Dr hab. med. Tomasz

Wolaƒczyk – profesor AM

w Warszawie, neurolog,

epileptolog, psychiatra dzie-

ci i m∏odzie˝y, kierownik Kli-

niki Psychiatrii Wieku Roz-

wojowego Akademii Me-

dycznej w Warszawie.

www.padaczka.net

Drodzy Czytelnicy!

Tegoroczna jesieƒ to czas wyborów – parlamentarnych i prezydenckich. Ze smutkiem stwier-
dziç trzeba, ˝e choç wielu z kandydatów podnosi∏o w swej kampanii wyborczej sprawy
ochrony zdrowia, to ˝aden z nich nie umia∏ przedstawiç konkretnych propozycji poprawy,
ograniczajàc si´ co najwy˝ej do stwierdzenia fatalnej kondycji s∏u˝by zdrowia. Wynika z tego,

˝e nie mo˝emy si´ spodziewaç pilnie ˝adnych zmian i pozostaje nam ’robienie swego’ – lecze-
nie pacjentów nawet w tak niesprzyjajàcych warunkach. W tym numerze „Gazety o padaczce”
polecamy szczególnie nowoÊci z „Epi-centrum” i kolejny ju˝ odcinek serialu o rezonansie
magnetycznym – materia∏ g∏ówny tym razem wymaga zaÊ zastanowienia si´, co tak napraw-
d´ znaczy s∏owo ’wyleczyç’ – dla pacjenta i dla lekarza...
Jak zwykle zapraszamy na naszà stron´ internetowà i czekamy na Paƒstwa listy.

Redakcja

leczenia i oceny skutecznoÊci opieki

medycznej zapoczàtkowane zosta∏y

w onkologii i w psychiatrii, a wi´c w dzie-

dzinach, w których stosunkowo rzadko

mówiç mo˝na o ca∏kowitym wyleczeniu

i ustàpieniu objawów. Ju˝ w latach

czterdziestych Karnofsky i Burchenal,

wychodzàc z za∏o˝enia, ˝e „samo wy-

d∏u˝enie ˝ycia nie oznacza w onkologii

sukcesu”, zaproponowali uwzgl´dnie-

nie równie˝ komfortu pacjenta, a wi´c

choçby zdolnoÊci do samodzielnej

egzystencji. W tych samych latach po-

wsta∏a s∏ynna definicja Âwiatowej Orga-

nizacji Zdrowia, wg której zdrowie to

stan ca∏kowitego dobrostanu fizyczne-

go, umys∏owego i spo∏ecznego, a nie

jedynie brak choroby lub kalectwa.

Badania nad jakoÊcià ˝ycia majà w za-

∏o˝eniu oceniç efekty leczenia z per-

spektywy pacjenta, a nie lekarza. Po-

st´p w badaniach takich wymuszony

zosta∏ tak˝e poprzez koniecznoÊç usta-

lania coraz dok∏adniejszych sposobów

oceny skutecznoÊci leczenia. Finanso-

wanie s∏u˝by zdrowia, niezale˝nie od

tego, jak jest zorganizowane, jest ol-

brzymim obcià˝eniem dla spo∏eczeƒ-

stwa. Nic wi´c dziwnego, ˝e wymaga

ono kontroli sposobów dysponowania

o padaczce

G A Z E T A

Rozwiàzywanie problemów w codziennej praktyce

I S S N 1 5 0 9 – 4 7 8 2

Nr 33

wrzesieƒ/paêdziernik 2005

Zmiana relacji lekarz – pacjent jest

konsekwencjà post´pujàcych od kilku-

dziesi´ciu lat zmian w myÊleniu me-

dycznym. W miar´ jak coraz cz´Êciej

pojawia∏y si´ sygna∏y Êwiadczàce o kry-

zysie czysto technicznego, instrumen-

talnego podejÊcia do pacjenta, nasila∏a

si´ potrzeba traktowania chorego cz∏o-

wieka nie tylko jako zbioru organów,

których funkcje okreÊliç mo˝na przy

pomocy mniej lub bardziej skompliko-

wanych badaƒ, ale tak˝e jako jednostki

uwarunkowanej psychicznie i spo∏ecz-

nie. Niejako tradycyjnie pozytywnym

efektem leczenia ma byç ustàpienie ob-

jawów chorobowych i odchyleƒ w ba-

daniach diagnostycznych, niezale˝nie

na dobrà spraw´ od samopoczucia pa-

cjenta i jego funkcjonowania, tymcza-

sem subiektywna ocena pacjenta mo˝e

byç zupe∏nie odmienna. Aby jednak od-

nieÊç si´ do oczekiwaƒ pacjenta i jego

funkcjonowania nie tylko w wymiarze

czysto biologicznym, musiano zebraç

informacje o funkcjonowaniu pacjenta

z jego perspektywy. Wprowadzono do

medycyny poj´cie badaƒ nad jakoÊcià

˝ycia (Quality of Life). Badania nad jako-

Êcià ˝ycia chorego jako metoda oceny

wyników zastosowania danej metody

W tradycyjnym modelu medycyny lekarz jest tà osobà, która wyzna-

cza cele i kierunki leczenia, pytajàc pacjenta o zdanie tylko w takim

zakresie, w jakim jest to wymagane przez prawo. Model taki nazywa-

my paternalistycznym. W ostatnich latach coraz cz´Êciej pojawia si´

w medycynie model kliencki, w którym pacjent jest klientem, przycho-

dzàcym do gabinetu lekarza po konkretnà us∏ug´. W modelu takim

pacjent oczekuje od lekarza informacji o diagnozie i mo˝liwych meto-

dach leczenia, ich skutecznoÊci, ryzyku dzia∏aƒ niepo˝àdanych, po

czym na podstawie posiadanych informacji wspólnie z lekarzem po-

dejmuje decyzj´ co do dalszego post´powania.

Czego oczekujà chorzy
na padaczk´?

DODAJ LEK,
A NIE K¸OPOTY

Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o., ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa, tel. [phone], fax [phone].

