Polityka finansowa oraz podatkowa
podczas kryzysu w krajach europejskich.

1.

Podział kryzysu według faz od 2008 r.

2.

Stan

finansów publicznych oraz wizije

uzdrawiania w krajach UE.

3.

Koniec strefy euro?

1. Podział kryzysu według faz od 2008 r.

Cykl gospodarczy kapitalizmu wolnokonkurencyjnego

Czas

Dochód narodowy

SZCZYT

DNO

Recesja

Ożywienie

Trend

Obecnie, zamiast wyżej wymienionych faz cyklu najczęściej wymienia się 2 fazy :



faza spadkowa

określona jako faza recesji,



faza wzrostowa inaczej faza ekspansji.

Wiąże się to z tym, że w pewnym stopniu zmienił się sam przebieg cyklu. Faza

spadkowa nie musi

się charakteryzować się absolutnym spadkiem poszczególnych

wskaźników działalności gospodarczej. Jej objawami może być brak wzrostu lub
nawet zwolnienie tempa wzrostu. To

złagodzenie przebiegu cyklu jest wynikiem

zmian w gospodarstwie rynkowej, a

głównie monopolizacji i rozwoju interwencjonizmu

państwowego. Najczęściej wyodrębnia się 3 rodzaje wahań cyklicznych.



cykle Kitchina

trwające ok. 3,5 roku,



cykle Juglara

trwające 8-10 lat,



cykle Kondratiewa

trwające 50-60 lat.

Podział kryzysu na trzy fazy ze względu na zacho

wanie

podmiotów ekonomicznych

I faza, 09.2008-03.2009

– kryzys finansowy

W trakcie kryzysu finansowego obserwowano

ucieczkę kapitału od rynków wschodzących, gwałtowną

przecenę aktywów, załamanie się światowe go handlu oraz inwestycji prywatnych w związku
z

gwałtownym pogorszeniem się perspektyw wzrostu. Towarzyszyła temu ekspansja fiskalna, która

miała łagodzić negatywne skutki w sferze realnej gospodarki.

II faza, 03.2009-12.2009

– stabilizacja

Faza stabilizacji

trwała do momentu, w którym państwowy holding Dubai World ogłosił, że może być

nie

wypłacalny, co zrodziło pytanie o wypłacalność całego emiratu. Inwestorzy zaczęli wtedy zwracać

uwagę na ryzyko związane z możliwościami spłacenia swoich zobowiązań przez państwa. Rynki
poddały w wątpliwość skuteczność polityki fiskalnego stymulowania gospodarki i zaczęły dostrzegać,
że ona może stać się gwoździem do trumny finansów publicznych.

III faza, 12.2009-do dzisiaj

– kryzys fiskalny

Mamy do czynienia z nie

właściwie dobraną polityką fiskalną, która nie była zrównoważona, jeżeli

chodzi o

porównanie jej krótko- i długookresowych skutków. Odwrócenie nie korzystnych tendencji

wywołanych błędnymi decyzjami rządów wymaga znaczącej konsolidacji fiskalnej.

Stawki pięcioletnich kontraktów CDS

(pkt. bazowe) na tle faz kryzysu

Negatywny rozwój sytuacji
w sferze finansowej gospodarek przełożył się na



spadek

dochodów budżetowych, co w połączeniu ze stymulowaniem fiskalnym

gospodarek

doprowadziło w efekcie do znaczącego zwiększenia deficytu

publicznego,



kraje,

które z jednej strony nie dyscyplinowały finansów publicznych w okresie przed

kryzysem,



kraje, w

których wzrost dochodów był w dużej mierze związany z „nadmuchiwanym”

wzrostem gospodarczym

(bazą podatkową jest nominalny produkt w gospodarce, a

ten

rósł z tytułu m.in. rosnących cen aktywów) – Hiszpanię bądź Irlandię, które

doświadczyły spektakularnych baniek na rynkach nieruchomości,



sytuacja wyjściowa krajów m.in. z rejonu basenu Morza Śródziemnego na początku
kryzysu fiskalnego była zdecydowanie słabsza, a stabilność finansów publicznych
tylko pozorna (Grecja, Portugalia, Hiszpania oraz Irlandia),



stymulacja fiskalna, która rzadko była wykorzystywana w celu wsparcia trwałego
wzrostu gospodarczego.

