1

Polityka antymonopolowa

Wykład 1.

21.02.2012r.

dr Teresa Korbutowicz
Egzamin pisemny, 7 pytań (2 obszerne + 5 krótkich) – 20 punktów, na zaliczenie potrzeba 11 punktów
Egzamin zerowy: egzamin ustny, 2 pytania, bez ocen ndst.

PLAN: co jest przedmiotem polityki antymonopolowej, koncepcje polityki antymonopolowej w Polsce, reguły
konkurencji UE – zakazane porozumienia przedsiębiorstw, nadużycia dominującej pozycji itp.,
przedsiębiorstwa publiczne jako specyficzne usługi, liberalizacja pewnych sektorów gospodarki, zakazane
praktyki monopolistyczne, koncentracja przedsiębiorców, czyny nieuczciwej konkurencji, podmioty zajmujące
się prowadzeniem polityki antymonopolowej

POLITYKA ANTYMONOPOLOWA I JEJ PRZEDMIOT

Polityka antymonopolowa ma na celu ochronę konkurencji. Czyni to za pośrednictwem stanowionego prawa,
jego stosowania i interpretacji przez uprawnione organy.

Pojęcie polityka antymonopolowa nie jest jednoznaczne, zmienia się w zależności od takich czynników jak:
czas, państwa, stan technologii, potencjał gospodarczy, oczekiwania społeczne kierowane wobec
przedsiębiorstw, ogólna kultura, przedsiębiorczość, aktualnie aprobowane teorie ekonomiczne, narodowe
wartości i interesy.

Posługuje się prawem – prawo antymonopolowe, w USA prawo antytrustowe, w UE polityka konkurencji
i prawo konkurencji, polityka ochrona konkurencji.

Prawo konkurencji: Porządek prawny, który nakłada sankcje na zachowania gospodarcze ograniczające
konkurencję lub stwarzające takie zagrożenie dla konkurencji. W ranach tego prawa – działania o charakterze
represyjnym oraz prewencyjnym. Działania represyjne – gdy już nastąpiło naruszenie konkurencji, usunięcie
negatywnych skutków konkurencji; prewencyjne – gdy występują potencjalne zagrożenia dla konkurencji.

Koncepcja konkurencji po raz pierwszy określona przez Adama Smitha w „Badaniach nad naturą” –
współzawodnictwo w rywalizacji o zbycie jak największej ilości towarów lub nabycie jak największej ilości
towarów. Dostrzegał, że działająca konkurencja doprowadza do stanu równowagi gospodarczej – do
społecznej harmonii i maksymalnego zaspokojenia potrzeb. Mówił, że konkurencja wymusza akumulację,
czym przyczynia się do wzrostu gospodarczego. Opisał też mechanizm działania konkurencji, zwrócił uwagę,
że dla działania konkurencji niezbędne jest wystąpienie pewnych warunków:

1.

Konkurenci muszą działać niezależnie, bez wcześniejszych porozumień, zmów

2.

Liczba rzeczywistych i potencjalnych konkurentów musi być tak duża, aby eliminować zyski

nadzwyczajne

To miało wykluczyć nadmierną podaż lub nadmierny popyt.

3.

Motyw prowadzenia działalności gospodarczej – przedsiębiorcy prowadzą działalność gospodarczą

w celu maksymalizacji własnych korzyści materialnych – motyw ich działania to korzyść osobista

4.

Podmioty gospodarcze mają dostateczną wiedzę na temat stosunków rynkowych – wiedzą

o potencjalnych możliwościach osiągania zysku

5.

Istnienie wolności gospodarczej dla przedsiębiorstw – swoboda działania, przenoszenia działalności

gospodarczej z jednej gałęzi gospodarki do drugiej

2

Polityka antymonopolowa

Wolność gospodarcza przejawia się w 4 obszarach: swoboda zatrudnienia, swoboda konsumpcji, swoboda
prywatnej przedsiębiorczości (każdy bez wyjątku, bez przymusu z zewnątrz), swoboda kapitalizacji
(możliwość gromadzenia i dysponowania przez przedsiębiorcę kapitałem, który jest niezbędny do
prowadzenia działalności gospodarczej).

Konkurencja ma charakter dostosowawczy – w wyniku przebiegu procesów konkurencyjnych zmieniają się
ceny i ilość sprzedawanych towarów. Działania konkurencyjne odznaczają się automatyzmem – niezależność
od woli człowieka, człowiek nie może kształtować tych procesów, może je jedynie poznać i poddać się im).
Procesy te prowadzą do harmonii funkcjonowania społeczeństwa i przedsiębiorstwa – nie ma sprzeczności
pomiędzy racjonalnością indywidualną a ogólnospołeczną.

Stworzony model konkurencji doskonałej oraz scharakteryzowane modele konkurencji niedoskonałej.

Konkurencja doskonała – stan statecznej równowagi, cena dla przedsiębiorcy jest danym z góry parametrem.
Określone warunki występowania konkurencji doskonałej przy danych: technice, podaży, popycie
i czynnikach produkcji:

1.

atomistyczna konkurencja – duża liczba producentów i nabywców towarów, brak elementów

monopolistycznych,

2.

towary są homogeniczne

3.

istnieje jednolita cena równowagi, przy której koszty krańcowe i przeciętne są równe utargowi

przeciętnemu i końcowemu

4.

doskonała przejrzystość rynku – wszystkie oferty zgłoszone na rynku są znane wszystkim uczestnikom

5.

nieskończenie szybka zdolność przystosowania się

6.

homogeniczny rynek

7.

racjonalne zachowania uczestników rynku – przedsiębiorca dąży do maksymalizacji zysku

a konsument do maksymalizacji użyteczności

8.

sprzedawcy homogeniczni (Chamberlain, nie każdy uznaje że to jest konieczny warunek)

Jeżeli są spełnione te wszystkie warunki to nie ma konkurencji.

Konkurencja niedoskonała:

1.

Konkurencja atomistyczna (polipolistyczna) – warunki występowania

 Wysoki stopień zatomizowania podaży – na rynku istnieje wielu przedsiębiorców i każdy z nich

ma stosunkowo mały udział w ogólnej wartości podaży

 Istnieje swoboda wejścia i opuszczenia tego rynku

 Wysoki stopień homogeniczności towarów będących przedmiotem wymiany, homogeniczne

preferencje w stosunkach między sprzedawcami a nabywcami

Każdy z przedsiębiorców może wpływać na innego indywidualnego przedsiębiorcę, ale nie może wywierać
wpływu na ogólną sytuację rynkową, czyli na sytuację wszystkich przedsiębiorców na rynku. Jest zależny od
działań wszystkich przedsiębiorców, którzy funkcjonują na danym rynku.

3

Polityka antymonopolowa

Z pierwszego warunku wynika swoboda wejścia i wyjścia z rynku – tym większa im mniejszy kapitał jest
potrzebny do uzyskania udziału w rynku porównywalnego z udziałem funkcjonujących na rynku
przedsiębiorstw.

Homogeniczność przedmiotów wymiany jest związana z homogenicznym rynkiem. Rynek ten stanowi
podstawę rozwoju procesów konkurencyjnych i przyczynia się do powstania określonego układu zależności.

Istotną cechą tej konkurencji jest to, że ulegają parametryzacji narzędzia konkurencji i sposoby działania
poszczególnych przedsiębiorców. Parametryzacja narzędzi jakimi posługują się przedsiębiorcy oznacza, że
pozostają one poza kontrolą przedsiębiorców. Nie wywierają oni wpływu na proces ich powstawania i zmian.
Narzędzia konkurencji są wynikiem działań wielu rozproszonych przedsiębiorców. W ten sposób kształtują się
ceny w warunkach tej konkurencji. Stają się one dla przedsiębiorców zewnętrznym parametrem –
indywidualny przedsiębiorca nie wpłynie na cenę towaru swoimi działaniami. Podobnie jest z produktem.
Przedsiębiorca konkuruje przez zmianę podaży przy danych cenach – dostosowanie ilościowe.
Parametryzacja sposobów działania poszczególnych przedsiębiorców jest związana z zależnością
przedsiębiorcy indywidualnego od działań innych przedsiębiorców. Sposób działania nie jest dla niego
przedmiotem wyboru, dostosowuje swoje działanie do sposobu postępowania, jaki wykształcił już się na
rynku, pod wpływem działań wielu podmiotów gospodarczych. Na rynku dominują procesy adaptacyjne a nie
kreatywne.

Wysoka mobilność popytu – przepływ popytu między przedsiębiorcami. Nie jest ona następstwem działań
indywidualnego przedsiębiorcy, jest dla niego zewnętrznym zjawiskiem, bo wynika z działań wszystkich
przedsiębiorców.

Konkurencja polipolistyczna rozwija się na rynku niedoskonałym, gdzie nie jest spełniony warunek
przejrzystości rynku. Rynek jest homogeniczny – dotyczy przedmiotu wymiany jak i preferencji (brak
zróżnicowania preferencji osobistych, czasowych i przestrzennych, którymi kierują się przedsiębiorcy
w stosunkach z nabywcami).

Warunki takiej konkurencji występują w odniesieniu do podstawowych produktów rolnych – zboże,
kukurydza, ziemniaki.

2.

Konkurencja monopolistyczna (E. H. Chamberlin)

Występują w niej elementy monopolu i konkurencji. Warunki istnienia:

 Zjawisko zróżnicowania produktu przy istnieniu wielu przedsiębiorców

 Istnienie konkurencji między przedsiębiorcami zajmującymi pozycje monopolistyczne

Podstawą tej konkurencji jest proces różnicowania produktu, w wyniku którego na rynku pojawiają się
produkty podobne, ale nie identyczne. Powstaje odmienna struktura właściwości produktu, która pozwala
odróżnić go od innych występujących na rynku. Różnicowanie produktu wymaga od przedsiębiorcy
znajomości preferencji konsumentów i ich reakcji na zmianę produktu. Różnicowanie polega na zmianie
właściwości chemicznych, modelu, kształtu, opakowania, istnienie znaku towarowego i firmowego.
W warunkach tej konkurencji przedsiębiorca dąży do stworzenia luki substytucyjnej pomiędzy swoim
produktem a innymi produktami, które nie przestają być jego substytutami. Stworzenie luki substytucyjnej
między przedmiotami pozwala przedsiębiorcy na skupienie uwagi konsumentów na swoim produkcie. Luka
zmniejsza mieszaną elastyczność popytu. Mieszana elastyczność popytu – jak zmiana ceny towaru A wpłynie
na zmianę popytu na towar B – czy są substytutami czy są komplementarne. Dla przedsiębiorcy oznacza to,

4

Polityka antymonopolowa

ze może podnosić cenę swojego produktu bez negatywnych dla siebie reakcji ze strony nabywców lub przy
niewielkich takich reakcjach. Zwiększa się również mobilność popytu przy powstaniu luki.

Przedsiębiorca może zachowywać się jak monopolista tylko w pewnym przedziale cen. Poza tym przedziałem
– warunki konkurencji.

OPM: Poza nim konsumenci dostrzegają, że istnieją substytuty danego towaru. Jego wielkość zależy od
stopnia zróżnicowania produktu, który wpływa na wielkość luki substytucyjnej. Mieszana elastyczność popytu
– im niższy jej poziom, tym większy OPM. Oznacza to również niski poziom mobilności popytu.

Przedsiębiorcy muszą ponosić koszty sprzedaży – nakłady konieczne do zbycia towaru – związane z reklamą,
techniczno-organizacyjnymi warunkami sprzedaży. Nie występuje tu bezpośrednia współzależność między
działającymi na rynku przedsiębiorcami.

Może istnieć monopol przestrzenny. Z uwagi na rozmieszczenie w przestrzeni gospodarczej przedsiębiorstw,
mogą one uzyskać pozycję monopolistyczną. Jest to związane z odległością między przedsiębiorstwami.
W działalności handlowej i usługowej. Nabywcy wolą kupować bliżej a drożej.

W pewnych sytuacjach oligopol heterogeniczny może zbliżyć się do warunków konkurencji monopolistycznej.

3.

Konkurencja oligopolistyczna

Charakterystyczną jej cechą jest to, że przedsiębiorca działa w otoczeniu konkurencyjnym i może wywierać
skuteczny wpływ swoim postępowaniem na innych przedsiębiorców w oligopolu. Warunki:

 Mała liczba przedsiębiorców

 Przedsiębiorcy mają stosunkowo duży udział w ogólnej wielkości podaży – tworzą

oligopolistyczną strukturę podaży

 Istnieją bariery dostępu – ograniczony dostęp nowych przedsiębiorców

 Rynek charakteryzuje się stosunkowo dużą przejrzystością

Każdy z przedsiębiorców dysponuje dużą siła ekonomiczną. W związku z tym narzędzia konkurencji i sposoby
działania nie ulegają parametryzacji. Mogą być kontrolowane przez przedsiębiorców, są przedmiotem

Obszar postępowania
monopolistycznego

ilość

cena

5

Polityka antymonopolowa

wyboru i kształtowania. Na rynku występuje układ dwustronny zależności między oligopolistami. Decyzje
i działania każdego oligopolisty wywołują reakcje innych oligopolistów na rynku a z kolei te reakcje są
podstawą podejmowania decyzji i działań przez każdego oligopolistę. Stąd cechą konkurencji
oligopolistycznej jest współzależność decyzji, działań i reakcji wszystkich oligopolistów na rynku.
Współzależność na ma wpływ na sytuację rynkową jak również na efekty osiągane przez przedsiębiorców
w oligopolu. Wpływa na wybór sposobu i narzędzi konkurencji przez danego oligopolistę. Oligopolista dla
osiągnięcia sukcesu musi przyspieszyć pozytywne dla siebie reakcje konsumentów a opóźnić reakcje
konkurentów. Wymaga to od niego znajomości preferencji i konsumentów i konkurentów. Przyspieszenie
pozytywnych reakcji konsumentów jest możliwe, gdy oferowane towary i ich właściwości odpowiadają
preferencjom konsumentów. Opóźnienie reakcji konkurentów zależy od rodzaju rynku (czy homogeniczny czy
heterogeniczny).homogeniczny występuje wówczas gdy preferencje nabywców wobec oligopolistów
i przedmiot wymiany mają względnie jednorodny charakter. Narzędziami są cena i techniczno-organizacyjne
warunki sprzedaży.

Przyjmując założenie, że konkurencji nie reagują na podwyższenie ceny produktu przez jednego
z oligopolistów (założenie). Jeden z nich obniża cenę produktu. Możliwe jest opóźnienie reakcji konkurentów
w rynku homogenicznym? Możliwość przystosowania się innych oligopolistów jest łatwa. Nie jest możliwe
opóźnienie reakcji. W efekcie każdy z monopolistów zwiększy wielkość podaży, ale ich udziały na rynku nie
ulegną zmianie. Gdy oligopolista podniesie cenę – zmniejsza się jego wielkość podaży, obniży się jego
wielkość udziału rynkowego. W warunkach monopolu homogenicznego istnieje tendencja do stabilizacji cen.
Pewne możliwości opóźnienia istnieją w przypadku organizacyjno-technicznych warunkach sprzedaży
(sprzedaż na raty, zmiana sposobu dostawy, zmiana sposobu gwarancji).

Oligopol heterogeniczny – preferencje nabywców wobec oligopolistów i sam przedmiot wymiany nie mają
jednorodnego charakteru. Podstawowym narzędziem konkurencji jest zmiana właściwości towaru. Reakcja
konkurentów na zmianę właściwości produktu lub usługi może polegać na podejmowaniu dodatkowych
inwestycji. A inwestycje wymagają czasu – istnieje możliwość opóźnienia reakcji konkurentów. Oligopol ten
osłabia współzależność decyzji i działań między oligopolistami. Osłabia również konkurencję oligopolistyczną.
Wysoki stopień heterogeniczności rynku może zbliżyć tę konkurencję do konkurencji monopolistycznej.
Oligopoliści dążą do zwiększenia udziału w rynku.

Bariery dostępu. Wynika to z tego, że na rynku znajdują się podmioty o dużej sile ekonomicznej. Potrzebny
jest duży kapitał pozwalający na uzyskanie udziału w rynku porównywalnego do udziału już istniejących
przedsiębiorstw, aby móc z nimi rywalizować.

Rynek jest przejrzysty, oferty składane są znane wszystkim uczestnikom rynku.

Trzy rodzaje zachowań konkurencyjnych:

1.

Kreatywne – wprowadzają element nowości do konkurencji – nowy produkt, nowa metoda

wytwarzania, nowy surowiec, sposób dystrybucji; zyski nadzwyczajne, zwiększanie swoich udziałów
w rynku; wysokie ceny

2.

Imitacyjne – naśladowanie innowatorów i próba prześcignięcia – konkurencja cenowa, redukcja

zysków nadzwyczajnych, obniżenie kosztów produkcji i cen rynkowych

3.

Zabezpieczające – utrzymanie zdobytej pozycji rynkowej – konkurencja pozacenowa, sposób

dystrybucji, reklama, znak towarowy, firmowy

6

Polityka antymonopolowa

W każdym z tych trzech typów konkurencji niedoskonałej – różne formy współpracy – porozumienia
dotyczące ceny, podaży itp., bojkot, tworzenie karteli. Pewne zachowania mogą być zakazane jako szkodliwe,
zniekształcające konkurencję.

Wykład 2.

23.02.2012r.

Konkurencja jako proces – proces, wyniku którego zostają określone warunki występowania i rozwoju zjawisk
gospodarczych. Istnienie wolnej konkurencji umożliwia ujawnienie się tendencji właściwych w działaniu
przedsiębiorstw nieskrępowanych przymusem zewnętrznym. Tendencje te dzięki wolnej konkurencji
nabierają charakteru obiektywnego. Rezultatem procesów konkurencyjnych na rynku są pewne standardy
gospodarcze. Do których musza dostosować się indywidualni przedsiębiorcy, gdy chcą osiągnąć zamierzone
cele. W procesie wolnej konkurencji, działalność poszczególnych przedsiębiorców ulega upodobnieniu w skali
masowej przez co nabiera cech obiektywnych. Dzięki temu obiektywizmowi można formułować
prawidłowości ekonomiczne.

Konkurencja to proces, w wyniku którego zapewniona jest podaż odpowiadająca zgłoszonemu
zapotrzebowaniu przy niższych cenach rynkowych, niższych kosztach produkcji i przy popieraniu postępu
technicznego. Dzięki konkurencji są zaspokajane potrzeby konkurentów nie w sposób przypadkowy, dzięki
niej osiągana jest efektywność w gospodarce.

DLACZEGO KONKURENCJA JEST CHRONIONA?

Wynika to z tego, że jest ona najlepszym mechanizmem pobudzania konkurencyjności gospodarki –
przyczynia się do wzrostu konkurencyjności. Zapewnia maksymalizację dobrobytu społeczeństwa, jaki można
uzyskać z systemu gospodarczego.

Zapewnia efektywną alokację zasobów ekonomicznych. Tego nie osiągniemy w tym systemie gospodarczym,
gdzie nie działa konkurencja.

Sprzyja innowacyjności, czyli prowadzi do wyższej jakości i niższych cen, zapewnienia optymalnych dostaw
dóbr i usług.

Chroni konsumenta, gdyż prowadzi do zaspokojenia jego najbardziej absurdalnych życzeń. Jest to związane
też z egoizmem. Podkreśla się, że dla uzyskania korzyści z konkurencyjnej wymiany nie wystarczy sama
dbałość o interes własny, konieczne jest jeszcze zaufanie, uczciwość, dobra wola – kierowanie się moralnymi
regułami postępowania.

Umożliwia odkrywanie nieznanych dotychczas możliwości produkcyjnych i nowych okazji, na co zwraca
uwagę w swoich pracach Hayek.