Skrócona informacja o leku Gabitril® (tiagabinum):
Skład: Tabletki powlekane zawierajà substancj´ czynnà: odpowiednio 5 mg, 10 mg lub 15 mg tiagabiny (w postaci chlorowodorku). Wskazania: Leczenie skojarzone
z innymi lekami przeciwpadaczkowymi napadów cz´Êciowych lub cz´Êciowych wtórnie uogólnionych, które nie poddawały si´ leczeniu po zastosowaniu innych leków
przeciwpadaczkowych. Przeciwwskazania: Nie stosowaç w nadwra˝liwoÊci na tiagabin´, ci´˝kiej niewydolnoÊci wàtroby, w napadach uogólnionych, szczególnie w padacz-
ce idiopatycznej z napadami typu absence, w zespołach specyficznych, np. Lennoxa-Gastauta, u dzieci do lat 12. Ârodki ostro˝noÊci: Przy odstawianiu leku zalecane jest
stopniowe zmniejszanie dawki w ciàgu 2-3 tygodni. Ostro˝noÊç nakazuje nie stosowaç tiagabiny w okresie cià˝y i karmienia piersià. Tiagabina mo˝e wpłynàç na zdolnoÊç
prowadzenia pojazdów i obsługiwania urzàdzeƒ mechanicznych. Interakcje: Fenytoina, karbamazepina, fenobarbital i prymidon, indukujàce enzymy wàtrobowe, przyspieszajà
metabolizm tiagabiny. Dawkowanie: Podawaç doustnie, razem z posiłkami, trzy razy dziennie. Zazwyczaj dawka poczàtkowa wynosi 7,5-15 mg/dob´, zwi´kszana co tydzieƒ
o 5-15 mg/dob´. Dawka podtrzymujàca wynosi zwykle 30-50 mg/dob´ u chorych przyjmujàcych leki indukujàce enzymy wàtrobowe. Dawki do 70 mg/dob´ sà dobrze
tolerowane. U chorych nieprzyjmujàcych leków indukujàcych enzymy wàtrobowe dawk´ podtrzymujàcà nale˝y wst´pnie zmniejszyç do 15-30 mg/dob´. W przypadku upoÊle-
dzenia czynnoÊci wàtroby dawk´ nale˝y zmniejszyç lub przedłu˝yç przerwy w podawaniu leku. Przedawkowanie: Zaleca si´ leczenie objawowe. Działania niepo˝àdane:
Sà łagodne lub umiarkowanie nasilone. Wi´kszoÊç działaƒ niepo˝àdanych pojawia si´ w okresie leczenia poczàtkowego i zwykle przemija. Najcz´Êciej obserwowanymi działa-
nia mi niepo˝àdanymi sà: zawroty głowy, uczucie zm´czenia i nadmierna sennoÊç. Rzadziej wyst´pujà: niepokój, dr˝enia, zaburzenia koncentracji, biegunka, obni˝enie nastroju
i labilnoÊç emocjonalna oraz wybroczyny. Opakowanie: 1 opakowanie zawiera 100 tabletek po 5 mg, 10 mg lub 15 mg tiagabiny. Tabletki preparatu Gabitril® sà podzielne.
Pełna informacja o leku znajduje si´ w ulotce dołàczonej do opakowania. Pozwolenie MZ nr: 7644, 7643, 4645. Podmiot odpowiedzialny: Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.

Poszukajmy odpowiedzi w badaniach nad jakoÊcià ˝ycia

W tym numerze:

• ból g∏owy jako wskaênik ogniska padaczki

• obj´toÊç hipokampa

• Joanna d'Arc

• zagadka z epikryzà

tymi Êrodkami i uzasadnieƒ podejmo-

wania takich, a nie innych decyzji dia-

gnostycznych i terapeutycznych. Ze

spo∏ecznego bowiem punktu widzenia

za najlepsze uznaç wypada takie pro-

cedury medyczne, które zapewniajà jak

najwi´kszà popraw´ ˝ycia pacjenta

mo˝liwie najmniejszym kosztem. Do

takiego wartoÊciowania, którego ocze-

kujà np. firmy ubezpieczeniowe, nie-

zb´dne sà jednak obiektywne dane na

temat jakoÊci ˝ycia osób chorych,

zw∏aszcza chorych przewlekle. Pojawi∏

si´ jednak zasadniczy problem obiekty-

wizacji czegoÊ, co z definicji wydaje si´

kraƒcowo subiektywne – zadowolenia

z ˝ycia. Quality of Life – a naprawd´?

Wokó∏ terminu „jakoÊç ˝ycia” nagroma-

dzi∏o si´ mnóstwo nieporozumieƒ, cz´-

sto te˝ zdarza si´ jego nadu˝ywanie.

Tak naprawd´ nie ma bowiem dok∏ad-

nej definicji jakoÊci ˝ycia. Nie wiadomo

przede wszystkim, co tak naprawd´

oznacza jakoÊç ˝ycia: subiektywnà

ocen´ komfortu codziennego bytowa-

nia, dystans dzielàcy wymarzony spo-

sób ˝ycia od realnego, czy te˝ zdolnoÊç

do wype∏niania oczekiwaƒ spo∏eczeƒ-

stwa i sprostania wymogom codzienno-

Êci? Najcz´Êciej u˝ywa si´ tego terminu

w nast´pujàcych znaczeniach:

1. Subiektywna ocena jakoÊci ˝ycia

poprzez porównanie realnego (po-

siadanego) i po˝àdanego standar-

du ˝ycia; porównanie rzeczywisto-

Êci i aspiracji.

2. Obiektywna ocena jakoÊci ˝ycia,

czyli ocena zasobów i warunków

˝ycia; poprzez zasoby rozumie si´

potencjalne mo˝liwoÊci jednostki,

takie jak wykszta∏cenie, sta∏a praca,

ale te˝ systemy wsparcia, np. rodzi-

na, kràg przyjació∏, ocena warun-

ków ˝ycia zaÊ odwo∏uje si´ np. do

szacowania dochodów, warunków

mieszkaniowych, mo˝liwoÊci ucze-

stniczenia w ˝yciu spo∏ecznym.

Poniewa˝ jakoÊç ˝ycia zwiàzana

jest bardzo blisko (mo˝e nawet niebez-

piecznie blisko) z poj´ciem szcz´Êcia,

a rozstrzyganie o tym stanowczo prze-

kracza kompetencje medycyny, stwo-

rzono poj´cie jakoÊci ˝ycia zale˝nej od

zdrowia (Health Related Quality of Life)

– ograniczajàc w ten sposób zakres

zainteresowaƒ do zagadnienia, jaki

wp∏yw na wybrane dziedziny ˝ycia ma

stan zdrowia. Mimo to wybór dziedzin

˝ycia, obszarów, na które mo˝e mieç

wp∏yw choroba, jest wyborem trudnym

i zwykle doÊç arbitralnym. Z za∏o˝enia

nie mo˝e bowiem objàç wszelkich

mo˝liwych ograniczeƒ wynikajàcych

z przewlek∏ej choroby. Choç poszcze-

gólne narz´dzia oceny jakoÊci ˝ycia za-

le˝nej od zdrowia ró˝nià si´, wi´kszoÊç

badaƒ skupia si´ na nast´pujàcych

dziedzinach:

•

Funkcjonowanie fizyczne (si∏a fi-

zyczna, wytrzyma∏oÊç i wià˝àca si´

z tym zdolnoÊç do pracy, a w kraƒ-

cowych przypadkach zdolnoÊç do

samoobs∏ugi).

•

Ból, którego usuni´cie wa˝ne jest

zw∏aszcza w chorobach nowotwo-

rowych, ale tak˝e w wielu schorze-

niach neurologicznych.

•

Funkcjonowanie psychiczne (na-

strój pacjenta, obecnoÊç l´ku, sa-

moocena chorego, mechanizmy

radzenia sobie /coping/, umiejsco-

wienie punktu kontroli).

