administracyjnego jest stwierdzenia czy jest on organem właściwym do wydania decyzji. Mówimy tu o właściwości rzeczowej i miejscowej.

2. O wszczęciu postępowania zawiadamia się wszystkie osoby będące stronami w sprawie. Stronami mogą być obywatele, podmioty gospodarcze, państwowe jednostki organizacyjne, organizacje społeczne itp.

3. W każdym stadium postępowania organ administracji państwowej zobowiązany jest umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzenie z nich notatek i odpisów.

4. W celu ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, organ administracyjny przeprowadza stosowne dowody.

5. Postępowanie powinno charakteryzować się szybkością i elastycznością.

6. Jeśli względy celowości za tym przemawiają organ administracyjny może zarządzić przeprowadzenie rozprawy.

24. Decyzja i postanowienia w prawie administracyjnym

Decyzja jest merytorycznym załatwieniem sprawy, rozstrzyga ją merytorycznie.

Decyzja to akt administracyjny kończący postępowanie w danej instancji.

Elementy każdej decyzji:

• oznaczenie organu, który wydał decyzję,

• data wydania,

• oznaczenie strony lub stron, do których skierowana jest decyzja;

• treść rozstrzygnięcia - osnowa decyzji,

• powołanie podstawy prawnej,

• uzasadnienie faktyczne - organ przedstawia swój tok rozumowania, który doprowadził do decyzji - nie zawsze musi się pojawić, uzasadnienie prawne,

• pouczenie o możliwości odwołania i jego trybie, a także o możliwości wniesienia skargi do NSA,

• podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania decyzji.

Załatwienie poszczególnych spraw cząstkowych, nasuwających się w toku postępowania administracyjnego następuje w drodze postanowień. Postanowienia różnią się od decyzji, że nie dotyczą rozpatrywanej sprawy i nie kończą postępowania.

25. Istota decyzji ostatecznej

Decyzja ostateczna to taka decyzja, która:

• nie może być już zmieniona lub uchylona w administracyjnym toku postępowania,

• decyzja wydana przez naczelny lub centralny organ administracji państwowej,

• decyzja wydana przez organ II instancji;

• decyzja wydana przez organ I instancji po upływie 14 dni od chwili doręczenia lub ogłoszenia;

Decyzja ostateczna podlega natychmiastowemu wykonaniu - rygor natychmiastowej wykonalności

26. Zwykłe środki odwoławcze

Istota środków odwoławczych wiąże się z dwuinstancyjnością postępowania:

I INSTANCJA - od rozstrzygnięcia wydanego w I instancji można wnieś odwołanie do II instancji innego organu administracyjnego.

Rodzaje środków odwoławczych:

1. odwołanie - składa się je do drugiej instancji za pośrednictwem pierwszej, która ma jeszcze „moment refleksji” i może zmienić dotychczasową decyzję. Strona ma na wniesienie odwołania 14 dni od chwili doręczenia lub ogłoszenia. Decyzja od momentu doręczenia lub ogłoszenia wiąże organ administracyjny i inne strony postępowania.

• II instancja przeprowadza po raz kolejny postępowanie i może:

• utrzymać decyzję I instancji;

• uchylić decyzję I instancji i wydać nową w całości lub częściowo,

• umorzyć postępowanie,

• uchylić i umorzyć.

II instancja ma 1 miesiąc na rozpatrzenie odwołania.

Odwołanie można złożyć od każdej decyzji chyba, że prawo stanowi inaczej kiedy decyzję wydał organ centralnej administracji państwowej nie można złożyć odwołania gdy żnie zaistnieje dewolutywność - czyli rozpatrywanie sprawy przez wyższą instancję. Można jedynie zwrócić się do tego samego organu o ponowne rozpatrzenie decyzji.

Decyzja ostateczna to taka decyzja, która:

• nie może być już zmieniona lub uchylona w administracyjnym toku postępowania,

• decyzja wydana przez naczelny lub centralny organ administracji państwowej,

• decyzja wydana przez organ II instancji;

• decyzja wydana przez organ I instancji po upływie 14 dni od chwili doręczenia lub ogłoszenia;

Decyzja ostateczna podlega natychmiastowemu wykonaniu - rygor natychmiastowej wykonalności

2.zażalenie na postanowienie - w toku postępowania administracyjnego wydawane jest wiele postanowień a na końcu decyzja lub dochodzi do ugody, jedynym postanowieniem rozstrzygającym sprawę jest postanowienie o umorzeniu postępowania. Od postanowienia przysługuje zażalenie w ściśle określonych przez prawo przypadkach, musi być wyraźnie zapisane, że od danego postanowieni przysługuje zażalenie. Zażalenie składa się w terminie 7 dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia, strona wnosi zażalenie do II instancji za pośredni

II instancja może :

• uchylić i wydać nowe postanowienie,

• utrzymać postanowienie.

Postanowienie:

• oznaczenie organu, który go wydał,

• data wydania, osnowa,

• uzasadnienie - powołanie podstawy prawnej,

• uzasadnienie faktyczne lub prawne wtedy kiedy przysługuje zażalenie lub skarga do NSA,

• pouczenie czy przysługuje zażalenie w jakim trybie i do kogo,

• podpis z imieniem i nazwiskiem oraz stanowiskiem osoby upoważnionej do wydania postanowienia.

Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje postanowienia.

27. Nadzwyczajne środki odwoławcze

1. wniosek o wznowienie postępowania - wniosek prowadzi do podjęcia na nowo postępowania administracyjnego, które zostało zakończone wydaniem decyzji ostatecznej.

Aby wniosek mógł zostać rozpatrzony muszą zaistnieć szczególne okoliczności a nie ma możliwości kontynuowania postępowania administracyjnego:

1. decyzja została wydana w wyniku przestępstwa np.: korupcji,

2. dowody na których oparł się organ administracyjny okazały się fałszywe.

Aby postępowanie mogło zastać wszczęte nie może minąć 10 lat od momentu ogłoszeni lub doręczenia decyzji i 5 lat od momentu zapoznania się z postanowieniem.

3. wyjdą na jaw nowe okoliczności, nie znane w chwili wydania decyzji,

4. strona bez swojej winy nie brała udziału w postępowaniu,

5. decyzja została wydana na podstawie innej decyzji lub orzeczenia sądowego, które zostało uchylone lub zmienione.

Wniosek o wznowienie postępowania powinien wpłynąć w terminie do 30 dni od momentu dowiedzenia się o zaistniałej okoliczności.

Wniosek o wznowienie postępowania:

Kieruje się do I instancji, która wydała decyzję, organem właściwym do stwierdzenia czy są podstawy do wznowienia postępowania, jest organ który był organem ostatniej instancji dla danej sprawy.

28. Istota skargi do NSA

Naczelny Sąd Administracyjny nie jest organem administracyjnym tylko sądem, mimo iż postanowienie sądowe powinno być dwuinstancyjne tu mamy do czynieni z postępowaniem jednoinstancyjnym.

Zadaniem NSA jest sądowa kontrola czy decyzja organu administracyjnego została wydana zgodnie z prawem i czy sposób jej wydania był także zgodny z prawem.

Skargę do NSA może złożyć:

• każdy kto ma w tym interes prawny czyli skarga musi dotyczyć uprawnień danej osoby, która ją składa,

• rzecznik praw obywatelskich,

• prokurator,

• organizacja społeczna, jeśli w zakresie jej statutowej działalności mieści się pomoc prawna innym podmiotom.

Skargę do NSA wnosi sie na:

• decyzję ostateczną, po wyczerpaniu toku instancji - nie dotyczy prokuratora i RPO;

• na niektóre postanowienia;

• na każde postanowienie na które przysługuje zażalenie,

• na bezczynność administracji.

Termin na wniesienie skargi do NSA upływa po 30 dniach od chwili doręczenia lub ogłoszenia decyzji ostatecznej; dla prokuratora i RPO jest to 6 miesięcy.

Skargę składamy od razu do NSA w Warszawie. NSA sporządza odpis skargi i wysyła do organu administracyjnego, który wydał decyzję, organ musi odpowiedzieć na skargę, ma tu jeszcze „moment refleksji”. Organ ma na odpowiedź 30 dni.

NSA bada podstawy wniesienia skargi. NSA wyznacza rozprawę, gdzie jest arbitrem między skarżącym a organem administracyjnym.

NSA może skargę:

1. odrzucić gdy:

• została wniesiona po terminie,

• została wniesiona przez organ nieuprawniony,

• w terminie nie uzupełniono braków etc. nie bada skargi;

wydaje postanowienie

2. oddalić, NSA zbadał skargę i jej nie uwzględnił wydaje wyrok;

3. uwzględnienie skargi wyrok:

na bezczynność organu administracyjnego zobowiązanie organu administracyjnego do wydania aktu i dokonania czynności

na decyzję administracyjną i postanowienie:

1. uchylenie decyzji i postanowienia w części lub w całości gdy sąd stwierdza:

1. naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy,

2. naruszenie prawa dające podstawy do wznowienia postępowania;

3. inne naruszenie przepisów postępowania jeśli mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

2. stwierdzenie nieważności decyzji lub postanowienia gdy przyczyna z art. 156 KPA np.: decyzja wydana z naruszeniem przepisów własności, skierowana do osoby nie będącej stroną sprawy.

3. Stwierdzenie niezgodności z prawem D lub P, gdy przedawnieniu uległa możliwość uchylenia lub stwierdzenia nieważność ma to znaczenie symboliczne; skarżący może jedynie dochodzić odszkodowania, a decyzja będzie obowiązywać.

NSA nie wydaje nowych decyzji jedynie kasuje dotychczasowe, po nową decyzję należy zwrócić się do organu administracyjnego, ten natomiast jest związany wyrokiem NSA. Orzeczenia NSA są prawomocne.

PRAWO KARNE

29. Przestępstwo, pojęcie i rodzaje

Przestępstwo:

1) czyn człowieka

2) zabroniony przez ustawę obowiązującą podczas popełnienia

3) pod groźbą kary

4) jako zbrodnia lub występek

5) bezprawny

6) zawiniony

7) społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

czyn zabroniony + wina + bezprawność + społ. szkodliwość = przestępstwo ==> odpowiedzialność karna

rodzaj zachowania opisany w ustawie jako zabroniony

ad.1

musi mieć charakter zewnętrzny, sterowany ludzką wolą

przymus bezwzględny, przymus względny

ad. 2

znamiona (cechy) danego przestępstwa - elementy czynu zabronionego

Każde przestępstwo składa się z kilku elementów:

- podmiotu - sprawca, współsprawca, podżegacz, pomocnik

- przedmiotu - dobra prawne przeciw którym przestępstwo zostaje skierowane

- strony podmiotowej - określenie na czym czyn zabroniony polega oraz czynności, które trzeba wykonać by mówić o czynie zabronionym

- strony przedmiotowej

Konieczność udowodnienia winy umyślnej lub nieumyślnej.

ad. 3 - sankcja karna warunkuje przestępstwo

ad. 5 - bezprawność - prawo zabrania i nic nie może wyłączyć tej bezprawności

ad. 6

teoria normatywna - zarzucalność czynu (postawienie zarzutu z określonego czynu)

teoria psychologiczna - psychiczny stosunek sprawcy do określonego czynu

Rodzaje przestępstw

Zbrodnia - kara nie krótsza od lat 3 lub surowsza (pozbawienie wolności)

Występek - kara przekracza 1 miesiąc (pozbawienie wolności), ograniczenie wolności lub grzywna powyżej 30 stawek dziennych

Przestępstwa umyślne - jeśli zbrodnia to trzeba udowodnić winę umyślną, występki też z winy umyślnej, chyba, że ustawa stanowi inaczej (np. art. 155 k.k.)

Przestępstwa nieumyślne - adekwatnie

Przestępstwa z działania i zaniechania - w zależności od przestępstwa

Przestępstwa skutkowe (materialne) - skutek materialny potrzebny do dokonania przestępstwa np. kradzież, zabójstwo itp.

Przestępstwa bezskutkowe (formalne) - np. składanie fałszywych zeznań

Przestępstwa powszechne - każdy może być sprawcą przestępstwa

Przestępstwa indywidualne - tylko dana kategoria ludzi może popełnić dane przestępstwo np. prezydent itd.

Przestępstwa publiczno-skargowe - ścigane z oskarżenia publicznego (prokurator albo oskarżyciel posiłkowy)

Przestępstwa publiczno-skargowe wnioskowe - np. gwałt

Przestępstwa prywatno-skargowe - ścigane z oskarżenia prywatnego

Przestępstwa typu podstawowego - normalne

Przestępstwa typu kwalifikowanego - kara zostaje zwiększona, dochodzą szczegóły określające dokładniej przestępstwo

Przestępstwa typu uprzywilejowanego - kara zostaje zmniejszona, dochodzą szczegóły określające dokładniej przestępstwo

30. Zasady odpowiedzialności w prawie karnym

indywidualizacja winy - winę udowadniamy dla każdego ze sprawców oddzielnie (odpowiedzialność w granicach czynu)

odpowiedzialność indywidualna - wszelkie okoliczności osobiste, które wyłączają, łagodzą, zaostrzają karę uwzględnia się tylko wobec osób, których dotyczą bezpośrednio

odpowiedzialność osobista - każda dorosła osoba osobiście ponosi odpowiedzialność przed prawem

31. Wiek odpowiedzialności karnej

By odpowiadać przed prawem trzeba być dorosłym (17 lat; poniżej 17 lat - nieletni).Przy orzekaniu kary kieruje się w przypadku nieletnich i młodocianych prewencją indywidualną

Nieletni, który ukończył 15 lat może być traktowany jako dorosły jeśli spełni odpowiednie warunki osobiste:

- zamach na życie prezydenta

- zabójstwo

- morderstwo

- ciężkie uszkodzenie ciała

- katastrofa komunikacyjna

- zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem lub zbiorowe

- przetrzymywania zakładnika

- rozbój

W takim przypadku kara wynosi 2/3 maxymalnej kary przewidzianej dla dorosłego.