Dekompozycja

zmiany

salda

wyników

sektora

finansów publicznych w latach 2007-2009 (% PKB)

2. Stan finansów publicznych oraz wizije
uzdrawiania w krajach UE

Deficyty finansów publicznych, % PKB

Źródło: European Economic Forecast, Autumn 2009, Table 37

-8

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

2007

2008

2009e

2010f

2011f

EU-16

EU-27

KRYZYS

Główni sprawcy (deficyty FP, % PKB):

-16

-14

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

GR

HI

IRL

PT

WB

USA

Japonia

2007

2008

2009

2010

2011

Deficyty fiskalne kumulują się w dług publiczny.
Duże deficyty – duże długi.

Dług publiczny w UE rośnie w wyniku
kryzysu, % PKB

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Dług publiczny w UE

DP w strefie euro

Analiza dynamiki długu w UE w latach 2007-2011
– typowy podział na czynniki w relacji do PKB



Saldo pierwotne (9,2 p.p.)



Efekt kuli śniegowej



przyrost odsetek (11,7 p.p.)



wpływ wzrostu PKB (0,4 p.p.) →

(wzrost PKB w 2012

wyniesie 2,9%, w 2013

– 2,2%)

.



wpływ inflacji (-4,5 p.p.)



Dostosowanie zasobów do strumieni czyli uwzględnienie
niezgodności między zmianą relacji dług/PKB a saldem
finansów publicznych z uwagi na (4,3 p.p.):



Akumulację aktywów finansowych



Różnice między ujęciem kasowym a memoriałowym



Zmianę wartości długu FX z powodu wahań kursu walutowego

Dlaczego dług publiczny do PKB przyrasta ?

Nadwyżka pierwotna

2010 progn.

Stabilizująca dług
do

Wysiłek budżetowy

Scenariusz: nadwyżka pierwotna stabilizująca dług publiczny

Jak to z długiem dawniej było ?

Wnioski z historii kryzysów finansowych



Największe przyrosty długu publicznego w dwóch
pierwszych latach kryzysu



Dodatkowe aspekty obecnego kryzysu:



Spadek potencjalnego tempa PKB



Starzenie się społeczeństw europejskich – wydatki

z budżetu państwa



Projekcja KE dynamiki długu publicznego do 2020 r.



Rośnie do 120 % PKB !



Spada tylko w trzech krajach: Bułgarii, Danii i Szwecji

Dwie wizje uzdrawiania finansów w krajach UE

Zwolennicy oszczędności



Niemcy – kanclerz A. Merkel stoi na pierwszej linii w walce o przywrócenie zaufania
do strefy euro i jest gorącą zwolenniczką uzdrawiania finansów poprzez ograniczenie
wydatków budżetowych w całej strefie euro. Niemcy już w pierwszej połowie
poprzedniej dekady wprowadziły program reform Agenda 2010, które dopiero po kilku
latach przyniosły pozytywne efekty. Dlatego apelują do innych o cierpliwość. Berlin nie
zgadza się na pobudzanie wzrostu w strefie euro przez zmuszenie do interwencji EBC
i emisje euroobligacji, co mogłoby zniechęcić do reform nadmiernie zadłużające się
kraje, takie jak Grecja, Portugalia czy Hiszpania. Od wyjścia Grecji z eurolandu Bank
Federalny Niemiec może stracić 40 mld euro.



Wielka Brytania – brytyjska koalicja konserwatystów i Liberalnych Demokratów
przekonuje, że zmniejszenie wydatków powinno być głównym narzędziem w walce
z gigantycznym deficytem budżetowym pozostawionym przez poprzedni rząd.
Początkowo gabinet mógł liczyć na społeczne poparcie, ale Brytyjczycy najszybciej
z dużych krajów UE zaczęli tracić wiarę w pozytywne efekty cięć. Z przedstawionych
przez królową planów rządu na następny rok wynika, że rząd nie zamierza zejść z drogi
reform opartych na bolesnych wyrzeczeniach.