•

Funkcje poznawcze (zdolnoÊç do po-

znawania i oceniania rzeczywistoÊci

i decydujàce o niej czynniki takie

jak uwaga, myÊlenie, pami´ç),

•

Funkcjonowanie spo∏eczne (relacje

rodzinne, mo˝liwoÊç za∏o˝enia w∏a-

snej rodziny lub ˝ycia poza rodzinà

pochodzenia, zdolnoÊç do przyjaê-

ni, mi∏oÊç, wsparcie otrzymywane

od bliskich, zdolnoÊç do uczestnic-

twa w ˝yciu spo∏ecznoÊci, kultural-

nym i politycznym).

•

AktywnoÊci dnia codziennego

(mo˝liwoÊç zatrudnienia, prowa-

dzenia domu, wypoczynku i re-

kreacji, mo˝noÊç podró˝owania).

•

Czynniki ekonomiczne (zdolnoÊç

do utrzymania si´, lecz tak˝e

koszty opieki medycznej, zarówno

bezpoÊrednie – wizyty u lekarzy,

badania diagnostyczne, leki, jak

i poÊrednie – podró˝e do leka-

rza, koszty opieki, przystosowania

mieszkania).

Od koƒca lat osiemdziesiàtych

pojawia si´ coraz wi´cej prac doty-

czàcych jakoÊci ˝ycia chorych na pa-

daczk´ i wp∏ywu, jaki majà na nià ró˝ne

stosowane metody leczenia, zarówno

farmakologiczne, jak i chirurgiczne.

Badania takie sà niezb´dne zw∏aszcza

w grupie chorych, u których nie uda∏o

si´ osiàgnàç ca∏kowitego ustàpienia

napadów, i konieczne staje si´ znale-

zienie odpowiedzi choçby na pytanie,

czy zasadne jest dà˝enie do zmniej-

szenia za wszelkà cen´ cz´stoÊci na-

padów, nawet za cen´ agresywnej po-

literapii i zwiàzanych z nià licznych

dzia∏aƒ niepo˝àdanych. Czasem trud-

no oceniç, czy pogorszenie pami´ci,

sennoÊç lub obni˝enie nastroju sà

godziwà cenà za ustàpienie napadów

lub zmniejszenie ich cz´stoÊci! Pa-

daczka jest chorobà ró˝niàcà si´ od

wielu chorób przewlek∏ych pewnymi

podstawowymi cechami. Jest to cho-

roba, której podstawowe objawy (na-

pady) wyst´pujà w sposób niesta∏y

– napad wyst´puje w sposób nieprze-

widywalny, zaburzajàc wszystkie dzie-

dziny funkcjonowania, a l´k przed jego

wystàpieniem mo˝e byç podstawowym

czynnikiem ograniczajàcym aktyw-

noÊç. Zatem oceniajàc wp∏yw samej

choroby na ˝ycie cz∏owieka, nie mo˝e-

my si´ odnosiç jedynie do kilku minut

napadu, lecz do dni i tygodni l´kli-

wego naƒ oczekiwania. Na dodatek

kszta∏tujàce si´ pod wp∏ywem powta-

rzajàcych si´ napadów padaczkowych

zewn´trzne umiejscowienie punktu

kontroli (przekonania, ˝e nie ma si´

kontroli nad swoim ˝yciem), a˝ do wy-

uczonej bezradnoÊci wobec przykrych

wydarzeƒ, mo˝e staç si´ przyczynà

biernoÊci spo∏ecznej i funkcjonowa-

nia poni˝ej oczekiwaƒ i mo˝liwoÊci. Ale

padaczka to nie tylko napady. To tak˝e

zaburzenia funkcji poznawczych, za-

równo b´dàce bezpoÊrednim nast´p-

stwem napadu, jak i b´dàce wynikiem

podklinicznych wy∏adowaƒ bioelek-

trycznych. Równie˝ leki wp∏ywaç mogà

negatywnie na wiele p∏aszczyzn funk-

cjonowania, od poziomu czuwania po-

czynajàc, na wyglàdzie zewn´trznym

koƒczàc. Wg niektórych badaczy,

zw∏aszcza zaburzenia funkcji poznaw-

czych b´dàce nast´pstwem leczenia

przeciwpadaczkowego majà bardzo

powa˝ny wp∏yw na to, jak pacjent po-

strzega swoje ˝ycie. Najwa˝niejsze

czynniki wp∏ywajàce na funkcjonowa-

nie psychospo∏eczne chorych na pa-

daczk´ podsumowuje tabela.

Sà to jednak czynniki zapropono-

wane przez badaczy, a wi´c lekarzy,

psychologów, socjologów. Gdy zapy-

tano samych chorych, jakie ogranicze-

nia zwiàzane z chorobà sà dla nich

najwa˝niejsze, wyniki okaza∏y si´ za-

skakujàce dla profesjonalistów. Otó˝

najwa˝niejszym ograniczeniem wyni-

kajàcym z bycia chorym na padaczk´

nie okaza∏y si´ wcale napady, lecz

niemo˝noÊç posiadania prawa jazdy!

