1

Temat 8

RÓWNOWAGA I POLITYKA EKONOMICZNA

W GOSPODARCE OTWARTEJ

I. WPROWADZENIE

A. CELE:

1. Przypomnienie podstawowych pojęć i związków charakteryzujących gospodarkę

otwartą.

2. Analiza wpływu wymiany handlowej na równowagę wewnętrzną.

3. Wykorzystanie modelu IS-LM do analizy wpływu związków z zagranicą na

równowagę makroekonomiczną (model Mundella-Fleminga).

4. Ocena skuteczności polityki fiskalnej i pieniężnej przy różnych systemach kursu

walutowego.

5. Analiza roli zmian cen w procesie dostosowań gospodarki otwartej.

6. Omówienie podstawowych dylematów polityki gospodarczej w warunkach

gospodarki otwartej.

B. PODSTAWOWE POJĘCIA:

* kurs walutowy

* deprecjacja

* rachunek obrotów bieżących

* aprecjacja

* rachunek obrotów kapitałowych

* efekty reperkusji

* bilans płatniczy

* mobilność kapitału

* stały kurs walutowy

* płynny kurs walutowy

* ograniczona płynność

* równowaga wewnętrzna i

zewnętrzna

* pełna płynność

* interwencja na rynku walutowym

* sterylizacja (neutralizacja)

* kurs nominalny i realny

* model Mundella-Fleminga

Ryszard Rapacki
Szkoła Główna Handlowa

2

II. RYNEK WALUTOWY

1.

Definicja: rynek walutowy to taki rynek międzynarodowy, na którym jedną

walutę krajową można wymienić na inną. Cena, po której są wymieniane te dwie
waluty, to kurs walutowy.

2.

Mechanizm kształtowania równowagi na rynku walutowym – rys. 8.1.

Rys. 8.1. Równowaga na rynku walutowym

3.

Równowaga na rynku walutowym przy interwencji państwa – rys. 8.2.

Rys. 8.2. Interwencja banku centralnego na rynku walutowym

Kurs walutowy

($/€)

DD

SS

e

1

Ilość euro

DD

1

DD

2

E

A

B

C

D

Kurs walutowy

($/

€

)

DD

SS

SS

1

e

0

e

1

Q

1

Q

0

Ilość euro

3

III. BILANS PŁATNICZY I KURSY WALUTOWE

1. Definicje:

a) bilans płatniczy (BP): zapis wszystkich transakcji mieszkańców kraju z

zagranicą.;

b) rachunek obrotów bieżących (ROB): zapis obrotów w zakresie towarów, usług,

dochodów z własności (majątkowych) i przekazów;

c) rachunek obrotów kapitałowych (ROK): zapis transakcji w zakresie aktywów

kapitałowych (związanych z własnością).

Tablica 8.1. Bilans obrotów bieżących w Polsce w latach 2000 - 2008,

stan na 31.12.

(mln dol. USA)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Saldo obrotów
bieżących

-10343 -5946 -5554 -5473 -10067 -3716 -9394 -20253 -26909

Saldo obrotów
towarowych

-12307 -7661 -7249 -5725 -5622 -2766 -7006 -17057 -25972

Eksport f.o.b.

35902 41663 46742 61007 81862 96395 117468 145337 178427

Import f.o.b.

48209 49324 53991 66732 87484 99161 124474 162394 204399

Saldo usług

1403

785

775

243

79

738

736

4758

5016

Przychody

10399 9753 10037 11174 13471 16258 20592 28914 35577

Rozchody

8996

8968

9262 10931 13392 15520 19856 24156 30561

Saldo dochodów

-731

-614

-1061 -2461 -8244 -6697 -9728 -16448 -14210

Przychody

2978

3401

2776

3284

5305

6998 10140 10140 10083

Rozchody

3709

4015

3837

5745 13549 13695 18768 26588 24293

Saldo transferów
bieżących

1291

1991

1991

2470

3720

5009

6604

8494

8257

Przychody

2050

3049

3049

3769

6878

9766 11955 15244 16638

Rozchody

758

1058

1058

1299

3158

4757

5351

6750

8381

Ź

ródło: NBP.

2. Podstawowe współzależności w bilansie płatniczym:

a) pojęcie wpływów i wydatków: napływ/odpływ pieniędzy z zagranicy/za

granicę;

b) saldo BP = saldo ROB + saldo ROK;

(8.1)

4

c) pojęcie transakcji wyrównawczych: interwencja podejmowana przez rząd na

rynku walutowym w celu obrony kursu własnej waluty i wyrównania
deficytu/nadwyżki w bilansie płatniczym;

d) pojęcie eksportu netto a saldo rachunku obrotów bieżących (różnica: saldo

transferów bieżących i dochodów majątkowych);

e) wycinek bilansu płatniczego w Polsce (tab. 8.1).

3. System stałego kursu walutowego (ang. fixed exchange rate regime);

a) definicja: system, w którym rząd zobowiązuje się do obrony kursu na z góry

określonym poziomie;

b) interwencje walutowe a stan rezerw dewizowych: presja na aprecjację kursu

(nadwyżka popytu)

→

wzrost rezerw dewizowych; presja na deprecjację

(nadwyżka podaży)

→

spadek rezerw dewizowych.

4. System płynnego kursu walutowego (floating exchange rate regime);

a) definicja: system, w którym kurs ustala się swobodnie na rynku walutowym w

wyniku gry popytu i podaży;

b) pełna i ograniczona /kierowana/ płynność;

c) deprecjacja a dewaluacja, aprecjacja a rewaluacja waluty.