Istnienie konkurencji jest w interesie publicznym i sprzyja dobru publicznemu, mimo że często trudno
przewidzieć jest, jakie będą rezultaty działania konkurencji. Istnieją poglądy, ze niekontrolowany rozwój
konkurencji lub niektóre jej formy mogą zagrozić interesowi publicznemu, stąd konieczność wprowadzenia
ograniczeń publiczno-prawnych. Przykładem takiego ograniczenia może być polityka patentowa, która
uważana jest za metodę zachęcającą do ponoszenia nakładów inwestycyjnych (z racji przyznawanej ochrony).

Efektem konkurencji może być również doprowadzenie do koncentracji na rynku i możliwość występowania
praktyk monopolistycznych oraz innych zachowań antykonkurencyjnych przedsiębiorstw. Z tego względu
wprowadzona została ochrona konkurencji.

Prawo antymonopolowe w USA obejmuje 3 klasyczne działy:

7

Polityka antymonopolowa

 Kolektywne praktyki ograniczające konkurencję – są to antykonkurencyjne porozumienia

 Praktyki nadużywania dominującej pozycji – w USA jest to monopolizacja rynku przez

przedsiębiorstwa

 Koncentracje przedsiębiorstw – dotyczą one konsolidacji gospodarczych – przyczyniają się one do

zmiany struktury rynkowej.

W niektórych krajach prawo antymonopolowe obejmuje dodatkowe ograniczenia, np. w UE: pomoc
publiczna przyznawana przedsiębiorstwom lub gałęziom gospodarki. W przypadku Polski dochodzi do tego
zwalczanie nieuczciwej konkurencji. W UE polityka konkurencji obejmuje tradycyjne prawo monopolowe oraz
pomoc publiczną, która nie jest do pogodzenia z jednolitym rynkiem. Również od lat 90tych włączone została
do ochrony konkurencji UE liberalizacja tzw. sektorów regulowanych (sektorów świadczących usługi
w ogólnogospodarczym interesie).

Nowożytne prawo antymonopolowe i polityka antymonopolowa powstały w USA i Europie. Na kształtowanie
tej polityki w Europie wpływ miała prawna ochrona konkurencji przewidziana w USA, Austrii i Niemczech.
W USA prawo antytrustowe wprowadził Stan Alabama w 1883 roku. Była to reakcja na dominację w wielu
gałęziach gospodarki trustów. Trust jest specyficznym zintegrowanym ugrupowaniem przedsiębiorstw,
zarządzanych przez grupę powierników dysponujących kapitałem akcyjnym trustu. Zapewniało to im kontrolę
nad określonymi gałęziami gospodarki, rodziło to niebezpieczeństwo wyeliminowania z rynku konkurentów,
narzucania nieuczciwych warunków kontraktu, podwyższania cen dóbr i usług w sposób nieuzasadniony.

W 1890 roku przyjęto pierwszą regulację federacyjną, która nosiła nazwę aktu Shermana. Obejmuje ona
porozumienia ograniczające konkurencję i praktyki monopolistyczne przedsiębiorstw. jej uzupełnieniem jest
wydana w 1914 roku ustawa Claytona – wprowadza ona zakaz koncentracji przedsiębiorstw, poddaje
te koncentracje kontroli oraz zakaz praktyk konkurencyjnych taki jak: porozumienia wiązane, umowy
na wyłączność czy dyskryminacje cenowe.

W kolejnych latach rozszerzono zakres tego prawa i włączono do niego kontrolę transakcji innych niż
giełdowe oraz kontrolę związków przedsiębiorstw utworzonych w celu prowadzenia działalności
eksportowej. Amerykańskie prawo antytrustowe uzupełnia bogate orzecznictwo sądowe. Z niego wynika
zakaz porozumień cenowych w odniesieniu do umów wertykalnych, ustalania cen minimalnych. Wprowadza
ono także zakaz klauzul o wyłączności terytorialnej oraz zakaz karteli, w tym również karteli
międzynarodowych.

W pewnym okresie – szkoła chicagowska – zaważyły jej poglądy na ochronie konkurencji.

Jeśli chodzi o austriackie doświadczenia z zakresu ochrony konkurencji – na początku nie zwalczano połączeń
przedsiębiorstw. w Austrii prawo antymonopolowe było postrzegane jako środek pobudzający wzrost
gospodarczy jak i konkurencyjność gospodarki. Kompetencje w zakresie ochrony konkurencji należą do
administracji państwowej. I ten administracyjny model ochrony antymonopolowej przyjęły również inne
państwa europejskie.

W niemieckim prawie antymonopolowym po okresie aprobaty dla istnienia i działania karteli w gospodarce
przeważać zaczęły idee ordo liberalne tzw. szkoły fryburskiej. Przedstawiciele tej szkoły uznają konkurencyjny
system gospodarczy za niezbędny element dobrze prosperującego wolnego i sprawiedliwego społeczeństwa.
Uważali za konieczne chronić małe i średnie przedsiębiorstwa, sprzeciwiali się koncentracji gospodarczej.
Polityka konkurencji z prawem antymonopolowym miały zabezpieczać konkurencję przed degeneracją.
Najważniejszą częścią prawa antymonopolowego był zakaz karteli i eliminacja władzy monopolistycznej

8

Polityka antymonopolowa

przedsiębiorstw, co mogło następować przez podział tych przedsiębiorstw. W ich koncepcji prawa
antymonopolowego występował podział konkurencji na dwa typy:

 Kreatywna – są to zachowania przedsiębiorstw zwiększające atrakcyjność ich produktów

w ocenie ich konsumentów przez poprawę jakości, walorów użytkowych czy obniżenie cen; ten
typ konkurencji ma być chroniony;

 Destruktywna – zachowania, które utrudniają lub uniemożliwiają konkurowanie innym

przedsiębiorcom-konkurentom na rynku; nie była ona zgodna z konkurencyjnym modelem
gospodarki i zachowania tego typu miały być zakazane.

Stworzono instytucjonalny mechanizm ochrony konkurencji, na który składało się: tworzenie prawa
antymonopolowego przez prawodawcę, dbałość o przestrzeganie tego prawa – należy to do kompetencji
niezależnego

urzędu

antymonopolowego,

kontrola

sądowa

prawidłowości

działania

urzędu

antymonopolowego.

Uchwalone po wojnie w Niemczech przepisy chroniące konkurencję odwoływały się do idei ordoliberalnych
i doświadczeń amerykańskiego prawa antytrustowego. Zakres prawa chroniącego konkurencję jest szeroki
obejmuje: praktyki antymonopolowe, zakaz horyzontalnych porozumień ograniczających konkurencję,
połączony z wyjątkami od zakazu (pewne są dopuszczane), zakaz zawierania niektórych porozumień
wertykalnych, kontrola koncentracji, zakazane praktyki nadużywania władzy gospodarczej przez
przedsiębiorstwa oraz zakaz nieetycznych praktyk gospodarczych – ochrona uczciwej konkurencji.

W późniejszych latach dołączono zezwolenie na kooperację małych i średnich przedsiębiorstw.

Niemieckie koncepcje ochrony konkurencji wpłynęły na kształt wspólnotowej ochrony konkurencji, czyli
polityki konkurencyjnej. Wspólnotowe reguły konkurencji są najbardziej rozwiniętym regionalnym prawem
antymonopolowym, które obejmuje jednolite materialne i proceduralne zasady oraz instytucjonalne –
wspólna władza antymonopolowa.

Polityka konkurencji jest jedną z pierwszych polityk przewidzianych w Traktacie Rzymskim tworzącym
wówczas ugrupowanie gospodarcze. W ugrupowaniu integracyjnym uznano, że konkurencja jest jednym
z mechanizmów integracji. Spodziewano się, że na rozszerzonym przez zniesienie barier handlowych rynku,
nastąpi zaostrzenie konkurencji i zwiększenie aktywności czy też agresywności zachowań przedsiębiorców.
Sprzyjać to miało wyeliminowaniu mniej efektywnych przedsiębiorstw, wprowadzeniu postępu technicznego,
zwiększeniu efektywności i aktywności ekonomicznej. Uważano, że może to doprowadzić do koncentracji
produkcji i kapitału w ramach narodowych i europejskich – chciano uzyskać wzrost skali produkcji, aby
możliwe było osiąganie korzyści ze skali produkcji. Po zaostrzeniu konkurencji spodziewano się zwiększenia
specjalizacji i rozwoju produkcji wyspecjalizowanej. Ważny był przepływ informacji o produktach
i konkurentach – zwiększenie aktywności przedsiębiorstw. na każdym etapie integracji gospodarczej
zwracano uwagę na konieczność zwiększenia konkurencji – na etapie tworzenia unii celnej, wspólnego rynku,
jednolitego rynku wewnętrznego oraz unii gospodarczej i walutowej – zapewnienie skutecznego działania
konkurencji. Przy tworzeniu jednolitego rynku wewnętrznego podkreślano, ze konkurencja prowadzi do
racjonalizacji działalności gospodarczej i do bardziej zróżnicowanego podziału pracy. Przyczynia się również
do zwiększenia konkurencyjności gospodarek krajów członkowskich. Przy tworzeniu unii gospodarczej
i walutowej przed polityką konkurencji postawiono zadanie eliminowania ograniczeń w dostępie do rynków
narodowych oraz zakłóceń w funkcjonowaniu jednolitego rynku przez prywatne i publiczne przedsiębiorstwa
oraz państwa członkowskie. Polityka konkurencji miała prowadzić do wzrostu konkurencyjności, która
pogorszyła się.

Istniały dwie koncepcje prowadzenia polityki konkurencji w UE:

9

Polityka antymonopolowa

 Strukturalna – przedstawiciele tej koncepcji przyjęli założenie, że pożądaną strukturą rynku

i gałęzi jest konkurencyjna struktura, gdyż przybliża ona alokację zasobów do optymalnej.
Konsekwencją tego założenia jest obawa przed kartelami i monopolami w gospodarce, które
osiągają wysokie zyski w większym stopniu dzięki swojej sile rynkowej a nie efektywności
ekonomicznej. Według zwolenników należy znosić ograniczenia i zniekształcenia warunków
konkurencji. Również zajęli się kwestią interwencji państwowej. W niektórych dziedzinach
gospodarki interwencjonizm państwowy był silnie rozwinięty i postulowano, aby w odniesieniu
do tych obszarów gospodarki ujednolicić i wprowadzić w skali wspólnoty wspólne zasady polityki
interwencji. Miało to wyrównać warunki konkurencji. W koncepcji tej sprzeciwiano się wszelkim
próbom planowania w gospodarce. Zaostrzenie konkurencji może prowadzić do powstania
monopolistycznych struktur w gospodarce, z tego względu należy prowadzić ostrą politykę
antymonopolową. Ma ona polegać na niedopuszczaniu do tworzenia monopoli oraz likwidować
ograniczenia konkurencji ze strony przedsiębiorstw i państw członkowskich. Dopuszczano
możliwość połączeń przedsiębiorstw. Możliwe to było, gdy optymalna skala produkcji jest tak
duża, że wymaga istnienia monopolu na danym rynku oraz połączenie przedsiębiorstw ma
prowadzić do wyraźnego postępu ekonomicznego. Tego typu połączenia podlegają kontroli
określonych władz a te władze mają przeciwdziałać nadużyciom takiej pozycji na rynku. Relacja
pomiędzy polityką przemysłową a polityką konkurencji. Do zadań polityki przemysłowej należy
stworzenie odpowiednich warunków do koniecznych przekształceń strukturalnych, które mają
prowadzić do zmian technologicznych, zmian popytu i podaży oraz do rozwoju i zanikania
pewnych przemysłów. Przedstawiciele koncepcji strukturalnej uważali, że przy osiąganiu tych
celów należy stosować takie narzędzia polityki przemysłowej, aby zapewnić efektywne działanie
konkurencji. Uznawali za konieczne koordynację działań władz publicznych na szczeblu
narodowym i ponadnarodowym. Działania tych władz mają zmierzać do zwiększenia aktywności
przedsiębiorstw i konsumentów. Polityka przemysłowa powinna być podporządkowana polityce
konkurencji, a więc ma stanowić jej użyteczne dopełnienie. Polityka przemysłowa ma znosić
przeszkody, które utrudniają sprawne i skuteczne funkcjonowanie mechanizmu konkurencji.

 Dyrektywna – przyjmują założenie, że tylko duże przedsiębiorstwa mogą odnosić korzyści skali

i sprostać wymaganiom walki konkurencyjnej. W odniesieniu do wali konkurencyjnej chodziło
o szybki wzrost postępu technicznego. Przedsiębiorstwa o dużych rozmiarach są w stanie ponosić
rosnących koszty badań naukowych i wprowadzenia ich rezultatów do produkcji i na rynek.
Wynika to z tego, że mają dostęp do źródeł finansowania – samofinansowanie oraz łatwiejsze
uzyskanie zewnętrznego finansowania. Zwolennicy tej koncepcji proponowali zniesienie
przeszkód prawnych i fiskalnych, które utrudniałyby połączenia przedsiębiorstw. zwiększenie
rozmiarów przedsiębiorstw jest według nich głównym źródłem poprawy efektywności
i przyspieszenia postępu technicznego. Zachowanie konkurencyjnych struktur rynkowych uważali
za sprawę drugorzędną. W gałęziach gospodarki o szybkim tempie postępu technicznego,
wzajemne przenikanie kapitału produkcyjnego w skali międzynarodowej jest tak wysokie,
a wymiana międzynarodowa tak szybko, że gwarantuje to utrzymanie pewnego poziomu
konkurencji. Działania przez nich proponowane mają zapewnić wzrost konkurencyjności.
Uważano, że polityka konkurencji powinna się podporządkować polityce przemysłowej.
Dopuszczono w polityce przemysłowej stosowanie w szerokim zakresie środków interwencji na
szczeblu narodowym i ponadnarodowym, aby zrealizować cele tej polityki. W zależności od
sytuacji proponowali stosowanie systemu kwot, stymulowanie zmian i ustalanie cen, oprócz tego
proponowali aby stosować subwencje, ulgi podatkowe, pożyczki na dogodnych warunkach dla
przedsiębiorstw państw członkowskich. Koordynacja pomocy udzielanej przez wspólnotę
i państwa członkowskie gałęziom gospodarki - nowoczesnym sektorom i tym w trudnej sytuacji.

10

Polityka antymonopolowa

Wykład 3.

28.02.2012r.

Art. 101-109 TFUE (!)

W przypadku strukturalnej mechanizm konkurencji uznano za podstawowe narzędzie uzyskania pozytywnych
zmian w gospodarkach państw członkowskich. Poza tym interwencjonizm państwowy powinien być
ograniczony tak, żeby zmniejszył się jego wpływ na decyzje przedsiębiorstw prywatnych. Przewidywano
również kontrolę ograniczeń konkurencji w tym szczególnie procesów monopolizacji lub kartelizacji na
rozszerzonym rynku. Rozszerzenie rynku oznacza zniesienie przeszkód w przepływie towarów, usług, osób
i kapitału. Zwolennicy tej koncepcji opowiadali się również za kontrolą dużych przedsiębiorstw działających
na wspólnym rynku.

Zwolennicy dyrektywnej uznawali, że konieczne jest uzupełnienie mechanizmu konkurencji polityką
interwencyjną, tak aby zostały ujawnione wszystkie pozytywne efekty integracji. Polityka interwencji była
przez nich rozumiana jako pomoc w dokonywaniu pożądanych przekształceń strukturalnych, zachęcanie do
koncentracji, popieranie procesów modernizacyjnych całej gałęzi gospodarki. Interwencji według nich ma
szczególne znaczenie w gałęziach zaawansowanych technologii, które wymagają finansowej pomocy
państwa. Taka interwencja jest konieczna ze względu na to, że ma korygować negatywne skutki działania
konkurencji. Mogą one być szczególnie ujemne dla zacofanych regionów i w starych gałęziach
gospodarki. tego względu konieczna jest koordynacja na szczeblu międzynarodowym polityki interwencji
polityki interwencji państw członkowskich.

Żadna z tych koncepcji nie była realizowana w czystej postaci. W większym stopniu realizowana była
dyrektywna koncepcja. Polityka konkurencji kształtowała się pod wpływem polityki przemysłowej. W polityce
przemysłowej przewidziane jest stosowanie polityki interwencji na szczeblu ponadnarodowym. W polityce
przemysłowej najważniejsze było: unifikacja rynku przez eliminację technicznych przeszkód, barier fiskalnych,
rozpoczęcie unifikacji prawa podatkowego. Równie ważne było finansowanie restrukturyzacji
przedsiębiorstw.

W latach 70-80 Przyjęto zasadę odmiennego traktowania tradycyjnych i nowoczesnych gałęzi gospodarki.
W odniesieniu do nowoczesnych gałęzi gospodarki przewidziane jest udzielanie pomocy zarówno z państw
członkowskich jak i funduszy wspólnych. Przewiduje się koordynację działań. Natomiast w odniesieniu do
tradycyjnych (przemysł włókienniczy, stalowy, stoczniowy, wydobycie węgla, transport) przewiduje się
ograniczenia pomocy ze strony państw członkowskich i uzależnianie jej od przyjęcia planu restrukturyzacji.

PROCES INTEGRACJI

Początek – unia celna – zniesione cła i ograniczenia w handlu, przyjęcie jednej taryfy celnej zewnętrznej –
rozszerzony rynek. Ma być na nim zachowany mechanizm konkurencji. To miało przyczyniać się do
zaostrzenia procesu integracji.

Po unii celnej – budowa wspólnego rynku – zniesienie przeszkód pośrednich w handlu, swoboda przepływu
usług, osób i kapitału. W latach 80-tych załamany proces integracji.

Jednolity rynek wewnętrzny, który określano jako obszar bez granic, gdzie jest swoboda przepływu towarów,
usług, osób i kapitału. Do tego rozpoczęcie integracji politycznej (druga połowa lat 80-tych) – traktat
z Maastricht – unia gospodarcza i walutowa (nie wszystkie państwa przystąpiły) – zacieśnienie polityki
gospodarczej, wprowadzenie jednej waluty – przewidywano, że nastąpi przekazanie uprawnień prowadzenia
polityki monetarnej na utworzone organy ponadnarodowe.

11

Polityka antymonopolowa

Na każdym z etapów integracji podkreślano konieczność zaostrzenia konkurencji. Spodziewano się po
nasileniu konkurencji przyspieszenia dostosowania się przemysłu do zmian strukturalnych, że nastąpi
specjalizacja i rozwinie się produkcja wyspecjalizowana, zwiększy się aktywność przedsiębiorców. Zaostrzenie
konkurencji miało tworzyć warunki do rozwoju inicjatyw i rozwoju przedsiębiorczości. Od budowy jednolitego
rynku wewnętrznego – przedsiębiorczość rozwijać się miała w małych i średnich przedsiębiorstwach.
Tworzono warunki do współpracy przedsiębiorstw, zwłaszcza dotyczyło to rozwoju nowych technologii. Poza
tym po nasileniu konkurencji spodziewano się lepszego wykorzystania potencjału przemysłowego w polityce
innowacyjnej, badawczej i technologicznej. Od lat 90-tych uznano, że dla realizacji zadań polityki
przemysłowej i polityki konkurencji kraje członkowskie powinny porozumiewać się między sobą
i koordynować swoje działania z KE.

ZADANIA POLITYKI KONKURENCJI

Podstawowym zadaniem polityki konkurencji w UE jest uniemożliwienie podziału jednolitego rynku
na odrębne rynki narodowe przez działanie prywatnych i publicznych przedsiębiorstw i działanie państw
członkowskich. Polityka konkurencji jest podporządkowana procesowi integracji, więc musi realizować cele
stawiane przed integrację.