Państwa nordyckie – chociaż Finlandia, Dania, Szwecja i Norwegia mają niewielki
dług publiczny i bezrobocie, wprowadziły oszczędności w wydatkach publicznych, aby
w krótkim terminie zmniejszyć negatywne skutki kryzysu finansowego. Nie oglądając
się na innych, podjęły jednocześnie działania, które mają stymulować wzrost, takie jak
reforma systemu podatkowego, inwestycje w innowacyjność, edukację i zieloną energię.

Zwolennicy stymulowania gospodarki



Komisja Europejska – komisarz ds. gospodarczych i walutowych Olli Rehn apeluje
o przywrócenie odpowiedniej równowagi miedzy polityką oszczędności a działaniami na
rzecz wzrostu gospodarczego. KE chce dalszej liberalizacji rynku pracy i zniesienia barier
handlowych, aby podnieść konkurencyjność unijnych gospodarek. Przewodniczący Rady
Europejskiej Herman Van Rompuy zwołał na 23 maja 2012 r. specjalny szczyt w sprawie
wzrostu.



Włochy i Belgia – oba kraje jako pierwsze poparły apel szefa EBC Mario Draghiego,
który wzywa do stworzenia paktu na rzecz wzrostu. Jednym z pomysłów jest zwiększenie
funduszu Europejskiego Banku Inwestycyjnego, który miałby finansować duże projekty
infrastrukturalne w 27 krajach członkowskich.



Francja – po zwycięstwie w wyborach prezydenckich kandydata socjalistów Francois
Hollande’a rząd zamierza się skoncentrować na ożywianiu wzrostu. Zamiast ciąć
zatrudnienie, prezydent elekt chcę stworzyć 150 tys. nowych miejsc pracy dotowanych
przez państwo. Aby sfinansować nową wizję walki z kryzysem, wyższe podatki zapłacą
najbogatsi oraz banki.



Crecja, Portugalia, Hiszpania, Irlandia – kraje, które poprosiły zagranicę o pomoc
finansową, aby uniknąć bankructwa, musiały się zgodzić na drastyczne reformy.
Przekonują jednak, że wyrzeczenia nie przynoszą pozytywnych efektów w postaci
wzrostu i nowych miejsc pracy, ale jedynie zwiększają poparcie dla skrajnych ugrupowań.
Będą gorąnco popierać inicjatywy nowego prezydenta Francji i KE na rzecz pobudzenia
wzrostu.

3. Koniec strefy euro?

Występuje zasadnicza sprzeczność między programami oszczędnosciowymi,

tak uwielbianymi przez

europejską elitę finansową (które w Stanach

Zjednoczonych

wzbudzają tak wielka i słuszną nieufność) a stabilnością

finansową strefy euro.

Sprzeczność ta powstaje, ponieważ ani jakikolwiek system kredytowy ani też

żaden system finansów publicznych nie jest oddzielony od otaczającej go
gospodarki.

Ogólne warunki gospodarcze w gospodarce kapitalistycznej są zdeterminowane

przez wydatki

przedsiębiorstw, te z kolei zależą od przepływu zysków

zatrzymanych do

spółek, tj. zysków po spłaceniu odsetek, wypłacie dywidend i

zapłaceniu podatków. Przepływ ten zależy od wielkości inwestycji, których
dokonują firmy (ich rzeczywistej akumulacji kapitału), stopy oszczędności
gospodarstw domowych, deficytu

budżetowego oraz salda bilansu handlu

zagranicznego.

Jeśli rząd próbuje uzyskać nadwyżkę finansową w celu spłaty zadłużenia, musi

to

zostać zrekompensowane przez zwiększenie inwestycji przedsiębiorstw lub

przez

redukcję oszczędności gospodarstw domowych, ewentualnie przez

wzrost eksportu.

W przeciwnym razie

przepływ zysków jest ograniczony, a przedsiębiorstwa

zaczynają zmniejszać wydatki, w szczególności inwestycje produkcyjne (jako
przeciwieństwo inwestycji finansowych).