Jakie ograniczenia i problemy wynika-

jàce z faktu bycia chorym na padaczk´

sà najwa˝niejsze dla pacjentów? (Gil-

liam i wsp., 1997) Podsumowanie wy-

ników tego badania przedstawia tabe-

la „Deklarowane przez pacjentów ob-

szary niedogodnoÊci zwiàzanych z cho-

robà”. Wielu badaczy zajmowa∏o si´

wp∏ywem czynników biologicznych i me-

dycznych na jakoÊç ˝ycia chorych na

padaczk´. Wyniki, jakie uzyska∏a wi´k-

szoÊç z nich, Êwiadczà, ˝e cz´stoÊç

napadów i dzia∏ania niepo˝àdane le-

ków majà decydujàcy wp∏yw na jakoÊç

˝ycia chorych na padaczk´. Lekarz

powinien zatem balansowaç pomi´-

dzy korzyÊciami z leczenia, jakimi sà

zdecydowane zmniejszenie cz´stoÊci

napadów lub zmiana ich formy, a stra-

tami z leczenia, jakimi sà dzia∏ania

niepo˝àdane lub stygmatyzacja wyni-

kajàca np. z koniecznoÊci publicznego

za˝ywania leków. Istniejà jednak bada-

nia, z których wynika, ˝e nie zawsze

ustàpienie napadów oznacza popraw´

jakoÊci ˝ycia, zw∏aszcza po leczeniu

neurochirurgicznym. W badaniach takich

pojawia si´ poj´cie „wyzwania nor-

malnoÊci”, któremu nie ka˝dy chory

pozbawiony napadów przez skuteczne

leczenie jest w stanie sprostaç. Cz´-

stoÊç napadów nie mo˝e wi´c byç je-

dynym kryterium, które bierze pod

uwag´ lekarz leczàcy chorego na pa-

daczk´. Stosunkowo niewiele uwagi

poÊwi´cono jak dotàd porównaniu

chorych na padaczk´ z chorymi na

inne choroby przewlek∏e. Porówny-

wano m.in. jakoÊç ˝ycia osób chorych

na padaczk´ leczonych chirurgicznie

z chorymi na nadciÊnienie, cukrzyc´,

choroby serca i depresj´. W badaniu

tym pacjenci bez napadów lepiej oce-

niali swojà jakoÊç ˝ycia ni˝ chorzy na

nadciÊnienie, cukrzyc´, choroby serca

i depresj´, natomiast pacjenci z utrzy-

mujàcymi si´ napadami oceniali swojà

jakoÊç ˝ycia gorzej ni˝ chorzy na inne

schorzenia. Czytajàc wyniki badaƒ nad

jakoÊcià ˝ycia, intuicyjnie zdajemy so-

bie spraw´, ˝e ocena jakoÊci ˝ycia za-

le˝eç b´dzie od mnóstwa czynników,

takich jak wiek, p∏eç, wykszta∏cenie, tra-

dycja kulturowa i rodzinna, wyznawany

system wartoÊci. Dla 16-letniej dziew-

czyny na przyk∏ad wyglàd zewn´trzny

i atrakcyjnoÊç fizyczna b´dà jednym

z zasadniczych czynników wp∏ywajà-

cych na jakoÊç ˝ycia, dla 70-letniego

m´˝czyzny b´dzie to problem nieco

mniej istotny. Wi´kszoÊç badaƒ nad

jakoÊcià ˝ycia i oczekiwaniami wobec

leczenia prowadzono wÊród chorych

nale˝àcych do ró˝nego rodzaju towa-

rzystw samopomocowych i grup wspar-

cia dla chorych na padaczk´ i ich rodzin.

Jest to grupa bardzo specyficzna, gdy˝

tworzà jà ludzie przez sam fakt przyna-

le˝noÊci do takiej organizacji deklarujà-

cy, ˝e choroba jest dla nich powa˝nym

problemem, w walce z którym poszu-

kujà pomocy osób podobnych sobie.

Wyniki uzyskane w takiej grupie trudno

bezkrytycznie przenosiç na ca∏à popu-

lacj´ chorych na padaczk´, czego do-

wodem sà badania wÊród doros∏ych

chorych z ró˝nych regionów USA, z któ-

rych wynika, ˝e ró˝nice w ocenie w∏a-

snego funkcjonowania nie sà zale˝ne

od miejsca zamieszkania, natomiast

w znacznym stopniu od sposobu do-

boru do grupy: chorzy werbowani do

udzia∏u w badaniu poprzez grupy samo-

pomocowe zg∏aszali znacznie wi´cej

problemów zawodowych i finansowych

ni˝ pacjenci z podgrupy obejmujàcej

osoby z padaczkà leczàce si´ w pry-

watnych praktykach neurologicznych.

Kolejnym czynnikiem, który mo˝e znacz-

nie zaburzyç ocen´ jakoÊci ˝ycia, jest

nastrój i jego zaburzenia. Chory z zespo-

∏em depresyjnym b´dzie bardzo nega-

tywnie ocenia∏ ca∏à swojà sytuacj´,

przesz∏oÊç, teraêniejszoÊç i przysz∏oÊç,

niezale˝nie od warunków obiektywnych.

Podsumujmy – warto pami´taç, ˝e

oczekiwania pacjenta mogà byç odmien-

ne od naszych. Nie musimy w codziennej

praktyce u˝ywaç narz´dzi (skal, kwe-

stionariuszy) do oceny jakoÊci ˝ycia.

Natomiast zawsze warto zadaç pacjen-

towi kilka istotnych pytaƒ: Czego ocze-

kuje od leczenia? Po czym pozna, ˝e

jego stan zdrowia si´ poprawi∏? Jakie

sfery ˝ycia sà dla niego najwa˝niejsze?

Podstawowe czynniki
wp∏ywajàce na ˝ycie
chorych na padaczk´:

• napady
• zaburzenia funkcji

poznawczych zwiàzane
z chorobà

• wp∏yw leków

przeciwpadaczkowych

• postawy spo∏eczeƒstwa,

stygmatyzacja

Deklarowane przez pacjentów obszary niedogodnoÊci
zwiàzanych z chorobà (% pacjentów):

• prawo jazdy i prowadzenie samochodu

64

• niezale˝noÊç 54
• zatrudnienie 51
• sytuacje spo∏eczne, za˝enowanie

36

• zale˝noÊç od leków

33

• nastrój, poziom stresu

32

• bezpieczeƒstwo 31
• problemy w kontaktach ze s∏u˝bà zdrowia

15

Po raz kolejny dotykamy trudnego styku nauki i religii, nie po to, aby odzieraç Êwi´toÊç z nimbu, lecz by wspomnieç

wielkie postacie z historii, które bàdê chorowa∏y na padaczk´, bàdê t´ chorob´ im przypisywano.

Joanna d'Arc jest nie tylko Êwi´tà patronkà Francji, lecz tak˝e narodowà bohaterkà swej ojczyzny. Dzi´ki niej

zakoƒczy∏ si´ jeden z najtragiczniejszych epizodów w historii Francji, kiedy to podczas wojny stuletniej Anglicy

opanowali niemal ca∏y kraj. Ta nieumiejàca czytaç wiejska dziewczyna, prowadzona przez swoje wizje, porwa∏a

Francuzów do boju, a dowodzone przez nià wojska pokona∏y Anglików pod Orleanem – stàd cz´sto nazywana by∏a

Dziewicà Orleaƒskà. Dla Anglików by∏a oczywiÊcie wys∏anniczkà szatana, wi´c kiedy uda∏o im si´ jà pojmaç,

wytoczono jej proces o czary i herezj´, skazano i spalono na stosie 30 maja 1431 roku. W 25 lat póêniej, po wznowieniu

procesu, papie˝ Kalikst III og∏osi∏ jej niewinnoÊç. Mimo ˝e jej kult by∏ szeroko rozpowszechniony we Francji, na

og∏oszenie jej Êwi´tà musiano czekaç a˝ do 1920 roku.

Wizje Joanny d'Arc sà do dziÊ przedmiotem o˝ywionych dyskusji pomi´dzy specjalistami ró˝nych dziedzin. Od

13. roku ˝ycia prze˝ywa∏a ona momenty ekstazy, kiedy to widzia∏a migajàce Êwiat∏a, s∏ysza∏a g∏osy Êwi´tych i widzia∏a

postacie Êwi´tych i anio∏ów. Wielu neurologów sàdzi, ˝e by∏y to napady cz´Êciowe proste lub z∏o˝one z p∏ata

skroniowego, mo˝e w mechanizmie padaczki odruchowej, gdy˝ wizje szczególnie cz´sto pojawia∏y si´ na dêwi´k

koÊcielnych dzwonów. Wielu badaczy jednak poddaje w wàtpliwoÊç padaczkowe pochodzenie tych doznaƒ, zwracajàc

uwag´, ˝e Joanna d'Arc (wg opisów Êwiadków) przez wiele godzin dyskutowa∏a ze swoimi g∏osami, zachowujàc pe∏nà

ÊwiadomoÊç, co przemawia∏oby raczej za omamowym charakterem jej doznaƒ. W koƒcu trzeba te˝ dodaç, ˝e postacie

Êwi´tych jawiàcych si´ Dziewicy Orleaƒskiej zdarza∏o si´ równie˝ widzieç towarzyszàcym jej osobom....