Tablica 8.2. Wybrane wskaźniki ilustrujące stan równowagi zewnętrznej

Polski w latach 2000-2008

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Bilans handlowy
(mld USD)

-12,3

-7,7

-7,2

-5,7

-5,6

-0,9

-7,0

-17,1

-26,0

Bilans handlowy
(% PKB)

-7,2

-4,1

-3,6

-2,6

-2,2

-3,8

-2,1

-4,0

-4,9

Saldo na rachunku
bieżącym (mld
USD)

-10,3

-5,9

-5,6

-5,5

-10,1

-3,7

-9,4

-20,3

-26,9

Saldo na rachunku
bieżącym (% PKB)

-6,0

-3,1

-2,8

-2,6

-4,0

-1,2

-2,8

-4,8

-5,1

Napływ ZIB (mld
USD)

1

9,3

5,7

4,1

4,6

12,7

10,3

19,9

23,7

14,8

Oficjalne aktywa
rezerwowe (mld
USD)

27,5

26,6

29,8

34,2

36,8

42,6

48,5

65,7

62,2

Wskaźnik pokrycia
importu

1

6,8

6,8

6,6

6,0

5,0

5,1

4,7

4,9

3,7

Zadłużenie
zagraniczne netto
(mld USD)

2

42,0

(69,5)

43,4

(72,0)

55,1

(84,9)

73,1

(107,3)

93,2

(130,0)

90,3

(132,9)

121,1

(169,6)

168,4

(234,1)

181,3

(243,5)

1 – oficjalne aktywa rezerwowe/miesięczny import,
2 – dane w nawiasach oznaczają zadłużenie brutto,

Ź

RÓDŁO: NBP.

5

IV. SPOSOBY MIERZENIA KURSU WALUTOWEGO

1. Bezpośredni i pośredni kurs walutowy (notowanie proste i odwrotne).

2. Kurs dwustronny i efektywny (wielostronny).

3. Nominalny i realny kurs walutowy:

R

eP

P

z

=

(8.2)

albo

R

e

z

=

π

π

(8.2a)

gdzie: e - nominalny kurs walutowy;

P

z

, P - poziom cen za granicą, w kraju;

π

z

;

π

- wskaźnik inflacji za granicą, w kraju.

UWAGA: nie należy utożsamiać kierunku zmian kursu z kierunkiem zmian
wartości danej waluty (jej deprecjacją bądź aprecjacją) i zmian konkurencyjności
międzynarodowej kraju. Zależy to od sposobu zapisu (notowania) kursu: przy
notowaniu prostym (jak np.w Wielkiej Brytanii) obowiązuje zasada "up is up", tzn.
wzrost

R

oznacza

aprecjację

waluty

i

pogorszenie

konkurencyjności

międzynarodowej, zaś spadek R - odwrotnie: deprecjację i poprawę
konkurencyjności. Inaczej jest przy notowaniu odwrotnym (jak np. w Polsce czy
USA): obowiązuje zasada "up is down", tj. wzrost R oznacza deprecjację i wzrost
konkurencyjności, a jego spadek - aprecjację i pogorszenie konkurencyjności
międzynarodowej kraju. Ujmując te ostatnie zależności syntetycznie:

•

↓

R = realna aprecjacja =

↓

konkurencyjności

→

↓

NX

•

↑

R = realna deprecjacja =

↑

konkurencyjności

→

↑

NX

4.

Czynniki określające realny kurs walutowy.

a/ efekt Samuelsona-Balassy,

Rozszerzenie 8.1. Efekt Samuelsona-Balassy

W krajach o niższym poziomie rozwoju niż ich główni partnerzy handlowi różnice w

produktywności pracy występują przede wszystkim w sektorze dóbr i usług mogących być
przedmiotem wymiany międzynarodowej (tzw. tradeables). Ponieważ kurs waluty zależy
tylko od relacji wydajności w sektorze tradeables, siła nabywcza waluty słabszego kraju jest
wyższa od jej kursu wymiany. Jednak w miarę rozwoju gospodarczego różnice
produktywności w sektorze dóbr będących przedmiotem wymiany zmniejszają się. Wzrost
wydajności pracy w tym sektorze prowadzi do wzrostu płac rozkładającego się na całą
gospodarkę i tym samym – do wzrostu kosztów wytwarzania towarów i usług spoza sektora

6

tradeables. Ponieważ poza tym sektorem wydajność nie zwiększa się lub zwiększa bardzo
wolno, wyższe koszty powodują tam wzrost cen szybszy niż w sektorze dóbr wymienianych z
zagranicą. W efekcie następuje realna aprecjacja waluty kraju słabszego – średni poziom cen
wzrasta szybciej niż kurs (nominalny) walut obcych.

Inaczej efekt Samuelsona-Balassy można też ująć następująco: ze względu na wyższą

wydajność pracy, poziom cen w krajach wysoko rozwiniętych jest systematycznie wyższy niż
w krajach uboższych.

Efekt ten działa w sposób następujący. Wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych (CPI) jest

ś

rednią (geometrycznie) ważoną cen dóbr wymiennych i niewymiennych, gdzie wagami są

odpowiednie udziały tych dóbr w koszyku konsumenta – a oraz (1-a).

[R.1] P = (P

T

)

a

(P

N

)

1-a

Konkurencja międzynarodowa sprawia, że wskaźnik cen dóbr będących przedmiotem

wymiany w danym kraju jest powiązany ze wskaźnikiem cen światowych wyrażonych w
walucie krajowej:

[R.2] P

T

= eP

T

z

Jednocześnie wiadomo, że płaca realna jest równa krańcowemu produktowi pracy:

[R.3] W

T

/P

T

= MPL

T

oraz W

T

z

/P

T

z

= MPL

T

z

gdzie W

T

to płaca w sektorze dóbr wymiennych. Korzystając z równania [R.2] równanie

[R.3] można przekształcić do postaci następującego warunku:

[R.4]

T

z

T

T

z

T

MPL

MPL

eW

W

=

który łączy płace w sektorze dóbr wymiennych w kraju i za granicą. Przy stałym

nominalnym kursie walutowym, e, można dostrzec, że płace krajowe są tym wyższe, im
wyższa jest wydajność pracy w krajowym sektorze dóbr wymiennych w porównaniu z
wydajnością w tym sektorze za granicą.

Następnie należy zauważyć, że w granicach kraju zasoby pracy będą się przemieszczać

w taki sposób, aby płace w sektorze dóbr wymiennych i niewymiennych pozostawały na
zbliżonym poziomie.