Osoby dorosłe traktowane jako nieletni:

- warunki osobiste

- skrucha

• jedyny konflikt z prawem

32. Wina w prawie karnym

Wina zachodzi wtedy gdy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu zabronionego

Wina umyślna:

a) w zamiarze bezpośrednim "CHCĘ"

zamiar bezpośredni ciągły - w krótkim czasie bez szczególnych przemyśleń

zamiar bezpośredni przemyślany - dokładnie przemyślany plan popełnienia przestępstwa

b) w zamiarze ewentualnym "GODZĘ SIE" - sprawca przewiduje, iż może popełnić czyn zabroniony i godzi się na to

Wina mieszana kombinowana - art. 9 &3 KK część znamiona przestępstwa objęta jest zamiarem sprawcy a druga część tylko wina nieumyślna

Wina nieumyślna (wiąże się z nieostrożnością):

a) lekkomyślność - sprawca świadomie naruszając zasady ostrożności przewiduje możliwość popełnienia czyny zabronionego, lecz bezpodstawnie sądzi, iż tego uniknie

b) niedbalstwo - sprawca nie uświadamia sobie możliwości popełnienia czynu zabronionego choć może to przewidzieć

33. Formy popełnienia czynu zabronionego

Jako kto można brać udział w przestępstwie?

- sprawstwo (jednosprawstwo) - 1 osoba popełnia czyn zabroniony

- współsprawstwo - element obiektywny --> co najmniej 2 osoby

element subiektywny --> wspólne działanie objęte porozumieniem

każdy z współsprawców ponosi odpowiedzialność za wspólne przestępstwo.

- sprawstwo kierownicze - kierowanie wykonaniem przestępstwa; wykorzystanie innej osoby (uzależnionej) w celu dokonania

przestępstwa

- podżegacz - odpowiada za nakłanianie do przestępstwa; nakłanianie do popełnienia przestępstwa trzeba wykazać winę umyślną w zamiarze bezpośrednim

• pomocnictwo - ułatwienie innej osobie popełnienia przestępstwa poprzez dostarczenie informacji, środków transportu, narzędzi itd., musi mieć miejsce przed lub w trakcie przestępstwa

34. Stadia czynu przestępczego

Pochód przestępstwa

1. Zamiar - nie jest stadium przestępstwa

2. Przygotowanie

3. Usiłowanie

4. Dokonanie

w przypadku przestępstwa nieumyślnego przygotowanie i zamiar odpada

ad. 2 - przygotowanie

1. wejście w porozumienie

b) przygotowanie w sensie ścisłym czyli podjęcie czynności mających stworzyć dogodne warunki do popełnienia przestępstwa; nie jest to karalne, chyba że ustawa stanowi inaczej, a dokładnie:

przestępstwa przeciw pokojowi lub ludzkości

przestępstwa przeciw państwu

przestępstwa przeciw bezpieczeństwu powszechnemu

fałszowanie pieniędzy i dokumentów

przygotowanie zamachu na prezydenta

możliwość skorzystania ze skutecznego czynnego żalu

ad. 3 - usiłowanie

a) zamiar popełnienia czynu zabronionego

b) zmierza bezpośrednio ku jego wykonaniu

c) brak wykonania

kara w tych samych graniach co za wykonanie

usiłowanie nieudolne - sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie przestępstwa jest niemożliwe (np. zabójstwo nieboszczyka)

karane tak samo jak normalne usiłowanie

karane tylko, gdy dokonanie jest niemożliwe, ze względu na:

a) brak przedmiotu wykonawczego nadającego się do wykonania na nim przestępstwa

lub

b) użycie środka nienadającego się do popełnienia przestępstwa

możliwość skorzystania ze skutecznego czynnego żalu

35. Wyłączenie odpowiedzialności karnej

- ze względu na brak winy

niepoczytalność - pojęcie lekarsko-prawnicze. W chwili czynu był brak możliwości rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem i jest to spowodowane upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innymi zakłóceniami czynności psychicznych.

upośledzenie umysłowe - niedorozwój określony jako tępota, idiotyzm etc. O stanie niepoczytalności decydują biegli (odtwarzają co się działo w psychice sprawcy, gdy popełniał przestępstwo). Sąd sam decyduje które dowody są ważne. Opinia biegłych psychiatrów nie przesądza, czy sprawca był niepoczytalny, osądza to sąd. Sprawcę niepoczytalnego sąd może umieścić w zakładzie psychiatrycznym. Ale to nie jest wyrok, nie ma oznaczenia czasowego. Sąd może wyrokiem zwolnić.

stan pośredni - oznaki niepoczytalności, osoba podlega odpowiedzialności karnej, ale można stosować nadzwyczajne obniżenie kary. Można też osadzić ją w więzieniu i leczyć psychiatrycznie.

W chwili używania alkoholu lub narkotyków wina normalna.

Na głodzie - gdy jest uzależniony fizycznie.

- ze względu na brak bezprawności

kontra typy - okoliczności wyłączające bezprawność

1. obrona konieczna - odpieranie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu

Przekroczenie granic obrony koniecznej (usprawiedliwiona okolicznościami czynu) - wynik strachu, wzburzenia; wtedy sąd odstępuje od wymierzenia kary

2. stan wyższej konieczności - art. 26 KK - poświęcenie jakiegoś dobra, jeśli było to zachowanie podjęte w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa, grożącego dobru chronionemu prawem, przy czym niebezpieczeństwa tego nie można było inaczej uniknąć oraz dobro poświęcone nie przedstawia wartości wyższej niż dobro chronione prawem.

Bezpośrednie niebezpieczeństwo to takiego, którego nie można uniknąć.

Proporcjonalność dóbr - dobro poświęcone powinno mieć wartość niższą niż dobro chronione

Celowość działania w stanie wyższej konieczności - działanie umyślne i określony cel. Trzeba mieć świadomość niebezpieczeństwa i działać w celu jego uchylenia.

Nie można powoływać się na stan wyższej konieczności wtedy gdy wykonuje się obowiązku służbowe (oprócz ratowania własnego życia).

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności:

- niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie

- niebezpieczeństwa można było uniknąć

- dobro poświęcone miało wyższą wartość

Gdy przekroczono granice stanu wyższej konieczności to sąd może odstąpić od wymierzenia kary lub ją złagodzić, ale jest wina.

3. zgoda pokrzywdzonego

Nie ma przestępstwa, jeśli naruszenie lub zagrożenie dobra prawnego nastąpiło za zgodą pokrzywdzonego (który dysponował tym dobrem).

Warunki aby zgoda była prawnie skuteczna:

- pokrzywdzony musi swobodnie dysponować dobrem

- zgoda w chwili czynu

- bez przymusu

Ale zgoda na zabójstwo nie zwalnia sprawcy z odpowiedzialności za zabójstwo.

Można dysponować wszystkimi dobrami oprócz życia.

4.czynności lecznicze

Łączą się z ryzykiem niezamierzonych negatywnych skutków w postaci pogorszającego się stanu zdrowia pacjenta, uszkodzenia ciała lub śmierci pacjenta.

Żeby nie było charakteru przestępstwa:

- działanie musiało być podjęte w celach leczniczych

- leczący działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej

- nie było błędu lekarskiego

Leczenie powinno się odbywać za zgodą pacjenta (oprócz wypadku ratowania życia).

Jeżeli pacjent nieletnie to wymagana zgoda rodziców. Jeżeli rodzice nie wyrażają zgody, to sąd rodzinny na czas zabiegu odbiera władzę rodzicielską. Ale konieczny jest warunek ratowania życia.

5. karcenie nieletnich

Wyłącza się przestępczość czynów, które mają charakter wychowawczy (czyn który narusza nietykalność cielesną, ale mieści się w ramach dozwolonego karcenia).

Karcenie musi mieć cel wychowawczy, wykonane przez rodziców lub prawnych opiekunów i nie może przekraczać pewnego stopnia intensywności.

Nie można karcić na zapas.

Karcenie nie może być okrucieństwem (wtedy dręczenie).

Konstytucja zabrania kar cielesnych.

Przyjmuje się, że rodzice mają uprawnienia do stosowania kar cielesnych.

6.ryzyko sportowe

- dyscyplina dozwolona

- działanie w celu sportowym

- nie zostały naruszone warunki danej dyscypliny sądowej

§ Ryzyko nowatorstwa

Kiedy jest ryzyko dopuszczalne to nie ma przestępstwa.

Cel: eksperyment poznawczy, medyczny, gospodarczy, techniczny.

Spodziewana korzyść ma istotne znaczenie. W świetle aktualnej wiedzy cel osiągnięcia korzyści jest zasadny. Działanie musi być zgodne z zasadami sztuki danej wiedzy i zgodne Sas wiedzą.

W eksperymencie medycznym i psychologicznym potrzebna jest zgoda pacjenta.

36. Istota kary w prawie karnym

kara- nie tylko w prawie karnym, ale dyscyplinowe, w prawie cywilnym etc.

kara kryminalna - osobliwa dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo wyrażające potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzona w imieniu państwa przez sąd. Wyrok zapada w imieniu RP. Do kar kryminalnych nie zaliczamy środków zabezpieczających. Posługiwanie się karą było przedmiotem refleksji filozoficznych.

Dwie teorie:

- bezwzględne (absolutne) kara to odpłata za przestępstwo

- względne - charakter kary, aby osiągnąć cele i zapobiec popełnieniu przestępstwa w przyszłości

Co to jest sądowy wymiar kary?

(sędziowski wymiar kary) - orzeczenie kary przez sąd konkretnemu sprawcy w konkretnej sprawie karnej

Zasada swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy.

Zasada indywidualizacji kary

Dyrektywy sądowego wymiaru kary:

- stopień winy sprawcy

- humanitaryzm kary

- stopień szkodliwości społecznej czynu

- prewencja indywidualna (cele wychowawcze i zapobiegawcze dla sprawcy)

- prewencja ogólna (kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa)

Kara śmierci ma jedynie prewencję ogólną.

Dyrektywy stopnia winy:

- przy ocenie zachowania sprawcy trzeba rozważyć, jak silny był jego stosunek do przestępstwa

- nic nie uzasadnia wymierzenia kary naruszającej godność człowieka, uszkadzającej ciało etc. Kara musi się mieścić w ramach humanitarnego postępowania z człowiekiem.

Stopień szkodliwości czynu:

Na podstawie przesłanki winy (podmiotowej) oraz sposobu (przedmiotowej):

- podmiotowej - motywacja, czy pod wpływem nacisku psychicznego

- przedmiotowej - w jaki sposób (czy była szczególnie okrutna, czy starali się naprawić szkodę)

PREWENCJA INDYWIDUALNA - skierowana z jednej strony na uniemożliwienie popełnienia tego samego czynu, ale i resocjalizacje

PREWENCJA OGÓLNA - odstraszanie innych

37. Kary i środki karne

Kara

1) grzywna - kara wolnościowa

2) ograniczenie wolności - kara wolnościowa

3) pozbawienie wolności

4) 25 p.w.

5) dożywocie

ad. 1

I - ustalenie ilości stawek dziennych od 10 do 360

II - określenie wartości stawki dziennej od 10 do 2000 PLN

- możliwość rozłożenia na raty

- przeliczenie grzywny na pozbawienie wolności możliwe - 2 stawki dzienne = 1 dzień pozbawienia wolności

- można łączyć grzywnę z innymi karami

- grzywna samoistna --> przewidziana w sankcji z dany czyn zabroniony

- jeśli przestępstwo miało na celu uzyskanie korzyści majątkowych to istnieje możliwość połączenia jej z pozbawieniem wolności

- jeśli kara została umorzona lub nadzwyczajnie złagodzona to w niektórych wypadkach można dać grzywnę za umorzenie lub złagodzenie kary p.w.

ad. 2

- od 1 do 12 miesięcy; w pełnych miesiącach

- sąd może "zasięgnąć opinii" skazanego co do kary

- obowiązek wykonywania prac

- ustalenie ilości godzin od 20 do 40 godzin w ciągu miesiąca (szpitale, pomoc społeczna, fundacje itd.)

- zabranie od 10 do 25% wynagrodzenia w obecnej pracy na dany cel (skazany nie może wypowiedzieć umowy o pracę, jeśli pracodawca wypowie to zamiana kary)

- bez zgody sąd u nie można zmieniać miejsca stałego zamieszkania

• skazany ma obowiązek informować o przebiegu kary (kurator)

ad. 3

- od 1 miesiąca do 15 lat; w miesiącach i latach

- system wolnej progresji - wpierw w Irlandii, warunki odbycia kary zależne czegoś tam

- 4 rodzaje więzień

dla odbywających karę po raz pierwszy

dla młodocianych

dla recydywistów

dla żołnierzy

- 3 typy więzień

zamknięte

półotwarte

otwarte

• możliwość przeniesienia do więzienia o niższym/wyższym rygorze

Środki karne:

- pozbawienie praw publicznych czyli zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej art. 41 KK

Wyróżniamy 2 grupy utraconych przez skazanego uprawnień

1. dotyczą uprawnień związanych z działalnością w sferze publicznej (czynne i bierne prawo wyborcze, prawo do udziału w wymiarze sprawiedliwości, prawo do pełnienia funkcji w organizacjach i instytucjach państwowych samorządowych, utrata stopnia wojskowego degradacja do szeregowca

2. dotyczące dodatkowego pozbawienia praw publicznych (utrata orderów odznaczeń i tytułów honorowych, utrata zdolności ich odzyskania w okresie trwania pozbawienia wolności. Zakaz zajmowania określonych stanowisk. Sad może orzec gdy: sprawca nadużył stanowiska lub zawodu, okazał ze dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywania zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

- zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

Za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub gdy prowadzenie pojazdu prze osobę zagraża

bezpieczeństwu w komunikacji, gdy sprawca był w stanie nietrzeźwości pod wpływem środka odurzającego lub

zbiegł z miejsca wypadku.