Epitafia

Wielkim lekarzom i wielkim chorym przesz∏oÊci

Joanna z Arc

(1412-1431)

Zwiàzek ∏àczàcy bóle g∏owy i na-

pady padaczkowe wydaje si´ dobrze

znany, ale natura tego zwiàzku pozo-

staje nadal s∏abo rozumiana. W prze-

sz∏oÊci powiàzanie napadów z bólami

g∏owy opisane zosta∏o przez Gowersa.

Wydaje si´, ˝e w praktyce chorzy z pa-

daczkà znacznie bardziej koncentrujà

si´ na wyst´powaniu napadów ni˝ na

towarzyszàcych im bólach g∏owy i dla-

tego te ostatnie cz´sto uchodzà uwa-

dze. W równym stopniu dotyczy to

prawdopodobnie samych lekarzy. Bó-

le g∏owy, które okreÊliç mo˝na jako

oko∏onapadowe, w ∏atwy sposób dzie-

là si´ na wyst´pujàce przed napadem,

w czasie w∏aÊciwego napadu oraz po-

napadowe. Ka˝dy rodzaj z wymienio-

nych mo˝e mieç charakter bólu migre-

nowego. Bóle g∏owy poprzedzajàce

napady opisywane by∏y ju˝ w prze-

sz∏oÊci, obecnie jednak podkreÊlana

jest szczególnie ich wartoÊç lateraliza-

cyjna oraz odr´bny od zjawiska aury

padaczkowej charakter. Ponapadowe

bóle g∏owy sà cz´sto obserwowane po

napadach uogólnionych toniczno-klo-

nicznych oraz w zwiàzku z napadami

cz´Êciowymi z∏o˝onymi wywodzàcymi

si´ z p∏atów skroniowych. Przeprowa-

dzone przez neurologów z Kanady

badanie [Epilepsia, 46 (8): 1241-1245,

2005] majàce na celu ocen´ charakte-

rystyki wspó∏istniejàcych z napadami

bólów g∏owy obj´∏o grup´ 100 cho-

rych z padaczkà, w tym 45 m´˝czyzn,

ze Êrednià wieku wynoszàcà 33 lata.

Byli to pacjenci z opornà na leczenie

farmakologiczne padaczkà, poddawa-

ni wst´pnej ocenie neurochirurgicznej.

Zbierane dane mia∏y charakter kwe-

stionariuszowy, a pytania dotyczy∏y

mi´dzy innymi umiejscowienia bólu,

jego lateralizacji, nasilenia i reakcji na

stosowane leki przeciwbólowe. Wyniki

pokaza∏y, ˝e nawracajàce bóle g∏owy

wyst´powa∏y u 59% z ca∏ej grupy 100

pacjentów z lekoopornymi napadami.

WÊród tych 59 osób by∏o 31 kobiet.

Bóle pojawiajàce si´ w okresie oko∏o-

napadowym, zarówno przed napadem,

jak i po nim, dotyczy∏y 47 pacjentów.

U 31 osób mia∏y miejsce równie˝ bóle

g∏owy w okresach mi´dzynapado-

wych. Najcz´stsze okaza∏y si´ bóle po

napadach (44%). Bóle przed napada-

mi stwierdzono u 11 chorych (11%).

Prezentowane badanie wykaza∏o, ˝e

bóle g∏owy przed napadami posiada-

jà wartoÊç lokalizacyjnà u pacjentów

z napadami skroniowymi, by∏y bo-

wiem zgodne co do strony z umiejsco-

wieniem ogniska padaczkorodnego

u 9 z 10 chorych z padaczkà skronio-

wà, u których mia∏y miejsce. Zaledwie

u jednego chorego z padaczkà skro-

niowà i u jednego z ogniskiem poza-

skroniowym jednostronny ból g∏owy

by∏ przeciwleg∏y do ogniska. Autorzy

odwo∏ujà si´ do niedawnych badaƒ

nad mózgowym przep∏ywem krwi

u chorych z padaczkà skroniowà, któ-

re wykaza∏y zwi´kszenie tego przep∏y-

wu na kilka minut przed poczàtkiem

napadu. Sugerowano, ˝e zwi´kszony

przep∏yw mózgowy mo˝e wiàzaç si´

ze zmianà aktywnoÊci neuronalnej

oraz wyzwalaç ból g∏owy poprzez

uk∏ad nerwu trójdzielnego i jego una-

czynienie. To uzasadnia∏oby to˝stron-

nà z ogniskiem lokalizacj´ bólu. U 25

pacjentów bóle g∏owy mia∏y charakter

migrenopodobny bez aury. Cz´stotli-

woÊç wspó∏wyst´powania bólu g∏owy

z napadami by∏a wysoka w przypadku

bólów przed napadami, towarzyszy∏ on

75% wszystkich napadów, a jeÊli cho-

dzi o bóle ponapadowe, to u 32 z 44

chorych pojawia∏y si´ one w 75-100%

napadów. Bioràc pod uwag´ lokaliza-

cj´, u wi´kszoÊci pacjentów (62%) ból

obejmowa∏ okolic´ czo∏owo-skronio-

wà. Jedynie u 18 osób z tej samej

grupy u 44 pacjentów z bólami pona-

padowymi mia∏y one obustronne umiej-

scowienie. U pozosta∏ych mia∏y wyraê-

nie jednostronny charakter. Wydaje

si´, ˝e takie jednostronne umiejsco-

wienie bólu wiàza∏o si´ z napadami

o ogniskowym poczàtku. Bóle okaza-

∏y si´ to˝stronne z ogniskiem u 90%

chorych z napadami skroniowymi i za-

ledwie u 12% z padaczkà pozaskro-

niowà. Nasilenie bólu wszyscy chorzy

oceniali jako umiarkowane. Porów-

nano grup´ chorych z bólami g∏owy

i grup´ bez bólów pod wzgl´dem nie-

prawid∏owoÊci stwierdzanych w bada-

niach rezonansu magnetycznego.