[R.5] W = W

T

= W

N

oraz W

z

= W

T

z

= W

N

z

Warto też przypomnieć, że płaca realna w sektorze dóbr nie podlegających wymianie

jest równa krańcowemu produktowi pracy w tym sektorze, czyli:

[R.6] W

N

= P

N

MPL

N

oraz W

N

z

= P

N

z

MPL

N

z

I w końcu, wydajność pracy w sektorze dóbr nie podlegających wymianie nie różni się

zbytnio miedzy krajami; oznacza to, że jako pierwsze przybliżenie można przyjąć, że MPL

N

=

MPL

N

z

. Łącząc uzyskany rezultat z definicją względnych poziomów cen [R.1], warunkiem

wyrównywania płac [R.4] oraz ze wzorem [R.6], otrzymujemy formułę wyrażającą względne
poziomy cen w kraju i za granicą:

[R.7]

a

T

z

T

a

z

a

N

z

N

a

T

z

T

a

N

z

a

T

z

a

N

a

T

z

MPL

MPL

eW

W

eP

P

eP

P

P

P

e

P

P

eP

P

−

−

−

−

−













=













=

























=

=

1

1

1

1

1

)

(

)

(

)

(

)

(

Z formuły [R.7] wynika, że w krajach o wyższej wydajności pracy w sektorze dóbr

będących przedmiotem wymiany występuje wyższy poziom cen, mierzonych we wspólnej

7

walucie.

b/ ścieżka parytetu siły nabywczej (PSN, ang. PPP);

Ścieżka parytetu siły nabywczej nominalnego kursu walutowego to takie
zmiany (dostosowania) kursu, które odpowiadają różnicy stóp inflacji między
krajem i zagranicą i pozwalają utrzymać niezmienny kurs realny.

Tablica 8.3. Porównanie stóp inflacji i zmian nominalnego kursu walutowego

w wybranych krajach w latach 1955-1990 (średnie roczne stopy wzrostu)

Kraj

ππππ

-

ππππ

z

∆∆∆∆

e/e

Argentyna
Brazylia
Chile
Kolumbia
Islandia
Indonezja

a

Izrael
Peru

b

Urugwaj
Zair

76,5
59,5
37,5
12,1
17,2
11,5
26,8
54,3
36,2
22,6

77,1
61,0
37,7
15,2
15,9
10,9
25,4
55,3
36,9
30,1

π

- deflator PKB w kraju,

π

z

– deflator PKB w USA, e – nominalny kurs waluty krajowej do dolara.

a – 1967-1990,b – 1960-1990.

Ź

ródło: International Monetary Fund, International Financial Statistics, różne lata.

V. BILANS HANDLOWY A RÓWNOWAGA NA RYNKU DÓBR

1. Założenia: stałość cen i wolne moce wytwórcze.

2. Absorpcja krajowa a wydatki na dobra krajowe;

a) absorpcja krajowa:

A = C + I + G

(8.3)

b) wydatki na dobra krajowe:

A + NX = C + I + G + (X - Z) = (C + I + G) + NX

(8.4)

c) równanie absorpcji krajowej:

8

A = A (Y, i)

A =

C + c(1-t)Y + I - bi + G

(8.5)

d) równanie eksportu netto:

NX = X(Y

z

, R) – Z(Y, R) = NX (Y,Y

z

, R)

NX=

X

- mY + vR albo: [NX=

X

-mY-ni]

(8.6)

e) WNIOSKI:

(i) wzrost dochodu za granicą powoduje poprawę bilansu handlowego i wzrost
popytu globalnego w kraju (rys. 8.3);

Rysunek 8.3. Krzywa eksportu netto

→

(

↑

R,

↑

Y

z

)

NX

0

Y

NX`

)

Y

R,

NX(Y,

z

(ii) realna deprecjacja waluty krajowej powoduje wzrost eksportu netto i
popytu globalnego (rys. 8.3);

(iii) wzrost krajowej stopy procentowej wywołuje aprecjację kursu waluty i
pogorszenie bilansu handlowego;

(iv) wzrost dochodu krajowego prowadzi do wzrostu importu i pogarsza bilans
handlowy.

Komentarz:

(i) wzrost dochodu za granicą lub/i realna deprecjacja waluty krajowej powodują
przesunięcie krzywej NX w prawo w górę (poprawę eksportu netto);

(ii) krzywa eksportu netto jest tym bardziej stroma, im wyższa jest krańcowa
skłonność do importu (m).

3. Równowaga na rynku dóbr.

9

Rysunek 8.4. Wzrost dochodu za granicą a gospodarka krajowa

LM

0

Y

IS`

IS

E`

E

Y

0

(a)

NX

0

Y

E`

E

NX`

NX

(b)

i

Y`

Komentarz: skala przesunięcia krzywej IS (tj. przyrost dochodu z Y

0

do Y') jest

mniejsza od przesunięcia krzywej NX (tj. wzrostu popytu globalnego wywołanego
zwiększeniem eksportu). Wynika to z działania efektu wypierania: wzrost eksportu
netto prowadzi do zwiększenia popytu globalnego i dochodu, co z kolei - przez
wyższą stopę procentową - ogranicza popyt inwestycyjny i globalny. Eksport netto
wypiera zatem częściowo inwestycje prywatne.

Tablica 8.4. Wpływ zakłóceń na dochód i eksport netto

Wzrost wydatków

krajowych

Wzrost dochodu

za granicą

Realna

deprecjacja

Realna

aprecjacja

Dochód

+

+

+

-

Eksport netto

-

+

+

-

4. Dylematy polityki gospodarczej.

10

Rysunek 8.5. Konflikt między pełnym zatrudnieniem

a równowagą zewnętrzną

i

0

Y

Y*

NX=0

IS

LM

I

II

III

Interpretacja: w obszarach I i III występuje zbieżność celów polityki
gospodarczej, natomiast konflikt celów pojawia się w obszarze II.

Obszar I - nadwyżka handlowa i bezrobocie - ekspansja fiskalna i/lub pieniężna
pozwolą pobudzić popyt wewnętrzny, a tym samym zmniejszyć bezrobocie i
zrównoważyć bilans handlowy.

Obszar III: deficyt handlowy i nadmierne zatrudnienie - twarda polityka fiskalna
i pieniężna prowadzi jednocześnie do zmniejszenia zatrudnienia i poprawy
bilansu handlowego.

Obszar II: deficyt handlowy i bezrobocie. Dla zmniejszenia bezrobocia
należałoby prowadzić ekspansywną politykę fiskalną bądź pieniężną, ale to
wpłynie na zwiększenie deficytu handlowego. Z kolei dla osiągnięcia równowagi
zewnętrznej (zerowego eksportu netto) należałoby zastosować restrykcyjną
politykę gospodarczą, ale to spowodowałoby jeszcze większe bezrobocie.