 Ochrona integralności rynku wewnętrznego

 Zapewnienie efektywności przedsiębiorstw z krajów członkowskich

 Zapewnienie konkurencyjnej alokacji zasobów

Realizujące cele integracyjne polityka konkurencji ma służyć zapewnieniu niezakłóconego funkcjonowania
jednolitego rynku wewnętrznego, zwiększaniu konkurencyjności przedsiębiorstw krajów członkowskich,
rozwojowi technologicznemu i spójności społeczno-gospodarczej. Z uwagi na realizację celów integracyjnej
polityki jest związana z innymi politykami UE – z polityką spójności społeczno-gospodarczej. Polityka ta ma
również służyć ochronie interesów konsumentów jak i konkurentów. Poza tym stawiane są przed nią nowe
zadania – ochrona zatrudnienia i konkurencyjności. Od polityki konkurencji wymaga się pogodzenia ze sobą
zachowania sił rynkowych z koniecznością zapewnienia danego poziomu spójności społeczno-gospodarczej
jak i zapewnienia dostaw dóbr publicznych, które mają być powszechnie dostępne po rozsądnych cenach.

Kolejnym celem jest poprawa konkurencyjności gospodarek państw członkowskich na rynkach światowych,
co może kolidować z zachowaniem na obszarze jednolitego rynku konkurencyjnych struktur rynkowych.

Obecnie celami w polityce społeczno-gospodarczej są wzrost gospodarczej i zatrudnienia – inwestowanie
w kapitał ludzki i rzeczowy i połączenie ze wzrostem konkurencyjności gospodarek. Przyjęto, że osiąganie
tych celów ma się dokonać przez zapewnienie warunków dla rozwoju przedsiębiorczości. Drogą do
stworzenia tych warunków ma być pogłębienie i rozszerzenie jednolitego rynku, poprawa przepisów
prawnych narodowych i wspólnotowych, istnienie konkurencji na wewnętrznym rynku, otwarcie gospodarki
i wzmocnienie powiązań ekonomicznych między krajami członkowskimi. Gospodarka krajów członkowskich
ma być oparta na wiedzy i innowacji. Przewiduje się zwiększenie konkurencyjności regionalnej – po raz
pierwszy pomoc dla konkurencyjnych, innowacyjnych regionów (poza regionami, które sobie nie radzą).
Polityka spójności napotkała na poważny problem, jakim jest starzenie się społeczeństw państw
członkowskich. Wywołuje ono szereg problemów natury ekonomicznej i społecznej. Szczególnie zwiększa się
liczba osób wieku poprodukcyjnym w stosunku do osób poprodukcyjnym. Zwraca się uwagę na model życia,
wartości – obniża się współczynnik dzietności. Określa on ile dla zapewnienia prostej zastępowalności
pokoleń dzieci powinno przypadać na jedną kobietę (2,1% jest ok.). Od 2002 roku współczynnik ten spada –
najniższy jest w krajach Europy Południowej – Włochy, Hiszpania, Grecja – 1,3, Francja i Irlandia 1,9 dziecka
na kobietę. Społeczeństwa Europy wymierają.

12

Polityka antymonopolowa

Starzenie się ludności wpływa na postęp technologiczny, mobilność i elastyczność pracowników, wydajność
pracy, stabilność finansową systemów emerytalnych. Starzenie się zasobów pracy i ich zmniejszona
odnawialność wpływa na wartość kapitału ludzkiego i spowolnienie procesu technologicznego. Istnieje
negatywna korelacja między wiekiem a mobilnością i elastycznością pracowników. Mobilność spada
z wiekiem jak również obniża się zdolność adaptacyjna pracowników do zmian zachodzących na rynku. Wiek
ma pozytywny wpływ na wydajność pracy, tzn. wraz z wiekiem podnoszą się kwalifikacje, umiejętności
pracownika – kumuluje się jego doświadczenie, co wpływa na wydajność pracy. Najwyższa wydajność po 50
r.ż. do 60, później zaczyna spadać. Zwiększa się udział wydatków na świadczenia emerytalne w PN krajów
członkowskich. Wydłużenie aktywności osób starszych – zachęcano osoby, żeby nie rezygnowały szybko
z pracy zawodowej. Tendencje demograficzne w krajach członkowskich wymuszają wykorzystanie potencjału
produkcyjnego ludzi starszych. Poza tym dochodzą do tego koszty opieki nad ludźmi starszymi – wydłużył się
średni wiek życia. Wszystkie kraje członkowskie zamierzają przedłużyć okres obowiązkowej pracy.

Polityka konkurencji ma służyć realizacji celów zmodyfikowanej strategii lizbońskiej – nasilenie konkurencji
wewnątrz UE, zapewnieniu bodźców pobudzających do innowacyjności, przewiduje się otwarcie gospodarki
krajów członkowskich, może być to też wynikiem nacisków zewnętrznych – globalizacja i liberalizacja
zarówno handlu jak i działalności gospodarczej. Dołączono również do polityki konkurencji dodatkowe
zadanie – liberalizację sektorów regulowanych – świadczących usługi w ogólnogospodarczym interesie –
telekomunikacyjne, pocztowe, dostarczanie energii elektrycznej, gazu, transport.

Ochrona konkurencji:

 Wewnętrzna – znoszenie barier taryfowych i pozataryfowych w handlu i innych ograniczeń, które

mogą utrudnić działanie przedsiębiorstw państw członkowskich na jednolitym rynku.

 Zewnętrzna – wzmocnienie przedsiębiorstw krajów członkowskich wobec przedsiębiorstw krajów

trzecich. Może to polegać na tworzeniu ograniczeń w dostawie na jednolity rynek
przedsiębiorstwom z krajów trzecich. Do niedawna silniej rozwinięta, obecnie złagodzona.

Od końca lat 90-tych koordynacja polityk konkurencji prowadzonych przez narodowe organy ochrony
konkurencji i przez KE. Te zmiany od 1997 roku i związane z reformą konkurencji – zmiany przepisów prawa
konkurencji oraz powołanie do życia Europejskiej Sieci Konkurencji. W skład jej wchodzą narodowe organy
ochrony konkurencji i KE. Mają one ze sobą współpracować tak, aby zapewnić jednolite stosowanie reguł
konkurencji na obszarze UE. Nadrzędną rolę posiada KE, sprawuje ona nadzór i kontroluje działanie
narodowych organów ochrony konkurencji. Członkowie są zobowiązani do wymiany informacji na temat
wszczętych i toczących się postępowaniach o naruszanie konkurencji. Są również coroczne sprawozdania KE
dotyczące ochrony konkurencji oraz zadania, jakie są przez nią realizowane:

 promowanie społeczeństwa opartego na wiedzy – nasilenie presji konkurencyjnej, która

skłoniłaby przedsiębiorstwa do ciągłego prowadzenia prac badawczych i rozwojowych oraz
angażowania się w proces innowacyjny. Proponuje się zmianę w kierunku udzielania pomocy
publicznej tak, aby była ona skierowana na badania, rozwój, innowacje i szkolenia.

 wspieranie rozwoju rynku wewnętrznego – stwierdzono, że mimo utworzenia jednolitego rynku

brakuje jednolitego związku między zlikwidowaniem barier w handlu transgranicznym
a skuteczną konkurencją. W ramach polityki konkurencji ma następować konsekwentne
egzekwowanie ustalonych reguł konkurencji.

 Tworzenie korzystnego klimatu dla przedsiębiorczości – ma pomagać w rozwoju globalnej

spójności, ma nastąpić przegląd istniejących przepisów prawnych tak, aby zostały wyeliminowane
te, które ograniczają konkurencję. Organy chroniące konkurencję mają koncentrować swoje

13

Polityka antymonopolowa

zadania na eliminowaniu praktyk antykonkurencyjnych, szczególnie niebezpiecznych dla
gospodarek (połączenia przedsiębiorstw i polityki z tym związane). Wprowadzono możliwość
stosowania wspólnotowego prawa konkurencji przez narodowe organy ochrony konkurencji.
Utworzona ESK ma umożliwić skuteczne egzekwowanie prawa ochrony konkurencji UE.

Dużo uwagi przywiązuje się zwiększeniu konkurencyjności międzynarodowej przedsiębiorczości kraj
członkowskich – przez kształtowanie ram prawnych dotyczących konkurencji i rynku wewnętrznego. Norma
prawna nie nadąża za zmiennością rynku. Niektóre przepisy prawne działają hamująco na konkurencję
i zmiana tych przepisów dotyczy tych na szczeblu UE jak i państw członkowskich. Szczególna uwaga zwrócona
na liberalizacje sektorów regulowanych. Szczególnej uwadze poddana jest pomoc publiczna oraz zasady
udzielania jej przez kraje członkowskie – aprobuje się pomoc na projekty badawcze i innowacyjne,
podtrzymanie i zapewnienie rozwoju regionalnego itp. Do sektora regulowanego dołączył jeszcze sektor
finansowy (ale kryzys).

Nie do końca udaje się zrealizować zadania polityki konkurencyjnej. Najważniejszą kwestią jest podniesienie
konkurencyjności przedsiębiorstw krajów członkowskich.

KOKURENCYJNOŚĆ

Konkurencja vs konkurencyjność

Konkurencja to proces, w wyniku którego osiąga się określone cele. Niektórzy mówią o dynamicznym
procesie, który polega na innowacjach i poszukiwaniu strategicznych różnic. W wyniku konkurencji może
nastąpić zmiana konkurencyjności uczestników tego procesu – konkurujących ze sobą przedsiębiorstw.

Konkurencyjność stanowi zespół istotnych cech podmiotu gospodarczego rywalizującego z innymi
podmiotami. Wyznaczają one pozycję i potencjał tego podmiotu w stosunku do innych konkurentów jak
również jego potencjalne możliwości rywalizacji. Konkurencyjność jest pojęciem porównawczym – przez
porównanie dowiemy się, który podmiot jest bardziej konkurencyjny. Nie jest ona dana raz na zawsze.

Konkurencyjność międzynarodowa jest utożsamiana ze zdolnością do przystosowania i rozwoju,
wykorzystania zagrożeń jako rozwojowych wyzwań. Możemy mówić o konkurencyjności międzynarodowej
przedsiębiorstwa, gałęzi jak i całej gospodarki narodowej danego kraju. W odniesieniu do kraju to inaczej
warunki sprzyjające lub utrudniające rozwój gospodarczy. Konkurencyjność ta jest również określana jako
zdolność sprostania konkurencji międzynarodowej i utrzymania wysokiego tempa krajowego popytu bez
pogarszania bilansu obrotów bieżących. Konkurencyjność gospodarki narodowej jest definiowana jak
zdolność gospodarki do efektywnego włączania się w procesy wymiany międzynarodowej przez zmianę
warunków działalności technologicznej, przemysłowej i organizacyjnej. Wyróżnia się konkurencyjność
międzynarodową:



Cenową – główny wyznacznik: kurs walutowy. Analizowany jest on przy uwzględnieniu relacji cen

towarów eksportowanych do importowanych i związanej z nim równowagi bilansu płatniczego



Kosztową – porównanie kosztów absolutnych, miara: jednostkowy koszt płac. Na niego wpływa

poziom płac i obciążeń socjalnych, kurs walutowy i wydajność pracy



Technologiczną – poziom wiedzy, procesy technologiczne stosowane przez przedsiębiorstwa. Dla

określenia jej bada się czynniki wpływające na dynamikę innowacji technologicznej przedsiębiorstwa,
gałęzi i całej gospodarki



Strukturalną.

14

Polityka antymonopolowa

Wykład 4.

1.03.2012r.

Definicja konkurencji międzynarodowej wg OECD – dodano zapewnienie relatywnie wysokiej stopy zwrotu od
zastosowanych czynników produkcji i wysokiego poziomu zatrudnienia na trwałych podstawach. Akcentuje
się również tworzenie nowych miejsc pracy.

Definicja konkurencyjności międzynarodowa/ przewaga konkurencyjności narodów Portera – uważa ją
za wynik efektywności, z jaką przedsiębiorstwa zlokalizowane na danym terenie mogą wykorzystywać
nakłady do wytwarzania wartościowych wyrobów. Jest ona zdolnością przemysłu danego kraju do innowacji
i podnoszenia ich poziomu. Przedsiębiorstwa danego kraju odnoszą korzyści z istnienia silnych miejscowych
konkurentów, agresywnych miejscowych dostawców i wymagających lokalnych konsumentów. Podstawa
konkurencji jest w mniejszym lub większym stopniu przyswajanie wiedzy. Stwierdził, że w świecie
narastającej konkurencji globalnej zwiększa się, a nie maleje, znaczenie narodów. Przewaga konkurencyjna
powstaje i utrzymuje się w określonym miejscu, w takim miejscu rozwija się też wiedza, która jest podstawą
tej przewagi. Do powodzenia konkurencji przyczyniają się różnice w narodowych wartościach, kulturze,
strukturach gospodarczych, instytucjach i historii. Narody osiągają przewagę konkurencyjną
w poszczególnych sektorach z uwagi na dynamizm i wyzwania środowiska.

W jego koncepcji konkurencyjności istotne znaczenie posiada efektywność. Celem narodowym jest
osiągnięcie wysokiego i rosnącego poziomu życia obywateli a ten poziom życia zależy od wydajności pracy
i kapitału w danym kraju. Trwały wzrost efektywności wymaga ciągłego wzrostu w gospodarce. Rozumiemy
to w ten sposób, że przedsiębiorstwa musza nieustannie podwyższać jakość produktów, wyposażać go
w nowe poszukiwane cech, doskonalić technologie i sprawność produkcji. Przedsiębiorstwa przewagę
konkurencyjną osiągają przez działania innowacyjne. Innowacja jest przez niego szeroko rozumiana,
obejmuje ona nowe techniki i nowe sposoby postępowania, czyli innowacja może przejawiać się w: nowym
wzorze wyrobu, nowym procesie produkcyjnym, nowym podejściu do dystrybucji towaru, nowym sposobie
szkolenia. Istotne znaczenie ma ciągłość innowacji. Przedsiębiorca dla utrzymania przewagi konkurencyjnej
musi ciągle doskonalić i dokonywać zmian oraz sprzedawać swoje wyroby na całym świecie pod własną
marką i za pośrednictwem międzynarodowych kanałów dystrybucji, które pozostają pod jego kontrolą.

Wymienia on 4 czynniki, które wpływają na poziom przewagi konkurencyjnej i jej zdobycie. Muszą one ze
sobą współdziałać:



Określone czynniki produkcji – posiadane przez dany kraj zasoby w postaci wykwalifikowanej siły

roboczej, infrastruktury, nauki oraz zdolność do ich tworzenia, doskonalenia i wykorzystania
w sektorach gospodarki – to jest ważniejsze. Np. Lombardia we Włoszech – małe huty, które
wytwarzały stal korzystając ze złomu.



Cechy popytu (warunki popytu) – odnoszą się do struktury i charakteru rynku krajowego i ich

oddziaływania na przedsiębiorców i dostarczany produkt. Twierdzi on, że im bardziej wymagający
konsumenci tym większe szanse przedsiębiorstwa na zdobycie przewagi konkurencyjnej.



Struktura firmy i konkurencja – warunki określające sposób tworzenia, organizowania i zarządzania

przedsiębiorstwami. Nie istnieje uniwersalny system zarządzania, którego istnienie zapewnia
przewagę konkurencyjną. Systemy zarządzania zależą od cech narodowych. Konkurencja – ma istnieć
silna, wewnętrzna konkurencja. Przedsiębiorca może przygotować się do konkurowania na rynkach
międzynarodowych. Im większa liczba konkurentów tym większa szansa na zdobycie przewagi
konkurencyjnej. Uzyskują je przedsiębiorstwa, których środowisko krajowe umożliwia szybkie

15

Polityka antymonopolowa

gromadzenie wyspecjalizowanych zasobów i umiejętności, zapewnia bieżące informacje
o potrzebach nabywców i zmusza przedsiębiorstwa do inwestowania i wprowadzania innowacji.



Branże pokrewne i wspierające – odnosi się do istnienia takich branż i ich konkurencyjności w skali

międzynarodowej. Przykład: jubilerzy włoscy.

Dokonał on analizy źródeł konkurencyjności narodów i wyodrębnił:



Konkurencyjność opartą na czynnikach produkcji: właściwa jest ona krajom najsłabiej rozwiniętym,

gałęzie produkcji tych krajów konkurują na rynkach światowych posługując się zasobami surowców
naturalnych oraz siłą roboczą o niskich i średnich kwalifikacjach. Kraje te korzystają z technologii
powszechnie dostępnych i importowanych z zagranicy.



Konkurencyjność opartą na inwestycjach: charakteryzuje się tym, że inwestycje przedsiębiorstw

danego kraju dotyczą nowoczesnych i wydajnych technologii i urządzeń, prowadzą do rozbudowania
zdolności produkcyjnych, powalających na wytwarzanie nowoczesnych towarów. Zasoby dostępne
takim gospodarkom są ulepszane i stają się podstawą do tworzenia nowych rozwiązań. Podstawowe
czynniki produkcji zastępowane są bardziej zaawansowanymi. Nasila się konkurencja wewnętrzna,
która wymusza na przedsiębiorstwach obniżanie kosztów produkcji, poprawę jej jakości,
modernizację, tworzenie nowych towarów. W takich krajach zdolność konkurencyjna zależy
od skłonności do inwestowania i rozwijania nowych dziedzin produkcji lub usług. To z kolei wymaga
od społeczeństwa zgody na długookresowy wzrost inwestycji i zmiany bieżącej konsumpcji oraz
redystrybucji dochodów. To może być charakterystyczne dla krajów rozwijających się.



Konkurencyjność opartą na innowacjach: kraje wysokorozwinięte. Przewaga konkurencyjna zależy

w nich w większym stopniu od czynników pozacenowych niż obniżania kosztów produkcji. Istnieje
w tych krajach nasilona konkurencja wewnętrzna, która sprzyja ciągłej innowacji. Przedsiębiorstwa
konkurują na rynkach wewnętrznych i krajowych stosując globalne strategie rozwoju. Przewaga
konkurencyjna przenosi się z jednego sektora gospodarki do drugiego a mniej rozwinięta produkcja
przesuwana jest poza granice kraju. Ulega zmianie również charakter popytu krajowego, staje się
on bardziej zróżnicowany, co wpływa na rozwój produkcji skomplikowanych i zaawansowanych
towarów. Istota jest również rola państwa, która polega na wzmacnianiu konkurencji wewnętrznej
pomiędzy przedsiębiorcami, tworzeniu warunków do wprowadzania i rozwoju innowacji oraz
postępu gospodarczego.

Struktura firmy

i konkurencja

Cechy popytu

Czynniki

produkcji

Branże

pokrewne

i wspierające

16

Polityka antymonopolowa



Konkurencyjność opartą na bogactwie: charakteryzuje ona kraje o wysokim poziomie rozwoju

gospodarczego. Podstawą przewagi konkurencyjnej jest osiągnięta pozycja gospodarcza. W krajach
tych uwaga skupia się na utrzymaniu zdobytej pozycji a nie na jej wzmacnianiu, co może doprowadzić
osłabienia tej pozycji w gospodarczej państwa.

Stare kraju UE – konkurencyjność oparta na innowacjach, a nowoprzyjęte (od 2004) na inwestycjach. Uważa
on, że spowoduje to trudności w utrzymaniu i zwiększaniu swojej przewagi konkurencyjnej.

Strategia lizbońska – 2000 rok – problemy konkurencyjności gospodarek krajów członkowskich (dogoniona
i prześcignięta gospodarki USA do 2010, zrównoważony wzrost gospodarczy, spójność społeczna, dobre
miejsca pracy) + dodatkowy cel: zapewnienie ochrony środowiska.

Definicja konkurencyjnej gospodarki wg UE: konkurencyjna gospodarka rozumiana jest jako gospodarka,
w której społeczeństwo może utrzymać trwały, wysoki i rosnący standard życia oraz wysokie stopy
zatrudnienia przy przyjętym założeniu, że nie jest zagrożona równowaga bilansu płatniczego i dobrobyt
przyszłych pokoleń (my nie możemy żyć na kredyt). Standard życia rozumiany jest w specyficzny sposób w UE
– obejmuje on zdolność sprostania społecznym oczekiwaniom, co do poziomu świadczeń socjalnych
odpowiadających europejskiemu modelowi społecznemu. Łączony jest z solidaryzmem społecznym,
zapewnieniem wysokiego poziomu ochrony środowiska oraz zdolnością sprostania społecznym
oczekiwaniom co do wysokości świadczeń socjalnych. Oznacza to również, że zmniejsza to zapobiegliwość
indywidualną ludzi, ich aktywność i inicjatywę.