- przepadek przedmiotów

Przepadek przedmiotów dotyczy - przedmiotów stanowiących mienie ruchome które śluzy lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa, przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa, przedmiotów których wytwarzanie posiadanie obrób lub przetwarzanie są zakazane, przepadek korzyści majątkowych które pośrednio pochodzą z przestępstwa.

- obowiązek naprawienia szkody

Sąd może orzec naprawienie szkody w całości lub części na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej w razie skazania za pewne przestępstwa: za spowodowanie śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Sad może zobowiązać podmiot do zwrotu korzyści w całości lub części na rzecz SK chyba, że korzyść ta podlega zwrotowi innemu podmiotowi.

- nawiązka

Orzekana jest jako obowiązek uiszczenia na rzecz pokrzywdzonego kwoty podwójnej wysokości w stosunku do wyrządzonej szkody. Może być orzeczona za przestępstwo umyślne przeciwko zdrowiu lub życiu. Może tez być przekazana na cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego przestępstwem zniesławienia. Może tez być przeznaczona na rzecz ochrony środowiska.

- świadczenia pieniężne

Sąd może orzec świadczenia pieniężne na określony cel społeczny gdy odstępuje od wymierzenia kary.

- podanie wyroku do publicznej wiadomości - znaczenie ogólnoprawencyjne.

38. Nadzwyczajne złagodzenie kary i ustawowe podwyższanie wymiaru kary

Nadzwyczajne złagodzenie kary - wymiar kary poniżej dolnej granicy

- przypadki w ustawie (przekroczenie granic obrony koniecznej, popełnienie czynu w znacznie ograniczonym stopniu poczytalności, w stanie wyższej konieczności)

- w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze

- w szczególnie uzasadnionych wypadkach, gdy nawet najniższa kara byłaby za surowa (np. pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona)

- ze względu na postawę sprawcy (czynny żal, robił wysiłki, aby naprawić szkodę)

- jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek

- w stosunku do sprawcy przestępstwa, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w danej sprawie, ujawnił organom ścigania inne przestępstwa, których najniższe zagrożenie karą było powyżej 5 lat.

Sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę lub nawet warunkowo zawiesić w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on informacje dotyczące sprawy, będzie współpracował (świadek koronny).

Wymiar nadzwyczajnego złagodzenia kary:

- jeśli czyn stanowi zbrodnię sąd wymierza karę pozbawienia wolności od 1/3 dolnej granicy kary

- jeśli czyn jest występkiem i jeśli w sankcji przewidziana jest kara pozbawienia wolności od roku, sąd wymierza karę grzywny, albo karę ograniczenia wolności

- jeśli czyn stanowi występek a dolna granica kary poniżej 1 roku też albo grzywna albo kara pozbawienia wolności

- jeśli za przestępstwo jest grzywna, ograniczenie wolności, bądź kara pozbawienia wolności do lat 2 to odstępuje od wymierzenia kary, należy orzec środki karne

Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary (sąd orzeka karę do górnej granicy zwiększoną o połowę)

Recydywa:

- specjalna zwykła (warunkiem żeby została zastosowana jest to, ażeby sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności, popełnił w ciągu 5 lat od odbycia, co najmniej 6 miesięcy kary inne przestępstwo umyślne, ale podobne do przestępstwa. Sąd może zwiększyć zagrożenie o połowę - podobne tzn. to samo dobro, ten sam podmiot)

- specjalna wielokrotna (już został skazany w warunkach recydywy zwykłej, odbył co najmniej rok kary pozbawienia wolności, w ciągu 5 lat od odbycia kary popełnia kolejne przestępstwo (przestępstwo przeciw życiu, zdrowiu, zgwałceniu, rozbój, kradzież z włamaniem, inne przestępstwa przeciwko mieniu z groźbą użycia przemocy). Wtedy sąd musi orzec powyżej dolnej granicy sankcji, a górną zwiększa o połowę). Recydywa specjalna to przynajmniej 3 przestępstwa spełniające warunki (i dalsze).

39. Środki zapobiegawcze

Środki zapobiegawcze:

- tymczasowe aresztowanie (może być stosowane tylko przez sąd, nie może stosować prokurator, podstawowa „stawka” 3 miesiące, może być przedłużona do 2 lat; stosujemy, gdy zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się osoby ( np. gdy nie ma stałego miejsca zameldowania); uzasadniona obawa, że oskarżony będzie namawiał do składania fałszywych zeznań lub w inny sposób utrudniał postępowanie karne; gdy zeznań lub gdy zarzuca się popełnienie zbrodni lub gdy występek z górną granicą powyżej 8 lat.

Bez orzeczenia można zatrzymać na 48h. Tymczasowego aresztowania nie można stosować, gdy byłoby poważne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia aresztanta, jak również gdy tymczasowe aresztowanie pociągałoby ciężkie skutki dla rodziny aresztowanego. SN na wniosek sądu właściwego może jeszcze przedłużyć tymczasowe aresztowanie. Czas tymczasowego aresztowania liczony jest od czasu zatrzymania.

Oprócz tymczasowego aresztowania pozostałe środki zapobiegawcze:

- poręczenie od osoby godnej zaufania

- poręczenie majątkowe

- poręczenie od zakładu pracy, szkoły, organizacji społecznej etc.

- może być orzeczony dozór policyjny; w ramach tego mogą być nałożone obowiązki (zakaz opuszczania miejsca zamieszkania, odebranie paszportu, meldowanie się na policji etc.)

Kiedy można zatrzymać:

- każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku

- policja, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa

Można wydać postanowienie o „zaprowadzeniu pod przymusem”. Sąd może wymierzyć grzywnę za obrazę sądu lub niestawiennictwo. Może wydać list gończy za podejrzanym lub oskarżonym.

List żelazny - w stosunku do osoby oskarżonej i przebywającej za granicą. Zapewnienie, że jeśli stawi się w sądzie będzie odpowiadał z wolnej stopy. Przy liście żelaznym może być poświadczenie majątkowe.

40. Warunkowe umorzenie postępowania karnego

Możliwość warunkowego umorzenia postępowania karnego:

- bezwarunkowe umorzenie postępowania karnego, gdy sprawca zmarł

- warunkowe umorzenie przestępstwa - przestępstwo nie jest występkiem, sprawca się przyznał, nie był karany za przestępstwo umyślne, okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości, wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, istnieje pozytywna prognoza, że przestępca mimo umorzenia będzie przestrzegał prawa.

- gdy górna granica 5 lat, można umorzyć jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą i sprawca naprawił szkodę

Sąd uznaje winę, ale nie wymierza kary, stosuje się wtedy okres próbny na czas od roku do 2 lat. Można też nałożyć następujące obowiązki:

- obowiązek informowania kuratora lub sądu o przebiegu próby

- obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego

- obowiązek wykonania zobowiązań alimentacyjnych

- obowiązek powstrzymania się od nadużywania alkoholu i używania środków odurzających

- sąd może również orzec świadczenia pieniężne np. na rzecz instytucji charytatywnych lub zakazać prowadzenia samochodu na okres 2 lat

Do okresu próby dolicza się 6 miesięcy i po tym okresie nie ma wpisu w centralnym rejestrze skazań.

Warunkowe umorzenie jest środkiem karnym dla celów wychowawczych. Są to najczęściej przestępstwa nieumyślne. Ważny element: okoliczności sprawy nie mogą budzić żadnych wątpliwości.

41. Różnice między postępowanie przygotowawczym, a postępowaniem sądowym

PRAWO CYWILNE

42. Osoby fizyczne i prawne (dobra osobiste i ich ochrona)

osoba fizyczna - osobą fizyczną jest człowiek od narodzin do śmierci. W dniu urodzenia zdobywa zdolność prawną. Płód nienarodzony może dziedziczyć po zmarłym w przeciągu 300 dni od poczęcia. Poroniony płód nie jest osobą fizyczną.

• Osoba fizyczna:

• człowiek

• każdy żyjący człowiek jest podmiotem prawa cywilnego ( nie odgrywa roli wiek, płeć itd.)

Na osobowość prawną składają się 2 elementy:

- zdolność prawna

- zdolność do czynności prawnych (zdolność do zaciągania zobowiązań we własnym imieniu (0-13 brak zdolności do czynności prawnych, 13-18 ograniczona zdolność do czynności prawnych)

osoba prawna- organizacja ludzi, która w swoich regułach skrutkturalnych wskazuje jakie działania, jakich ludzi i w jakich okolicznościach traktowane są jako działania tej organizacji, a nie tych ludzi. Osoba prawna powstaje w chwili wpisu do rejestru.

Musi posiadać nazwę - określoną w statucie lub akcie założycielskim, adres siedziby - najczęściej tam gdzie znajduje się organ zarządzający.

• osoba prawna:

• wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego

• twór sztuczny, powołany przez człowieka

• istota osoby prawnej

a). element ludzki

b).element majątkowy

c). element organizacyjny

d). Cel

• ze względu na sposób tworzenia rozróżniamy osoby prawne typu:

a). instytucjonalnego = tworzone przez państwo w drodze władczego aktu

b). Zrzeszeniowego = powstają na drodze porozumień członków - założycieli

• ze względu na cel:

a). dążące do celów gospodarczych

b). Dążące do celów niegospodarczych = idealnych

• jednostka administracyjna staje się osobą prawną w chwili wpisania do właściwego rejestru

• do osób prawnych zaliczamy:

a). Skarb Państwa

b). Spółki kapitałowe

c). przedsiębiorstwa państwowe

d). Banki

e). Państwowe jednostki organizacyjne

f). spółdzielnie

g). Fundacje

h). Stowarzyszenia

i). Inne jednostki organizacyjne o zróżnicowanym charakterze

• jednostki prowadzące działalność o charakterze niegospodarczym : wyższe uczelnie, muzea, filharmonie, instytuty naukowe, itp.

• Spółki kapitałowe - spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne ( pozostałe spółki są pozbawione osobowości prawnej)

• Skarb Państwa

• państwo występuje nie jako suweren, wyposażony w uprawnienia władcze wobec wszystkich innych podmiotów, lecz jako partner w stosunkach majątkowych z innymi, równoprawnymi partnerami

• jest to państwo na płaszczyźnie prawa cywilnego, gdzie króluje wszechwładna zasada równorzędności stron

• właściciel tej części majątku państwowego, która nie należy do innych państwowych osób prawnych

• organy osób prawnych:

• organ to osoba lub kilka osób, które zgodnie z przepisami określającymi ustrój danej osoby prawnej tworzą, urzeczywistniają i wyjawiają jej wolę

• reprezentacja łączna - do skuteczności czynności prawnej konieczne jest współdziałanie kilku osób ( np., dyrektora i jego zastępcy w przedsiębiorstwie państwowym, lub dwóch członków zarządu spółki)

• pełnomocnik - samodzielny podmiot prawa, który w oparciu o umocowanie wynikające z udzielonego mu pełnomocnictwa, w imieniu i na rzecz osoby prawnej, dokonuje czynności prawnych

Dobra osobiste - (art. 23 KC) to dobra osobowe człowieka jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek tajemnica korespondencji, nietykalność cielesna, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska pozostaje pod ochroną prawa cywilnego, niezależnie od tego, jaka jest ochrona przewidziana innymi przepisami. Ochrona może być dublowana. Dobra osobiste są niezbywalne, są to prawa tzw. podmiotowe. Każde naruszenie pociąga za sobą konsekwencje prawne, jednak sam pokrzywdzony decyduje czy dochodzić swych praw czy nie (powództwo z własne inicjatywy). Chyba, że pozew dotyczy osoby zmarłej. Ktoś, kto reprezentuje jakąś np. firmę, której dobra zostały naruszone, też może wszcząć postępowanie.

43. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

zdolność prawna - zdolność do bycia podmiotem prawa lub obowiązku

zdolność do czynności prawnych - zdolność do samodzielnego dysponowania prawem i/lub obowiązkami, nabywa się ją z wiekiem:

• przed 13 rokiem życia - brak

• pomiędzy 13 - 18 rokiem życia - ograniczona zdolność do czynności prawnych, przy większości czynności prawnych potrzebna zgoda opiekuna

• ukończone 18 lat - pełne zdolności do czynności prawnych

Osoby całkowicie ubezwłasnowolnione też nie mają zdolności do czynności prawnych

• zdolność prawna osoby fizycznej:

• zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilnoprawnych

• możność posiadania praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego, gdyż stosunek prawny to właśnie więź między stronami, której istotę stanowią ich wzajemne obowiązki i prawa

• posiadanie zdolności prawnej oznacza, że człowiek może być właścicielem rzeczy, może zawierać umowy, ponosić odpowiedzialność materialna

• do chwili uzyskania pełnoletności dziecko jest reprezentowane przez rodziców, ale to właśnie dziecko, a nie jego rodzice, jest stroną umowy, właścicielem rzeczy itp.

• zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej:

• zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych

• możność zawierania umów np. najmu, sprzedaży, zlecania itp., a także dokonywania jednostronnych czynności prawnych np. sporządzanie testamentu, wypowiedzenie umowy - w sposób prawnie skuteczny

• daje prawo do aktywności, daje możliwość samodzielnego dysponowania swoimi uprawnieniami, zaciągania zobowiązań

• osoba fizyczna może posiadać

a). pełną zdolność do czynności prawnych = osiąga się ją z chwilą ukończenia 18 lat ( wcześniej może osiągnąć ją dziewczyna, która wychodzi za mąż, jednak pod warunkiem, że ukończyła 16 lat)

b). ograniczoną zdolność do czynności prawnych = mają ją osoby, które ukończyły 13 lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione; czynność prawna takiej osoby wymaga do swej ważności zgody przedstawiciela ustawowego tej osoby, jeśli rozporządza ona swoim prawem lub zaciąga zobowiązanie; umowy zaciągane przez te osoby mogą być ważne, gdy post factum zostaną potwierdzone przez przedstawiciela ustawowego osoby małoletniej lub przez nią sama po osiągnięciu pełnoletności (czynność prawna niezupełna - jej ważność pozostaje w zawieszeniu); bez zgody przedstawiciela ustawowego mogą być zawierane tylko umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach dnia codziennego

c). nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych = osoby, które nie ukończyły jeszcze 13 lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione; czynności prawne wykonują za nie przedstawiciele ustawowi; czynność prawna osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnej jest nieważna; ważne są jedynie umowy zawierane powszechnie w drobnych sprawach dnia codziennego

• ubezwłasnowolnienie:

• na mocy orzeczenia sądu

• całkowite = człowiek w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego zaburzenia psychicznego, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem

• częściowe = sąd może orzec, gdy przyczyny te występują w mniejszym nasileniu i potrzebna jest tylko pomoc do prowadzenia spraw tej osoby; sąd wyznacza dla takiej osoby kuratora

• uznanie za zmarłego:

• można jedynie osobę zaginioną = taką, o której nie wiadomo, czy żyje

• uznanie za zmarłego przez sąd stwarza stan prawny podobny do tego, jaki pociąga za sobą śmierć człowieka

• zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wg istniejących wiadomości jeszcze żył

• jeżeli w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70 lat, wystarczy upływ 5 lat

• uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata

• Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

• oba te terminy są ściśle ze sobą związane - występują łącznie, aczkolwiek nie przestają być odrębnymi instytucjami prawnymi

• osoby prawne nie mogą mieć całego szeregu praw i obowiązków o charakterze cywilnym, występujących powszechnie u osób fizycznych

• osoba prawna nie może być ubezwłasnowolniona lub uznana za zmarłą - absurd

• ograniczenie zdolności prawnej może być spowodowane przez ustawę - musi istnieć wyraźny przepis stwierdzający, że zakres zdolności prawnej danej osoby prawnej nie obejmuje określonych praw i obowiązków, a dotyczące ich czynności są nieważne

44.Czynności prawne

• czynność prawna = czynność osoby fizycznej lub prawnej, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilno - prawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli

• istotną cechą czynności prawnej jest celowe dążenie osoby fizycznej lub prawnej do wywołania pożądanych skutków prawnych, co różni ją od wielu innych zdarzeń prawnych, np. czynów niedozwolonych, które wywołują skutki prawne niezależnie od woli osób i są konsekwencją naruszenia prawa

• nieodzownym elementem czynności prawnej jest co najmniej jedno oświadczenie woli

• na czynność prawną składają się również faktyczne działania stron

• oświadczenie woli = tylko taki przejaw woli, który wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego; nie musi być ono kierowane do innych osób, a nawet nie musi być tym osobom znane ( np. objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej)

• na treść czynności prawnej składają się wszystkie lub niektóre z elementów:

• treść oświadczenia woli złożonego przez stronę lub strony

• skutki wynikające z ustawy dla danego rodzaju czynności prawnych

• skutki wynikające z zasad współżycia społecznego

• skutki wynikające z ustalonych zwyczajów

• oświadczenie woli kierowane do drugiej osoby uważa się za złożone w momencie, gdy dojdzie do tej osoby w taki sposób, by mogła się zapoznać z jego treścią

• czynności prawne dzielą się na jednostronne i dwustronne:

• jednostronne - do dokonania danej czynności wystarcza złożenie oświadczenia woli przez jedna osobę - testament, udzielenie pełnomocnictwa, przyjęcie i odrzucenie spadku itp.

• dwustronne - do dokonania czynności konieczne jest zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron - inaczej nazywane umowami

• czynności prawne:

• rozporządzające - powoduje przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na inna osobę, jego zniesienie albo obciążenie

• zobowiązujące - zobowiązanie strony do wykonania czynności w przyszłości

• odpłatne - „ do ut des” = daję by dostać

• nieodpłatne

• konsensualne - gdy czynność prawna wymaga jedynie oświadczenia woli

• realne - gdy obok oświadczenia woli konieczne jest wydanie rzeczy

• przyczynowe

• abstrakcyjne

45. Przesłanki ważności czynności prawnej

1). Osoba dokonująca czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnej

2). Czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego

3). Czynność prawną należy dokonać w przewidzianej formie, jeżeli przepisy takiej wymagają, pod rygorem nieważności

4). Czynność prawna powinna być wolna od wad

• jeżeli czynność prawna nie posiada którejś z wymienionych przesłanek, jest wadliwa - czynność taka bądź w całości, bądź częściowo nie wywołuje skutków prawnych

• może być ex lege nieważna, lub zostać unieważniona

• nieważność czynności prawnej:

• bezwzględna - najostrzejsza sankcja przewidziana przez prawo cywilne; w tym przypadku na nieważność czynności prawnej może się powołać każdy, a nie tylko osoba, która uczestniczyła jako strona w dokonaniu tej czynności; sąd musi ją uwzględnić z urzędu, niezależnie od tego, czy któraś ze stron powoła się na jej nieważność

= czynności prawne sprzeczne z ustawą albo zasadami współżycia społecznego, bez zachowania wymaganej pod rygorem nieważności formy, dokonane przez osobę nie posiadającą zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnej; wady oświadczenia woli

• względna - przysługująca oznaczonej stronie możność uchylenia się od skutków dokonanej czynności prawnej

= czynność prawna dokonana pod wpływem błędu lub groźby

= nie jest nieważna z mocy samego prawa, ale osoba wskazana przez przepisy może spowodować jej unieważnienie

46. Wady oświadczenia woli

• oświadczenie woli = akt woli + jego uzewnętrznienie

• wady oświadczenia woli:

1). Brak świadomości lub swobody - osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie psychicznym odmiennym od normalnego, co uniemożliwia podjęcie decyzji i złożenia oświadczenie w sposób świadomy i swobodny

• bez znaczenia jest, czy brak świadomości został spowodowany przez osobę składającą oświadczenie woli, czy też wywołały go czynniki zewnętrzne

2). Pozorność - złożenie oświadczenia za zgodą drugiej strony dla pozoru - obie strony są zgodne co do tego iż czynność nie ma wywoływać żadnych skutków prawnych, albo też ma wprawdzie wywoływać skutki prawne, ale nie takie, jakie wynikają z treści pozornej czynności prawnej

• jest nieważne i nie wywołuje żadnych skutków prawnych

• czynność prawna właściwa ukryta pod czynnością prawną pozorną jest ważna, gdy spełnione są wszystkie przesłanki ważności

3). Błąd - mylne wyobrażenie osoby składającej oświadczenie woli o rzeczywistym stanie ( błąd sensu stricto) albo o treści złożonego oświadczenia

• błąd nie powoduje nieważności, lecz daje osobie składającej oświadczenie prawo wycofania się z jego skutków

• jeżeli oświadczenie złożone było innej osobie, uchylenie się od skutków prawnych może nastąpić tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociaż bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie i przemilczała to, albo gdy mogła z łatwością ten błąd zauważyć

• błąd musi być istotny - tak poważny, że uzasadnia przypuszczenie, iż gdyby składający oświadczenie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści

• błąd musi być nie tylko subiektywnie, ale i obiektywnie istotny

• błąd wywołany podstępem przez drugą osobę

• nie pociągają za sobą żadnych skutków błędy co do pobudki, czyli motywacyjne

• uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu musi nastąpić na piśmie w ciągu roku od wykrycia błędu

4). Groźba - przymus psychiczny zastosowany w celu wymuszenia oświadczenia woli

• musi być bezprawna

• musi być poważna = taka, że składający oświadczenie może obawiać się, iż jemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe

• groźba uprawnia osobę, która złożyła oświadczenie, do wycofania się z jego skutków - powinno to nastąpić na piśmie w ciągu roku od dnia, w którym stan obawy ustał

• testament składamy pod wpływem groźby jest zawsze nieważny, nawet jeśli groźba nie była bezprawna i nie wywołała stanu uzasadnionej obawy

47. Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo

Pełnomocnictwo to jednostronne oświadczenie osoby (mocodawcy), na mocy którego inna osoba (pełnomocnik) staje się upoważniona do działania w imieniu mocodawcy. Innymi słowy, każda czynność wykonana przez pełnomocnika w imieniu mocodawcy i w zakresie udzielonego pełnomocnictwa wywoła skutki bezpośrednio w sferze prawnej mocodawcy.

Przykład: jeśli Kowalski udzieli Nowakowi pełnomocnictwa do sprzedania jego samochodu, to Nowak będzie mógł skutecznie zbyć ten samochód w imieniu Kowalskiego, podpisując się na umowie jako Nowak działający w imieniu Kowalskiego.



Jakie są rodzaje pełnomocnictwa?
Mocodawca może ustanowić takie pełnomocnictwo, w którym pełnomocnik będzie mógł dokonywać wszystkich czynności w zakresie tzw. zwykłego zarządu (pełnomocnictwo ogólne). Powinno być ono zawarte na piśmie pod rygorem nieważności. Może ustanowić też pełnomocnictwo rodzajowe, dzięki któremu pełnomocnik będzie mógł dokonywać w imieniu mocodawcy czynności prawnych określonego rodzaju (np. sprzedawanie nieruchomości, zawieraniu umów o pracę w imieniu przedsiębiorstwa itp.). Może ustanowić wreszcie pełnomocnictwo szczególne - do dokonania w imieniu mocodawcy określonej czynności prawnej (np. do sprzedaży określonego mieszkania).


Można także udzielić pełnomocnictwa kilku pełnomocnikom. Wtedy każdy z nich może działać samodzielnie. Jeśli chcemy wyraźnie zastrzec, że muszą oni działać łącznie to powinniśmy to wyraźnie zaznaczyć w umowie.


Przedstawicielstwo polega na tym, że czynność prawna dokonana zostaje przez osobę zwaną przedstawicielem, w imieniu innej osoby, zwanej reprezentowanym, oraz że pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. Działanie przedstawiciela charakteryzuje się dwiema cechami. Po pierwsze - przedstawiciel podejmuje je nie w swoim, lecz w imieniu innej osoby. Po drugie - z czynności prawnej przedstawiciela wynikają skutki prawne nie dla niego, lecz dla osoby reprezentowanej. Na przykład umowę sprzedaży zawiera wprawdzie przedstawiciel, ale sprzedawcą jest osoba, którą on reprezentuje i ją obciążają wszystkie obowiązki sprzedawcy. Stosunek prawny nawiązuje się między kupującym i osobą reprezentowaną, a nie między kupującym i przed­stawicielem. Przepisy kodeksu cywilnego regulują dwa rodzaje przedstawicielstwa: 1) przedstawicielstwo ustawowe, 2) pełnomocnictwo. Różnią się one źródłem umocowania przedstawiciela. Przedstawicielstwo ustawowe cechuje się tym, że prawo przedstawi­ciela do dokonywania czynności prawnych w imieniu drugiej osoby wynika z przepisu ustawy. Przedstawicielami ustawowymi są przede wszystkim rodzice w stosunku do dzieci podlegających ich władzy rodzicielskiej (art. 98 § l k.r. i op.), przy czym każde z nich może działać samodzielnie. Przedstawicielem ustawowym ubezwłasnowolnionego częściowo jest kurator, kapitan morskiego statku handlowego jest przedstawicielem ustawowym armatora poza portem macierzystym. Jak widać, celem przedstawicielstwa ustawowego jest z reguły umożliwienie dokonywania czynności prawnych osobom, które z powodu braku wymaganej prawem zdolności do czynności prawnych lub z innych powodów (np. nieobecno­ści) same działać nie mogą. Pełnomocnictwo jest rodzajem przedstawicielstwa, w którym prawo przedstawiciela do dokonywania czynności prawnych w cudzym imieniu opiera się na woli osoby reprezentowanej (mocodawcy). Udzielić pełnomocnictwa może każda osoba fizyczna i prawna, mająca zdolność do czynności prawnych. Udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną. Pełnomocnikiem może być także osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Pełnomocnik może mieć umocowanie równocześnie dwu osób, ale powinien działać w interesie obu stron, nie naruszając interesów żadnej z nich. W zasadzie nie może on jako pełnomocnik innej osoby zawierać umów ze sobą samym, chyba że nie może zajść naruszenie interesu mocodawcy.

48. Oferta, umowa przedwstępna

Oferta - oświadczenie woli osoby fizycznej lub prawnej skierowane do innej osoby fizycznej lub prawnej, oświadczenie to zawiera propozycję zwarcia umowy i określa jej główne postanowienia

Przyjęcie oferty - zawarcie umowy jeżeli osoba do której oferta jest skierowana nie ma zastrzeżeń; jeśli ma zastrzeżenia to oferta nie wiąże skutków cywilno - prawnych

Umowa przedwstępna - przyrzeczenie zwarcia umowy w jakimś terminie, najczęściej u.p. związana jest z zadatkiem (10% wartości przedmiotu umowy; zadatek jest zabezpieczeniem dla obu stron, iż umowa zostanie przyjęta, stosowane najczęściej w przypadku nieruchomości); jeśli strona będąca nabywcą odstępuje (z własnej winy) od umowy to zadatek przepada, jeśli sprzedający nie dotrzyma warunków (z własnej winy) to płaci podwójną wartość zadatku. Jeśli wina była niezależna od stron to zadatek musi zostać oddany.

49. Przedawnienie roszczeń cywilnych

Pojecie i skutki przedawnienia W myśl art. 117 § l k.c. roszczenia majątkowe ulęgają przedawnieniu. Jak z tego wynika, nie ulęgają przedawnieniu prawa nie będące roszczeniami (np. prawo własności) i roszczenia o niemajątkowym charakterze (np. roszczenia przysługujące w razie naruszenia dóbr osobistych) „Ulęgają przedawnieniu" oznacza, ze ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie (dłużnik), może uchylić się od jego zaspokojenia, jeśli upłynął określony w ustawie termin (art. 117 § 2 k.c.). Sad nie może wiec uwzględnić terminu przedawnienia z urzędu, a jedynie na podniesiony zarzut. Dłużnik może jednak po upływie terminu przedawnienia zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia.