5. Współzależność pomiędzy krajami (efekty reperkusji).

11

VI. MOBILNOŚĆ KAPITAŁU

1. Doskonała mobilność kapitału - definicja: swoboda wyboru kraju i waluty,

szybkość, niskie koszty transakcyjne i nieograniczone rozmiary transakcji
aktywami finansowymi.

2. Implikacje dla polityki gospodarczej: m.in. zwiększone ryzyko kryzysu

walutowego i niestabilność kursu walutowego. Jednym z rozwiązań mających
ograniczyć skalę tego ryzyka jest tzw. p

odatek Tobina – niewielki podatek nałożony

na transakcje związane z przepływami kapitału między krajami. Podatek, zaproponowany
przez laureata nagrody Nobla, miał na celu ograniczenie skali przepływu kapitału
spekulacyjnego.

3. Założenia: dane - ceny dóbr importowanych, popyt na eksport i stopa procentowa

za granicą (i

z

); nie występuje ryzyko kursowe.

4. Bilans płatniczy a przepływy kapitału.

BP = NX (Y, Y

z

, R) + CF (i - i

z

)

(8.7)

* Saldo rachunku obrotów kapitałowych jest funkcją różnicy w stopach

procentowych w kraju i za granicą.

5. Równowaga wewnętrzna i zewnętrzna;

a) równowaga wewnętrzna - zrównoważone rynki dóbr, pieniądza i pracy;

b) równowaga zewnętrzna - zerowy eksport netto (zrównoważony bilans obrotów

bieżących).

Rysunek 8.6. Równowaga wewnętrzna i zewnętrzna przy stałym

kursie walutowym

i

i

0

Y*

krajowy dochód, produkcja

E

E

E

E

E

4

3

1

2

bezrobocie

nadmierne zatrudnienie

Deficyt,
bezrobocie

Deficyt,

nadmierne zatrudnienie

z

BP=0

Nadwy

ż

ka,

Nadwy

ż

ka,

12

VII. MODEL MUNDELLA-FLEMINGA - DOSKONAŁA MOBILNOŚĆ

KAPITAŁU W WARUNKACH STAŁEGO KURSU WALUTOWEGO

1.

Skuteczność polityki pieniężnej (ilustracja: rys. 8.7 i tabl. 8.5).

Rysunek 8.7. Polityka pieniężna w warunkach doskonałej mobilności

kapitału przy stałym kursie walutowym

i

i = i

0

Y

IS

BP = 0

LM

LM`

E`

E

z

Tablica 8.5. Reakcje dostosowawcze pod wpływem zacieśnienia

polityki pieniężnej

1. Zacieśnienie polityki pieniężnej (LM

→

LM').

2. Wzrost stopy procentowej.

3. Napływ kapitału z zagranicy, nadwyżka na rachunku obrotów kapitałowych.

4. Presja na aprecjację kursu waluty krajowej.

4a. Dodatkowo, presję tę wzmacnia poprawa salda wymiany handlowej (wzrost

eksportu netto) spowodowana wzrostem stopy procentowej i spadkiem dochodu.

5. Interwencja na rynku walutowym w postaci sprzedaży waluty krajowej i zakupu

waluty obcej.

6. Zwiększenie podaży pieniądza (ekspansja monetarna) w efekcie interwencji.

7. Powrót do stanu równowagi przy wyjściowym poziomie stopy procentowej i

zrównoważonych obrotach kapitałowych.

13

2. Skuteczność polityki fiskalnej (ilustracja za pomocą modelu IS-LM).

Rysunek 8.8. Polityka fiskalna w warunkach doskonałej mobilności

kapitału przy stałym kursie walutowym

i

i = i

0

Y

IS

IS`

BP

LM`

LM

E`

E

E``

= 0

z

Opis procesu dostosowań: pod wpływem wzrostu wydatków państwa (obniżki
podatków) zwiększa się popyt globalny i w prawo przesuwa się krzywa IS (do
położenia IS'). W nowym punkcie równowagi wewnętrznej E' krajowa stopa
procentowa przewyższa stopę procentową za granicą, co uruchamia napływ
kapitałów do kraju i stwarza presję na aprecjację waluty. Rząd musi w tej sytuacji
podjąć interwencję na rynku walutowym w celu obrony kursu: skupuje waluty
obce (wzrost rezerw dewizowych) i wprowadza do obiegu dodatkowe ilości
pieniądza krajowego. Wzrost podaży pieniądza oznacza przemieszczenie się
krzywej LM do pozycji LM' i ustalenie nowego punktu równowagi wewnętrznej i
zewnętrznej w E", przy większych rozmiarach dochodu.

3. Zależność między krajową podażą pieniądza i stanem bilansu płatniczego;

a) deficyt = spadek podaży pieniądza;

b) nadwyżka = wzrost podaży pieniądza;

c) pojęcie i znaczenie STERYLIZACJI (operacja otwartego rynku przebiegająca

między krajowym pieniądzem a krajowymi papierami wartościowymi; jej
celem jest neutralizacja wpływu stanu bilansu płatniczego na rozmiary
krajowej podaży pieniądza). Pełna sterylizacja = zamiana krajowych obligacji
na rezerwy dewizowe;

d) egzogeniczny charakter podaży pieniądza krajowego - trudność realizacji

jednocześnie dwóch celów: zapewnienia stałości podaży pieniądza i obrony
stałego kursu walutowego (wybór typu "coś za coś").

14

VIII. REAKCJE GOSPODARKI W WARUNKACH DOSKONAŁEJ

MOBILNOŚCI KAPITAŁU PRZY PŁYNNYM KURSIE WALU-
TOWYM (model Mundella-Flemminga)

1. Założenie: stałe ceny.

2. Opis modelu: brak interwencji na rynku walutowym zrównoważony bilans

płatniczy - każdy deficyt obrotów bieżących musi zostać sfinansowany
napływem kapitału z zagranicy, zaś nadwyżka jest równoznaczna z odpływem.
Dostosowania kursu walutowego sprawiają, iż suma sald rachunku obrotów
bieżących i kapitałowych wynosi zero.