Stwierdzane zmiany obejmowa∏y

stwardnienie hipokampa, ogniskowà

dysplazj´ korowà, glejaki, ogniskowy

zanik kory, zwapnienia i malformacje

t´tniczo-˝ylne. Rodzaj zmian morfolo-

gicznych w mózgu nie ma, jak twier-

dzà autorzy, wp∏ywu na wyst´powanie

bólu g∏owy, z wyjàtkiem malformacji

naczyniowych, o których wiadomo, ˝e

sprzyjajà tego rodzaju dolegliwo-

Êciom. Inne ni˝ ból wra˝enia lokalizo-

wane przez chorych w g∏owie i zwiàza-

ne z napadami nie mia∏y szczególnych

cech wyró˝niajàcych ani wartoÊci lo-

kalizacyjnej i mia∏y ∏agodne nasilenie.

Ich pochodzenie pozostaje niejasne.

We wnioskach autorzy podkreÊlili ist-

nienie zwiàzku padaczki ogniskowej

z bólami g∏owy, wliczajàc w to tak˝e

bóle migrenowe bez aury. Bóle, które

wyst´pujà przed napadem, mogà byç

zwiàzane z wy∏adowaniem padaczko-

wym, a w przypadku napadów skro-

niowych mogà wskazywaç stron´, po

której znajduje si´ ognisko. Pozostajà

one jednak zbyt rzadko diagnozowane

i zbyt rzadko stanowià przedmiot zain-

teresowania lekarzy.

*

W innym artykule [Epilepsia, 46 (8):

1246-1251, 2005] jego autorzy z nor-

weskich oÊrodków neurologicznych

zaj´li si´ problematykà napadów pa-

daczkowych, których przyczynà jest

przebyty udar niedokrwienny mózgu.

Jest rzeczà oczywistà, ˝e udar mózgu

stanowi bardzo rozpowszechnionà

przyczyn´ napadów padaczkowych

w póênym wieku. Wed∏ug niektórych

statystyk, a˝ 45% padaczek rozpoczy-

najàcych si´ po 60. roku ˝ycia spowo-

dowanych jest przebytym udarem.

Autorzy omawianego artyku∏u posta-

wili sobie za cel ocen´ cz´stoÊci wy-

st´powania padaczki po udarze niedo-

krwiennym, identyfikacj´ czynników

sprzyjajàcych oraz ocen´, czy lecze-

nie w warunkach specjalnego oddzia-

∏u udarowego ma wp∏yw na wystà-

pienie i dalszy przebieg padaczki.

Dotychczasowe przekonania p∏ynàce

z wczeÊniejszych badaƒ, wÊród czyn-

ników sprzyjajàcych wystàpieniu napa-

dów padaczkowych po udarach pozwa-

la∏y umieÊciç ci´˝koÊç samego udaru,

etiologi´ krwotocznà, korowà lokaliza-

cj´ ogniska oraz póêne wystàpienie

pierwszego napadu po udarze. Auto-

rzy badania chcieli sprawdziç na w∏a-

snym materiale wiarygodnoÊç tych

teorii. W badaniu przyj´to definicj´,

zgodnie z którà do rozpoznania pa-

daczki poudarowej upowa˝niajà co

najmniej dwa nieprowokowane napa-

dy, które wystàpi∏y po przynajmniej

7 dniach od poczàtku udaru. Definicja

ta jest zgodna z wytycznymi Mi´dzy-

narodowej Ligi Przeciwpadaczkowej.

Spostrze˝enie, i˝ udar niedokrwienny

i krwotoczny to dwie ca∏kiem ró˝ne

jednostki chorobowe o odmiennej

patogenezie, sk∏oni∏o autorów do te-

go, aby w analizie nie uwzgl´dniaç

chorych z udarem krwotocznym.

Ocena dotyczy∏a grupy 484 pacjentów

z udarem niedokrwiennym, w wieku

od 60 do 96 lat, ∏àcznie z prospektyw-

nà ocenà w okresie 7-8 lat po udarze.

Wyniki okaza∏y si´ nast´pujàce:

w pierwszym roku obserwacji padacz-

ka poudarowa wystàpi∏a u 12 chorych,

co stanowi∏o 2,5%. Odsetek ten uleg∏

zwi´kszeniu do 3,1% (15 chorych)

w czasie dalszej 7-letniej obserwacji.

U wi´kszoÊci tych pacjentów rozpo-

znanie padaczki postawione zosta∏o

w ciàgu 24 miesi´cy od udaru. Nie jest

to zaskakujàca konkluzja, jako ˝e po-

zostaje zgodna z wynikami innych ba-

daƒ na ten temat. Wszyscy chorzy,

u których dosz∏o do rozwoju napadów

padaczkowych w wyniku przebytego

udaru, mieli napady cz´Êciowe. W gru-

pie 15 osób 12 chorych mia∏o napady

wtórnie uogólnione toniczno-kloniczne,

u 2 pacjentów wyst´powa∏y napady

cz´Êciowe proste i u 1 napady cz´Êcio-

we z∏o˝one. Porównanie grupy chorych

z padaczkà z pacjentami po udarze,

Epicentrum wiadomoÊci

u których napady nie zacz´∏y wyst´po-

waç, wykaza∏o, ˝e ró˝nià si´ one jedy-

nie pod wzgl´dem jednego czynnika,

na podstawie którego mo˝na progno-

zowaç rozwój padaczki. Ró˝nica ta do-

tyczy∏a wyników Skandynawskiej Skali

Udaru Mózgu (SSS), odzwierciedlajà-

cych stopieƒ jego ci´˝koÊci, okreÊla-

nych w dniu przyj´cia chorego do szpi-

tala. Wynik wynoszàcy poni˝ej 30 punk-

tów by∏ istotnym czynnikiem zwi´ksza-

jàcym ryzyko rozwoju padaczki. Innymi

s∏owy, takim czynnikiem okaza∏ si´

znaczny stopieƒ ci´˝koÊci udaru. Takie-

go zwiàzku nie potwierdzono w odnie-

sieniu do wieku pacjentów w momencie

zachorowania. Równie˝ ocena wp∏ywu

leczenia w specjalnym oddziale udaro-

wym w przeciwieƒstwie do leczenia

w warunkach sali ogólnomedycznej

wypad∏a negatywnie. Nie potwierdzi∏a

bowiem, aby post´powanie w ramach

oddzia∏u udarowego mia∏o znaczenie

dla póêniejszego przebiegu padaczki.

Nie mo˝na mu jednak odmówiç pozy-

tywnego wp∏ywu na zmniejszenie umie-

ralnoÊci, z∏agodzenie deficytów neuro-

logicznych i skrócenie czasu trwania

hospitalizacji.

Tak zacznij

leczenie padaczki

P

L

.V

P

A

.0

5

.0

1

.0

1

Skrócona informacja o leku Depakine

®

Chrono 300, Depakine

®

Chrono 500 (Natrii

valproas, Acidum valproicum) – tabletki po-
wlekane o przed∏u˝onym uwalnianiu, 200 mg
+ 87 mg (co odpowiada ∏àcznie 300 mg soli
sodowej kwasu walproinowego); tabletki po-
wlekane o przed∏u˝onym uwalnianiu, 333 mg
+ 145 mg (co odpowiada ∏àcznie 500 mg
soli sodowej kwasu walproinowego).
Wskazania: Padaczka, napady uogólnione:
miokloniczne, toniczno-kloniczne, atoniczne,
mieszane; napady cz´Êciowe: proste lub z∏o-
˝one, napady wtórnie uogólnione, zespo∏y
specyficzne (Westa, Lennoxa-Gastaut). Profi-
laktyka choroby afektywnej dwubiegunowej
w przypadku nieskutecznoÊci preparatów
litu, karbamazepiny.