Terminy przedawnienia Art. 119 k.c. stanowi, ze terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawna, co oznacza, ze przepisy regulujące długość tych terminów maja charakter bezwzględnie obowiązujący.

Ogólne terminy przedawnienia (gdy przepisy szczególne nie stanowią inaczej) wynoszą :

a. dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. alimenty, renty, czynsze) - trzy lata;

b. dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (gdy osoba fizyczna lub prawna, której roszczenie majątkowe przysługuje, zarobkowo trudni się działalnością gospodarcza i roszczenie jej pozostaje w związku z ta działalnością) - trzy lata;

c. dla innych roszczeń - dziesięć lat;

d. roszczenie stwierdzone wyrokiem sadu, a także ugoda i orzeczeniem sadu polubownego przedawnia się z upływem lat dziesięciu (nawet gdyby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju, co zasadzone, był krótszy).

Początek biegu przedawnienia

Początek biegu przedawnienia rozpoczyna się według art. 120 § l k.c. od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (gdy wierzyciel może już żądać spełnienia świadczenia). Jeśli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego (np. od wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia - art. 455 k.c.), bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § l k.c.). Początek biegu przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym dłużnik nie zastosował się do treści roszczenia (art. 120 § 2 k.c.).

Zawieszenie biegu przedawnienia

W myśl art. 121 k.c. bieg przedawnienia ulega zawieszeniu:

a. co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej (chodzi tu o ochronę interesów dzieci uzależnionych w okresie trwania władzy rodzicielskiej od rodziców),

b. co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratele -przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli (podobnie jak przy dzieciach z uwagi na ochronę tych osób),

c. co do roszczeń, które przysługują jednemu małżonkowi przeciwko drugiemu przez czas trwania małżeństwa (żeby uniknąć konfliktów dla dobra istniejącego małżeństwa),

d. co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej (zdarzenie o charakterze obiektywnym, np. powódź, niedzialanie sadów) uprawniony nie może ich dochodzić przed sadem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody. Skutkiem zawieszenia jest to, ze przez pewien okres bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a jeśli już się rozpoczął, ulega zatrzymaniu na czas trwania przeszkody, a po jej ustaniu biegnie w dalszym ciągu, zaś czasu trwania przeszkody nie wlicza się do tego biegu.

Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia

Podobny charakter do zawieszenia biegu przedawnienia ma tzw. wstrzymanie jego zakończenia, polegające na tym, ze w razie zaistnienia pewnych okoliczno sci przedawnienie biegnie, ale jego bieg może się zakończyć dopiero po upływie określonego czasu od ustania tych okoliczności.

Przerwanie biegu przedawnienia

Przerwanie biegu przedawnienia oznacza, ze zaistnienie pewnych zdarzeń powoduje, iż bieg przedawnienia przerywa się, a po przerwie biegnie od nowa. Nie dolicza się wiec - w odróżnieniu do zawieszenia - okresu, jaki minął od rozpoczęcia biegu przedawnienia do wystąpienia zdarzenia powodującego przerwanie.

50. Istota prawa rzeczowego

• prawo rzeczowe - dział prawa cywilnego normujący prawo własności i inne prawa do rzeczy

• termin ten jest również używany podmiotowo = prawo poszczególnych osób do rzeczy

• do praw rzeczowych zaliczamy:

• prawo własności

• użytkowanie wieczyste

• ograniczone prawa rzeczowe

• prawa rzeczowe:

• należą do grup praw podmiotowych bezwzględnych - służą przeciwko wszystkim

• dotyczą rzeczy, są prawami odnoszącymi się do określonej rzeczy ruchomej lub nieruchomej

• są skuteczne przeciwko naruszeniom chronionych dóbr ze strony jakiejkolwiek osoby

• prawa te są chronione w razie każdego bezprawnego ich naruszenia

• właściciel może żądać wydania rzeczy od każdej osoby, u której rzecz się znajduje

• rzeczy - przedmioty materialne, na tyle wyodrębnione, że w obrocie mogą być traktowane jako dobra samoistne

• nie są rzeczami w znaczeniu cywilnoprawnym dobra materialne takie jak utwory literackie lub artystyczne, dzieła naukowe, wynalazki itp., a także przedmioty, mające wprawdzie charakter materialny, ale nie samoistne tylko wchodzące w skład innych rzeczy

• części składowe = te wszystkie elementy rzeczy, które nie mogą być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego

• części składowe z chwilą odłączenia stają się samoistne

• przynależności = odrębne rzeczy potrzebne do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem

• podział rzeczy:

• ruchomości - każda rzeczy, która nie jest nieruchomością

• nieruchomości - część powierzchni ziemskiej stanowiąca przedmiot odrębnej własności (grunt) wraz ze wszystkim, co jest z nią trwale związane, zabudowaniami, drzewami i innymi częściami składowymi; jako nieruchomość może być traktowany również sam budynek lub jego część, jeśli na mocy przepisów szczególnych stanowi odrębny od gruntu przedmiot własności

• podzielne

• niepodzielne

• indywidualnie oznaczone - rzeczy posiadające własne cechy, im tylko właściwe

• gatunkowo oznaczone - rzeczy określane jedynie przez wskazanie gatunku oraz oznaczenie ilości, miary, ciężaru

• znajdujące się w obrocie - mogą być swobodnie sprzedawane

• wyjęte z obrotu - istnieje zakaz prawnego obrotu takimi rzeczami

• ograniczone w obrocie - mogą stanowić przedmiot obrotu tylko w ograniczonym zakresie np. między jednostkami gospodarczymi

• środki trwałe

• środki obrotowe

• zużywalne - rzeczy, których normalny użytek gospodarczy polega na zużyciu lub zbyciu

• niezużywalne
  

51. Prawo własności

Własność jest najszerszym prawem do rzeczy, pozwalającym właścicielowi korzystać z niej i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób.

Właściciel może korzystać z uprawnień, jakie daje mu prawo własności w granicach określonych przepisami prawa i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa własności (zajebisty żarcik, nieprawdaż?).

Współwłasność jest odmianą szczególną własności, charakteryzującą się wielością podmiotów prawa własności. (art. 195 KC)

Rodzaje współwłasności (art. 196 §1 KC)

- współwłasność łączna

- współwłasność w częściach ułamkowych

Współwłasność łączna występuje tylko w przypadkach przewidzianych przepisami w ramach szczególnego stosunku osobistego łączącego strony (np. małżeństwo) lub między wspólnikami w spółce cywilnej.

W przypadku współwłasności w częściach ułamkowych, własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie wszystkim podmiotom, ale każdy z nich ma w niej ułamkowo wyrażony udział.

Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe (Art. 197 KC). Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych (Art. 198 KC).

Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, przekraczających zakres zarządu zwykłego, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli lub współwłaściciele, mający łącznie ponad połowę udziałów mogą się zwrócić o rozstrzygnięcie do sądu (Art. 199 KC).

Każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną (Art. 200 KC). Do czynności zwykłego zarządu jest potrzebna zgoda większości (liczonej według udziałów zgodnie z Art. 204) współwłaścicieli, ale każdy z nich może się w razie czego zwrócić do sądu (Art. 201 zgadnij czego). Każdy ze współwłaścicieli ma prawo do współposiadania rzeczy wspólnej i korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez innych współwłaścicieli.

Nabycie prawa własności i jego utrata, oczywiście.

Rodzaje sposobów nabycia itd.

-pierwotne

-pochodne

Pierwotne - prawo poprzedniego właściciela wygasa, powstaje nowe i niezależne. Nabywcy przysługuje pełne prawo własności bez żadnych obciążeń, niezależnie od stanu poprzedniego.

Pochodne - następstwo prawne. Prawo własności nie ustaje, ale zmienia się właściciel. Nowy właściciel zyskuje prawo własności w takim wymiarze, jak poprzedni, na nabywcę przechodzą wszelkie obciążenia i ograniczenia związane z prawem własności danej rzeczy.

Przeniesienie własności.

Przeniesieniem własności jest sprzedaż, zamiana, darowizna i inne.

Umowa sprzedaży (itd.) przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej lub strony inaczej postanowiły (Art. 155 §1 KC). Jeżeli przedmiotem umowy są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności konieczne jest przeniesienie posiadania rzeczy. Tak samo, jeżeli umowa dotyczy rzeczy przyszłych (§2). W innych przypadkach przeniesienie własności następuje z samej mocy umowy. Przeniesienie własności to pochodne nabycie prawa własności.

1a. Nabycie własności od osoby nieuprawnionej.

Art. 169. §1. KC. Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia jej w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.

§2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia (itd.), nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu... nie dotyczy keszu, dokumentów na okaziciela, nabytków z licytacji publiczne i tych rzeczy, które nam zabiera komornik, kiedy narobimy sobie długów, by kupić browna, czyli nabytych w toku postępowania egzekucyjnego. ← to zostało skrócone i przetłumaczone przeze mnie.

Jest to pierwotne nabycie prawa własności (wszelkie obciążenia wygasają).

2. Zasiedzenie

Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie jako posiadacz samoistny od lat dwudziestu, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (Art. 172. §1 KC). Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby działał w złej wierze (§2). Jeżeli właściciel jest małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej, niż z upływem dwóch lat od uzyskania przezeń pełnoletniości (Art. 173 KC).

Posiadacz rzeczy ruchomej nabywa własność po upływie trzech lat, chyba że posiada w złej wierze(Art. 174).

Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, nowy posiadacz może doliczyć do „swoich” lat, lata poprzednika. W przypadku złej wiary poprzednika, oczywiście liczy się trzydzieści długich latek, jeszcze się wnuków można doczekać (Art. 175. §1. KC). Podobnie w przypadku spadkobierców ustawowych (§2).

3. Inne.

Właściciel nieruchomości może się jej zrzec (notarialnie - Art. 179. §1. KC) a własność tej nieruchomości przechodzi na Skarb Państwa (§2).

Właściciel rzeczy ruchomej może ją porzucić (Art. 180. KC).

Własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistnie (Art. 181. KC).

Zajebiste. W tym całym kacu jest specjalny artykuł, dotyczący roju pszczół! (Art. 182.)

Kto coś znalazł, powinien niezwłocznie powiadomić właściciela, a jeżeli to niemożliwe, powinien zawiadomić właściwy organ państwowy (Art. 183. §1. KC). Przy tym pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności i rzeczy o wartości naukowej - bezwzględnie, a inne rzeczy tylko na żądanie (Art.184. §1. KC). Znalazca, który zrobił wszystko, co trzeba, może żądać znaleźnego w wysokości 10% wartości, w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru (Art. 186. KC). Jeżeli nikt nie odbierze w ciągu roku (a w razie niemożności wezwania - dwóch), pieniądze itd. stają się własnością Skarbu, a inne rzeczy - znalazcy.

Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, o ile ta została z nią trwale połączona, stając się jej częścią (Art. 191. KC).

Ten, kto wytworzył rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, o ile wartość wkładu pracy jest większa od wartości materiałów (Art. 192. §1. KC). Jeżeli odbyło się to w złej wierze, lub wartość pracy jest mniejsza, właścicielem zostaje właściciel materiałów (§2).

Jeżeli rzeczy ruchome zostały połączone lub pomieszane, że trudno byłoby przywrócić stan poprzedni, właściciele stają się współwłaścicielami całości. Wartości udziałów są określane poprzez wartości rzeczy pomieszanych (Art. 192. §1. KC).

52. Ograniczone prawo rzeczowe

Ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz hipoteka (Art. 244. §1. KC).

1. Ogólne

Te tam wszystkie, dotyczące nieruchomości są regulowane przez odrębne przepisy (§2).

Do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się, z wyjątkami określonymi przez ustawę, odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności (Art. 245. §1. KC). Można jednak w przypadku nieruchomości pominąć przepisy o niedopuszczalności warunków i terminów (§2). Tzn. można oddać lokal w użytkowanie na swoich warunkach i na pewien czas, określony w umowie. W przeciwieństwie do przeniesienia własności nieruchomości, forma notarialna potrzebna jest tylko dla oświadczenia woli właściciela, który prawo ustanawia.

Do przeniesienia OPR na nieruchomości potrzebna jest umowa pomiędzy uprawnionym a nabywcą i akt notarialny, jeżeli był takowy sporządzony dla poprzedniego OPR (Art. 2451. KC). Uprawnionym jest poprzedni podmiot OPR (a niekoniecznie właściciel). Uprawniony może się zrzec OPR i składa w tym celu oświadczenie właścicielowi. W takim przypadku, prawo to wygasa (Art. 246. §1 KC). Oczywiście, jeżeli dla ustanowienia OPR został sporządzony akt notarialny i wpis w księdze wieczystej, do zrzeczenia się prawa konieczny jest analogiczny akt i wykreślenie wpisu (§2).

OPR wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela lub podmiot tego prawa nabędzie rzecz na własność (Art. 247. KC).

Jeżeli kilka OPR obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej (Art. 249. §1. KC). Pierwszeństwo OPR może być jednak zmienione na podstawie umowy pomiędzy podmiotami praw. Z uwzględnieniem, rzecz jasna, wszystkich cyrków z księgami wieczystymi (Art. 250. §1, 2. KC).

Użytkowanie

Polega na prawie do używania rzeczy i czerpania z niej pożytków (Art. 252. KC). Można ograniczyć zakres poprzez wyłączenie niektórych pożytków, a w przypadku nieruchomości, ograniczyć użytkowanie do jej oznaczonej części (Art. 253. §1 ,2. KC). Użytkowanie jest niezbywalne (Art. 254. KC).