3. Bilans płatniczy jest w równowadze przy tylko jednym poziomie stopy

procentowej: i = i

z

.

Rysunek 8.9. Wpływ kursu walutowego na popyt globalny

Aprecjacja

Deprecjacja

i

i = i

0

Y

IS

z

4. Proces dostosowań do zaburzeń równowagi.

5. Polityka fiskalna i jej skuteczność (por. rys. 8.10).

Opis procesu dostosowań: wzrost wydatków państwa (bądź obniżka podatków)
prowadzi do zwiększenia popytu globalnego i przesunięcia krzywej IS w prawo,
do położenia IS’. Oznacza też podwyżkę krajowej stopy procentowej w punkcie
E', która pobudza napływ kapitału zza granicy (i > i

z

) i prowadzi do aprecjacji

kursu waluty krajowej. Aprecjacja oznacza z kolei pogorszenie konkurencyjności
eksportu i spadek eksportu netto (dodatkowo wzmacniany przez wzrost dochodu
krajowego w pierwszej fazie dostosowań). Spadek ten prowadzi do zmniejszenia
popytu globalnego i powrotu krzywej IS do pozycji wyjściowej. Końcowa
równowaga ustala się w punkcie E.

15

Rysunek 8.10. Konsekwencje wzrostu popytu na eksport

i

i = i

0

Y

IS

IS`

BP = 0

LM

E

E`

z

6. Dostosowanie do zmian w polityce pieniężnej (rys. 8.11).

Rysunek 8.11. Konsekwencje wzrostu podaży pieniądza

i

0

Y

E

E`

IS

IS`

E``

LM

LM`

i = i

z

Y

Y``

Opis procesu dostosowań: w efekcie ekspansji monetarnej krzywa LM przesuwa
się w prawo (LM'). Nowy punkt równowagi ustala się w E', przy dochodzie
większym od Y i stopie procentowej niższej od i

z

. Spadek krajowej stopy

procentowej pobudza odpływ kapitału za granicę i prowadzi do deprecjacji
waluty

krajowej.

Deprecjacja

oznacza

poprawę

konkurencyjności

międzynarodowej i wzrost eksportu netto. Tym samym zwiększa się popyt
globalny i krzywa IS przesuwa się w prawo (IS'), potęgując efekt ekspansji
pieniężnej. Ostatecznie równowaga wewnętrzna i zewnętrzna ustala się w
punkcie E", przy dochodzie Y``.

7. Wnioski:

a) przy stałym kursie walutowym skuteczna jest polityka fiskalna, a nieskuteczna

polityka pieniężna;

b) przy płynnym kursie walutowym jest odwrotnie: skuteczna jest polityka

pieniężna, zaś nieskuteczna polityka fiskalna.

16

Tablica 8.6. Skutki polityki pieniężnej i fiskalnej w warunkach doskonałej

mobilności kapitału

Stały kurs

Płynny kurs

Ekspansja pieniężna Brak zmian w produkcji;

spadek rezerw dewizowych
równy wzrostowi podaży
pieniądza;

Wzrost produkcji;

poprawa bilansu handlowego;

deprecjacja waluty;

Ekspansja fiskalna

Wzrost produkcji;

pogorszenie bilansu
handlowego;

Brak zmian w produkcji;

spadek eksportu netto;

aprecjacja waluty;

8. Problem bliźniaczych deficytów.

IX. MODEL IS-LM DLA GOSPODARKI OTWARTEJ

* Równanie eksportu netto:

NX

X

mY

vR

= −

+

/P

eP

R

z

=

* Równowaga na rynku dóbr:

* Krzywa IS:

vR

mY

X

bi

Y

c'

A

NX

A

Y

+

−

+

−

+

=

+

=

(8.8)

gdzie: c’ = c(1 - t)

albo:

m

s

vR

X

bi

A

m

c'

1

vR

X

bi

A

Y

+

+

+

−

=

+

−

+

+

−

=

(8.9)

gdzie

1

(s

m)

+

- prosty mnożnik dla gospodarki otwartej

* Implikacje:

- mnożnik pokazuje wpływ wzrostu krajowych wydatków autonomicznych,

∆

A

- przy danej stopie procentowej, dochodzie za granicą i realnym kursie
walutowym - na dochód krajowy;

17

- wzrost realnego kursu walutowego R zwiększa dochód krajowy o v/(s+m).

Przyrost dochodu jest tym większy, im bardziej wrażliwy jest bilans handlowy
(eksport netto) na zmiany kursu realnego (v) i im wyższy mnożnik w
gospodarce otwartej.

* Równowaga przy płynnym kursie i doskonałej mobilności kapitału

* Z a ł o ż e n i e: i = i

z

* Krzywa LM:

M

P

kY

hi

z

=

−

Y

1

k

(

M

P

hi )

z

= ∗

+

(8.10)

* Równowaga wewnętrzna i zewnętrzna (poziom kursu realnego gwarantującego

równowagę):

A

bi

X

vR

1

k

(

M

P

hi )

z

z

−

+ +

+

=

+

s

m

→

równanie R

(8.11)

R

s

m

kv

M

P

[(s

m)h

kb ]i

kv

A

X

v

z

= +

+

+

+

− +

(8.12)

* Implikacje: ekspansja fiskalna lub wzrost X prowadzą do realnej aprecjacji

waluty kraju, zaś ekspansja pieniężna - do realnej deprecjacji.

X. DYLEMATY POLITYKI GOSPODARCZEJ I PROCES DOSTO-

SOWAŃ PRZY STAŁYM KURSIE WALUTOWYM

1. Założenie: zmienne ceny.

2. Sposoby dostosowań do zakłóceń równowagi bilansu płatniczego:

a) odpowiednia polityka gospodarcza;

b) mechanizmy automatycznych dostosowań:

(i) nierównowaga płatnicza wpływa na podaż pieniądza a tym samym i na
wydatki;

(ii) bezrobocie oddziałuje na płace i ceny a przez nie - także na
konkurencyjność.