Kraje członkowskie muszą przygotowywać raporty, w których oceniane są wskaźniki: sytuacja gospodarcza
(PKB per capita, wydajność, koszty pracy, stabilność finansów publicznych), zatrudnienie (jak kształtują się
stpoy zatrudniania, różnice płac między kobietami i mężczyznami, opodatkowanie pracowników, kształcenie
ustawiczne, poziom bezrobocia), innowacje i badania (wydatki na edukację, badania i rozwój, dostęp do
Internetu, ilość absolwentów wyższych szkół technicznych i nauk ścisłych, dostępność kapitału wysokiego
ryzyka), reforma ekonomiczna (poziomy kosztów usług telekomunikacyjnych, dostaw energii elektrycznej,
gazu oraz pomoc publiczna), spójność społeczna (różnice w poziomach dochodów ludności, poziom
zagrożenia ubóstwem regionalne różnice w poziomie bezrobocia, odsetek osób kończących edukację przed
uzyskaniem matury), środowisko (emisja gazów cieplarnianych, struktura transportu, jakość powietrza,
wykorzystanie odnawialnych źródeł energii). Ostatnie dwa – pozaekonomiczne. Mogą stanowić podstawę
trudności w osiągnięciu konkurencyjności.

Do zwiększania tak rozumianej konkurencyjności ma przyczyniać się polityka konkurencyjna UE.

REGUŁY KONKURENCJI

Zostały ustanowione w traktacie Rzymskim ustanawiającym EWG. Ulegał on zmianom, które zmieniały reguły
konkurencji: JAE 1986 rok; Traktat z Maastricht z 1992 rok – Wspólnota Europejska, dodatkowe
postanowienia do pomocy publicznej oraz skreślił postanowienia dotyczące dumpingu; 1997 Traktat
Amsterdamski – kosmetyczne zmiany dotyczące oznaczeń w Traktatach; Traktat Lizboński z 2007 roku –
nadanie osobowości prawnej UE, stała się ona podmiotem prawa międzynarodowego.

Maastricht – TFUE – art. 101 – 109 – traktatowe reguły konkurencji. Te reguły obowiązują w Europejskim
Obszarze Gospodarczym. A EOG został powołany do życia na podstawie porozumienia z 1992 roku,
zawartego między krajami EFTA a krajami Europejskich Wspólnot Gospodarczych i ich krajów członkowskich.
W skład EOG wchodzą państwa członkowskie UE oraz Norwegia, Islandia oraz Lichtenstein.

Reguły konkurencji UE mają zastosowanie do przedsiębiorstw krajów członkowskich oraz krajów trzecich,
jeśli działają one na jednolitym rynku i skutki ich działania występują na tym rynku. Jest to nazywane zasadą

17

Polityka antymonopolowa

eksterytorialności wspólnotowego prawa konkurencji (kraje trzecie). Natomiast zasada pierwszeństwa
wspólnotowych reguł konkurencji – jeżeli w danym przypadku mają zastosowanie przepisy krajowego prawa
ochrony konkurencji oraz wspólnotowego, to mają być stosowane wspólnotowe reguły (nadrzędność UE).
Owe zasady zostały ustanowione przez TS. Do tego bardzo liczne akty prawodawcze wydane przez Radę lub
Komisję na podstawie Traktatów – rozporządzenia, dyrektywy oraz wydawane przez KE obwieszczenia,
wytyczne oraz listy (dotyczące informacji o tym, jak KE interpretuje wspólnotowe reguły konkurencji).
Przepisy wykonawcze zostały wydane w sprawach procesowych dotyczących naruszenia konkurencji. Duża
grupa wyłączeń grupowych lub zbiorowych – określone są przypadki kiedy dopuszczalne jest zawarcie
porozumienia między przedsiębiorstwami, które ogranicza konkurencję. Np. mogą być to rozporządzenia
zezwalające na porozumienia wertykalne.

Rozporządzenie Rady 1/2003 w sprawie stosowania reguł zawartych w artykule 101 i 102 TFUE. Zawarte
w nim są pewne reguły postępowania.

Rozporządzenie rady nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw – które koncentracje
podlegają kontroli i na jakich warunkach mogą być dopuszczone.

Orzeczenia TS w sprawach przyznawania pomocy publicznej oraz przypadki dopuszczenia pomocy publicznej.

Oddzielnie uregulowane jest stosowanie reguł konkurencji do rolnictwa. Dotyczy to produkcji rolnej i handlu
produktami rolnymi. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady do produkcji rolnej i handlu produktami rolnymi
stosuje się postanowienia Art. 101-106 TFUE, jeśli porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki dotyczą
spraw nieobjętych krajową organizacją rynku rolnego lub gdy nie są one niezbędne do realizacji celów
wspólnej polityki rolnej. Stosuje się te reguły konkurencyjności w nieograniczonym zakresie do takich
produktów jak: skóry, futra, podpuszczka, nawozy i środki ochrony roślin.

Orzeczenia TS – wśród nich tzw. orzeczenia prejudycjalne – rozstrzygają one zagadnienie prawne. Mogą one
uzupełniać prawo wspólnotowe. Są one obowiązujące. O wydanie jego mogą wystąpić uprawnione organy
państw członkowskich – krajowe organy przed którymi toczą się postępowania o naruszenie prawa
konkurencyjnego.

Traktatowe reguły konkurencji dzielą się na:



Reguły mające zastosowanie do przedsiębiorstw – art. 101-106



Reguły mające zastosowanie do państw członkowskich i dotyczące pomocy publicznej.

Wykład 5.

6.03.2012r.

REGUŁY TRAKTATOWE DOTYCZĄCE KONKURENCJI W UE

Przedsiębiorstwo w rozumieniu przepisów UE – każda jednostka, bez względu na formę prawną i sposób
finansowania, jeśli prowadzi działalność o charakterze zarobkowym. Każdy podmiot, który jest dopuszczony
do takiej działalności na podstawie przepisów prawa krajowego. Przedsiębiorstwem są wielkie koncerny,
małe i średnie przedsiębiorstwa, prywatne i publiczne spółki, spółdzielnie – bez względu na to, czy
wytwarzają dobra, czy świadczą usługi czy zajmują się dystrybucją. Do kategorii przedsiębiorstw zaliczamy
również osoby fizyczne, związki zawodowe, związku producentów. Stawiany jest wymóg, aby stanowiły one
całość gospodarczą, nawet jeżeli składa się na tę jednostkę kilka osób fizycznych lub prawnych. Drugim
wymogiem jest zachowanie autonomii w stosunku do innych przedsiębiorstw.

18

Polityka antymonopolowa

Z praktyki stosowania tego prawa we Wspólnocie, do przedsiębiorstw, które podlegają prawu
konkurencyjności zaliczono: samodzielnych sportowców zawodowych, spółki rewidentów księgowych, spółki
wynalazców, zwłaszcza te, które udzielają licencji, artystów i organizacje zarządzające prawami autorskimi,
stowarzyszenie kulturalne, społeczne i związki zawodowe, jeśli angażują się w działalność gospodarczą.

Przedsiębiorstwa publiczne – art. 106 TFUE – jednostka, która aktywnie uczestniczy w gospodarce i na którą
decydujący wpływ ma państwo. Prawne formy, osobowość prawna i forma własności są bez znaczenia dla
określenia przedsiębiorstwa publicznego. Do tej kategorii zalicza się: podległe państwu organy, wszystkie
osoby prawa publicznego, przedsiębiorstwa i agendy państwowe, władze publiczne (w niektórych krajach,
np. władze leśne), przedsiębiorstwa prywatne, którym państwa członkowskie nadały wyłączne lub specjalne
prawa – mają monopol produkcji lub handlu lub prawa użytkowania. Najczęściej dotyczyło to kolei, dostaw
gazu, energii elektrycznej, wody lub monopolu skarbowego.

Art. 101 i 102 odnosi się do przedsiębiorstw prywatnych i publicznych.

Art. 101 – porozumienia przedsiębiorstw – zakazane są działania oznaczające dyskryminację zbiorową
wynikającą z umów. Kiedy porozumienie jest zakazane? Zakazane są porozumienia, uzgodnione praktyki
i decyzje zrzeszeń przedsiębiorstw lub związków przedsiębiorstw, których celem lub skutkiem jest wpływanie
na handel między państwami członkowskimi i ograniczanie lub zakłócanie konkurencji na jednolitym rynku.
Otwiera to duże możliwości interpretacji. Dalej określenie, co w szczególności jest uznane za zakazane (co
jest przedmiotem tego porozumienia).

Mogą być zakazane porozumienia wertykalne (pionowe, partnerzy są różnorodni funkcjonalnie, strony
porozumienia znajdują się na różnym poziomie procesu gospodarczego, np. umowa zawarta między
wytwórcą towaru a jego dystrybutorem) jak i horyzontalne (poziome, zawierane pomiędzy partnerami,
którzy są funkcjonalnie jednorodni, czyli są to umowy między konkurentami, którzy znajdują się na tym
samym poziomie działalności gospodarczej, np. między producentami towaru lub dystrybutorami). Jedną
z kategorii porozumień zakazanych są porozumienia kartelowe – szczególnego rodzaju monopol, który tworzy
grupa przedsiębiorstw, porozumiewająca się między sobą co do cen, wielkości produkcji czy inwestycji.
Członkowie kartelu zobowiązani są do przestrzegania ustalonych w umowie zasad pod groźbą kary. Kartel
hamuje postęp i ogranicza innowację, faktycznie też ogranicza konkurencję, działa na szkodę gospodarki
narodowej, szkodę również ponoszą konsumenci – towary po wyższych cenach lub przestarzałe. Kartel jest
bezwzględnie zakazany – zakaz ten występuje we wszystkich krajach. Kartel jest zawarty między podmiotami,
które stanowią odrębne jednostki prawne i ekonomiczne. Na czas trwania kartelu również pozostają
odrębnymi jednostkami.

Decyzje zrzeszeń przedsiębiorstw – wszelkie uchwały i zalecenia zrzeszeń czy związków przedsiębiorstw,
nawet tych nie mających osobowości prawnej. Są one skierowane do członków tego zrzeszenia. Nie ma
znaczenia czy podjęte zostały w sposób formalny lub nieformalny, ważne jest to, że nie są podejmowane
przez samych przedsiębiorców – ale przez ich reprezentantów. Decyzja zrzeszenia przedsiębiorstw pochodzi
od właściwego organu zrzeszenia i wyraża wspólną wolę przedsiębiorstw. mogą one przybrać postać
wytycznych, okólników, rekomendacji. W niektórych przypadkach sam statut zrzeszenia może być uznany za
taką decyzję. W ten sposób ustalane są ceny i warunki umów chroniące interesy wspólne, zasady dyskonta,
bojkot ustalonych producentów, ograniczenia równoległego importu, warunki wystaw oraz wykluczenia
z tych wystaw pewnych przedsiębiorców.

Uzgodniona praktyka – nie ma formalnego kształtu i mogą się przejawiać w pewnych zachowaniach na rynku.
Do tej kategorii zaliczamy ustne umowy jak i wszelkie inne formy nieoficjalnych kontraktów. W praktyce dla
stwierdzenia ustalonych praktyk ważne jest dostrzeżenie równoległości zachowań rynkowych różnych
przedsiębiorstw oraz świadomość współdziałania. Z praktyki orzeczniczej KE oraz sądowej wynika, że za

19

Polityka antymonopolowa

uzgodnione praktyki uznaje się tego typu pozytywne działania i kontakty między stronami, których celem jest
wpływ na zachowanie rynkowe, a w szczególności usunięcie niepewności co do postępowania innych
przedsiębiorstw, czyli badać należy wszystkie okoliczności sprawy – faktyczne, prawne czy też istniejące
ograniczenia – czy wynik działań przedsiębiorstw czy działania prawa.

Porozumienia dotyczące cen zakupu lub sprzedaży lub innych warunków sprzedaży w sposób bezpośredni lub
pośredni (punkt a) – ustalanie cen jest zakazane na wszystkich szczeblach obrotu – hurtowego i detalicznego.
Każde określenie cen, nawet w sposób orientacyjny, pozwala ustalić politykę cenową i z tego względu jest
zakazane. Przykłady: w sposób bezpośredni – wskazywanie ceny minimalnej, maksymalnej lub sztywnej
(stała). W sposób pośredni – poprzez określenie sposobu udzielania bonifikat, rabatów, upustów. Przykładem
naruszenia tego artykułu jest zbiorowy system poszanowania narzuconych cen przyjęty przez stowarzyszenia
grupujące większość wydawców, hurtowników, importerów i księgarzy sprzedających książki w języku
niderlandzkim. Strony broniły się tym, że pomagało to wzmocnić konkurencję jakościową. Innym przykładem
byłoby stosowanie systemu podwójnych cen – zróżnicowanie cen w zależności od tego czy produkty
przeznaczone były do odsprzedaży na rynku krajowym czy za granicą. Przykładem może być również umowa
o utworzeniu sieci dystrybucji przez … w krajach Beneluksu. Uznano ją za niezgodną, ponieważ zabraniała
obywatelom WB i Irlandii zaopatrywania się w samochody przeznaczone do ruchu lewostronnego
dystrybutorów tej sieci. Nastąpiło ograniczenie importu równoległego. Niedozwolone jest ustalenie
regulaminy uczestnictwa w giełdach, który uniemożliwia dostęp do giełd określonym uczestnikom rynku.
Dodatkowo wprowadzenie do regulaminu targów postanowienia o czasowym zakazie uczestniczenia
w konkurencyjnych targach.

Umowy ograniczające lub kontrolujące produkcję, rynku, rozwój techniczny lub inwestycje. Polegają one na
dobrowolnym ograniczeniu przez strony swobody rozwoju, poza tym utrudniają przedsiębiorstwom
wchodzenie na rynek. Najczęściej spotykaną formą są porozumienia dotyczące wielkości dostaw lub
…występują w umowach o specjalizacji produkcji, gdy zawierają one klauzule antykonkurencyjne, np.
długoterminowe ustalenia w sprawie wielkości wynagrodzenia w produkcji zrzeszonych przedsiębiorstw lub
typów lub rodzajów produktów wytwarzanych przez każdą ze stron.

Podział rynku lub źródeł zaopatrzenia. Zmierzają one do sztucznego podziału jednolitego rynku na odrębne
rynki, najczęściej narodowe. Może występować zarówno w porozumieniach pionowych jak i poziomych. Służą
one ochronie własnych interesów stron, ochrona przed innymi konkurentami. Przykładem naruszeń
są kartele importowe i eksportowe, zobowiązania odbiorców do sprzedaży towarów tylko na danym
obszarze, porozumienia o przeprowadzaniu wspólnych kontroli przy imporcie towarów. Robiono to w ten
sposób, że nadawano określone znaki produktom importowanym. Zakazane są również umowy o wyłączności
i może to dotyczyć umów o wyłącznej sprzedaży. Jest to sytuacja, gdy przedsiębiorstwo zobowiązuje się
do dostarczania produktu w celu odsprzedaży na danym terytorium wyłącznie jednemu przedsiębiorstwu.
Albo mogą być to umowy o wyłącznych zakupach, gdy sprzedawca jest zobowiązany do zakupu towarów
do dalszej sprzedaży tylko u danego dostawcy. Przykładem takiego porozumienia było porozumienie zawarte
w Holandii – system sprzedaży energii elektrycznej. Zgodnie z tą umową określone zostały warunki dostawy
energii od regionalnych dostawców do dostawców lokalnych. Umowy zawierały klauzulę zabraniającą
lokalnym dostawcom zaopatrywania się u innych dostawców. W ten sposób został uniemożliwiony
równoległy import energii. Porozumienie producentów cementu z krajów członkowskich. Celem tego
porozumienia było zagwarantowanie udziału przedsiębiorstw na rynku krajowym i zakazany był eksport
cementu na obszar wspólnego rynku od innych producentów.

Wg KE do podziału rynku może dojść w wyniku wymiany informacji między różnymi przedsiębiorstwami. Do
tego typu naruszenia zalicza się tzw. kartele przetargowe. Są to takie porozumienia, które dzielą rynek

20

Polityka antymonopolowa

zamówień publicznych. Przykład francuskiego piwa. HoReCa – hotele, restauracje, kawiarnie – spożywanie
piwa poza domem.

Stosowanie wobec partnerów rynkowych niejednakowych warunków do ekwiwalentnych świadczeń (punkt
c). może to dotyczyć przyznania cen lub innych warunków transakcji korzystniejszych dla wybranych
partnerów. Kartel może taką dyskryminację stosować przez upusty cenowe, inne warunki gwarancji lub
dyskryminacja przy wyborze autoryzowanych sprzedawców. Najczęściej dotyczy to selektywnych systemów
dystrybucji. Dyskryminacja zbiorowa może zmierzać przez niejednakowe traktowanie kontrahentów
w zależności od kraju pochodzenia do sztucznego podzielenia rynku wewnętrznego. Przykład: porozumienie
zawarte w Belgii między narodowym stowarzyszeniem usług wodnych a producentami wyłącznymi
importerami pralek i zmywarek. Zgodnie z nim produkty spełniające warunki belgijskie mogły być przyłączone
do sieci wodnej – kontrola techniczna.

Umowy wiązane (punkt d) – porozumienia, które uzależniają zawarcie kontraktu od wyrażenia zgody na
odbiór dodatkowych świadczeń, które nie są związane z przedmiotem umowy ani ze względu na charakter
umowy czy zwyczaje handlowe. Najczęściej uzależnia się dostawę towaru od zawarcia umowy ubezpieczenia
czy umowy o transport czy też może być to uzależnione od przeniesienia prawa licencji na prawa własności
przemysłowej.

Każda z tych umów z uwagi na ich przedmiot, jeśli jest sprzeczna z prawem konkurencji, oznacza że jest ona
z mocy prawa nieważna. Nie wywołują one skutków prawnych i ta nieważność działa wstecz. Mogą być
nieważne niektóre postanowienia umowy, a pozostałe ważne. Ważność umowy, która zawiera nieważne
klauzule zależy od tego czy bez tych klauzul byłaby ona zawarta. Nieważnością objęte są również umowy
zawarte w związku z wykonywaniem tej nieważnej umowy (zawarte między członkami kartelu a osobami
trzecimi). Można dochodzić w odrębnym postępowaniu odszkodowania za szkody powstałe podczas
wykonywania nieważnej umowy. Tu postępowanie toczy się według przepisów prawa danego kraju. Również
nie można dochodzić żadnych roszczeń z tytułu nieważnej umowy – nie można wydania, zrobienia,
dostarczenia czegokolwiek.

Warunkiem stosowania art. 101 ust. 1 jest to, żeby celem lub skutkiem takiego porozumienia było zakłócenie
lub zaburzenie konkurencji na jednolitym rynku. Wytworzyły się dwie zasady związane ze stosowaniem tego
artykułu:



Zasada de minimis



Kryterium dostrzegalnego oddziaływania na konkurencję

W przypadku obu tych zasad konieczne jest zbadanie kontekstu – ekonomiczny, prawny i faktyczny, w jakim
występuje dane porozumienie i jak to oddziałuje na konkurencję.

Zakazane jest porozumienie, które w dostrzegalnym rozmiarze oddziałuje na konkurencję. Podlega to
badaniu przez uprawnione organy i wskazane jest, co podlega badaniu: charakter i ilość produktów objętych
porozumieniem, pozycja stron porozumienia na rynku, liczba uczestników porozumienia, czy istnieją
odpowiednie prawo własności przemysłowej luba analogiczne prawa chronione przez narodowe przepisy
prawne. Bierze się również pod uwagę rzeczywiste lub potencjalne ograniczenie konkurencji na jednolitym
rynku.

Wykład 6.

8.03.2012r.