Jeżeli użytkowanie nie jest wykonywane przez lat dziesięć, wygasa.

Użytkownik jest zobowiązany do używania rzeczy zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki. Ponosi ciężary, które, zgodnie z prawidłową gospodarką, powinny być pokrywane z pożytków. Powinien też ponosić ciężar wszystkich nakładów na rzecz (Właściciel, jeżeli takie nakłady poczynił, ma prawo domagać się zwrotu). Jest obowiązany do dokonywania napraw związanych ze zwykłym korzystaniem, w przypadku konieczności innych napraw, powinien zawiadomić właściciela.

Przedmiotem użytkowania mogą być także prawa.

Zastaw

Powstaje w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności. Na mocy zastawu wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy, bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela (Art. 306. §1. KC). Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między wierzycielem a właścicielem oraz wydanie rzeczy wierzycielowi lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły (Art. 307. §1. KC).

Odpowiednio stosuje się przepisy o nabyciu własności od osoby nieuprawnionej.

Zastaw ma pierwszeństwo przed prawami rzeczowymi powstałymi wcześniej, chyba że zastawnik działa w złej wierze (Art. 310. KC).

Zastawca ma prawo zbyć lub obciążyć przedmiot zastawu przed wygaśnięciem zastawu (Art. 311. KC). W razie sprzedaży rzeczy zastaw przechodzi na uzyskaną cenę (Art. 321. §2. KC).

Zastawnik może dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego.

Zastawnik, któremu rzecz została wydana, powinien czuwać nad jej zachowaniem. Po wygaśnięciu zastawu powinien zwrócić rzecz zastawcy.

Jeżeli rzecz przynosi pożytki, zastawnik pobiera je i odlicza od kwoty wierzytelności.

Przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga przeniesienie zastawu. Jeżeli zastaw został wyłączony, wygasa (Art. 323. §1. KC). Zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności (§2).

Jeżeli zastawnik zwróci rzecz zastawcy, zastaw wygasa, chyba że wierzytelność jest obciążona prawem osoby trzeciej (Art. 325 §1, 2. KC).

Przedmiotem zastawu mogą być również prawa, jeżeli są zbywalne (Art. 327. KC)

Służebność

Dotyczy nieruchomości.

Rodzaje:

-gruntowa

-osobista.

Służebność gruntowa polega na tym, że albo osoba uprawniona (właściciel innej nieruchomości) może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej (np. prawo przejazdu, składowania, pobierania wody, etc.) albo też osoba uprawniona żąda od właściciela nieruchomości obciążonej niewykonywania oznaczonych działań wynikających z prawa własności (Art. 285. §1 KC). Może to mieć na celu jedynie zwiększenie użyteczności nieruchomości tzw. władnącej czyli należącej do posiadacza prawa służebności (§2).

Służebność osobista jest analogiem, ale jest na rzecz osoby fizycznej, a nie nieruchomości władnącej (Art. 296. KC). Przepisy stosuje się odpowiednio. Służebności osobiste wygasają najpóźniej z dniem śmierci uprawnionego. Są niezbywalne. Nie można przenieść uprawnienia do ich wykonywania. Nie można jej nabyć przez zasiedzenie.

Służebność osobista może dotyczyć np. mieszkania. Wtedy uprawniony może przyjąć do mieszkania współmałżonka, dzieci małoletnie i osoby, będące na jego utrzymaniu albo potrzebne przy utrzymywaniu gospodarstwa domowego. Dzieci przyjęte jako małoletnie, mogą pozostać w mieszkaniu po uzyskaniu pełnoletniości (Art. 301. §1. KC). Można zawrzeć umowę, że po śmierci uprawnionego, służebność przysługiwać będzie małżonkowi, rodzicom i dzieciom (§2).

53. Posiadanie

Posiadanie polega na sprawowaniu rzeczywistego władztwa nad rzeczą.

Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada, jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca itp. (posiadacz zależny) (Art.. 336. KC).

Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne (Art. 337. KC).

Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym (Art. 339. KC). Domniemywa się ciągłość posiadania(Art. 340. KC). Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym (np., że posiadacz jest właścicielem) (Art. 341. KC). Domniemywa się, że posiadacz jest w dobrej wierze.

Nie wolno naruszać stanu posiadania. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie stanu posiadania ( art. 342., 343. §1. KC). Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni, bez stosowania przemocy. Właściciel rzeczy ruchomej, o ile grozi mu niepowetowana strata, może zastosować niezbędną samopomoc (Art. 343. §2. KC). Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie i temu, na czyją korzyść nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego, niezależnie od dobrej wiary i zgodności ze stanem prawnym (Art. 344. §1. KC). Roszczenie wygasa po roku, o ile nie jest dochodzone (§2).

Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy (dokumentów, środków etc.) (Art. 348. KC).

Jeżeli rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym, przeniesienie posiadania samoistnego następuje poprzez umowę między stronami i zawiadomienie posiadacza zależnego (Art. 350. KC)

54. Źródła zobowiązań

Art. 353. §1. KC. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

§2. Świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu.

Stronom przysługuje dowolność w ułożeniu stosunku prawnego, byle jego treść i cel nie sprzeciwiały się naturze stosunku, były zgodne z prawem i zasadami współżycia społecznego (Art. 3531. KC). Świadczenie może przyjmować bardzo różne formy: pieniężną, formę usługi, wydania rzeczy etc. Wierzycielowi przysługuje prawo przymusowego wyegzekwowania świadczenia.

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celom, zasadom współżycia społecznego a także ewentualnym normom zwyczajowym (Art. 354. §1. KC), w ten sam sposób winien współdziałać wierzyciel (§2).

Zasada należytej staranności - dłużnik zobowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju. Określa się ją w zakresie wykonywanego przezeń zawodu przy uwzględnieniu charakteru zawodowego owej działalności (Art. 355 §1, 2 KC).

Źródła zobowiązań

• Czynności prawne np. umowy.

• Czyny niedozwolone, w wyniku których powstaje szkoda (zobowiązanie polega wówczas na naprawieniu szkody lub rekompensaty).

• Akty administracyjne (np. płacenie podatków, obowiązek obrony, świadczenia na rzecz usuwania skutków klęski żywiołowej itp.).

• Inne, np. bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia.

W przypadku szkody, naprawienie powinno nastąpić według wyboru poszkodowanego - poprzez przywrócenie stanu poprzedniego bądź w formie rekompensaty pieniężnej (Art. 363. §1. KC). Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do stopnia winy każdej ze stron (Art. 362. KC).

Zobowiązanie przemienne - dłużnik jest zobowiązany do spełnienia jednego z kilku świadczeń. Wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że czynność prawna, przepisy prawa lub okoliczności stanowią inaczej (Art. 365. §1. KC). Wyboru dokonuje się poprzez złożenie oświadczenia stronie przeciwnej lub przez spełnienie świadczenia (§2). Strona przeciwna ma prawo wyznaczyć termin dokonania wyboru, po którym prawo to na nią przechodzi (§3).

Zobowiązanie solidarne

-Zobowiązanie może obejmować kilku dłużników w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich łącznie, od kilku lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z nich, zwalnia pozostałych (Art. 366. §1. KC). Aż do całkowitego zaspokojenia zobowiązanie obejmuje wszystkich dłużników (§2). Solidarność dłużników.

-Kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z wierzycieli, a przez to dług wygasa względem wszystkich (Art. 367. §1. KC). Przy tym dłużnik może wybrać, do rąk którego z wierzycieli spełni świadczenie, chyba że jeden z nich wytoczy powództwo, wtedy świadczenie powinno być spełnione do jego rąk (§2). Solidarność wierzycieli.

Zobowiązanie może być solidarne, choćby każdy z dłużników był zobowiązany w inny sposób lub zobowiązanie względem każdego z wierzycieli było innego rodzaju (Art. 368. KC). Zobowiązanie jest solidarne, jeżeli wynika to z ustawy lub czynności prawnej (Art. 369. KC).

Świadczenia spełniane przez jednego z dłużników solidarnych nie mogą zaszkodzić pozostałym (Art. 371. KC).

Wierzyciel ma prawo zwolnić z długu jednego z dłużników solidarnych, a ten ma prawo zrzec się solidarności. Nie ma to skutków względem pozostałych (Art. 373. KC). Ma jednak skutki zwłoka względem jednego z dłużników (Art. 374. §2. KC).

Dłużnik solidarny, który spełnił świadczenie może się ubiegać o zwrot od współdłużników na podstawie istniejącego między nimi stosunku prawnego. Domniemywa się, że części są równe (Art. 376. §1. KC). Jeżeli któryś ze współdłużników jest niewypłacalny, jego część rozkłada się równo na pozostałych (§2).

Analogicznie w przypadku solidarności wierzycieli.

Zobowiązania podzielne i niepodzielne

Świadczenie jest podzielne, jeśli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości (Art. 379. §2. KC).

Jeżeli jest kilku dłużników lub kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, dług i wierzytelność rozkłada się na tyle części, ilu jest dłużników / wierzycieli. Jeżeli z okoliczności nie wynika inaczej, części są równe (Art. 379. §1. KC).

Jeżeli świadczenie nie jest podzielne, jest niepodzielne. Dłużnicy zobowiązani do takiego świadczenia, są za nie odpowiedzialni jak solidarni (Art. 380. §1. KC). Ze wszystkimi tego konsekwencjami.

Jeżeli jest kilku wierzycieli świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia (Art. 381. §1. KC). Przy tym zwolnienie z długu przez któregokolwiek z wierzycieli nie ma skutków względem pozostałych.

Wykonanie zobowiązania

Wierzyciel nie może nie przyjąć świadczenia częściowego, choćby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie naruszałoby jego uzasadniony interes. (Art. 450. KC).

Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa (Art. 453. KC).

Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (Art. 455. KC).

Jeżeli dłużnik stał się niewypłacalny lub wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności znacznie się zmniejszyło, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin (Art. 458. KC).

Skutki niewykonania zobowiązań

Dłużnik jest zobowiązany naprawić szkody wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (Art. 471. KC). Jest też odpowiedzialny za niezachowanie należytej staranności (Art. 472 KC). Jest bezwzględnie odpowiedzialny za wszelkie szkody umyślne.

Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe do wykonania bez winy dłużnika, zobowiązanie wygasa (Art. 475 §1).

Jeżeli przedmiot świadczenia został zbyty, utracony lub uszkodzony, dłużnik jest zobowiązany wydać wszystko, co otrzymał w zamian lub jako naprawienie szkody (§2).

W razie zwłoki dłużnika, wierzyciel może żądać oprócz wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (Art. 477. §1 KC).

Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi w formie pieniężnej - kara umowna (Art. 483. §1. KC), dłużnik nie może się jednak bez zgody wierzyciela zwolnić ze zobowiązania przez zapłacenie kary umownej (§2). Wysokość kary umownej nie zależy od wynikłej szkody, a jedynie od treści umowy (Art. 484. §1. KC). Dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej, gdy zobowiązanie zostało w większości wykonane, lub jest ona rażąco wygórowana (§2).

55. Zasady odpowiedzialności w prawie cywilnym

• odpowiedzialność prawna = obowiązek ponoszenia przewidzianych przez prawo niekorzystnych skutków zachowania własnego lub innych osób

• odpowiedzialność cywilna ma formę majątkową i jej konsekwencje mogą dotknąć tylko mienia osoby odpowiedzialnej

• odpowiedzialność cywilna zachodzi tylko wtedy gdy zachodzi szkoda

• przybiera postać obowiązku naprawienia szkody

• w zależności od źródła odpowiedzialności występować może:

• odpowiedzialność deliktowa = z tytułu czynów niedozwolonych - powstaje w przypadku wyrządzenia szkody, gdy strony nie były do momentu powstania szkody związane stosunkiem prawnym

= przesłanki:

a). szkoda

b). czyn sprawcy noszący znamiona winy

c). związek między szkodą a czynem

= dowieść winy musi poszkodowany = ciężar dowodu

• odpowiedzialność kontraktowa (umowna) = konsekwencja niewykonania lub nienależytego wykonania umowy

= przesłanki:

a). zobowiązanie między wierzycielem a dłużnikiem

b). szkoda wierzyciela

c). adekwatny związek przyczynowy między niewykonaniem zobowiązania a

szkodą wyrządzoną

d). Zachowanie dłużnika musi być zawinione

= to dłużnik musi dowieść, że jego czyny były niezawinione

• odpowiedzialność może być oparta na zasadzie:

• winy (odp. deliktowa)

• ryzyka

= przesłanki:

a). siła wyższa

b). szkoda z winy poszkodowanego

c). wyłączna wina osoby trzeciej

• słuszności = gdy sprawca z powodu wieku, choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie może odpowiadać za swoje czyny, poszkodowany może zwrócić się o naprawienie szkody do opiekuna ustawowego lub kuratora tej osoby

• współżycia społecznego

56. Pojęcie szkody i jej naprawienia

• szkoda = uszczerbek w obecnym i przyszłym majątku, jakiego poszkodowany doznaje wbrew swojej woli

• szkodę stanowi różnica między dwoma stanami majątkowymi: tym po wyrządzeniu szkody i tym, który istniał, gdyby szkody nie wyrządzono

• szkoda majątkowa obejmuje dwa elementy:

• strata = efektywny uszczerbek pomniejszający majątek poszkodowanego

• utracony zysk = korzyści jakie poszkodowany byłby osiągnął, gdyby mu szkody nie wyrządzono

• wśród szkód majątkowych wyróżnia się jeszcze:

• szkody na mieniu = majątkowe

• szkody na osobie = niemajątkowe

• zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę = wyrównanie szkody niemajątkowej

• wysokość szkody może być zgodnie ustalona przez zainteresowanych lub sprecyzowana przez sąd w toku procesu

• jeżeli ustalenie szkody jest niemożliwe lub poważnie utrudnione sąd może ustalić tę wysokość, opierając się na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy

• ustalanie wartości:

= wartość rynkowa

= wartość szczególna

= wartość emocjonalna

• określenie wartości szkody następuje w chwili jej naprawiania, nie w chwili powstania

• podstawą odpowiedzialności za szkodę może być umowa - np. ubezpieczenia

• podstawą odpowiedzialności za szkodę jest najczęściej ustawa, która łączy obowiązek naprawienia szkody z rozmaitymi zdarzeniami, a przede wszystkim z czynami niedozwolonymi (odpowiedzialność deliktowa) i z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy (odpowiedzialność kontraktowa)

• naprawienie szkody może nastąpić przez:

• przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego

• zapłatę odszkodowania

• wybór sposobu naprawienia szkody należy do poszkodowanego

• wysokość odszkodowania ma odpowiadać wysokości szkody

• odszkodowanie ulega zmniejszeniu w razie przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody

• w przypadku osób fizycznych sąd może obniżyć wysokość odszkodowania ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiadającej za szkodę, jeżeli wymagają tego zasady współżycia społecznego

• dotyczy to tylko szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym

• naprawienie szkody na osobie obejmuje wyrównanie wszelkich kosztów wynikłych z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, np. kosztów leczenia utraconych zarobków itp.