3. Rola cen w gospodarce otwartej (R = e*P/P

z

);

a) szybszy wzrost cen w kraju niż za granicą oznacza spadek konkurencyjności;

18

b) wolniejszy wzrost cen powoduje wzrost konkurencyjności;

c) wzrost/spadek cen a poziom stopy procentowej i popyt globalny (wzrost cen

→

wzrost stopy procentowej

→

spadek popytu inwestycyjnego

→

wzrost

eksportu netto).

Rysunek 8.12. Równowaga w gospodarce otwartej przy giętkich cenach

P

P

0

0

Y*

Y

NX=0

AD

AS

E

E`

4. Automatyczny (klasyczny) mechanizm dostosowawczy:

* w punkcie E na rys. 8.12 (równowaga na rynku dóbr) istnieje bezrobocie i
ujemny eksport netto. Bank centralny sprzedaje dewizy; nastepuje spadek podaży
pieniądza i przesunięcie krzywej AD w lewo w dół. Równocześnie bezrobocie
wymusza spadek płac i cen, co wywołuje przesunięcie krzywej AS w prawo w
dół. Docelowo oba te ruchy wyznaczą stan równowagi wewnętrznej i
zewnętrznej w punkcie E'.

Problemy: mechanizm ten nie jest atrakcyjny - proces dostosowań trwa długo,
oznacza recesję i bezrobocie.

5. Dylematy polityki gospodarczej - równowaga wewnętrzna a zewnętrzna. Wybór

właściwej polityki ekonomicznej.

19

Rysunek 8.13. Dylematy polityki gospodarczej

E

P

0

Y*

Y

NX=0

II

Recesja, deficyt

Boom, deficyt

III

I

Boom,
nadwy

ż

ka

IV

Recesja,
nadwy

ż

ka

* Klasyczne dylematy polityki - obszary II i IV (konkurujące cele, niemożliwe
do jednoczesnego osiągnięcia).

6. Polityka przesuwania i redukcji wydatków: optymalnym rozwiązaniem jest

połączenie polityki przesuwania wydatków między dobrami krajowymi i
importowanymi z polityką ograniczania (zwiększania) wydatków, jeśli chce się
jednocześnie osiągnąć cele związane z równowagą wewnętrzną i zewnętrzną.

NX = Y - (C + I + G)

Deficyt handlowy można zmniejszyć, ograniczając wydatki na C, I lub G
(zastosowanie restrykcyjnej polityki pieniężnej i/lub fiskalnej).

NX = S - I + NT - G

Zależność między eksportem netto (deficytem handlowym) a deficytem budżetu:
eksport netto jest finansowany przez nadwyżkę (oszczędności nad inwestycjami)
sektora prywatnego oraz nadwyżkę budżetu państwa.

7. Dewaluacja.

Rysunek 8.14. Utrata dochodów z eksportu

P

0

Y*

Y

AS

AD

AD`

NX=0

NX`=0

E

E`

20

* Generalną zasadą polityki gospodarczej jest zastosowanie tylu instrumentów,
ile jest celów polityki (sytuacja ilustrowana wykresem należy do wyjątków).

8. Kursy walutowe a ceny;

a) pojęcie realnej dewaluacji (sytuacja, kiedy dewaluacja waluty powoduje

spadek cen dóbr krajowych względem dóbr zagranicznych);

Rysunek 8.15. Konkurencyjność i dostosowanie

P/e

P/e

(

)

0

P/e

(

)`

0

Y*

Y

NX`=0

NX=0

E

E``

E`

* Rzadko się zdarza, aby dewaluacja, której nie towarzyszy restrykcyjna
wewnętrzna polityka gospodarcza, była w stanie przywrócić równowagę
zewnętrzną.

b) pełzający kurs walutowy (por. np. Polska) - definicja: kurs walutowy podlega

deprecjacji wg stopy odpowiadającej w przybliżeniu różnicy między inflacją
w kraju i za granicą.

XI. MONETARYSTYCZNE PODEJŚCIE DO BILANSU PŁATNICZEGO

1. Teza: deficyt bilansu płatniczego jest odbiciem (konsekwencją) nadmiernej

podaży pieniądza.

2. Sterylizacja - definicja i znaczenie: polityka powodująca zawieszenie

automatycznego mechanizmu dostosowawczego i umożliwiająca istnienie
trwałego

deficytu

płatniczego

poprzez

rozerwanie

związku

między

nierównowagą zewnętrzną i krajową podażą pieniądza. Z tego punktu widzenia
można uznać, iż trwała nierównowaga zewnętrzna jest zjawiskiem w swej istocie
monetarnym.

3. Podejście monetarystyczne a MFW;

a)

∆

NFA =

∆

H -

∆

DC

(8.13)

21

Tablica 8.7. Wycinek bilansu władzy monetarnej

Aktywa

Pasywa

Aktywa zagraniczne netto (NFA) Pieniądz wielkiej mocy (H)

Kredyt krajowy (

∆

C)

∆

NFA - zmiana wielkości aktywów zagranicznych netto (saldo bilansu

płatniczego),

∆

DC - zmiana wielkości kredytu krajowego (tj. kredytu udzielanego przez

bank centralny systemowi bankowemu i budżetowi),

∆

H - zmiana ilości pieniądza wielkiej mocy (bazy monetarnej),

b) procedura: ustalenie celu monetarnego w postaci

∆

NFA*, tj. dopuszczalnego

deficytu (salda) bilansu płatniczego i dostosowanie do niego wewnętrznej
polityki pieniężnej (przyrost kredytu i bazy monetarnej). Następny krok:
oszacowanie wielkości krajowego popytu na pieniądz, przy założeniu
określonego mnożnika kreacji pieniądza. Pozwala to ustalić wielkość

∆

H*.

Wielkością wynikową jest wówczas przyrost kredytu krajowego (

∆

DC*);

c) typowe podejście MFW to narzucenie krajowi pułapu przyrostu kredytu

krajowego i nakłonienie go do prowadzenia restrykcyjnej polityki pieniężnej;

d) mechanizm działania - ograniczenie ekspansji kredytowej banków

→

wolniejszy wzrost podaży pieniądza w stosunku do popytu

→

podwyżka stopy

procentowej

→

napływ kapitału zza granicy

→

poprawa bilansu płatniczego.