Zasada de minimis – wprowadzona orzeczeniem prejudycjalnym w 1966 roku – porozumienie unika zakazu
z art. 101 TFUE jeżeli oddziałuje na rynek nieznacznie, biorąc pod uwagę słabą pozycję stron porozumienia na

21

Polityka antymonopolowa

tym rynku. Porozumienie ma znaczny wpływ na rynek, jeżeli może doprowadzić do ograniczenia,
zniekształcenia lub wyłączenia konkurencji i oddziaływać na handel wewnątrzwspólnotowy. W praktyce
bierze się pod uwagę, czy porozumienie przeszkadza w ekonomicznej integracji krajów członkowskich
i integralności jednego rynku. W oparciu o tą zasadę zostały wprowadzone przez KE kryteria oceny
porozumień o mniejszym znaczeniu. Są to porozumienia małych i średnich przedsiębiorstw. kryteria ulegały
zmianie i na początek przy ocenie takich porozumień brano pod uwagę udziały rynkowe i obroty
przedsiębiorstw. obecnie obowiązujące obwieszczenie KE w sprawie porozumień o mniejszym znaczeniu
zwane też obwieszczeniem de minimis – ustala jako kryterium oceny udział w rynku stron porozumienia.
W odniesieniu do porozumień zawieranych między konkurentami (poziomych), łączny udział rynkowy stron
porozumienia nie może przekraczać 10% rynków, na obszarze których porozumienie wywiera skutki. Drugi
przypadek dotyczy porozumień pionowych. W tym przypadku udział rynkowy każdej ze stron porozumienia
nie przekracza 15% rynków, na obszarze których porozumienie wywiera skutki. Jeśli istnieją trudności
w zakwalifikowaniu porozumienia do jednej z dwóch kategorii, wówczas przyjęty jest próg udziału rynkowego
10% rynków. W obwieszczeniu również wskazano, jakie porozumienia niezależnie od wielkości udziałów, ale
z uwagi na przedmiot jakiego dotyczą nie podlegają zasadzie de minimis: te, których celem jest ustalenie cen
sprzedaży, ograniczenie produkcji lub sprzedaży, podział rynków lub konsumentów.

Ust. 3. Art. 101 – porozumienie uzgodnionych praktyk – wymienione przesłanki, które muszą być spełnione
łącznie, aby porozumienie było uznane za porozumienie, do którego nie ma zastosowania zakaz: gdy wpływa
na konkurencję i na handel, ale nie grozi zniekształceniu konkurencji. Dwa warunki pozytywne i dwa
negatywne:



Porozumienia powinny przyczyniać się do polepszenia dystrybucji lub produkcji towarów albo służyć

rozwojowi postępu technicznego lub gospodarczego



Porozumienia powinny zapewnić konsumentom godziwy udział w korzyściach wynikających

z porozumienia (konsument rozumiany szeroko – indywidualny nabywca, detalista, hurtownik,
pośrednik, producent)



Porozumienie nie może nakładać na strony ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych

celów



Porozumienie nie może stwarzać przedsiębiorstwom możliwości wyeliminowania konkurencji

na znacznym obszarze rynku danych towarów.

Od 2004 roku przedsiębiorstwa same mają ocenić, czy ich porozumienia spełniają te kryteria. Wcześniej
decyzje w sprawie zwolnienia indywidualnego podejmowała KE. Teraz odpowiedzialnością obciążeni są
przedsiębiorcy.

Zasadą jest przewaga korzyści wynikających z kartelu nad jego negatywnymi skutkami, jakie mogą się pojawić
na rynku danego towaru. Pierwszy warunek pozytywny odnosi się do porozumień o specjalizacji,
o prowadzenie wspólnych prac badawczych i naukowych, o wyłączności sprzedaży czy umów
przyczyniających się do obniżenia kosztów produkcji lub dystrybucji, umów, gdzie osiąga się poprawę jakości
towarów, zwiększenie asortymentu towarów, racjonalizację możliwości przedsiębiorstw lub wprowadzenie
nowych rozwiązań technologicznych. W przypadku umów o specjalizacji produkcji, strony racjonalnie
wykorzystują swoje możliwości przez koncentrację na wybranym stadium produkcji zamiast samodzielnego
wytwarzania wszystkich elementów produktu finalnego. Warunek pierwszy pozytywny jest spełniony gdy
wystąpi efekt racjonalizatorski, który jest szeroko rozumiany i ważne jest, że ma on być następstwem
zawartej umowy. Warunek ten spełniają umowy, które zapewniają regularność dostaw towarów i usług,

22

Polityka antymonopolowa

podwyższenie konkurencyjności przedsiębiorstw, poprawę bezpieczeństwa, tworzenie nowych miejsc pracy
i zmniejszanie negatywnego wpływu na środowisko.

Korzyści z porozumienia mogą wystąpić także w kraju innym niż kraj-siedziba stron porozumienia. Z uwagi na
korzyści z porozumienia w wyjątkowych przypadkach objęte są tym zwolnieniem porozumienia w sposób
szczególny ograniczające konkurencję. Dotyczy to porozumień cenowych, syndykatów, umów o podziale
rynku między przedsiębiorcami. Argumentem jest to, że porozumienie przyczynia się do szybszego rozwoju
i wdrożenia nowych technologii, co nie byłoby możliwe w warunkach nieograniczania konkurencji.
Okoliczność ta brana była pod uwagę przy ocenie porozumień licencyjnych, umów o korzystanie z know-how
i umów dotyczących patentów. Podobnie jest z umowami o wyłącznej sprzedaży, które są dopuszczone gdy
przyczyniają się do ulepszenia dystrybucji. Dotyczy to również prowadzenia wspólnych badań nad nowym czy
nowocześniejszym produktem, jeśli osiągnięty będzie postęp techniczny i gospodarczy w sektorach
gospodarki, zwłaszcza tych, które mają trudności z nadprodukcją. Ważne jest też, czy dzięki porozumieniu
osiąga się lepszy efekt zainwestowanych środków.

Ocena porozumień dotyczących dystrybucji – znaczna liczba – w praktyce bierze się pod uwagę warunki
rynkowe, a w szczególności zapewnienie dostaw towarów odpowiadających potrzebom konsumentów. Bada
się, czy istnieją inne sposoby dystrybucji niż te objęte umową. Badano również, czy kartel handlowy nie stara
się wykluczyć importu równoległego albo czy nie stwarza w ten sposób warunków do wyeliminowania
konkurentów. Są to korzyści, które mogą posiadać przedsiębiorcy i konsumenci, korzyści konsumenta mają
być odczuwalne i prawdopodobne. Będą one w postaci – lepszych jakościowo produktów, produktów
dostosowanych do potrzeb, zgodne z wymogami ochrony środowiska, łatwiej dostępne. Mogą one również
polegać na zagwarantowaniu regularności dostaw czy zróżnicowaniu oferty, poprawie zaopatrzenia,
udzielaniu gwarancji i zapewnieniu usług naprawczych. Korzyści mogą mieć też charakter finansowy –
obniżenie cen. Korzyść konsumenta musi wynikać bezpośrednio z kartelu.

Pierwszy negatywny warunek jest spełniony, gdy partnerzy porozumienia nie wprowadzają postanowień
odbiegających od założonych, np. nie zastrzegają absolutnej protekcji terytorialnej w przypadku umowy
licencyjnej. Warunek ten dotyczy wymogu proporcjonalności między założonymi celami a podejmowanymi
działaniami.

Ostatni z warunków negatywnych – zgodnie z nim przy ocenie porozumienia bierze się pod uwagę pozycję
przedsiębiorstw stron porozumienia, wielkość ich udziałów rynkowych, możliwość nabywania towarów
u innych przedsiębiorstw, jak również ograniczanie przez kartel importu równoległego. Przyjęto w praktyce
pewne progi udziału rynkowego – udział stron porozumienia w wysokości 20-30% nie budzi zastrzeżeń – nie
stwarzają możliwości wyeliminowania konkurencji. Udziały 50% są uważane za krytyczne. 70-80% i więcej –
przypadek, gdy niemożliwe jest skorzystanie ze zwolnienia indywidualnego. Porozumienia nie mogą
przeszkadzać podmiotom trzecim w oferowaniu na obszarze rynków danych towarów produktów
podobnych, które mogą zastąpić produkty tam sprzedawane.

Art. 102 TFUE – nadużycie dominującej pozycji – dotyczy zakazu dyskryminacji zbiorowej i indywidualnej
wynikającej z nadużycia dominującej pozycji przez jedno lub większą liczbę przedsiębiorstw. Zgodnie z treścią
zakazu, zakazane jest używanie przez jedno lub więcej przedsiębiorstw pozycji dominującej na jednolitym
rynku lub znacznej jego części, gdy wpływa ona na handel między państwami członkowskimi i ogranicza
konkurencję na tym rynku. Artykuł ten ma chronić zarówno konkurentów jak i konsumentów. Jego
stosowanie wymaga spełnienia trzech warunków:



Przedsiębiorstwo musi zajmować dominującą pozycję;



Tę dominującą pozycję przedsiębiorstwo zajmuje na właściwym rynku;

23

Polityka antymonopolowa



Następuje nadużycie dominującej pozycji, które przynosi korzyści przedsiębiorstwu dominującemu

a naraża na szkodę osoby trzecie.

Te wszystkie trzy warunki musza wystąpić łącznie. One podlegają badaniom przy skardze na nadużycie
dominującej pozycji.

Wykład 7.

13.03.2012r.

Nadużycie dominującej pozycji – zakazana dyskryminacja zbiorowa i indywidualna wynikająca z nadużycia
dominującej pozycji – art. 102 TFUE.

Dominująca pozycja – decydujące znaczenie ma dla określenia dominacji, w jakiej proporcji rynek był przez
przedsiębiorstwo kontrolowane. W praktyce orzeczniczej nie ma określenia, jaki procent tej kontroli świadczy
już o dominacji. Sprawa Hoffmana La Roche – 47% udziału w rynku witaminy A został już uznany za
dominującą pozycję. W przypadku drugiej firmy – United Brands – 40% udziałów świadczył już o dominacji.
Brane są pod uwagę także inne okoliczności.

Przy ocenie, czy przedsiębiorstwo zajmuje dominującą pozycję, obok udziału rynkowego i jego siły
ekonomicznej, bierze się pod uwagę występującą strukturę rynkową, liczbę i siłę rynkową konkurentów,
istnienie barier dostępu na ten rynek, możliwość działania niezależnie od konkurentów, dostawców lub
nabywców. Utrudnienia dostępu na dany rynek – zwraca się uwagę, czy nie wynikają one z ochrony
przewidzianej prawem, przyznanej przedsiębiorstwu. Ta ochrona może wynikać z prawa autorskiego, prawa
własności przemysłowej czy innych analogicznych praw. Utrudnienia mogą być też wynikiem stosowanych
przez rząd restrykcji. Zasadniczym znamieniem istnienia dominującej pozycji jest zdolność jednego lub więcej
przedsiębiorstw do wpływania na konkurentów z tej samej gałęzi lub rynku lub panowanie w takiej gałęzi lub
rynku. Wskazuje na to również rozmiar rynku, ilość dostarczanych produktów jak i zdolność do wykupienia
udziałów w innych przedsiębiorstwach. Istotne ma znaczenie ustalenie właściwego rynku. W przypadku
przepisów UE – właściwy rynek rozpatrywany jak rynek produktów i jako rynek geograficzny. Jako rynek
produktu obejmuje on wszystkie produkty wytwarzane i dostarczane przez dominujące przedsiębiorstwo
oraz produkty stanowiące dla konsumenta ich substytuty z uwagi na właściwości, ceny lub przeznaczenie.
Bierze się pod uwagę bliższe i dalsze substytuty danego produktu. Rynek właściwy w sensie geograficznym –
obszar jednolitego rynku – państw członkowskich UE, jednego lub kilku państw lub część państwa
członkowskiego (sprawa cukru – południowa część Niemiec uznana za rynek właściwy w sensie
geograficznym). W związku z tym dla ustalenia tego rynku właściwego bierze się pod uwagę zwyczaje
i możliwości ekonomiczne sprzedawców i kupujących jak i inne elementy decydujące o ekonomicznym
znaczeniu rynku – powierzchnia, gęstość zaludnienia, poziom życia ludzi. Niektórzy z interpretatorów tego
prawa zwracają uwagę na konieczność uwzględnienia elementu czasu w odniesieniu do rynku właściwego –
dominująca pozycja ma istnieć w czasie, w którym pojawia się zarzut jej nadużycia. W niektórych
wyjątkowych przypadkach może mieć znaczenie wyodrębnienie rynku według kryterium czasowego. Dotyczy
to sytuacji, gdy pozycja rynkowa przedsiębiorstwa podlega znacznym wahaniom. Może mieć ono przejściowo
pozycję dominującą. Przejściowa pozycja dominująca przedsiębiorstwa może ograniczać się do czasowego
niedoboru towaru, sezonowych wahań popytu lub podaży czy też takich wydarzeń jak festyny, targi, imprezy
sportowe, które mogą sprzyjać powstaniu tego rodzaju dominacji.

Trzecim warunkiem jest nadużycie dominującej pozycji – ma ono być takiego rodzaju, że przynosi korzyści
przedsiębiorstwu dominującemu a naraża na szkodę osoby trzecie. Dotyczy konkurentów i konsumentów.
Przypadki nadużycia są wymienione w art. 102 TFUE:

24

Polityka antymonopolowa



narzucanie w sposób bezpośredni lub pośredni nieuczciwych cen kupna lub sprzedaży lub innych

warunków transakcji. Najczęściej są to nieuczciwe ceny.



ograniczanie produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla konsumentów



stosowanie wobec partnerów handlowych niejednakowych warunków za te same świadczenia



umowy wiązane – uzależnianie zawarcia kontraktu od przyjęcia przez partnera dodatkowych

zobowiązań, niezwiązanych z przedmiotem umowy.

Przypadki nadużyć odpowiadają rodzajom naruszeń z art. 101. Ważne jest to, że zakaz nadużywania
dominującej pozycji ma charakter bezwzględny – nie ma od niego wyjątku. Nadużycia są dzielone na:
nadużycia o charakterze eksploatacyjnym i o charakterze antykonkurencyjnym.

Pierwsze z nich dotyczy nierzetelnych i nieuzasadnionych ekonomicznie zachowań przedsiębiorstwa wobec
parterów rynkowych. Zachowania te występują przy wymianie towarów lub przy okazji innych operacji
handlowych. Charakter taki mają nadużycia wymienione w art. 102 punkt a i b.

Nieuczciwe ceny – pojęcie wyjaśnione w sprawie spółki Tetra Pak – uznaje się ją za nieuczciwą gdy jest ona
niższa od średnich kosztów zmiennych. Pozwala to na wyeliminowanie konkurentów i na podniesienie cen.
Drugim sposobem definiowania – gdy jej poziom jest niższy od średnich kosztów całkowitych, a wyższy od
średnich kosztów zmian. Do nadużycia dochodzi wówczas, gdy zostanie ustalone, że ceny są stosowane
w celu wykluczenia konkurentów z rynku. Przy ustalaniu nieuczciwych cen bierze się pod uwagę również czas
trwania takich praktyk.

Warunki transakcji, jakie mogą być nadużywane – ustalone w przypadku linii lotniczych – nadużywa ona
swojej dominującej pozycji, gdy w porozumieniu z innymi liniami lotniczymi narzuca zawyżone lub zaniżone
taryfy w celu wyeliminowania z rynku podmiotów nieuczestniczących w porozumieniu albo gdy przewiduje
stosowanie tylko jednej taryfy dla danej linii. Dla oceny sytuacji porównuje się taryfy stosowane w innych
państwach członkowskich do tego samego rodzaju usług. Przedsiębiorstwo dominujące może fakt stosowania
zawyżonej taryfy uzasadnić względami obiektywnymi.

Stowarzyszenia: SACEM, SABAM i GEMA wykonywały przekazane im przez autorów zastrzeżone prawa
autorskie, pobierały honoraria za odtwarzanie utworu i wypłacały je autorom. W umowie z autorami
znajdowało się zobowiązanie tych ostatnich do tego, że nie będą zbywali swoich praw osobom trzecim przez
czas przynależności do stowarzyszenia. Postanowienie to zostało uznane za ograniczające swobodę działania
autorów i nadużycie pozycji przez monopolistyczne stowarzyszenie.

Stowarzyszenie SABAM dopuściło się nadużycia dominującej pozycji – w umowie z autorami znajdował się
obowiązek przeniesienia na to stowarzyszenie istniejących i przyszłych praw tych autorów.

Ograniczenie postępu technicznego wiąże się z tym, że szkodę ponoszą konsumenci, gdyż otrzymują
przestarzałe produkty lub produkty po wyższej cenie. Nadużyciem również może być nakazanie opuszczenia
rynku przez małe przedsiębiorstwo. Nakaz wydany był przez zarządzających przedsiębiorstwem zajmującego
dominującą pozycję pod groźbą zastosowania retorsji handlowych.

Nadużycia o charakterze antykonkurencyjnym polegają na osłabieniu przez dominujące przedsiębiorstwo
konkurencji na danym rynku, na którym już konkurencja jest ograniczona przez występowanie dominującej
pozycji. Zachowanie takie uniemożliwia stosowanie skutecznej konkurencji. Taki charakter mają nadużycia
wymienione w punkcie d art. 102 TFUE. Do bezprawnych nadużyć tego rodzaju należą porozumienia
o wyłączności, arbitralna odmowa dostaw towaru, udzielanie rabatów za lojalność lub rabatów stałych,

25

Polityka antymonopolowa

stosowanie zróżnicowanych cen za ten sam produkt. Spółka amerykańska, która miała patent światowy na
produkcję surowca do leku przeciwgruźliczego. Surowiec ten sprzedawała na terenie Wspólnoty przez
podległą spółkę włoską. Stałym odbiorcą surowca była inna spółka włoska i inne firmy. Spółka amerykańska
wykupiła podległą spółkę i zdecydowała się na produkcję leku przeciwgruźliczego. Z chwilą gdy zaczęła
produkcję odmówiła dostaw drugiej spółce włoskiej. To zachowanie zostało uznane za nadużycie dominującej
pozycji – zmierzało do wyeliminowania konkurenta z rynku tego leku. Rabaty za lojalność – przedsiębiorstwa
w sprawie cukru – producenci dostarczali cukier do dalszej odsprzedaży. W umowach zastrzegali m.in.
przyznawanie rabatów za lojalność – przewidywali obniżenie ceny za dostarczany cukier, jeżeli odbiorca tylko
i wyłącznie nabywa go u nich, wskazywali również dystrybutorowi miejsca i osoby, którym dostarczyć ma
cukier. Oznaczało to ograniczenie swobody działania dystrybutorów. Rabaty takie są zabronione, ponieważ
maja charakter dyskryminujący – odmiennie traktują odbiorców tej samej ilości towaru w zależności od tego,
czy ci odbiorcy kupują jeszcze u innych producentów. Rabaty za lojalność stosowała również firma Hoffmann
La Roche. Nadużycie tej firmy polegało również na tym, że wykonywała tzw. klauzuli angielskiej. Znajdowała
się ona w umowie zawartej z firmą Merck. Polega ona na tym, ze odbiorca towaru – Merck – zobowiązuje się
każdorazowo powiadamiać dostawcę towaru o otrzymaniu konkurencyjnych ofert i o treści tych ofert. Decyzji
dostawcy pozostawione było dostosowanie swojej oferty do konkurencyjnej oferty czy zezwoli na przyjęcie
konkurencyjnej oferty. Firma Hoffmann La Roche dostosowywała swoją ofertę do konkurencyjnej, gdy firma
taka zagrażała jej pozycji dominującej. W innych przypadkach zezwalała na przyjęcie takiej oferty.

Nadużyciem konkurencyjnym może być sprawa Hilti, producenta systemów wbijania kołków w ścianę.
Producent uzależniał sprzedaż swoich pistoletów opatentowanych od zakupu kołków i naboi strzelniczych.