Przepis na deflację

Mniejsze wydatki

przedsiębiorstw prowadzą gospodarkę do kryzysu, w warunkach którego nie tylko rząd,

lecz

również gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zaczynają mieć trudności w realizacji swoich

zobowiązań finansowych. Zwiększa to ilość złych długów w bilansach banków i powoduje, że niechętnie
pożyczają one środki. Z kolei ci, którzy mają lokaty bankowe są bardziej skłonni do spłaty długów, przez co
dobre kredyty

są usuwane z bilansu systemu bankowego. W rezultacie następuje zmniejszenie ogólnej

jakości kredytów w gospodarce. Pożyczanie pieniędzy rządom, które zobowiązały się do oszczędności i
wypracowania

nadwyżek budżetowych w celu spłaty długów, jest więc sposobem na wzmocnienie deflacji.

W 1999r.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy zmienił swoją oficjalną politykę: od tamtego czasu

ponadnormatywne kredyty

są dostępne de facto jedynie dla krajów stabilnych finansowo, a zatem nie

potrzebujących pożyczać od MFW. Obecnie Europejski Bank Centralny przebił nawet tę głupotę, zawężając
zasięg swojego nieograniczonego wsparcia tylko do tych rządów, które podkopują warunki kredytowe w
swoich krajach.

Wraz ze spadkiem

aktywności gospodarczej w strefie euro oraz zwiększeniem ilości złych długów w

bilansach

banków i na rynkach obligacji, Europa stanie w obliczu nowych kryzysów finansowych. Stwarza to

duże zagrożenie dla Europejskiego Banku Centralnego. Jeżeli kupował obligacje w ramach wspierania
programów, które szkodzą jakości kredytów w poszczególnych krajach, będzie to oznaczać pogorszenie
jego portfela obligacji.

Do niedawna Unia Europejska

była bardzo dobrym miejscem do utylizowania tych nadwyżek kredytowych w

innych krajach europejskich, lub - bardziej poprawnie - do konwersji

zadłużenia gospodarstw domowych,

firm i

rządów pozostałych części Europy na niemieckie lokaty bankowe. EBC musi wzmocnić ten sukces

dzięki właściwemu wspieraniu rynków obligacji rządowych, poszerzaniu zakresu operacji refinansowania
długoterminowego w celu poprawy warunków kredytowych, a także poprzez wspieranie programu wzrostu
gospodarczego w Europie.

Zadłużenie publiczne może być łatwo kontrolowane za pomocą większej

aktywności na obszarze operacji otwartego rynku oraz wprowadzenia podatku od bilansów banków, wpływy
z

którego stosowane byłyby do wykupu obligacji rządowych. Taki podatek stanowiłby wkład systemu

bankowego w

poprawę warunków kredytowych w Europie, na której skorzystają nie tylko one same, ale

również wszyscy inni.

Według Paula Krugmana istnieją cztery możliwe, choć raczej trudne do
zrealizowania w czystej postaci, scenariusze rozwiązania problemów w strefie euro.

Scenariusz pierwszy opiera

się na idei wprowadzenia w strefie euro bardzo restrykcyjnej polityki

finansowej, w

szczególności polityki fiskalnej. Najogólniej rzecz ujmując, polegałaby na ścisłej

kontroli

wydatków budżetowych, a obecnie w szczególności na cięciach wydatków

budżetowych i ewentualnym zwiększeniu przychodów budżetowych.

Drugi scenariusz opiera

się na założeniu, że możliwa jest restrukturyzacja długu. Oznaczałoby to

zmniejszenie

długu wszystkich krajów „pigs” i ich zadłużonych podmiotów.

Trzeci scenariusz:

„argentynizacja Europy”. Rzecz podobna miała miejsce paręnaście lat temu w

Argentynie. Zdewaluowano peso

argentyńskie w stosunku do dolara amerykańskiego, by

podnieść konkurencyjność gospodarki, a tym samym zwiększyć aktywność gospodarczą i
wpływy do budżetu.

Czwarty scenariusz, nazywany

rezurekcją lub odrodzeniem Europy. Oparty jest na założeniu, że

Europa

wróci do myślenia wspólnotowego, czyli będzie myśleć solidarnie. Musi myśleć o

przyszłości i wspólnie próbować rozwiązywać obecne problemy. Nie może ulec pokusie
myślenia indywidualistycznego i nacjonalistycznego. Wcześniej czy później Europa stanie
przed

koniecznością odpowiedzi na pytanie, jaka ma być, bardziej konfederacyjna czy

federacyjna?