4. Podejście monetarystyczne a deprecjacja.

* Podejście to zakłada, iż deprecjacja waluty nie poprawia konkurencyjności
kraju nawet w krótkim okresie. Nie jest to jednak w pełni słuszne: deprecjacja
może ułatwić proces dostosowawczy, zwłaszcza jeżeli przeprowadzono ją w
sytuacji występującego bezrobocia i deficytu płatniczego. Popycha ona wówczas
gospodarkę w stronę równowagi - dostosowanie odbywa się przez wzrost cen
dóbr importowanych, a nie za pośrednictwem spadku cen krajowych i recesji.

XII. PŁYNNE KURSY WALUTOWE, PIENIĄDZ I CENY

1. Założenia: model Mundella-Fleminga, płynny kurs walutowy, giętkie ceny,

doskonała mobilność kapitału.

2. Przebieg procesu dostosowań (rys. 8.16).

22

Rysunek 8.16. Dostosowania kursu walutowego i cen

i

i

z

0

Y*

Y

BP=0

III

IV

Deflacja,
aprecjacja

Inflacja,
aprecjacja

Deflacja,
deprecjacja

Inflacja,
deprecjacja

II

I

* Dodatkowe założenie: na lewo od Y ceny spadają, na prawo - rosną (wynika to
z zależności Phillipsa, ilustrowanej rys. 7.3).

3. Ekspansja pieniężna - skutki krótko- i długookresowe;

a) różnica w stosunku do modelu dostosowań przy stałych cenach - inaczej niż

tam, ekspansja pieniężna nie prowadzi w długim okresie do wzrostu produkcji,
lecz tylko do deprecjacji waluty i wzrostu cen. Konkurencyjność
międzynarodowa kraju nie zmienia się;

b) ilustracja graficzna (rys. 8.17);

Rysunek 8.17. Krótko- i długookresowe skutki ekspansji pieniężnej

i

0

Y*

Y

IS

IS`

BP=0

LM

E

E``

LM`

E```

E`

i = i

z

c) opis procesu dostosowań: w punkcie E (równowagi wewnętrznej i

zewnętrznej) następuje ekspansja pieniężna, która powoduje przesunięcie

23

krzywej LM do położenia LM'; równowaga na rynkach dóbr i pieniądza ustala
się w punkcie E'. W punkcie tym obniża się krajowa stopa procentowa, co
powoduje odpływ kapitału za granicę i deprecjację waluty krajowej. W jej
wyniku poprawia się konkurencyjność i wzrasta eksport netto (poprawa salda
obrotów bieżących). W rezultacie zwiększenia popytu globalnego krzywa IS
przesuwa się do położenia IS', a równowaga krótkookresowa ustala się w
punkcie E".

W długim okresie: punkt E" oznacza, iż produkcja faktyczna jest większa od
potencjalnej (Y > Y* ). Wywołuje to wzrost poziomu cen i tym samym spadek
realnej podaży pieniądza. Krzywa LM` wraca tym samym do swego
wyjściowego położenia LM (punkt E```), co pobudza wzrost stopy
procentowej i napływ kapitału zza granicy. Następuje aprecjacja waluty
krajowej i spadek eksportu netto (pogorszenie salda wymiany handlowej).
Tym samym zmniejsza się popyt globalny, a krzywa IS' wraca do swego
początkowego położenia IS. Gospodarka powraca do wyjściowej równowagi
wewnętrznej i zewnętrznej;

d) pojęcie NEUTRALNOŚCI PIENIĄDZA - po zakończeniu procesów

dostosowawczych nominalna podaż pieniądza, kurs walutowy (nominalny) i
ceny wzrosły w tej samej proporcji, co oznacza, iż realna podaż pieniądza i
ceny względne (kurs realny) nie zmieniły się. Nie zmieniła się też wielkość
produkcji (tabl. 8.8).

Tablica 8.8. Krótko- i długoookresowe skutki ekspansji pieniężnej

M/P

e

P

R (e Pz/P)

Y

Krótki okres

↑

↑

0

↑

↑

Długi okres

0

↑

↑

0

0

4. Nadreakcja kursu walutowego (ang. overshooting);

a) cechą opisanego wyżej procesu dostosowawczego jest to, iż kurs i ceny nie

zmieniają się w tym samym tempie - skala początkowej deprecjacji jest
większa niż skala wzrostu podaży pieniądza, zaś ceny rosną z pewnym
opóźnieniem;

b) definicja: nadreakcja kursu (overshooting) - kurs walutowy, pod wpływem

zakłócenia równowagi (ekspansja pieniężna), zmienia się początkowo w
większym stopniu, niż wynikałoby to z warunków nowej równowagi
długookresowej (przekracza poziom równowagi). Następnie, z tego wyższego
poziomu stopniowo obniża się do poziomu równowagi.

Wniosek: zmiany w polityce pieniężnej (bodziec) prowadzą do bardziej niż
proporcjonalnych zmian kursu walutowego (silniejsza reakcja);

24

c) obraz graficzny (rys. 8.18).

Rysunek 8.18. Nadmierna reakcja kursu walutowego

Pieni

ą

dz,

kurs,
ceny

100

150

170

0

t

0

czas

A`

A

ilo

ść

pieni

ą

dza

kurs

ceny

d) implikacje: w systemie kursu płynnego polityka pieniężna ma ogromny wpływ

na kurs walutowy, konkurencyjność i saldo wymiany handlowej (eksport netto).
Wynika to głównie z opóźnionych reakcji dostosowawczych cen. Rodzi to
obawy, iż zależność ta wprowadza do gospodarki niestabilność i nadmierne
fluktuacje kursu.

5. Parytet siły nabywczej (PSN);

a) definicja: zmiany nominalnych kursów walutowych odzwierciedlają głównie

różnice w stopach inflacji między krajami. Inaczej mówiąc, gdy P i/lub P

z

zmieniają się, e zmienia się w taki sposób, aby utrzymać kurs realny
(R = e P/P

z

) na stałym poziomie, czyli na scieżce PSN;

b) terminologia: R to inaczej terms of trade;

c) weryfikacja empiryczna teorii PSN: fakty zdają się częściowo ją potwierdzać,

zwłaszcza w przypadku krajów o dużych różnicach w stopach inflacji, a także
w przypadku zaburzeń o charakterze monetarnym (np. wzrost podaży
pieniądza);

d) zastrzeżenia i wątpliwości:

(i) teoria PSN ma zastosowanie w długim okresie; w krótkim kursy mogą
odbiegać od ścieżki PSN;

(ii) teoria nie ma zastosowania przy wstrząsach o charakterze niemonetarnym
(np. wzrost eksportu, wzrost produkcji potencjalnej); ceny i kursy
niekoniecznie zmieniają się w jednakowym stopniu; poziom kursu realnego
odpowiadający warunkom równowagi może też zmienić zaburzenia o
charakterze realnym.