Przeciwwskazania:

Ostre lub przewlek∏e zapalenie wàtroby, prze-
byte przez pacjenta lub cz∏onka rodziny ci´˝-
kie zapalenie wàtroby, zw∏aszcza polekowe,
nadwra˝liwoÊç na kwas walproinowy, porfi-
ria.

Specjalne ostrze˝enia i Êrodki ostro˝-

noÊci: Przed rozpocz´ciem leczenia i w cza-
sie pierwszych 6 miesi´cy leczenia nale˝y
okresowo monitorowaç czynnoÊç wàtroby.
U chorych z niewydolnoÊcià nerek nale˝y
okreÊliç st´˝enie wolnego kwasu walproino-
wego w surowicy krwi i w zale˝noÊci od wyni-
ku odpowiednio zmniejszyç dawk´. U dzieci
poni˝ej 3. roku ˝ycia zaleca si´ stosowaç
Depakine

®

Chrono jako jedyny lek przeciw-

padaczkowy i unikaç jednoczesnego stoso-
wania salicylanów z powodu zwi´kszonego
ryzyka wystàpienia uszkodzenia wàtroby.
Dzia∏ania niepo˝àdane: Polekowe uszko-
dzenie wàtroby, szczególnie u chorych stosu-
jàcych wielolekowà terapi´ padaczki i dzieci
poni˝ej 3 r.˝. Zaburzenia ÊwiadomoÊci, stan
os∏upienia, zaburzenia ˝o∏àdkowo-jelitowe
(np. nudnoÊci, bóle brzucha), zmiany w obra-
zie krwi: cz´sto trombocytopenia, w rzadkich
przypadkach anemia, leukopenia lub panto-
cytopenia, zaburzenia krzepni´cia, Obserwo-
wano przypadki zwi´kszenia ci´˝aru cia∏a,
a tak˝e zaburzenia cyklu miesi´cznego, wy-
padanie w∏osów, zmiany skórne oraz spora-
dycznie zapalenie trzustki. Cià˝a: ca∏kowite
ryzyko wystàpienia wad wrodzonych u dzie-
ci kobiet leczonych walproinianem pod-
czas I trymestru cià˝y nie jest wy˝sze ni˝
ryzyko zwiàzane ze stosowaniem innych
leków przeciwpadaczkowych. Kwas walpro-
inowy mo˝e wywo∏aç wady cewy nerwowej
u 1 do 2% potomstwa.

Interakcje: Fenytoina,

fenobarbital, karbamazepina oraz meflochi-
na mogà powodowaç obni˝enie st´˝enia
walproinianu w surowicy krwi. Walproinian
nasila dzia∏anie neuroleptyków, inhibitorów
MAO, leków przeciwdepresyjnych, fenobar-
bitalu, prymidonu, lamotryginy. Cymetydyna,
erytromycyna i kwas acetylosalicylowy mogà
zwi´kszaç frakcj´ wolnà walproinianu w su-
rowicy krwi.

Dawkowanie: Dawka dobowa

powinna byç ustalana w zale˝noÊci od wieku
i wagi cia∏a. G∏ównym miernikiem prawid∏o-
woÊci doboru dawki jest stan kliniczny pacjen-
ta. DoroÊli: przeci´tna dawka 20-30 mg/kg
m.c./dob´. Dzieci powy˝ej 17 kg m.c.: prze-
ci´tna dawka 30 mg/kg m.c./dob´. W mono-
terapii lek podaje si´ jednorazowo wieczorem.
W politerapii zwykle w dwóch dawkach na
dob´.

Dost´pne opakowania: 30 tabletek.

Pe∏na informacja o leku znajduje si´
w ulotce do∏àczonej do opakowania.
Pozwolenie MZ Nr: Depakine

®

Chrono 300

R/6943, Depakine

®

Chrono 500 R/6944.

Podmiot odpowiedzialny:
Sanofi~Synthelabo Sp. z o.o.

Do gabinetu pediatry trafi∏ 7-letni ch∏opiec,

u którego w odst´pie kilku miesi´cy wystàpi∏y

dwa napady padaczkowe. W wykonanym po

pierwszym napadzie badaniu EEG stwierdzano

nieprawid∏owoÊci w obu okolicach skroniowych

pod postacià fal wolnych i pojedynczych fal

ostrych. Z wywiadu wynika∏o, ˝e jego rozwój prze-

biega∏ z niewielkim opóênieniem. W wyglàdzie

Stwardnienie guzowate, zwa-

ne

inaczej chorobà Bourneville’a,

znajduje si´ wgrupie fakoma-

toz, czyli dysplazji neuroekto-

mezodermalnych charaktery-

zujàcych si´ wyst´powaniem

zaburzeƒ rozwojowych pocho-

dzàcych ztrzech listków zarod-

kowych, g∏ównie zektodermy

.

Objawy dotyczà wi´c skóry, na-

rzàdu wzroku imózgu. Rozpo-

wszechnienie choroby to jeden

przypadek na 10 000 wogólnej

populacji. Liczba ta jest nieco

wi´ksza udzieci poni˝ej 5.

roku

˝ycia.

Stwardnienie guzowate dziedzi-

czo

ne

jest w

sposób autosomalny

zmiany skórne to p∏askie w∏ók-

niaki okolicy czo∏owej, skóra

szagrynowa oraz w∏ókniaki ok

o-

∏opaznokciowe. W

badaniach

TK

lub RM odkrywane sà zwap-

nia∏e guzki podwyÊció∏kowe,

po∏o˝one na obrze˝ach komór

bocznych.

U

ponad po∏owy chorych

rozwój psychoruchowy jest

opóêniony,

natomiast 70-90%

pacjentów ze stwardnieniem

guzowatym ma padaczk´. Do

najcz´stszych nale˝à napady

zgi´ciowe, które z

czasem

ust´pujà miejsca napadom to-

niczno-klonicznym bàdê mio-

kloniczno-astatycznym.

Udoskonaleniem badania rezonansu magnetycznego

(MR) pozwalajàcym na nieinwazyjny, pó∏iloÊciowy pomiar
obj´toÊci badanej struktury jest badanie wolumetryczne.
Jest ono szczególnie przydatne w diagnostyce napadów
rozpoczynajàcych si´ w zmienionych morfologicznie p∏a-
tach skroniowych mózgu, które w jakoÊciowych (wzroko-
wych) ocenach wyników badania MR sà cz´sto traktowane
jako prawid∏owe.