• zadośćuczynienie za krzywdę przysługuje tylko w nielicznych, wyraźnie przewidzianych przepisami wypadkach, a mianowicie w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, pozbawienia wolności oraz nakłonienia człowieka za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu, a także w razie naruszenia dóbr osobistych

• wysokość przynależnej kwoty zależy od uznania sądu, który bierze pod uwagę rodzaj cierpień doznanych przez poszkodowanego i ich natężenie

• w razie śmierci poszkodowanego sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny odpowiednie odszkodowanie, jeśli nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej

57. Podstawowe elementy prawa rodzinnego, w tym małżeństwo, sposób zawierania i rozwiązywania oraz stosunki między dziećmi a rodzicami

1. małżeństwo cywilne - zawierane jest przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego( jest to jedna z dwóch równorzędnych form zawierania małżeństwa - 2 to małżeństwo konkordatowe - o tym dalej)

Przesłanki zawarcie małżeństwa:

• różnica płci -> wyklucza pary homosko-gejowskie( niech to szlag :P )

• jednoczesna obecność nupturientów ( taki rodzaj antylopy w Afryce) w USC

• zgodne oświadczenie

• udział kierownika USC

Jeżeli którakolwiek tych przesłanek nie zostanie zachowana to małżeństwo jest nieważne.

Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika

Z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, zostało zawarte przez pełnomocnika.

Kumulatywne przesłanki zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika:

• występują powody do zawarcia małżeństwa w tej formie

• zezwolenie sadu na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika

• udzielenie pełnomocnictwa na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym, z wyróżnieniem osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte

Akt małżeństwa

Małżeństwo następuje w dowolnie wybranym przez nupturientow USC -> Kasiowo Bombrychowy referat bodajże, a jeśli mi się popierdoliło( a przy okazji wiecie ze word ma w swoim słowniku takie słowo jak popierdoliło? Pod wrażeniem jestem, ze mi wordzisko błąd w owym wyrazie poprawił), cóż zaszlachtujcie mnie :P

Małżeństwo powinno być zawarte w USC, publicznie i uroczyście, w obecności dwóch pełnoletnich świadków.

Jeżeli zawarcie małżeństwa następuje poza lokalem USC, to w miejscu zawarcia małżeństwa sporządza się protokół stwierdzający złożenie oświadczeń przez przyszłych małżonków o wstąpieniu w związek małżeński. Protokół po podpisaniu przez małżonków, świadków i wodza USC stanowi podstawę do sporządzenia aktu USC .

Ceremonia:

Wódz USC zapytuje się mężczyznę i kobietę czy zamierzają wstąpić w związek małżeński . Gdy gnoje( miało być oboje, ale błąd zrobiłem w tym słowie i word poprawił na to co aktualnie widzicie, ma poczucie humoru wordzisko nie?;)) odpowiedzą twierdząco, bonzo z USC wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwiska małżonków i dzieci.

Każda z osób zawierających małżeństwo składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński, powtarzając za szeryfem z USC treść oświadczenia lub odczytując je na głos. Następnie szeryf ogłasza, że małżeństwo zostało zawarte. Akt zawarcia małżeństwa sporządza się niezwłocznie po jego zawarciu.

2. Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki, wtedy sąd opiekuńczy pozbawia rodziców władzy rodzicielskiej.

Trzy przyczyny:

1. trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej

2. nadużywanie przez rodziców władzy

3. zaniedbywanie przez rodziców swych obowiązków względem dziecka

1. Polega na całkowitym braku kontaktu rodziców z dzieckiem przez okres czasu trudny do przewidzenia bądź możliwy do przewidzenia, ale długotrwały, np. dożywotnie lub wieloletnie kary więzienia.

2. Np. wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych uprawianie prostytucji, znęcanie się nad dzieckiem

3. Tylko rażące zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich może prowadzić do pozbawienia władzy rodzicielskiej. Chodzi tutaj o trwały akt. Ocena czy zaniedbywanie jest rażące dokonywana jest w kontekście dobra dziecka i interesu społecznego np. alkoholizm i narkomania.

3. Zawieszenie władzy rodzicielskiej

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenia. Dopuszczalne jest wtedy, gdy rodzice, którzy chcą sprawować władze rodzicielską, nie sprawują jej wobec istniejących w tym względzie przemijających przeszkód, którym nie mogą się przeciwstawiać( sąd może, ale nie musi zawieszać władzy rodzicielskiej, powinien kierować się dobrem dziecka i interesem społecznym) W wypadku zawieszenia władzy rodzicielskiej istnieje ona nadal, jednak w okresie zawieszenia nie może być wykonywana. Zostanie ono uchylone, gdy przemijająca przyczyna takiego stanu będzie zlikwidowana.

4. Ograniczenie

Może nastąpić na skutek:

1. orzeczenia sądu

2. ingerencji sądu w wykonywaniu władzy rodzicielskiej

3. jeżeli władzy rodzicielskiej podlega dziecko ubezwłasnowolnione całkowicie.

1. władza rodzicielska przysługuje obojgu rodziców pozostającym w związku małżeńskim, lecz żyjącym w rozłące, sąd może powierzyć władzę rodzicielską jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską 2 do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka.

2. Nie jest określone przez ustawodawcę jako ograniczenie władzy rodzicielskiej, jednakże do tego się sprowadza. Jeżeli dobro dziecko jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenie. Akt ten jest uzależniony od przyczyn nienależytego wykorzystywania władzy rodzicielskiej, zmierza do usunięcia wszelkiego rodzaju zagrożeń dla dobra dziecka, bez względu czy trudności są zawinione prze rodziców. Zarządzenie jest represja w stosunku do rodziców, ale ma na celu jedynie ochronę dziecka.

PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE

Podstawowymi aktami prawnymi, który normują stosunki wynikające z małżeństwa i pokrewieństwa oraz opieki nad małoletnim czy ubezwłasnowolnionymi jest Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25.02.1964 roku oraz prawo o aktach stanu cywilnego z dn.29.09.1986 r.

ZAWARCIE MAŁZEŃSTWA

Małżeństwo - w świetle prawa to trwały, równoprawny związek mężczyzny i kobiety, powstający w sposób uregulowany normami prawnymi oraz powodujący określone nimi skutki.

Małżeństwo powinno być zawarte przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego albo duchownym. Dochodzi do skutku, gdy kobieta i mężczyzna jednocześnie obecni złożą oświadczenia, że wstępują w związek małżeński.

Dowodem na to, że małżeństwo zostało zawarte jest akt małżeństwa. Zostaje on sporządzony przez kierownika urzędu stanu cywilnego niezwłocznie po złożeniu oświadczenia lub otrzymaniu zawiadomienia o zawarciu małżeństwa w formie religijnej.

Do aktu małżeńskiego wpisuje się:

• Nazwiska i imiona osób zawierających małżeństwa, ich nazwiska rodowe i stan cywilny, Miejsce i data urodzenia i miejsca zamieszkania

• Miejsce i data zawarcia małżeństwa

• Nazwiska i imiona oraz nazwiska rodowe rodziców, każdej z osób zawierających małżeństwo

• Nazwiska i imiona świadków

• Nazwisko, które będą nosić osoby zawierające małżeństwo, oraz nazwisko, jakie będą nosić dzieci zrodzone z tego małżeństwa

• Stwierdzenie, że osoby zawierające małżeństwo złożyły zgodne oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński.

Aby do małżeństwa mogło dojść należy spełnić kilka czynności. Po pierwsze należy na co najmniej miesiąc przed ustalona datą zawarcia związku małżeńskiego złożyć kierownikowi urzędu:

• Oświadczenie, iż nie wiedzą o zaistnieniu okoliczności, które w świetle prawa uniemożliwiają zawarcie związku małżeńskiego

• Skrócone odpisy aktów urodzenia

• W przypadku, gdyby chcieli zawrzeć małżeństwo w urzędzie stanu cywilnego w okręgu, w którym nie mieszkają potwierdzenie miejsca zamieszkania lub zezwolenie organu nadzorującego urząd stanu cywilnego, w którego okręgu mieszka któreś z nich.

• W przypadku, gdyby któreś z nich było poprzednio pozostawało w związku małżeńskim (wdowcy, rozwiedzeni lub osoby, których małżeństwo zostało unieważnione) dokumenty świadczące o ustaniu poprzedniego małżeństwa.

• Osoby, które nie maja jeszcze prawa do zawarcia związku małżeńskiego, czyli kobiety i mężczyźni poniżej 18 lat, muszą posiadać zezwolenie na zawarcie małżeństwa wydane przez sąd. Kobieta musi jednak mieć ukończone 16 lat . Odpis postanowienia sądu należy złożyć kierownikowi.

• Przed samym zawarciem związku małżeńskiego kierownik urzędu stanu cywilnego zobowiązany jest sprawdzić tożsamość osób zawierających małżeństwo, więc potrzebne są dowody tożsamości. Oświadczenie o zawarciu małżeństwa może złożyć pełnomocnik.

Przeszkody małżeńskie, małżeństwa nie mogą zawrzeć osoby

• Ubezwłasnowolnione

• Pozostające w innym związku małżeńskim

• Poniżej 18 lat kobiety i mężczyźni, chyba że posiadają zezwolenie sądu

• Chore psychicznie lub dotknięte choroba umysłową( w tym przypadku jeśli choroba nie zagraża małżeństwu lub zdrowiu potomstwa sąd może zezwolić na zawarcie związku)

• Krewni w linii prostej tzn. pomiędzy rodzeństwem, mężczyzna z babka, matką, córką, wnuczką itd., w przypadku kobiety - z ojcem, synem dziadkiem itd.

• Przysposabiającym i przysposobionym

• Powinowatymi w linii prostej, czyli miedzy synową a teściem, macocha i pasierbem itp. Jednak z ważnych powodów małżeństwo pomiędzy tymi osobami może być zawarte za zezwoleniem sądu.

USTANIE MAŁŻEŃSTWA

Normalnym powodem ustania jest śmierć jednego z małżonków. Ustanie małżeństwa nastąpić może poprzez rozwód lub unieważnienie.

1. Jeśli chodzi o unieważnienie to może ono nastąpić, jeżeli zaistniały tzw. Przeszkody małżeńskie. Dokładne powody unieważnienia zawarte są w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym w art. 10 - 22.

2. Rozwód orzeczony jest przez sąd wojewódzki wtedy, jeśli nastąpi trwały i zupełny rozkład pożycia. Musi się to stać za obopólną zgodą małżonków.

Nie zawsze jednak może być orzeczony. Przeszkody:

• jeśli w wyniku rozwodu miałoby ucierpieć dobro małoletnich dzieci

• jedno z małżonków nie wyraża zgody na rozwód

Orzekając rozwód sąd określa, który z małżonków jest winny rozpadu małżeństwa. Jednak za obopólną zgodą małżonków sąd zaniecha orzeczenia o winie. Rozwiedziony uznany za niewinnego rozpadu małżeństwa ma prawo domagać się od współmałżonka środków utrzymania. Sąd rozstrzyga także o władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi oraz o obowiązku ponoszenia kosztów utrzymywania dziecka przez każdego z małżonków.

Kościół katolicki nie uznaje rozwodów, dopuszcza możliwość separacji i unieważnienia. Separacja polega na zwolnieniu małżonków od obowiązku wspólnego pożycia, bez naruszania węzła małżeńskiego. O separacji orzeka sąd na zgodnie żądanie małżonków.

PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE

5. Przysposobienie

Przez przysposobienie powstaje miedzy przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek jak pomiędzy rodzicami a dziećmi.

Przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli istnieje przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego.

Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego. Przysposobić można tylko osoba małoletnią. Celem przysposobienia jest stworzenia takich więzi prawnych i faktycznych, jakie istnieją w rodzinie naturalnej. Z wnioskiem o przysposobienie wystąpić może jedna osoba lub wspólnie małżonkowie.

Rodzice przysposabianego mogą wyrazić zgodę na adopcję wskazując przysposabiającego lub blankietowo tzn. zgodę na przysposobienie w przyszłości przez nieznaną osobę.

Do przysposobienia potrzebna jest zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani, lub porozumienie się z nimi na potyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Nie jest też potrzebna zgoda ojca, jeżeli jego ojcostwo zostało ustalone przez sąd, a władza rodzicielska nie została mu przyznana. Wymagana jest także zgoda przysposabianego, który ukończył 13 lat, a jeśli dziecko znajduje się pod opieką - zgoda opiekuna.

Stosunek przysposobienia w odróżnieniu od pokrewieństwa może być przez sąd rozwiązany, jednak tylko w szczególnych, drastycznych przypadkach. Nie ma takiej możliwości, gdy orzeczono przysposobienie na podstawie zgody blankietowej.