Spółka Tetra Pak miała quasi-monopol na rynkach aseptycznych opakowań kartonowych do płynnych
produktów żywnościowych – mlecznych i soków owocowych. Pierwsze nadużycie polegało na zakupie
wyłącznej licencji do istniejącej jedynie konkurencyjnej technologii dominującego na rynku producenta
maszyn. W ten sposób Tetra Pak chciała zablokować dostęp do tego rynku innym konkurentom. Inne
nadużycie polegało na tym, że uzależniała sprzedaż chroniących patentem maszyn od nabycia kartonów oraz
zamawiania usług naprawczych. Kolejne polegało na tym, że wykupiła ona urządzenia dostarczane przez
konkurentów, aby je unieruchomić, a poza tym skłaniała swoich klientów do wycofania ich z obrotu.
Dodatkowo wymuszała na czasopismach pakowych zamieszczanie tylko ich ogłoszeń. Dostawców swoich
zmuszała do tego, aby nie dostarczali półproduktów konkurencyjnym przedsiębiorstwom.

Nadużycie z punktu c art. 102 TFUE – ma charakter eksploatacyjny jak i antykonkurencyjne. Przykładem na
takie nadużycie może być zachowanie spółki United Brands – rynek zielonych bananów. Nadużycie polegało
na zakazie odsprzedaży zielonych bananów spółkom spoza sieci dystrybucji, jak również na odmowie
dostarczania bananów przedsiębiorstwu zaliczanemu do sieci dystrybucji, które uczestniczyło w kampanii
reklamowej konkurencyjnego przedsiębiorstwa. Trzecim nadużyciem było stosowanie zróżnicowanych cen na
swoje produkty wobec dystrybutorów z innych państw członkowskich, co nie było uzasadnione względami
ekonomicznymi.

Innym przykładem takiego podwójnego nadużycia jest zachowanie niemieckiego stowarzyszenia
zarządzającego prawami autorskimi. Odmówiło ono zawierania umów z autorami zagranicznymi, którzy nie
mieszkali na terytorium RFN. Autorzy ci pozbawieni byli części dochodów związanych z nadawaniem ich
utworów w tym kraju. Było to nadużycie dominującej pozycji określone jako dyskryminacja obywateli państw
członkowskich ze względu na ich obywatelstwo i miejsce zamieszkania.

W art. 102 TFUE przewidziane jest również działanie kilku przedsiębiorstw – dominacja wspólna/zbiorowa.
Dominacja taka obejmuje dwa lub więcej powiązanych ze sobą przedsiębiorstw, które wykorzystują swoją
pozycję ze szkodą dla konkurentów i konsumentów. Pomiędzy przedsiębiorstwami występują związki

26

Polityka antymonopolowa

gospodarcze, które wykraczają poza zwykłą zmowę kartelową (ona dotyczy działań niezależnych od siebie
przedsiębiorstw). w przypadku dominacji wspólnej wymagane jest istnienie powiązań kapitałowych między
przedsiębiorstwami oraz prowadzenie polityki rynkowej zgodnej z wytycznymi przedsiębiorstwa
macierzystego lub uzgodnionym schematem postępowania. Tworzona jest w ten sposób zintegrowana
ekonomicznie jednostka przez formalnie niezależne podmioty, których gospodarcze związki pozbawiają
niezależności w podejmowaniu decyzji.

Przedsiębiorstwo nie jest karane za zdobywanie dominującej pozycji. Zdobycie pozycji dominującej jest
zdarzeniem naturalnym. Zakazane są takie zachowania, które stanowią nadużycie tej dominującej pozycji.

Rozporządzenie Rady 1/2003 „w sprawie stosowania art. 81 i 82 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę
Europejską” – efekt reformy polityki konkurencji i przygotowanie do przyjęcia 10 nowych państw.
Obowiązuje od 1 maja 2004 roku. Przewidywało znaczące zmiany w stosowaniu tych artykułów (art. 101 i 102
TFUE). Rozporządzenie to wprowadziło decentralizację stosowania wspólnotowego prawa konkurencji.
Oznacza to, że krajowe organy ochrony konkurencji mogą bezpośrednio stosować obecny art. 101 i 102
w rozstrzyganych przez siebie sprawach. Druga istotna zmiana to zniesienie systemu zgłoszeń porozumień
przedsiębiorstw i zastąpienie go systemem opartym na samodzielnej ocenie sytuacji przez przedsiębiorstwa
oraz kontrolą następczą. Obecnie przedsiębiorstwa zawierając umowę nie musza zgłaszać jej KE w celu
uzyskania opinii, czy należy im się zwolnienie indywidualne. Wprowadzono wzmocnione uprawnienia KE
w zakresie prowadzenia postępowania i podejmowania decyzji dotyczących naruszeń konkurencji.
Przewidywało również utworzenie Europejskiej Sieci Konkurencji, na którą składają się KE oraz krajowe
organy ochrony konkurencji państw członkowskich. Mogą to być organy administracyjne jak i samorządowe.
Ma ona zapewnić przepływ informacji o toczących się postępowania w sprawie naruszeń konkurencji.
Na krajowe organy ochrony konkurencji – obowiązek informowania KE o wszczęciu postępowania. Państwa
członkowskie mają obowiązek przekazywania KE na piśmie kopii wyroków wydanych przez sądy krajowe na
podstawie obecnego art. 101 i 102. Również KE ma być informowana o przebiegu procesów w sprawie
naruszenia konkurencji. Na postawie tego rozporządzenia sędziowie krajowi mogą zwrócić się do KE
o przekazanie informacji, jakie są w jej posiadaniu lub opinii co do kwestii związanych ze stosowaniem
wspólnotowego prawa konkurencji. Komisja prowadzi i współfinansuje szkolenia sędziów krajowych
w zakresie wspólnotowych reguł konkurencji. KE sprawuje pewien nadzór nad krajowymi organami ochrony
konkurencji, gdy stosują one wspólnotowe reguły ochrony konkurencji. Ma to służyć zapewnieniu jednolitego
stosowania i interpretowania tego prawa.

Ustalono zasady stosowania krajowego i wspólnotowego prawa konkurencji:

1.

jeśli na podstawie reguł wspólnotowych dozwolone jest zawarcie porozumienia między

przedsiębiorstwami, wydania zezwolenia lub uzgodnione praktyki, to stosowanie prawa krajowego
nie może prowadzić do zakazania takich zachowań.

2.

Jeśli prawo krajowe zezwala na dane zachowanie, które jest sprzeczne z regułami wspólnotowymi, to

stosuje się reguły wspólnotowe.

3.

Krajowe organy ochrony konkurencji mogą w danej sprawie stosować krajowe prawo konkurencji,

jeśli jest ono bardziej restrykcyjne niż wspólnotowy zakaz nadużywania dominującej pozycji.

4.

Rozporządzenie przewiduje wyłączne stosowanie prawa krajowego, gdy sprawa dotyczy zachowania

klasyfikowanego jako nieuczciwe praktyki handlowe. W przypadku Polski są one uregulowane
Ustawą o Zwalczaniu Nieuczciwej Konkurencji.

27

Polityka antymonopolowa

5.

Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do międzynarodowych usług żeglugi trakowej, do morskich

usług transportowych między portami tego samego państwa członkowskiego – kabotaż – i transportu
lotniczego między lotniskami krajów członkowskich a lotniskami krajów trzecich.

6.

Przysługuje zasada pierwszeństwa wspólnotowego prawa konkurencji. Istnieje również tzw.

bezpośredni skutek prawa wspólnotowego. Łącznie z zasadą pierwszeństwa oznacza to, że gdy
istnieje sprzeczność prawa krajowego i prawa wspólnotowego, to sądy i inne organy kraju
członkowskiego zobowiązane są stosować przepisy prawa wspólnotowego.

W praktyce stosowania reguł wspólnotowych określono wyłączność kompetencji KE, która dotyczy spraw
odnoszących się do koncentracji przedsiębiorstw o wymiarze wspólnotowym, działania państw
członkowskich w odniesieniu do przedsiębiorstw publicznych, ochrona przed dumpingiem i subwencjami
eksportowymi. Przewidziana jest również współpraca KE i krajowych organów głównie w odniesieniu do
zakazanych zrzeszeń i dominujące pozycji. Dla ustalenia właściwości KE lub krajowego organu ochrony
konkurencji ważne są dwie okoliczności:



Zachowanie będące przedmiotem sprawy, gdy wpływa na handel między państwami członkowskimi,

podlega ocenie KE.



Właściwy rynek – ograniczenia konkurencji, które wywoływałyby skutki tylko w danym państwie,

podlegają właściwości tylko danych organów. W pozostałych sprawach właściwa jest KE, a także
w sytuacji, gdy dana sprawa ma szczególne znaczenie dla UE.

Wykład 8.

15.03.2012r.

Istnieją przepisy, które przewidują tzw. wyłączenia grupowe lub blokowe albo zwolnienia grupowe dla
pewnej kategorii porozumień przedsiębiorstw. wymienione w tych przepisach porozumienia przedsiębiorstw
ograniczają konkurencję, ale gdy spełniają określone tam warunki, mogą być zawierane i wykonywane.
Przepisy te obowiązują przez określony czas i ulegają z reguły zmianom. Warunki te dotyczą najczęściej
wielkości udziałów, wielkości obrotów i pozytywnych skutków porozumienia. Porozumienia wertykalne
objęte zwolnieniami to porozumienia – w sprawie dostaw i dystrybucji, o dystrybucję pojazdów silnikowych
i usługi posprzedażne, a umowy horyzontalne – kooperacyjne, umowy dotyczące badań i rozwoju
oraz porozumienia specjalizacji. Oprócz tego objęte są zwolnieniem grupowym porozumienia o transferze
technologii i niektóre w sektorze ubezpieczeniowym. Dotyczą one porozumień małych i średnich
przedsiębiorstw.

Kontrola koncentracji przedsiębiorstw – rozporządzenie Rady w 1989 roku po raz pierwszy – obecnie
obowiązuje rozporządzenie Rady 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw. wykracza ono
poza obszar krajów członkowskich. Kontrolą objęte są koncentracje między przedsiębiorstwami z państw
członkowskich jak i koncentrację przedsiębiorstw państw członkowskich z przedsiębiorstwami państw
trzecich jeśli mają charakter wspólnotowy i są niezgodne ze wspólnym rynkiem. Przepisy określają też, jakie
rodzaje koncentracji są kontrolowane i kontrola jest zastrzeżona dla KE. Koncentracja jest rozumiana jako
zwiększenie rozmiarów przedsiębiorstw przez połączenie w jedno, to może być przypadek inkorporacji, fuzji.
Koncentracją jest również zwiększenie rozmiarów przez wyłączną lub wspólną kontrolę (przejęcie udziałów,
akwizycja) albo przez utworzenie wspólnego przedsiębiorstwa. Koncentracją są również połączenia
konglomeracyjne, koncentracje wielokrotne i na rynkach monopolistycznych.

Inkorporacja jest rozumiana jako przeniesienie całego majątku po stronie aktywów i pasywów jednego lub
kilku przedsiębiorstw, w drodze ich rozwiązania bez likwidacji na inne przedsiębiorstwo. Fuzja oznacza

28

Polityka antymonopolowa

utworzenie nowego przedsiębiorstwa, określa znaczenie, w którym kilka przedsiębiorstw przenosi cały swój
majątek po stronie aktywów i pasywów w drodze rozwiązania bez likwidacji, na przedsiębiorstwo, które
tworzy. Przejęcie kontroli – może być dokonane przez jedno lub kilka przedsiębiorstw nad jednym
przedsiębiorstwem. Oznacza możliwość wywierania wpływu na działalność organów przedsiębiorstwa. Może
nastąpić przez nabycie większości kapitału z prawem głosu, połowy kapitału z prawem głosu, nabycie
zwykłego udziału większościowego nie stanowi zasadniczo połączenia przedsiębiorstw. Wyjątek stanowi
nabycie udziałów zwanych mniejszością kwalifikowaną. To pojęcie wprowadziła KE, która uznaje, że
wystarczającą przesłanką dla przejęcia kontroli jest objęcie 39% kapitału akcyjnego z prawem głosu, jeśli
pozostałe akcje są rozproszone, gdy przedsiębiorstwo przejmujące udziały kontrolne ma istotny wpływ na
skład organów lub gdy ma reprezentację większościową w zarządzie lub innych organach spółki. Inny
przypadek przejęcia kontroli to wzajemne nabycie udziałów kapitałowych przez dwa przedsiębiorstwa. Każde
z przedsiębiorstw nabywa każdorazowo 45% udziałów. Mówi wówczas o nabyciu wspólnych praw kontroli.
Innym rodzajem koncentracji jest utworzenie wspólnego przedsiębiorstwa – joint venture – o charakterze
koncentracyjnym. To taki przypadek, kiedy przedsiębiorstwo wspólne może w sposób ciągły spełniać
wszystkie funkcje samodzielnej jednostki gospodarczej. Musi działać samodzielnie oraz dysponować
wystarczającymi zasobami ekonomicznymi do prowadzenia działalności. Zasoby to: zasoby finansowe, know-
how, licencje itp. Joint ventures o charakterze kooperacyjnym to przedsiębiorstwa, które mają częściową
zdolność do samodzielnego funkcjonowania – ich działalność podlega kontroli i ocenie art. 101 TFUE.
Koncentracje wielokrotne – przypadki, kiedy występuje ciąg powiązanych ze sobą transakcji w obrocie
papierami wartościowymi, które są przeprowadzone w stosunkowo krótkim czasie. Obejmują one działania
samodzielne z prawnego punktu widzenia, ale są powiązane ze sobą i oceniane oddzielnie, nie przekraczają
ustanowionych w rozporządzeniu progów. Również KE ocenia działania przedsiębiorstw na rynkach
monopolistycznych, gdyż koncentracje an tych rynkach przeszkadzają skutecznej koncentracji na jednolitym
rynku, gdyż eliminują presję konkurencyjną między łączącymi się oligopolistami jak i presję konkurencyjną na
zewnątrz tego połączenia. Koncentracje konglomeracyjne – są objęte kontrolą, gdyż mogą one prowadzić do
powstania lub umocnienia pozycji dominującej uczestniczących przedsiębiorstw, które prowadzą działalność
gospodarczą na sąsiadujących rynkach. Polegają one na połączeniu kiklu przedsiębiorstw, prowadzących
działalność na różnych rynkach i przedsiębiorstwa te nie były wcześniej powiązane ze sobą ani wertykalnie
ani horyzontalnie. Taka koncentracja jest zakazana, jeśli prowadzi do nadużycia dominującej pozycji na
obszarze jednolitego rynku. Po raz pierwszy koncentracje konglomeracyjne były oceniane przez sąd w 2002
roku – sprawa Tetra Lowal i Sidel. Spółka TL obejmowała dominującą pozycję na rynku syntetycznych
opakowań, a Sidel na rynku opakowań plastikowych. Utworzenie koncentracji przez dwie spółki dało
przedsiębiorstwu dominującą pozycję, ale KE nie udowodniło, ze to doprowadziło do ograniczenia
konkurencji na jednolitym rynku i z tego powodu unieważniono decyzję KE.

W przepisach rozporządzenia określa się, które nabycie udziałów nie jest koncentracją. Nie jest tak
traktowane nabycie udziałów przez banki, instytucje finansowe i spółki ubezpieczeniowe, jeśli nabycie ma
charakter tymczasowy, a jego celem jest odsprzedaż udziałów. Drugie wyłączenie dotyczy nabycia
kontrolnego pakiety akcji przez osoby publiczne na podstawie ustawodawstwa krajowego dotyczącego
likwidacji, upadłości, zaprzestania działalności, niewypłacalności, postępowania ugodowego lub
analogicznego. KE bada je, jeśli mają one wymiar wspólnotowy określony przez wielkość obrotów. Wielkość
obrotów zainteresowanych przedsiębiorstw jest podstawą do określenia wymiaru wspólnotowego. Są dwa
sposoby określania wspólnotowego wymiaru:



Pierwszy sposób polega na spełnieniu dwóch warunków – ma wymiar wspólnotowy, gdy łączny

światowy obrót wszystkich zainteresowanych przedsiębiorstw przekracza 5 mld euro oraz gdy łączny
obrót w ramach UE każdego z co najmniej dwóch zainteresowanych przedsiębiorstw przekracza 250

29

Polityka antymonopolowa

mln euro, chyba że zainteresowane przedsiębiorstwa 2/3 takiego obrotu osiąga w jednym państwie
członkowskim.



Drugi sposób polega na spełnieniu czterech warunków: łączny światowy obrót wszystkich

zainteresowanych przedsiębiorstw musi przekraczać 2,5 mld euro, w każdym z co najmniej trzech
państw członkowskich łączny globalny obrót wszystkich zainteresowanych przedsiębiorstw
przekracza 100 mln euro, każdy z co najmniej trzech państw członkowskich globalny obrót co
najmniej dwóch zainteresowanych przedsiębiorstw przekracza 25 mln euro, globalny obrót w ramach
UE każdego z przynajmniej 2 zainteresowanych przedsiębiorstw przekracza 100 mln euro, chyba że
każde z zainteresowanych przedsiębiorstw 2/3 takiego obrotu osiąga w jednym państwie
członkowskim.

Zainteresowane przedsiębiorstwa to strony porozumienia koncentracji jak również podległe im spółki, spółki
zależne, spółki, w których mają udziały kontrolne jak i spółki, których wpływają na działalność organów
przedsiębiorstwa.

Obrót obejmuje całkowity roczny dochód ze sprzedaży wszystkich zainteresowanych przedsiębiorstw
z poprzedniego roku obrachunkowego przed połączeniem. Tak ustalony dochód jest pomniejszany o podatek
obrotowy, podatek od wartości dodanej i inne podatki bezpośrednio związane z obrotem towarami.
Obejmuje się również uszczuplenia dochodów składające się z: rabatów ilościowych, stałych, bonifikat, kwot
wydanych na zaspokojenie wierzycieli w przypadku długoterminowych nieoprocentowanych lub
niskooprocentowanych wierzytelności od towarów i usług oraz zapisy kredytowe na różnice wagowe, cenowe
i ilościowe. Przy ustalaniu wielkości dochodu przedsiębiorstw uczestniczących nie uwzględnia się wszelkich
form dochodów uzyskiwanych w transakcjach ze spółkami koncernu. Uwzględnia się tę sprzedaż na terenie
UE jak i poszczególnych krajów członkowskich.

Przedsiębiorcy łączący się mają obowiązek zgłosić takie połączenie KE. Kryteria oceny KE odpowiadają tym
przyjętym w dotychczasowej praktyce stosowania dawnego artykułu 82 (102 TFUE). Bada się w takim
przypadku rozwój rzeczywistej i potencjalnej konkurencji i zachowanie tej konkurencji pomiędzy
przedsiębiorcami znajdującymi się na rynku. KE ocenia pozycję zainteresowanych przedsiębiorstw na rynku,
ich siłę ekonomiczną i finansową, wszelkie bariery dostępu na rynek prawne i inne, zmiany popytu i podaży,
rozwój postępu technicznego i ekonomicznego i czy przynosi on korzyści konsumentowi. Liczba tych
koncentracji ocenianych przez KE jest ogromna. W trakcie postępowania KE może uzależnić zgodę na
koncentrację od zbycia części przedsiębiorstwa, czy określonych części majątku lub kapitału spółki. Sprawa
połączenia Nesle i B…

Przykłady:



Spółka BMW nabyła spółkę Rover. Przedsiębiorstwo niemieckie utrzymało zgodę na produkcję

samochodów małolitrażowych. BMW dotychczas specjalizowało się w produkcji samochodów
wyższej klasy. W wyniku koncentracji połączone spółki w EOG miały łączny udział 6,6% ogólnej liczby
zarejestrowanych samochodów w danym roku. KE zezwoliła na daną koncentrację.