W codziennej praktyce klinicznej wzrokowa ocena wielkoÊci hipokam-

pów mo˝e byç u˝yteczna, ale jej czu∏oÊç w porównaniu z ocenà iloÊcio-
wà jest znacznie mniejsza. Metoda wolumetrii w diagnostyce padaczki
znalaz∏a zastosowanie do oceny obj´toÊci zespo∏u hipokampa oraz jàdra
migda∏owatego. Uwa˝a si´, ˝e badanie obj´toÊciowe, szczególnie w po-
∏àczeniu z innymi technikami obrazowania, pozwala na zmniejszenie licz-
by pacjentów wymagajàcych d∏ugotrwa∏ej, cz´sto kosztownej, inwazyjnej
diagnostyki neurofizjologicznej (implantacji podoponowej lub korowej
elektrod) majàcej na celu zlokalizowanie ogniska padaczkowego. Wyniki
badaƒ patomorfologicznych w po∏àczeniu z nowoczesnymi technikami
obrazowania wskazujà, ˝e u oko∏o 60% chorych z napadami skroniowymi
wyst´puje zmniejszenie obj´toÊci jednego z hipokampów, a u oko∏o 30%
zmiany sà obecne w obu.

Typowym objawem stwardnienia i zmniejszenia obj´toÊci hipokampa

w badaniu MR jest wzmo˝ony sygna∏ T2 wynikajàcy z zaniku neuronów
i rozrostu tkanki glejowej, obni˝ony sygna∏ T1 i zatarcie wewn´trznej or-
ganizacji anatomicznej. Prawid∏owy czas relaksacji T2 w hipokampie wy-
nosi 99-106 ms, a u pacjentów ze stwardnieniem hipokampa wyd∏u˝a si´
Êrednio o 19 ms. PoÊrednim objawem jednostronnego zaniku hipokampa
mo˝e byç poszerzenie rogu skroniowego komory bocznej.

W celu obliczenia obj´toÊci hipokampów optymalna gruboÊç badanych

warstw powinna wynosiç 1-1,5 mm, a zalecanà sekwencjà uzyskiwania
obrazu jest Inversion Recovery (IR), czyli sekwencja zaniku inwersji. Po-
zwala ona na dok∏adne rozgraniczenie pomi´dzy istotà bia∏à i szarà, co ma
ogromne znaczenie w odró˝nieniu hipokampa od jàdra migda∏owatego.

W badaniu wolumetrycznym uzyskuje si´ zwykle oko∏o 120 przekrojów

hipokampa w p∏aszczyênie prostopad∏ej do jego osi d∏ugiej (przekroje
czo∏owe). Czas akwizycji obrazów nie przekracza 10 minut. U˝ycie para-
magnetycznego Êrodka kontrastowego nie zwi´ksza istotnie czu∏oÊci ba-
dania w przypadku lekoopornych padaczek ogniskowych.

Obj´toÊç hipokampów otrzymujemy, sumujàc pola przekrojów czo∏o-

wych poszczególnych warstw prostopad∏ych do bruzdy Sylwiusza, po-
czynajàc od tej, na której sklepienie widoczne jest w ca∏oÊci, a nast´pnie
wybierajàc co trzecià warstw´ i mno˝àc ich sum´ przez odleg∏oÊç pomi´-
dzy dwiema warstwami, która jest wartoÊcià sta∏à. Punktem odniesienia
zarówno dla oceny wzrokowej (jakoÊciowej), jak i dla oceny iloÊciowej (wo-
lumetrycznej) jest hipokamp przeciwstronny lub obj´toÊç ca∏ego mózgu.

Najcz´stszà postacià stwardnienia hipokampa jest jednostronny roz-

lany zanik ca∏ego hipokampa, rzadziej widywanà formà jest atrofia przed-
niego bieguna, a najrzadziej wyst´pujà zaniki obustronne.

Niektórzy autorzy podkreÊlajà, ˝e a˝ u oko∏o 40% populacji osób zdro-

wych wyst´puje fizjologiczna asymetria hipokampów, której nie nale˝y trak-
towaç jako zjawiska patologicznego. Asymetria ta nie przekracza jednak
pewnej przyj´tej normy, powy˝ej której mo˝emy mówiç o zaniku jednego
z hipokampów (ka˝da pracownia MR ustala w∏asnà norm´ tej asymetrii).
W pomiarach uwzgl´dnia si´ hipokamp w∏aÊciwy (róg Amona), strz´pek
hipokampa, koryto, zakr´t z´baty oraz podk∏adk´. Nie bierze si´ natomiast
pod uwag´ zakr´tu przyhipokampowego (kory Êródw´chowej), zakr´tu oka-
lajàcego, zakr´tu pó∏ksi´˝ycowatego i sklepienia. ¸àczna d∏ugoÊç badanego
obszaru na przekroju strza∏kowym wynosi Êrednio 40 mm i stanowi pod-
staw´ do uzyskania 90-95% rzeczywistej obj´toÊci zespo∏u hipokampa.
Obecnie wi´kszoÊç pracowni MR dysponuje oprogramowaniem odpo-
wiednim do pó∏automatycznego obliczania obj´toÊci hipokampów, jednak
ze wzgl´du na czasoch∏onnoÊç oraz brak przeszkolonego w wykonywaniu
tych badaƒ personelu jest ono w naszym kraju nadal trudno dost´pne.

Zagadka

z

epikryzà

EPI – OBRAZOWANIE

(5)

Wydawca: Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.

Redakcja: redaguje zespó∏

Adres Redakcji: „Gazeta o Padaczce”, Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.

ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa, tel. [phone], fax [phone]

www.padaczka.net

WOLUMETRIA REZONANSOWA
HIPOKAMPÓW W DIAGNOSTYCE
PADACZKI

ch∏opca zwraca∏y uwag´ zmiany na skórze

twarzy, mieszczàce si´ na grzbiecie nosa, po-

liczkach i podbródku. W badaniu RM mózgu

uwidoczniono zmiany pokazane na zdj´ciu.

Z

rozpozna-

niem jakiej cho-
roby kojarzone
sà zazwyczaj te-
go typu zmiany?

Odwróç

gazet´!

dominujàcy iznane sà ju˝ mu-

tacje dwóch genów odpowie-

dzialnych za rozwój choroby:

TSC1 na chromosomie 9 iTSC2

na chromosomie 16. Wobr´bie

narzàdów

, których dotyczy,

a

wi´c nerek, wàtroby, serca,

mózgu, prowadzi do tworzenia

si´ ∏agodnych guzków otypie

hamartoma. Wpierwszych mie-

siàcach ˝ycia dziecka najcz´st-

szym objawem sà znamiona

bezbarwne. Du˝e znaczenie

diagnostyczne ma tzw. znami´

Pringle’a

uwa˝ane za objaw pa-

tognomoniczny

. Sà to guzki

o

charakterze angiofibroma,

umiejscowione na twarzy. Inne

PL.VPA.05.09.01.E

© Jerzy Krz´towski