WRZESIE¡ 2004 ÂWIAT NAUKI

19

pano

rama

EAST NEWS/NICK SINCL

AIR/SPL (

na gór

ze

); JASON ARMSTRONG

(na dole

)

28 lipca w San Diego, w wieku 88 lat, zmar∏
na raka okr´˝nicy sir Francis Harry Comp-
ton Crick – cz∏owiek, którego wk∏ad w roz-
wój biologii trudno przeceniç. W roku 1953
wraz z Jamesem Watsonem zaproponowa∏
model struktury DNA w postaci podwójnej
helisy. Odkrycie to przynios∏o im dziewi´ç
lat póêniej Nagrod´ Nobla.

Urodzony 8 czerwca 1916 roku w Anglii w

rodzinie producenta butów, Crick studiowa∏
poczàtkowo fizyk´ i nawet rozpoczà∏ dokto-
rat w tej dziedzinie, ale wybuch wojny po-
krzy˝owa∏ mu plany. Po jej zakoƒczeniu Crick
stwierdzi∏, ˝e najbardziej interesujà go fi-
zyczne podstawy ˝ycia. Po dwóch latach w
University of Cambridge sp´dzonych na ba-
daniu cytoplazmy w fibroblastach w hodowli
przeniós∏ si´ w roku 1949 do Cavendish La-
boratories w tej samej uczelni. Kiedy w 1951
roku m∏odziutki, zafascynowany badaniami
DNA James Watson przyjecha∏ do Anglii na
sta˝ podoktorski, 35-letni Crick by∏ w trakcie
robienia doktoratu dotyczàcego badania
struktury bia∏ek za pomocà dyfrakcji pro-
mieni rentgenowskich. Wtedy w∏aÊnie za-
cz´∏a si´ ich przyjaêƒ i wspó∏praca. Ju˝ po
dwóch latach zaproponowali model DNA w
postaci podwójnej helisy.

Crick dokona∏ jeszcze wielu istotnych od-

kryç. W 1958 roku sformu∏owa∏ tzw. central-

ny dogmat biologii molekularnej, wed∏ug
którego informacja przep∏ywa w kierunku
DNA→RNA→bia∏ko. Stworzy∏ te˝ hipotez´ o
istnieniu tzw. adaptorów – które póêniej oka-
za∏y si´ czàsteczkami tRNA – odpowiadajà-
cych za t∏umaczenie kodu kwasów nukleino-
wych na aminokwasy. By∏ jednà z osób, które
zidentyfikowa∏y mRNA, sformu∏owa∏ tak˝e
tzw. zasad´ tolerancji Cricka, wyjaÊniajàcà
parowanie tripletów tRNA–mRNA. W roku
1977 porzuci∏ biochemi´ kwasów nukleino-
wych i przeniós∏ si´ do Stanów Zjednoczo-
nych, gdzie do koƒca ˝ycia pracowa∏ w Salk
Institute for Biological Studies w La Jolla w
Kalifornii, zajmujàc si´ badaniami czynno-
Êci mózgu, a zw∏aszcza ÊwiadomoÊci.

By∏ wybitnym i przenikliwym teoretykiem.

Jak wspomina H. N. Arst, dyskusje Cricka
z innym póêniejszym noblistà Sidneyem
Brennerem (jednym z odkrywców kodu ge-
netycznego) wprawia∏y pozosta∏ych na-
ukowców w kompleksy – nikt nie potrafi∏
nadà˝yç za tokiem ich rozumowania. Naj-
wi´kszà s∏aw´ przynios∏a mu jednak nie-
wàtpliwie podwójna helisa. Podobno gdy po
powrocie do domu oÊwiadczy∏ ˝onie, ˝e w∏a-
Ênie odkry∏ tajemnic´ ˝ycia, wcale si´ tym
nie przej´∏a – przecie˝ mà˝ co chwila od-
krywa∏ coÊ donios∏ego.

Ewa Bartnik

FRANCIS CRICK, 1916–2004

Po∏owa podwójnej helisy

Polujàca oÊmiornica (Octopoda) ze szczytu ska∏y lub kamienia gwa∏townie przeszu-
kuje znajdujàcà si´ poni˝ej przestrzeƒ, chwytajàc w macki wszystko, co znajdzie
si´ w ich zasi´gu. Na pozór macki sà jednakowo sprawne, zoolodzy odkryli jednak,
˝e zwierz´ta te cz´Êciej u˝ywajà tylko jednej ze swych oÊmiu koƒczyn.

Âwiadczà o tym obserwacje zespo∏u Ruth Byrne z Uniwersytetu Wiedeƒskiego,

których wyniki autorka przedstawi∏a na odbywajàcym si´ w Meksyku 41 spotkaniu
Animal Behavior Society. Jej zdaniem, choç u oÊmiornic trudno dostrzec jakàkol-
wiek specjalizacj´ ramion, w szczególnych sytuacjach pos∏ugujà si´ one niemal
zawsze tà samà koƒczynà. Gdy zespó∏ Byrne umieszcza∏ w akwarium z oÊmiorni-
cami nieznany przedmiot lub pozostawia∏ im do zbadania zag∏´bienie w kszta∏cie
litery T, osobniki mia∏y tendencj´ do u˝ywania tylko jednego ramienia. Zwierz´ta, manipu-
lujàc nowym przedmiotem, stosowa∏y przewa˝nie kombinacj´ jednego, dwu lub trzech ra-
mion, u˝ywajàc ich w ÊciÊle okreÊlonej kolejnoÊci. Podczas analizy zachowania oÊmiu g∏o-
wonogów naukowcy stwierdzili, ˝e stosujà one tylko 49 kombinacji ramion z 448 mo˝liwych.

OÊmiornice wolà tak˝e pos∏ugiwaç si´ jednym ze swych oczu (co stwierdzono u ponad

90% przebadanych osobników), wydaje si´ wi´c, ˝e wybierajà koƒczyn´ po∏o˝onà najbli-
˝ej ulubionego oka. Pozosta∏e koƒczyny pe∏nià g∏ównie rol´ lokomocyjnà, stajàc si´ „nogami”,
a ulubione oko i rami´ wyznaczajà funkcjonalny „przód” zwierz´cia, choç przecie˝ z uwagi
na Êrodkowà symetri´ cia∏a trudno taki przód i ty∏ wyró˝niç anatomicznie. Nie wiadomo,
dlaczego g∏owonogi preferujà konkretne koƒczyny. Z pewnoÊcià jednak majà du˝o wi´kszy
wybór ni˝ ludzie.

U.B.

BIOLOGIA

Zaufane rami´

W KTÓREJ R¢CE?

OÊmiornice

majà du˝y wybór, ale zwykle
u˝ywajà jednej, ulubionej koƒczyny.