Negatywnie oceniła KE fuzję spółek dwóch kopalni platyny. Według KE ta fuzja prowadziłaby do

powstania duopolistycznej dominacji na światowym rynku platyny i rodu. Według szacunków
większość globalnych rezerw platyny i rodu jest kontrolowana przez 4 dostawców. Te firmy miały
90% udziałów w sprzedaży platyny i rodu. Rynki obu produktów mają cechy charakteryzujące rynek
monopolistyczny. Po stronie popytu istnieje nieelastyczny względem cen popyt na platynę i rod, co
naraża potencjalnych nabywców na różne nadużycia. Po stronie podaży istnieje wysoka koncentracja
i przejrzystość homogenicznego produktu. Przedsiębiorcy dysponują dojrzałą technologią produkcji.

30

Polityka antymonopolowa

Istnieją wysokie bariery wejścia na rynek, obejmują one koszty produkcji, wysokie koszty wydobycia
i powiązania finansowe pomiędzy producentami. Charakterystyczna była silna ekspansja jednej ze
spółek dążących do fuzji oraz rosyjska sprzedaż akcji, częściowo podyktowana potrzebami
rynkowymi. Proponowana fuzja spółek spowodowałaby wyeliminowanie jednego z producentów
z rynku i osłabienie na tym rynku konkurencji. Z tego względu KE zakazała fuzji.



Przepisy tego rozporządzenia przywidują tzw. procedurę przednotyfikacyjną, czyli przedsiębiorstwa

przedstawiają KE do wstępnej oceny porozumienie dotyczące połączenia. Takie porozumienie
przedstawiła w 2005 roku spółki w sprawie Sony. Były to trzy przedsiębiorstwa fonograficzne, które
chciały dokonać fuzji: Bertelsman AG, Sony BMG, Sony Corporation… KE dopuściła to porozumienie
do wykonania. Natomiast sąd pierwszej instancji unieważnił decyzję KE, gdyż zgoda KE na
koncentrację nie została w pełni uzasadniona i zawierała oczywisty błąd w ocenie sytuacji. KE błędnie
przedstawiła niektóre dane otrzymane od uczestników postępowania, swoich twierdzeń nie poparła
dowodami, nie wyjaśniła, dlaczego w trakcie postępowania zmieniła decyzję i wyraziła zgodę na
koncentrację. Początkowo sądziła, że fuzja ograniczy konkurencję na rynku nagrań muzycznych
i muzyki on line).



Sprawa z 2010 i dotyczy koncentracji spółki Rayanair i Aer Linqus. Rayanair chciał nabyć swojego

konkurenta, ale KE zakazała tego nabycia. Decyzja została utrzymana przez sąd. KE bardzo starannie
i dokładnie przeanalizowała konkurencyjne skutki porozumienia o połączeniu. Analiza horyzontalnych
połączeń dokonana została przez KE w oparciu o obwieszczenie wydane przez ten organ dotyczące
połączeń horyzontalnych. Podkreślono również, że KE dokonała i przedstawiła jako dowód
ekonometryczną analizę dla oceny skutków koncentracji – dodatkowy dowód obok ustaleń KE co do
sytuacji na tym rynku. Analizowano sytuację dla jednego portu lotniczego jak i również różnych
portów lotniczych. Po tym zakazie nabycia przez Ryanair konkurenta, ta ostatnia wystąpiła do KE,
żeby zobowiązała Ryanair do zbycia mniejszościowego udziału. KE odmówiła i sąd też utrzymał
decyzję KE, z tego względu, ze udział nie stanowi mniejszościowego udziału kontrolnego i KE nie jest
upoważniona do nakazania pozbycia się tego udziału.

Obwieszczenie KE w sprawie oceny połączeń horyzontalnych – zawiera wskazówki co do tego, czym kieruje
się KE w ocenie danych zachowań. W obwieszczeniu podano, że połączenia przedsiębiorstw oraz przypadki
przejęcia będą zabronione jedynie, gdy będą zwiększały siłę rynkową przedsiębiorstw w sposób wywołujący
negatywne skutki dla konsumentów. Jako negatywne skutki podano: podwyżkę cen, gorszą jakość wyrobów
i usług lub ograniczenie wyboru konsumentów. Połączenia przedsiębiorstw mogą prowadzić do znacznych
szkód w zakresie konkurencji na dwa sposoby:



Efekty nieskoordynowane – gdy koncentracja eliminuje z rynku ważne źródło konkurencji.



Efekty skoordynowane – gdy koncentracja zwiększa prawdopodobieństwo antykonkurencyjnej

koordynacji między pozostałymi przedsiębiorstwami.

KE podała też, jakie wskaźniki ilościowe są stosowane dla oceny wpływu połączenia na poziom koncentracji
rynkowej i również określiła, poniżej jakiego poziomu koncentracje nie będą przedmiotem interwencji KE. Do
pomiaru udziału przedsiębiorstwa w rynku używany jest wskaźnik HHI lub wskaźnik Herferfindahla-
Hirschemana. Jest on uznawany jako międzynarodowy instrument pomiaru koncentracji rynkowej. Oblicza
się go jako sumę kwadratów wartości indywidualnych udziałów w rynku wszystkich przedsiębiorstw
znajdujących się na rynku. Wskaźnik przyznaje proporcjonalnie większą wagę udziałom większych
przedsiębiorstw w rynku zgodnie z ich relatywnie większym znaczeniem w procesie konkurencyjnym.

31

Polityka antymonopolowa

W obwieszczeniu są wskazane okoliczności wpływające na zmniejszenie negatywnych skutków koncentracji
na konkurencję. Należą do nich: prawdopodobne wejście nowych przedsiębiorstw na rynek, na którym już
działają połączone przedsiębiorstwa, pozycja klientów na tym rynku, możliwość korzystania z alternatywnych
dostawców. Poza tym KE podkreśla, że uważnie przeanalizuje przy ocenie wpływu koncentracji na
konkurencję wszelkie dowody stron połączenia dotyczące zwiększenia efektywności, wydajności dzięki
koncentracji.

Wykład 9.

22.03.2012r.

Ochrona publiczna – pomoc państwa lub ze źródeł państwowych.

Art. 107-109, uzupełniają je liczne akty wykonawcze, które dotyczą postępowania w sprawach o udzielenie
pomocy publicznej. Są również wydane rozporządzenia dozwalające do udzielenia pomocy w określonych
warunkach oraz są wydawane dyrektywy. Szczególnie: Dyrektywa o przejrzystości stosunków finansowych
między przedsiębiorstwami a państwami członkowskimi.

Art. 107-109 TFUE nie stosuje się do pomocy państwa lub ze źródeł państwowych udzielanej przy wywozie do
krajów trzecich towarów. Drugie wyłączenie – stosowane przez państwa środków w celu obrony i ochrony
zasadniczych interesów swojego bezpieczeństwa i tych środków, które służą produkcji broni, sprzętu
wojennego.

Art. 107 TFUE dotyczy pomocy publicznej udzielonej przedsiębiorstwom – prywatnym i publicznym oraz
produkcji niektórych towarów. w ustępie pierwszym – zakaz udzielania takiej pomocy, w ust. 2 i 3
przewidziane są wyjątki od tego zakazu. Ust. 2 dotyczy automatycznie dozwolonej pomocy publicznej a 3 do
fakultatywnej pomocy. Pomoc publiczna jest zakazana, jeśli udzielana jest w jakiejkolwiek formie
przedsiębiorstwom lub produkcji określonych towarów, gdy zakłóca lub gdy grozi zakłóceniu konkurencji
i oddziałuje na handel między państwami członkowskimi. Taka pomoc jest niezgodna z rynkiem
wewnętrznym. Są zakazane takie działania państwa, które uprzywilejowują jedne podmioty
w przeciwieństwie do innych. Zakazane jest, jeżeli organ państwowy obniża przedsiębiorcy X podatki, a nie
jest, jeśli generalnie następuje obniżenie podatków dochodowych.

Pojęcie pomocy nie zostało określone w traktacie, przyjęto, że dotyczy ona szeroko pojętego subsydia –
wypłata indywidualnym przedsiębiorcom przez rząd pewnej kwoty pieniędzy, której nie towarzyszy
dostarczanie w zamian dóbr lub usług. Jest to również obniżenie opłat, albo dostarczanie dóbr lub usług
poniżej ich kosztów wytwarzania lub poniżej ich ceny rynkowej, z zamiarem osiągnięcia określonego celu.
Pomoc publiczna zawsze oddziałuje na konkurencję, zmienia ona jej warunki. W postępowaniach dotyczących
pomocy publicznej ustala się, w jakim stopniu pomoc publiczna wpływa na konkurencję. Również określa się,
jaki jest wpływ na handel wewnątrzwspólnotowy.

Formy pomocy – dotacje, tanie pożyczki, subsydia kapitałowe, państwowe gwarancje dla pożyczek
zaciągniętych w banku lub na rynku kapitałowym, koncesje podatkowe (ulgi, redukcje podatków),
dostarczanie dóbr lub usług na preferencyjnych warunkach, wynagrodzenie strat lub stosowanie środków
o równoważnym skutku, różne formy doradztwa. Może być też zakazaną pomocą publiczną nabycie akcji
spółek akcyjnych przez państwo. Również zakazane są tzw. premie od zatrudnienia. Ulgi podatkowe
najczęściej dotyczą podatków obrotowych i podatków od spółek akcyjnych – przyznawane na pewien czas.
Przykładem może być również przyspieszone rozłożenie podatku od nowych urządzeń na okres ich
amortyzacji. Środek ten pozwala przedsiębiorstwu na szybszą amortyzację majątku dla celów podatkowych
i w ten sposób odracza termin płacenia niektórych obciążeń podatkowych.

32

Polityka antymonopolowa

Nabycie akcji przez państwo. Zasadą generalną wynikającą z TFUE jest, że postanowienia jego nie ingerują
w system własności państw członkowskich. Dla ustalenia, czy nabycie udziałów jest czy nie jest zakazaną
pomocą publiczną przeprowadza się tzw. Test prywatnego/normalnego przedsiębiorcy. Bada się, czy państwo
nabywając te udziały zachowywało się jak normalny udziałowiec, czyli czy kierowało się kryteriami
komercyjnymi i bankowymi przy nabywaniu tych udziałów, czy taka ingerencja była wymagana dla
zapewnienia rozwoju przemysłu dysponującego nowymi technologiami oraz czy takie nabycie udziałów
służyło sfinansowaniu planów restrukturyzacyjnych spółki. Nabycie udziałów może być uznane za
niedozwoloną pomoc publiczną, gdy państwo zachowuje się jak władza publiczna, która popiera spółkę
z czysto partykularnych względów. Sprawa Holenderskiej Organizacji Rozwoju Regionalnego – pakiet akcji
w przedsiębiorstwie produkującym opakowania kartonowe – zakazana pomoc. KE uznała, że
przedsiębiorstwo nie mogło na rynkach kapitałowych uzyskać środków koniecznych do utrzymania się na
rynku, co wynikało z jego sytuacji finansowej. Przedsiębiorstwo potrzebowało modernizacji, na które nie
miało środków. Dodatkowo w tym sektorze istniały niewykorzystane zdolności produkcyjne i nabycie tego
pakietu akcji umożliwiło dokonanie inwestycji temu przedsiębiorstwu.

Premie od zatrudnienia – premia wypłacana za to, że będzie w danym przedsiębiorstwie utrzymane lub
zwiększone zatrudnienie. Zależy od tego, czy przyczynia się on do powstania nowych miejsc pracy czy też
służy to utrzymaniu istniejącego stanu rzeczy. Środki, które przyznawane są na utrzymanie zatrudnienia –
nielegalna pomoc publiczna, a te które służą utworzeniu nowych zawodów, nowego zatrudnienia są
dozwolone, zwłaszcza, gdy połączone są z restrukturyzacją oraz bada się, czy pozwolą one na dostosowanie
się do potrzeb międzynarodowych rynków i podziału pracy. Pomoc nastawiona na utrzymanie zatrudnienia
może przyczyniać się do przenoszenia bezrobocia z jednego państwa do drugiego.

Pomoc publiczna jako pomoc państwa lub ze źródeł państwowych. Jeśli chodzi o pojęcie państwa – mieszczą
się tu narodowe władze centralne, władze lokalne – prowincji, departamentów, autonomicznych regionów,
municypalne. Może być ta pomoc udzielana z budżetu centralnego jak również przez zdecentralizowane
jednostki – z budżetów lokalnych. Pojęcie państwa rozciąga się na organy publiczne działające w przemyśle,
rolnictwie, w sektorach zawodowych lub handlowych. Pomoc ze źródeł państwowych oznacza, że może być
to pomoc udzielana za pośrednictwem prywatnych osób w sytuacji, gdy interwencja państwa bezpośrednia
jest wykluczona. Państwa członkowskie często udzielają pomocy za pośrednictwem prywatnych podmiotów
przedsiębiorstwom lub gałęziom produkcji, w ten sposób próbują obejść system kontroli przewidziany
w traktatach. Ustalona zasada prawna uzupełniająca prawo konkurencji – wyrok prejudycjalny z 1977 roku.
Trybunał określił w nim, kiedy pomoc publiczna obejmie przyznane środki za pośrednictwem prywatnych
podmiotów. Zgodnie z przyjętą zasadą, pojecie pomocy ze źródeł państwowych obejmuje prywatne
podmioty, gdy spełnione są trzy warunki:



Podmioty te zostały powołane lub ustanowione do zarządzania taką pomocą



Podmioty te czerpią swoje fundusze z przymusowych opłat, ustanowionych przez prawo danego

kraju



Podmioty te zarządzają i rozdzielają takie fundusze zgodnie z ustawodawstwem krajowym lub gdy

zostanie udowodnione, że znajdują się pod dominującym wpływem państwa przy podejmowaniu
decyzji o rozdziale środków.

Przykład: sprawa Francji przeciwko KE. Oskarżony rząd Francji. Nałożył para fiskalną opłatę na sprzedaż
określonych produktów tekstylnych sprzedawanych we Francji, bez względu na to skąd pochodziły.
Zgromadzone środki w dyspozycji podmiotów prywatnych. Przeznaczone one były na finansowanie
programów modernizacji i restrukturyzacji przemysłu tekstylnego jak również wspólnej handlowej promocji
wytwarzanych produktów. Zostało to uznane za zakazaną pomoc publiczną.

33

Polityka antymonopolowa

Ważne jest, aby pomoc publiczna była udzielana przedsiębiorstwom. Nie jest uznawane za pomoc publiczną
środki przyznawane instytutom naukowo-badawczym, organizacjom czy innym instytucjom o tym
charakterze. Przykład: pomoc rządu włoskiego, który dofinansowywał import aparatury i zaawansowanej
technologii do Włoch. Korzystały z tego dofinansowania instytuty badawcze.

Kiedy pomoc publiczna jest dozwolona?

Przypadek automatycznie dozwolonej pomocy publicznej – zgodnie z art. 107 jest to pomoc zgodna z rynkiem
wewnętrznym i może być ona stosowana przez państwo bez wcześniejszego zatwierdzenia jej przez KE.
Natomiast pomoc fakultatywnie dozwolona wymaga zgłoszenia KE i jej aprobaty. Pomoc automatycznie
dozwolona obejmuje:



Pomoc o charakterze socjalnym przyznawana indywidualnym konsumentom bez dyskryminacji ze

względu na pochodzenie towaru. Przykład: uznano że spełnia ten warunek zakup przez państwo
pszenicy a następnie jej odsprzedaż poniżej ceny rynkowej, tak że przyczyniło się to do obniżenia
ceny chleba. Inny przykład – ulga podatkowa dla indywidualnych konsumentów nabywających
samochodów wyposażonych w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń. Wyrównanie strat
ponoszonych przez linie lotnicze, które wykonują swoje usługi na niedochodowych trasach.

Przypadek pomocy rządu brytyjskiego – szklanka mleka dla uczniów szkół, ale finansował tylko zakup
mleka brytyjskiego. Zostało to uznane za naruszenie tego artykułu.



Pomoc przyznawana w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne

nadzwyczajne wydarzenia. Może być to: trzęsienia ziemi, erupcje wulkanów, powodzie. Niemiecka
pomoc dla rybaków ponoszących straty na skutek złej pogody na wybrzeżach Grenlandii. Dodatkowo:
strajki, wojny, poważne wewnętrzne polityczne zakłócenia, nadzwyczajne wypadki na morzu lub
wypadki nawigacyjne, które powstały przypadkowo lub wywołane zostały siłą wyższą, eksplozje lub
katastrofy górnicze, szkody wywołane społecznymi lub religijnymi prześladowaniami.

Powodzie w Niemczech i Austrii w 2005 roku – szkody w infrastrukturze publicznej, przedsiębiorstwach
i gospodarstwach domowych. Programy pomocy przygotowane przez oba kraje. Pomoc ta pokrywała szkody
materialne spowodowane bezpośrednio przez powódź i maksymalna jej wysokość – 100% kosztów. Przy
udzielaniu pomocy należy uwzględnić ubezpieczenie i pokrycie szkody przez to ubezpieczenie. Pojęcie szkody
oparto na kosztach refinansowania i wartości odtworzenia. Oznacza to, ze KE nie uznaje wszystkich
poniesionych strat i utraconych zysków związanych z czasowym zakłóceniem procesów produkcji, utraty
zamówień klientów czy rynków, nie są to tzw. koszty kwalifikowane, które można rekompensować pomocą
publiczną. Ważne jest, żeby szkoda poniesiona przez przedsiębiorstwo była bezpośrednio związana
z katastrofą.

Przykład: region Włoch – Mezzogiorno – indywidualnym przedsiębiorcom rząd włoski 12 lat po trzęsieniu
ziemi udzielił pomocy, ale też takim, które nie poniosły szkód w związku z trzęsieniem ziemi.

Kwestia naprawienia szkód w rolnictwie, gdy są one skutkiem suszy lub gradu. Zjawiska te są objęte ryzykiem
prowadzenia działalności w rolnictwie i tylko wyjątkowo mogą podlegać automatycznemu zwolnieniu.



(od dnia podpisania traktatu rzymskiego) – pomoc udzielana pewnym obszarom RFN, szczególnie

dotkniętym podziałem Niemiec, tylko w zakresie niezbędnym do wyrównania strat gospodarczych
wywołanych tym podziałem. Na podstawie tego przepisu rząd Niemiec udzielał pomocy w formie
koncesji podatkowej berlińskim przedsiębiorstwom dostarczającym produkty lub usługi do RFN.
Innym przykładem pomocy były premie dla hodowców bydła w Bawarii. Przy podpisywaniu Traktatu
z Maastricht nie udało się usunąć tego postanowienia. Po zjednoczeniu rząd Niemiec udzielał pomocy

34

Polityka antymonopolowa

obszarom byłej RFN. Obecnie w TFUE jest zastrzeżenie, że po upływie 5 lat od wejścia w życie
Traktatu z Lizbony Rada na wniosek KE może przyjąć decyzję uchylającą punkt c. art. 107 ust. 2.