Ustalenie ojcostwa

Jeżeli dziecko urodzi się w czasie trwania małżeństwa lub w ciągu 300 dni od jego ustania lub unieważnienia przyjmuje się, że jego ojcem jest mąż matki.

Jeśli dziecko urodzi się po ponownym zawarciu małżeństwa przez matkę, uznaje się, że ojcem dziecka jest drugi mąż, jest tzw. domniemanie co do pochodzenia dziecka z małżeństwa.

Aby wykazać czy dany mężczyzna jest ojcem można wszcząć proces o ustalenie ojcostwa, który wytoczony może być przez męża matki, matkę lub dziecko po osiągnięciu pełnoletności.

Jeśli nie ma pewności co do tego, że ojcem jest mąż matki o ojcostwie może orzec sąd.

Po śmierci dziecka niedopuszczalne jest zaprzeczenie ojcostwa.

58. Dziedziczenie ustawowe i testamentowe, ważność testamentu

Dziedziczenie - według definicji słownikowej - polega na tym, iż z chwilą śmierci spadkodawcy prawa i obowiązki zmarłego (spadek) przechodzą na jedną lub kilka osób (spadkobierców).
Spadkiem jest ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci, z wyjątkiem tych, które są ściśle związane z jego osobą oraz tych, które przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami. Prawo cywilne wyróżnia następujące rodzaje dziedziczenia:
1) ustawowe - następuje w sytuacji, gdy np.: spadkodawca nie zostawił testamentu, bądź okazał się on nieważny, bądź spadkobierca testamentowy spadek odrzucił lub został uznany za niegodnego, albo zmarł przed spadkodawcą. Kolejność dziedziczenia ustawowego określają art. 931-937 Kodeksu cywilnego,
2) testamentowe - spadkobiercą staje się osoba wskazana w testamencie. Formy testamentu określają art. 949-954 Kodeksu cywilnego.


I. Dziedziczenie ustawowe
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu albo gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. W dziedziczeniu ustawowym co do części spadku ma miejsce, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które zostały powołane do całości spadku nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. Przy czym w ostatnim wypadku dziedziczenie ustawowe nie występuje jeżeli działa podstawienie lub przyrost . Reguły dziedziczenia ustawowego mogą być uważane za zastępujące wole spadkodawcy.
Krąg Spadkobierców
Kodeks cywilny wymienia następujących bliskich spadkodawcy:
· małżonek
· zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki, itd.)
· rodzice
· rodzeństwo
· zstępni rodzeństwa
Przy czym dziedziczenie krewnych nie charakteryzuje się wzajemnością, np. wnuk dziedziczy po swoim dziadku, lecz dziadek nie dziedziczy po swoim wnuku, dziecko brata/siostry spadkodawcy dziedziczy po swoim wujku, natomiast wuj nie dziedziczy po swoim siostrzeńcu.


Małżonek
Małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy, jeżeli pozostawał w chwili otwarcia spadku w formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą. Separacja faktyczna nie wyłącza małżonka od dziedziczenia. Związek małżeński nie istnieje, jeżeli w chwili otwarcia spadku istniało prawomocne orzeczenie unieważniające lub rozwiązujące małżeństwo Wytoczenie powództwa o unieważnieni małżeństwa za życia spadkodawcy pozwala na jego unieważnienie także po śmierci jednego z małżonków, bez żadnych ograniczeń. Unieważnienie takiego małżeństwa mogą dochodzić zstępni zmarłego, a jego skutkiem jest wyłączenie od dziedziczenia małżonka pozostałego przy życiu. Jeżeli w chwili śmierci spadkodawcy toczy się proces o rozwód - ulega ona umorzeniu. Jeżeli jednak zmarły wystąpił z żądaniem orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka może to doprowadzić, na żądanie każdego z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem, do wyłączenia od dziedziczenia małżonka pozostałego przy życiu. Z żądaniem wydania takiego orzeczenia można wystąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca, o którym mowa powyżej, dowiedział się o otwarciu spadku, jednak nie później niż w rok od otwarcia spadku. Termin ustawowy ma charakter terminu zawitego.


Zstępni, osoby przysposobione
Dziecko dziedziczy po swoich rodzicach niezależnie od tego, czy pochodzi z małżeństwa, czy ze związku pozamałżeńskiego. Podobnie rodzice dziedziczą po swoim dziecku niezależnie od tego, czy w chwili otwarcia spadku pozostają ze sobą w związku małżeńskim, a nawet czy kiedykolwiek w takim związku pozostawali.
Reguły dziedziczenia ustawowego między przysposobionym, a przysposabiającymi uzależnione są od tego, czy jest to przysposobienie pełne (art. 124 KRO), czy niepełne (art. 121 KRO). W pierwszym przypadku zarówno przysposobiony jak i przysposabiający dziedziczą tak jakby przysposobiony był dzieckiem przysposabiającego. W drugim przypadku reguły dziedziczenia zostały ustalone w art. 937 KC:
· przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy;
· przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych;


· rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.


Kolejność dziedziczenia
Spadkobiercy ustawowi zostali podzieleni na grupy dochodzące kolejno do dziedziczenia ustawowego. Przy czym spadkobiercy należące do grupy dalszej dochodzą do dziedziczenia dopiero wówczas, gdy nie ma spadkobierców należących do grupy bliższej. Wielkość udziałów poszczególnych spadkobierców określa szczegółowo Kodeks cywilny. Dzieli ona spadkobierców ustawowych na 3 grupy, do których należą:
1) małżonek i dzieci spadkodawcy, a jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku w jego miejsce wchodzą jego zstępni.
2) małżonek spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa
3) w przypadku braku spadkobierców należących do pierwszej i drugiej grupy, do dziedziczenia z ustawy dochodzi Skarb Państwa
Możliwe jest określenie udziałów w stałym ułamku lub w zależności od liczby spadkobierców dochodzących do dziedziczenia podział według głów. Jeżeli w miejsce nieżyjących krewnych spadkodawcy powołani zostają ich zstępni, określenie wielkości udziału następuje według szczepów. Polega to w pierwszej kolejności na określeniu udziału jaki przypadałby nieżyjącemu krewnemu bliższego stopnia, a następnie jego podział w częściach równych między zstępnych zmarłego - ów wtórny podział odbywa się wedle głów, np. Spadkodawca miał 3 synów. Jeden z nich nie dożył otwarcia spadku, pozostawiając dwoje dzieci. Podział spadku odbywa się w stosunku do synów według głów - każdy uzyskuje 1/3, zaś dzieci zmarłego syna spadkodawcy uzyskują udział jaki przypadał ich ojcu - czyli 1/3 całego spadku. Ten udział dzieli się pomiędzy nich według głów, czyli w częściach równych - 1/3 x 1/2 = 1/6


Dziedziczenie spadkobierców grupy pierwszej
Małżonek spadkodawcy i jego dzieci dziedziczą w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ spadku. Jeżeli małżonkowie pozostają w wspólności majątkowo-małżeńskiej, z chwilą śmierci jednego z nich wspólność ustaje, zaś do majątku nią objętego stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 42 KRO) - udziały małżonków są równe, przy czym istnieje możliwość ustalenia nierównych udziałów (art. 43 § 2 i 3 KRO). Gdy udziały małżonków są równe - oznacza to, że w skład spadku wchodzi połowa dotychczasowego majątku wspólnego, a więc małżonek pozostaje jedynym uprawionym co do drugiej połowy, a ponadto uzyskuje co najmniej ¼ z drugiej połowy, np. Spadkodawca pozostawia żonę i 4 dzieci. Małżonkowie pozostawali w wspólności majątkowej. Po śmierci spadkodawcy udział w spadku wygląda następująco. Żona ½ - jako część przypadającą jej z tytuły wspólności majątkowej oraz ¼ x ½ = 1/8 pozostałego majątku, czyli w sumie 5/8 spadku. Dzieci zaś otrzymują pozostałą część w częściach równych, tj. po 3/32


Dzieci i dalsi zstępni
Jeżeli spadkodawca nie pozostawał w związku małżeńskim lub jeżeli jego małżeństwo zostało unieważnione po jego śmierci, a także małżonek został wyłączony od dziedziczenia na podstawie art. 940 KC do dziedziczenia dochodzą dzieci. Dziedziczą one w częściach równych. Jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom (wnukom spadkodawcy) w częściach równych. Określenie wielkości udziałów dzieci spadkodawcy następuje według głów, natomiast dalszych zstępnych według szczepów.
np. Spadkodawca miał dwoje dzieci, a każde z nich miało dwoje zstępnych. Jeden z spadkobierców umiera przed otwarciem spadku, a więc wedle tego co zostało powiedziane, do spadku dochodzą jego dzieci (wnukowie spadkodawcy). Części spadku wyglądają następująco: dziecko spadkodawcy ½ część majątku, zaś jego wnukowie po 1/6
Osoby przysposobione dziedziczą w taki sam sposób po przysposabiającym jak dzieci i dalsi zstępni.


Dziedziczenie spadkobierców grupy drugiej
Spadkobiercy należący do drugiej grupy dochodzą do dziedziczenia, jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych lub żyjący zstępni są traktowani jakby nie dożyli otwarcia spadku (zrzekli się dziedziczenia, zostali uznani za niegodnych, odrzucili spadek). Małżonek zaś dochodzi do dziedziczenia zarówno w pierwszej jak i w drugiej grupie spadkobierców. Jego udział w spadku w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem lub zstępnymi rodzeństwa wynosi zawsze połowę spadku, np. Do dziedziczenia dochodzi małżonek spadkodawcy oraz dwoje rodzeństwa. Udziały wyglądają następująco - małżonek ½, rodzeństwo po ¼.
Wielkość udziałów rodziców i rodzeństwa dochodzących do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem przedstawia się następująco: każde z rodziców otrzymuje ¼ tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa, pozostała część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych.
np Spadkodawcami są: małżonek, rodzice spadkodawcy oraz dwoje rodzeństwa. Udziały wyglądają następująco - małżonek ½ całości spadku, każdy z rodziców, a także każde z rodzeństwa o 1/8 spadku.
Rodzeństwo przyrodnie dziedziczy tak jak rodzone, a rodzone dochodzą do dziedziczenia niezależnie od tego, czy pozostają w związku małżeńskim. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy.
np. Spadkodawcami są: małżonek, rodzice spadkodawcy oraz dwoje rodzeństwa. Udziały wyglądają następująco - małżonek ½ całości spadku, rodzic pozostały przy życiu 3/16, a każde z rodzeństwa po 5/32 spadku.
Jeżeli do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice lub tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa,
np. Spadkodawca są jedynie małżonek oraz brat spadkodawcy. Udziały wyglądają następująco: małżonek ½, brat ½.
Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa-spadkobierców nie dożyło otwarcia spadku jego udziały przypadają zstępnym, przy czym dziedziczenie zstępnych rodzeństwa spadkodawcy następuje według szczepów. W pierwszej kolejności ustala się udział, który przypadałby zmarłemu spadkobiercy, a następnie udział ten dzieli się na tyle części , ile jest zstępnych uprawnionych do dziedziczenia po zmarłym spadkobiercy.

Jedyny spadkobierca - małżonek
Jeżeli spadkodawca nie pozostawił rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa - jedynym spadkobiercą zostaje małżonek w stosunku do całości spadku. Przy czym, gdy do spadku dochodzi małżonek w zbiegu z innymi spadkobiercami niż zstępni spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy, przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się przepisy o zapisie (art. 939 KC)


Dziedziczenie Skarbu Państwa
Z braku spadkobierców ustawowych (osób należących do pierwszej i drugiej grupy, tj. małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa) spadek z ustawy przypada Skarbowi Państwa. Jego sytuacja prawna jako spadkobiercy ustawowego jest inna niż pozostałych spadkobierców. Skarb Państwa nie może odrzucić spadku, który przypada mu z mocy ustawy i nie składa oświadczeń woli co do spadku, a jego przyjęcie uważane jest za przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza


II. Dziedziczenie testamentowe
Gdy spadkodawca pozostawił ważny testament wtedy dziedziczenie odbywa się na podstawie testamentu.
Testament jest czynnością prawną na mocy której za życia określonej osoby dochodzi do ustalenia kto, w jakich częściach odziedziczy po śmierci tej osoby jej majątek, względnie jakie składniki tego majątku mają być zapisane i komu itp. Testament, oprócz typowych zapisów może także zawierać szereg postanowień szczegółowych (np. ustanowienie tzw. zapisów i poleceń, powołanie wykonawcy testamentu, powołanie fundacji itp.). Sporządzenie testamentu ma na celu zwykle zmianę porządku dziedziczenia ustawowego.

Z punktu widzenia formy, w jakiej można sporządzić testament możemy wyróżnić trzy podstawowe:
· Testament notarialny (sporządzony przed notariuszem w formie aktu notarialnego);
· Testament pisemny
· Testament ustny (osoba zamierzająca rozporządzić swoim majątkiem w ten sposób winna oświadczyć swoją wole wobec przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy lub kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w obecności co najmniej dwóch świadków)

Obok form podstawowych istnieją jeszcze tzw. testamenty szczególne, do których zalicza się:
1) Testament ustny, sporządzony w obawie rychłej śmierci. Oświadczenie woli składa się ustanie w obecności trzech świadków. Przed upływem roku treść oświadczenia winna zostać spisana ze wskazaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, oraz podpisana przez spadkodawcę i dwóch świadków lub przez wszystkich trzech świadków.
2) Testament sporządzony na statku morskim lub powietrznym.
3) Testament wojskowy.
Wszystkie testamenty szczególne mają przejściowy charakter i tracą swoją moc z upływem sześciu miesięcy od momentu, w którym ustały przyczyny, dla których nie można było dochować zwykłej formy testamentu.

---