Piąty scenariusz – być może jeszcze bardzo iluzoryczny, ale także wart brania pod uwagę.

Wywodzi

się on z krajów, które obecnie mają duże nadwyżki dewizowe – czyli z Chin i

niektórych krajów islamskich. Należy wspomnieć propozycje Chin, kraju wielce
perspektywicznego i

niewystarczająco jeszcze docenianego. Jeśli odrzucić recepty polityczne

stamtąd płynące i skupić się na propozycjach ekonomicznych, to Chińczycy, zdają się mówić
wprost:

„Nie ma problemu, otwórzcie granice, kupimy wasze długi i pomożemy wam nimi

zarządzać”.

Czy warto wieszczyć zmierzch euro, to odpowiedź brzmi – nie warto.

Mimo obecnych

problemów w eurolandzie – euro ma się całkiem dobrze. Wspólna waluta przetrwa,

nawet gdyby z eurostrefy

wyszła Grecja czy Portugalia, choć to raczej niemożliwe. Niemożliwe

dlatego,

że – mówiąc w pewnym uproszczeniu – wiemy, jak wejść do strefy euro, ale nie ma dziś

mądrego, który by wiedział, jak z niej wyjść. Nie da się powiedzieć: „Do widzenia! Wychodzę ze
strefy

euro”. Zapewne dopóki kraje wiodące, tak zwane corecountries, będą zainteresowane

wzmacnianiem strefy euro czy jej rozwojem,

dopóty będzie ona istnieć. A na razie tak właśnie jest.

Powody

są następujące:



w rezultacie istnienia strefy euro kraje w niej

funkcjonujące mają dostęp do dużych i bogatych

rynków zbytu,



strefa euro na razie zapewnia

stabilizację ekonomiczną, finansową i polityczną w Europie i na

świecie,



uczestnictwo w strefie euro daje mimo wszystko niekwestionowany

prestiż,



opuszczenie strefy euro

choćby przez jeden kraj spowodowałoby liczne perturbacje ekonomiczne,

finansowe i

społeczne w nim i w całej strefie euro. Opuszczenie strefy np. przez Grecję

spowodowałoby natychmiastową dewaluację jej nowej waluty. Dewaluacja ta z jednej strony
obniżyłaby standard życia w Grecji, a z drugiej strony zmniejszyła import towarów i usług z innych
krajów strefy euro, co także oznaczałoby pogorszenie się sytuacji ekonomicznej państw
eksporterów. Można zatem w uproszczeniu stwierdzić, że żaden z nich nie jest zainteresowany
rozpadem strefy euro.

Źródła informacji

1.

Maciej Krzak,

Stan finansów publicznych w krajach UE, 107 Seminarium BRE-

CASE, Warszawa, 25 lutego 2010.

2.

Mark Le Gros Allen, Ryszard Petru, Kryzys fiskalny w Europie

– Strategie wyjścia,

110 seminarium BRE-

CASE, Warszawa, 30 września 2010 r.,

http://www.case-

research.eu/sites/default/files/publications/32704057_Zeszyty%20BRE-
CASE%20nr%20110_0.pdf

3.

Dal Bouzaraa, Maciej Krzak, Geerten M. M. Michielse,

Przemysław Woźniak,

Finanse publiczne w krajach UE. Jak posprzątać po kryzysie (cz. 1), 107
seminarium BRE-CASE, Warszawa, 25 lutego 2010 r.,

http://www.case-

research.eu/sites/default/files/publications/29129744_zeszyt%20BRE-
CASE%20nr%20107_0.pdf

4.

Parkiet, gazeta gie

łdy, 13.04.2012.

5.

Puls Biznesu, 13-15.04.2012.

6.

Dwie wizje uzdrawiania finan

sów w krajach UE, Rzeczpospolita, 11.05.2012.

7.

Alojzy Z. Nowak, Koniec strefy euro?, Studia Europejskie, Centrum Europejskie
Uniwersytetu Warszawskiego, Nr 1 (61) 2012, Warszawa 2012, s. 37-51.

8.

Jan Toporowski, Manewr Draghiego i koszmary Bundesbanku.

Jak nie walczyć z

kryzysem, Le Monde diplomatique,

Nr 10 (80) październik 2012, s. 8-9,

http://www.monde-diplomatique.pl