25

XIII. RÓśNICE STÓP PROCENTOWYCH A OCZEKIWANIA

DOTYCZĄCE POZIOMU KURSU WALUTOWEGO

1. Oczekiwania zmian kursowych;

a) przykład liczbowy:

Sytuacja

i

i

z

∆∆∆∆

e/e

(deprecjacja)

Zmodyfikowana

różnica stóp

procentowych

(i - i

z

+

∆∆∆∆

e/e)

1

10

5

0

5

2

10

15

5

0

3

10

15

2

-3

4

10

15

10

5

* w sytuacjach 1 i 4 inwestycja finansowa zostanie dokonana w kraju, w sytuacji 3 - za

granicą;

b) modyfikacja równania bilansu płatniczego:

BP

NX (Y

eP

p

)

CF (i

i

e

e

)

z

z

=

+

− + ∆

(8.14)

c) doskonała mobilność kapitału:

i

i

e

e

z

= − ∆

(8.15)

d) rozszerzenie zasady Fishera:

różnica stóp inflacji = różnica stóp procentowych = stopa deprecjacji

* w kraju o wysokiej inflacji wysoka jest także stopa procentowa i istnieje
duże prawdopodobieństwo deprecjacji waluty;

e) oczekiwania zmian kursów a równowaga makroekonomiczna (rys. 8.19).

26

Rysunek 8.19. Reakcja na antycypowaną zmianę kursów

i

0

Y*

Y

IS`

IS

BP`

BP

LM

E

E`

Opis wykresu: jeżeli powstają oczekiwania aprecjacji waluty krajowej, prosta
BP przesuwa się do położenia BP'. Wynika to z chęci (atrakcyjności)
utrzymywania aktywów krajowych przy niższej stopie procentowej, w
oczekiwaniu na aprecjację. W punkcie E pojawia się teraz w efekcie napływ
kapitału zza granicy i rzeczywiście następuje aprecjacja waluty. Pogorszenie
salda obrotów bieżących powoduje przesunięcie krzywej IS do pozycji IS' - w
punkcie E' gospodarka wchodzi w recesję. Napływ kapitału spowodował
zatem utratę konkurencyjności i bezrobocie.

Wniosek: duża rola oczekiwań i motywów spekulacyjnych w gospodarce
otwartej.

XIV. ZMIANY KURSÓW I DOSTOSOWANIA W HANDLU ZAGRANICZNYM

1. Kursy walutowe i dostosowania cen względnych.

2. Ceny względne a bilans handlowy - krzywa w kształcie litery "J";

a) formuła eksportu netto:

NX

X

eP

P

Z

z

= −

∗

(8.16)

b) deprecjacja (dewaluacja):

w krótkim okresie jej efekty są następujące: zmiany (spadek) wolumenu
importu są niewielkie i nie równoważą wzrostu cen importowych; następuje
więc pogorszenie bilansu handlowego i terms of trade;

w długim okresie ma miejsce proces odwrotny: efekty zmian wolumenu są
duże i powodują poprawę bilansu handlowego;

c) przebieg procesu dostosowań przypomina literę J - deprecjacja początkowo

pogarsza bilans handlowy, a później poprawia.

27

3. EFEKTY HISTEREZY: silna i długotrwała aprecjacja waluty może spowodować

trwałe, trudno odwracalne konsekwencje w postaci utraty rynków zbytu (w tym
własnego), nawet mimo późniejszej deprecjacji. Konieczne może stać się
znaczne niedowartościowanie waluty (overshooting).

XV. WAHANIA KURSU WALUTOWEGO A WSPÓŁZALEśNOŚĆ

1. Ograniczona płynność kursu a interwencja - w latach 1973-1986 rządy krajów

wysoko rozwiniętych podejmowały interwencje na rynku walutowym na znaczną
skalę.

2. Przesłanki interwencji:

a) przekonanie o spekulacyjnym charakterze ruchów kapitału;

b) próby wpływu na realny kurs walutowy i tym samym - regulowania handlu

zagranicznego;

c) neutralizacja wpływu zmian kursu (deprecjacji) na inflację w kraju;

d) wątpliwość: jak odróżnić krótkookresowe fluktuacje kursu od trendu (zmian

trendu)?

3. Zasadność (efektywność) interwencji;

a) rozróżnienie między interwencją wspartą sterylizacją a nie wspartą;

b) istnieje silne przekonanie, iż tylko ten drugi rodzaj interwencji walutowej (bez

sterylizacji) jest skuteczny, gdyż zmienia się wówczas krajowa podaż
pieniądza, a to wpływa na kurs walutowy.

4. Współzależność międzynarodowa;

a) istnieje powszechne przekonanie, iż przy płynnym kursie walutowym kraje

mogą prowadzić autonomiczną politykę gospodarczą - pieniężną, fiskalną,
stopy inflacji - bez kłopotania się o równowagę zewnętrzną. Jest to tylko
częściowo słuszne - występują bowiem efekty promieniowania i
współzależności;

b) główne efekty pobudzone zmianami kursu:

(i) eksport/import bezrobocia,

(ii) eksport/import inflacji,

(iii) skutki za granicą ekspansji pieniężnej/fiskalnej,

c) podsumowanie (tabl. 8.9).

28

Tablica 8.9. Skutki międzynarodowe krajowej polityki gospodarczej

Zacieśnienie polityki pieniężnej

w USA

Ekspansja fiskalna w USA

USA

zagranica

USA

zagranica

Kurs walutowy

aprecjacja dolara

aprecjacja dolara

Produkcja

-

+

+

+

Inflacja

-

+

+

+

5. Synchronizacja polityki gospodarczej w skali międzynarodowej - np. umowy

typu wąż walutowy (Europejski System Walutowy i Europejski Mechanizm
Kursowy - ERM).