Fakultatywna pomoc publiczna – może ona być uznana za zgodną z jednolitym rynkiem. Decyzja należy do KE,
czy uzna dany projekt pomocy za zgodny z jednolitym rynkiem. Bada się, czy jest to w interesie UE. W ust. 3
art. 107 wymienionych 5 przypadków, kiedy pomoc może być uznana za zgodną z jednolitym rynkiem.
Odpowiadają one prowadzonym w UE politykom:



Pomoc regionalna – z art. 107 ust. 3 punkt a i c – w obu wypadkach pomoc publiczna ma służyć

rozwiązywaniu problemów regionalnych. Regiony kwalifikowane do pomocy ocenione są za pomocą
nomenklatury statystycznych jednostek terytorialnych, tzw. NUTS poziomu trzeciego. Pierwszy rodzaj
pomocy (punkt a) – pomoc przyznawana regionom o nienormalnie niskim poziomie życia i wysokim
bezrobociu oraz są to regiony wskazane w art. 349 TFUE – izolowane regiony od obszaru UE:
terytoria zamorskie Francji – Gwadelupa, Gujana Francuska, Martynika, Reunion, Saint Martin, Azory,
Madera, Wyspy Kanaryjskie – regiony, które z uwagi na oddalenie i wyspiarski charakter oraz klimat
mają trudną sytuacją gospodarczą i społeczną i dla nich może być udzielana pomoc. Pozostałe
regiony z punktu a – porównuje się sytuację tego regionu do średniej UE, czyli uzyskują pomoc
regiony, gdy PKB per capita w regionie nie przekracza 75% średniej PKB per capita UE. Drugi rodzaj
pomocy regionalnej ma ułatwić rozwój pewnych form działalności i w ten sposób rozwiązać
narodowe problemy regionalne. Sytuacja takich regionów w danym kraju jest porównywana
z położeniem innych regionów tego samego kraju. Państwa członkowskie przygotowują
i przedkładają KE listę regionów kwalifikujących się do pomocy. Ostateczną listę ustala KE.
Kwalifikacja regionu do udzielenia takiej pomocy polega na badaniu dwóch wskaźników – PKB per
capita lub wartość dodana brutto według wskaźnika kosztów, a drugi – poziom strukturalnego
bezrobocia. Pomoc może otrzymać region, w którym PKB per capita jest niższy od średniej krajowej
PKB per capita o co najmniej 15%, a stopa bezrobocia jest przynajmniej o 10% wyższa od średniej
krajowej. Ustalane są limity intensywności pomocy – od 20 do 30%. Przy przygotowywaniu listy
regionów kraje członkowskie kierują się obiektywnymi metodami i wskaźnikami. Opiera się to na
danych statystycznych z ostatnich trzech lat lub na badaniach z ostatniego roku. Pomoc nie może
przekraczać 50% ludności w krajach członkowskich objętych pierwszym rodzajem pomocy
regionalnej. W wyjątkowych wypadkach KE uwzględnia pomoc regionalną dla regionu, gdzie jest
niska gęstość zaludnienia, czyli taka która nie przekracza 12,5 osoby na km2 w regionach trzeciego
poziomu pomocy. badana jest specyfika regionu. Przyjęto zasadę, że pomoc może być udzielona
pojedynczemu regionowi kraju a nie całemu terytorium, stawki pomocy mają być zróżnicowane
w zależności od pomocy i regionu, nie można udzielać pomocy odizolowanym punktom
geograficznym, gdy nie ma ona wpływu na rozwój regionu, nie można łączyć pomocy regionalnej
z pomocą sektorową. Najczęściej akceptowana jest pomoc dla regionów, która zapewnia środki na
inwestycje początkowe, tworzy nowe miejsca pracy, jest pomocą operacyjną. Taką pomoc uzyskiwały
regiony niemal całej UE – szczególnie Francji, Holandii, Włoch, Belgii, Luksemburga, Wielkiej Brytanii
i RFN.



Pomoc na realizacji ogólnoeuropejskich projektów w granicach EOG. Bada się, czy służy to interesowi

UE. Dla realizacji tych projektów państwa mogą korzystać z pożyczek udzielanych przez EBI.
najczęściej

takie

projekty

dotyczyły

infrastruktury

drogowej,

transportu

kolejowego

i współfinansowania wspólnie prowadzonych prac badawczych i naukowych i wprowadzania ich
wyników do praktyki. Dozwolone są wszelkie projekty mające na celu ochronę środowiska – badania,
wprowadzanie w życie nowych technologii. Projekty mogą być finansowane z pożyczek uzyskanych
przez państwa członkowskie w EBI.

35

Polityka antymonopolowa

Wykład 10.

26.03.2012r.

Pomoc na utrzymanie kultury i dziedzictwa kulturowego. Najczęściej przyznawana jest na ochronę zabytków,
projekty realizowane przez muzea, różne prace konserwatorskie. Np. rząd Francji udzielił pomocy
przedsiębiorstwu, które zajmowało się realizacją niewielkich zamówień książek francuskojęzycznych. Pomoc
miała na celu utrzymanie niedochodowej działalności przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo było zobowiązane
realizować każde zamówienie pochodzące z księgarń znajdujących się poza obszarem Francji. Miały być one
realizowane niezależnie od kwoty zamówienia ani od miejsca i opłacalności. KE uznała, że pomoc została
przyznana niezgodnie z prawem, ale była zgodna ze wspólnym rynkiem, gdyż odpowiadała wskazanemu tam
celowi – wspieraniu kultury. Została uznana przez KE, gdyż nie wpływała na handel i konkurencję we
Wspólnocie.

W oparciu o art. 108 ust. 3 i 109 TFUE i 107 ust. 3. punkt e – inne kategorie pomocy publicznej mogą być
uznane za zgodne z rynkiem wewnętrznym, jeśli zostanie to określone w decyzji Rady podjętej na wniosek KE.
Obecnie obowiązuje rozporządzenie 800/2008. Dotyczy ono wyłączeń pewnej kategorii pomocy spod rygoru
art. 87 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską – obecnie 107 ust. 1 TFUE. Przepisy te
określają tzw. reguły horyzontalne dotyczące pomocy publicznej. Przepisów nie stosuje się do
przedsiębiorstw działających w sektorach:



Produkcja podstawowych produktów rolnych i wprowadzanie ich do obrotu



Rybactwo i akwakultura



Sektor węgla



Hutnictwo



Budownictwo okrętowe



Sektor włókien syntetycznych

Należą one do kategorii sektorów wrażliwych, gdzie reguły są bardziej restrykcyjne. Również wyłączona jest
działalność związana z transportem i tworzeniem sieci dystrybucji. Pomoc publiczna udzielana tym sektorom
wymaga zawsze zatwierdzenia ze strony KE. Natomiast w odniesieniu do pozostałych sektorów zezwolono na
udzielanie pomocy publicznej w kategoriach i zakresie dozwolonych w rozporządzeniu 800/2008. Nie
wymagane jest w tych przypadkach uprzednie zawiadomienie KE. pomoc, w której zezwala się na pominięcie
otrzymania zezwolenia KE: pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw, pomoc socjalna, pomoc na ochronę
środowiska, pomoc na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną, pomoc ratunkowa i na
restrukturyzację, pomoc na szkolenia, pomoc dla przedsiębiorczości kobiet.

Zasady:

1.

Wyłączenie dotyczy tylko pomocy, która ma charakter przejrzysty. Zalicza się tu: dotacje, dopłaty do

oprocentowania pożyczki udzielonej na warunkach komercyjnych, gwarancje, programy gwarancji.

2.

Kumulacja udzielonych pomocy – sumowanie pomocy niezależnie, czy pochodzi ze źródeł lokalnych,

regionalnych, krajowych czy wspólnotowych. Ogólna suma pomocy nie może przekroczyć
wskazanych w rozporządzeniu progów. Zasada ta nie dotyczy pomocy dla osób niepełnosprawnych.

36

Polityka antymonopolowa

3.

Badanie, czy występuje tzw. efekt zachęty. Oznacza on, że ma istnieć pewność, że pomoc jest

niezbędna i zachęca do rozwoju działalności lub podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska,
szkolenia pracowników, zatrudnienia pracowników.

W rozporządzeniu do już istniejących rodzajów dopuszczonej pomocy dodano pomoc dla nowoutworzonych
małych przedsiębiorstw, pomoc w uzyskaniu kapitału podwyższonego ryzyka. Jak również możliwe jest
uzyskanie pomocy przez duże przedsiębiorstwa na działalność inwestycyjną.

Pomoc ratunkowa i/lub restrukturyzacyjna – jest ona dozwolona jako mająca przeciwdziałać przenoszeniu się
zakłóceń w gospodarce z jednego kraju członkowskiego do drugiego. Pomoc ta może być przyznana
indywidualnym przedsiębiorstwom, które mają trudności w postaci gwarancji do pożyczek lub pożyczek
z normalną komercyjną stopą procentową. Kwota pomocy jest ograniczona do niezbędnego poziomu dla
przedsiębiorstwa, aby mogło się ono utrzymać na rynku. Pomoc ta jest ograniczona do krótkiego okresu (max
6 miesięcy). W tym okresie musi przygotować program naprawczy. Pomoc może wpływać niekorzystnie na
sytuację przemysłu winnych krajach członkowskich. Pomoc na restrukturyzację uzależniona jest
od przygotowania i zatwierdzenia przez KE planu restrukturyzacyjnego. Program ma zapewnić skuteczną
odbudowe zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwa i ograniczyć się do minimum potrzebnego firmie
do utrzymania się. W okresie, gdy program nie przyniósł jeszcze efektów. pomoc taka ma formę: zastrzyków
kapitałowych, umorzenia zadłużenia, pożyczek, ulg podatkowych… wymagana jest, aby ta pomoc prowadziła
do zredukowania zdolności produkcyjnej, jeśli to konieczne. Przedsiębiorstwo, któremu udzielono pomocy
musi wprowadzić i zrealizować całego programu restrukturyzacji. Jest zobowiązane do przedstawiania KE
sprawozdań z wykonania tego programu. Regułą jest, ze dozwolona jest pomoc publiczna pokrywająca
socjalne koszty restrukturyzacji, gdy pomoc ta jest zgodna z ustawodawstwem krajowym lub jest zgodna
z układem zbiorowych zawartym ze związkami zawodowymi. Koszty te to wypłata różnych form
wynagrodzenia zwalnianym pracownikom lub koszty ich przeszkolenia.

Pomoc na ochronę środowiska. Istnieje ona od lat 70-tych XX wieku. W 1974 roku została uznana za
priorytetowy cel Wspólnoty. Programy pomocy korzystające ze zwolnienia: takie, które ułatwiają adaptację
przedsiębiorstwom do nowych zobowiązań i ograniczeń związanych z eliminacją zanieczyszczeń, programy
pomocy, które umożliwiają dokonanie nowych inwestycji związanych z budową nowych zakładów w celu
eliminacji zanieczyszczeń lub wymiany procesów produkcyjnych na mniej szkodliwe dla środowiska. Również
dopuszcza się pomoc inwestycyjną, ale również pomoc na działalność informacyjną, doradczą i szkoleniową.
W wyjątkowych wypadkach może być dopuszczona pomoc operacyjna, ale tylko tymczasowa. Pomoc
inwestycyjna na ochronę środowiska ma pokrywać tzw. koszty kwalifikowane, a więc musi być ściśle
związana z celem jakim jest ochrona środowiska, może też dotyczyć kosztów wyeliminowania szkód
powstałych w środowisku w przeszłości – rekultywacji hałd lub terenów zdewastowanych. Max wielkość tej
pomocy – 15-40% ogólnych kosztów. Wysokość zależy od wielkości przedsiębiorstwa i rodzaju inwestycji.
Największa pomoc dla przedsiębiorstw dostosowujących się do nowych przepisów odnoszących się do
ochrony środowiska. Ulega zwiększaniu pomoc przeznaczona dla małych i średnich przedsiębiorstw – mogą
otrzymać dodatkową pomoc w wysokości 10%. Małe i średnie przedsiębiorstwa korzystają z preferencyjnego
traktowania przy udzielaniu pomocy publicznej. Pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw przeznaczona
jest na wsparcie materialnych i niematerialnych inwestycji, szkolenia, szerzenie wiedzy i usługi w dziedzinie
doradztwa. Materialne inwestycje to np. budowa nowego przedsiębiorstwa, rozbudowa istniejącego lub
racjonalizacja produkcji – dokonanie zasadniczych zmian w produkcji. Również jest to przejęcie
przedsiębiorstwa, które zostało zamknięte lub zostałoby zamknięte. Ustalono pułapy pomocy – max
mierzona ekwiwalentem subwencji brutto – małe przedsiębiorstwa 15%, dla średnich 7,5%. Ekwiwalent
subwencji brutto – może być też udzielana w formie maszyn, urządzeń i sprzętu o takiej wartości. Natomiast
niematerialne są to wydatki związane z przepływem technologii – licencje, know-how, nieopatentowana
wiedza techniczna. Pomoc ta polega na pokryciu części kosztów nabycia technologii (małe 15%, średnie 7,5%

37

Polityka antymonopolowa

poniesionych kosztów). Wyższe są kwoty pomocy w przypadku finansowania usług doradczych świadczonych
małym i średnim przedsiębiorstwom, szkolenia pracowników w dziedzinie zarządzania, nowych technologii,
ochrony własności intelektualnej, finansów – pomoc do 50% kosztów brutto.

Pomoc na prace badawcze, rozwojowe i innowacyjne. Dozwolone jest przyznawanie ze środków publicznych
pomocy jednostkom badawczym, szkołom publicznym i ośrodkom badawczym na prowadzenie badań.
Podmioty te zobowiązane są udostępnić przemysłowi Wspólnoty wyniki badań publicznie finansowanym.
Pomoc na prace badawcze może być zakwalifikowana jako wyjątek określony w art. 107 ust. 3 punkt b –
przedsięwzięcia realizowane we wspólnym interesie europejskim lub może być to przypadek określony w p. c
– ułatwienie rozwoju pewnych forma działalności gospodarczej lub pewnych regionów. Generalnie zezwala
się na udzielanie pomocy na badania ogólne, przemysłowe (te, które mają na celu zdobycie wiedzy
użytecznej w rozwoju danego produktu, procesu lub usługi jak i ulepszenia tych elementów), jaki
i przedkonkurencyjne (dotyczą budowy prototypu nieprzeznaczonego do użytku publicznego, objęte dużym
ryzykiem). Mogą one być finansowane przez państwo. Środki te mają służyć: zatrudnieniu osób
prowadzących takie badania, wyposażenie i stosowne przyrządy, grunty i budynki – zakup i wynajem,
doradztwo oraz pokrycie kosztów ogólnych i innych wydatków operacyjnych związanych bezpośrednio
z rezultatami badań. Maksymalne kwoty pomocy – badania ogólne – 100% poniesionych kosztów, jeśli wyniki
badań będą szeroko dostępne, można z nich skorzystać bez dyskryminacji, po cenach obowiązujących na
rynku. Pomoc na badania przemysłowe – nie może przekroczyć 50% kosztów przedsięwzięcia, a badania
przedkonkurencyjne – 25%. Kwoty te mogą ulec 10% zwiększeniu w przypadku małych i średnich
przedsiębiorstw. pomoc taka ma się przyczyniać do wzrostu gospodarczego, zwiększania konkurencyjności
i zatrudnienia. Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą uzyskać pomoc na te cele przeznaczone na: pokrycie
kosztów uzyskania i zatwierdzenia patentu i innych praw własności przemysłowej, jeśli są one wynikiem
działań w zakresie badań i rozwoju. Mogą być również finansowane prace nad technicznymi studiami
wykonalności, poprzedzające badania przemysłowe.

Stosowana jest zasada de minimis w regułach konkurencji – jest ona określona w rozporządzeniu KE z 2006
roku. Obowiązuje ona do 2013r. rozporządzenie de minimis w odniesieniu do pomocy publicznej. Nie stosuje
się jej do pomocy udzielanej sektorowi węgla, rybołówstwa i akwakultury, podmiotom zajmującym się
produkcją podstawowych produktów rolnych i przetwarzaniem i wprowadzaniem do obrotu produktów
rolnych, działalność związana z wywozem do państw trzecich i prowadzeniem sieci dystrybucji związanych
z eksportem, pomoc, która służy faworyzowaniu produktów krajowych względem produktów przywożonych,
na nabycie środków transportu jeśli chodzi o transport drogowy, gdy podmioty prowadzą działalność
związaną z towarowym transportem drogowym. Również wyłączone są pomoce udzielane podmiotom
znajdującym się w trudnej sytuacji. Kwota pomocy de minimis przyznana indywidualnemu podmiotowi
gospodarczemu nie może przekroczyć 200 tysięcy euro pieniężnego ekwiwalentu subwencji brutto w okresie
3 lat budżetowych. Kwota pomocy dla podmiotów działających w sektorze transportu drogowego nie może
przekroczyć 100 tysięcy euro pieniężnego ekwiwalentu brutto z 3 lat budżetowych. Uwzględnia się łączną
kwotę pomocy de minimis, przyznaną w ciągu bieżącego roku budżetowego oraz dwóch poprzedzających
według zasad w danym kraju. Bierze się pod uwagę pomoc przyznaną przez państwo członkowskie, nawet
gdy jest finansowana ze środków Wspólnoty.

Przepisy rozporządzenia stosuje się do pomocy de minimis o przejrzystym charakterze. Za taką pomoc uznaje
się: tę, która pozwala dokładnie obliczyć ekwiwalent pieniężny subwencji brutto bez potrzeby dokonania
oceny ryzyka. Takie dokładne obliczenie jest możliwe w odniesieniu do dotacji, subwencji na spłatę odsetek
i zwolnień podatkowych, pomoc polegająca na udzieleniu pożyczek, gdyż ekwiwalent został obliczany na
podstawie rynkowych stóp procentowych obowiązujących w chwili przyznawania pomocy. Na państwa
członkowskie został nałożony obowiązek kontrolowania pomocy de minimis. Państwo ma informować
obdarowany podmiot, że jest to pomoc de minimis, jaka jest jej wysokość i musi gromadzić dane o pomocy

38

Polityka antymonopolowa

takiego rodzaju – centralny rejestr pomocy de minimis. Na pisemny wniosek KE taki rejestr musi być
udostępniony przez państwo.

Zasada, gdy pomoc przyznawana jest na podstawie programu gwarantowanego i finansowanego z budżetu
UE za pośrednictwem EFI. Wówczas Fundusz ten sprawuje nadzór nad tą pomocą i ma takie same obowiązki
jak państwo członkowskie.

Szczególne uprawnienia jeśli chodzi o pomoc publiczną ma KE, gdyż sprawuje kontrolę na projektami takiej
pomocy i nad programami już realizowanymi oraz nad zmianami takich programów. Jeżeli program pomocy
publicznej nie korzysta z automatycznego wyłączenia, to program pomocy musi być przedstawiony przez
państwo członkowskie KE do zatwierdzenia. Przed wydaniem opinii i zezwoleniu przez KE program nie może
być realizowany – nie może być udzielana pomoc publiczna.

W praktyce uznano, że KE ma 2 miesiące czasu na podjęcie decyzji w sprawie pomocy publicznej. KE może
stwierdzić, że program jest sprzeczny, zgodny z regułami konkurencji, albo może uzależnić jego wykonanie od
dokonania pewnych zmian. Od decyzji KE przysługuje odwołanie do TSUE. KE dokonuje przeglądu
realizowanych programów pomocy publicznej, tych automatycznie dozwolonych jak i tych zatwierdzonych.
Wyniku takiej kontroli KE może wydać decyzję stwierdzającą działalność sprzeczną z regułami konkurencji.
Konsekwencją takiej decyzji (jest ona prawomocna) może być wydanie drugiej decyzji przez KE – nakazująca
państwu członkowskiemu odzyskanie udzielanej pomocy publicznej. Takie decyzje są wydawane od 1986
roku. Decyzje o odzyskaniu pomocy publicznej mogą doprowadzić przedsiębiorstwa do bankructwa lub
likwidacji – odzyskiwana jest pomoc plus odsetki. Z tego względu państwa członkowskie starają się na
podstawie przepisów krajowych nie realizować takiej decyzji KE.

Republika Federalna Niemiec – 40 spraw na rok, Hiszpania – 20. KE powołała specjalną jednostkę w Dyrekcji
Generalnej, która zajmuje się odzyskiwaniem pomocy publicznej uznanej na nielegalną. Przykład: pomoc
udzielona przez rząd Grecji spółdzielniom mleczarskim. Zgłosił ją KE, odczekał 2 miesiące i udzielił pomocy.
uznano ją za nielegalną, ponieważ rząd nie poinformował KE o wypłaceniu pomocy.

Pomoc istniejąca w nowych państwach członkowskich – te po 2004 roku. Traktat akcesyjny stanowi, że od
daty przystąpienia środki pomocy wymienione w tym traktacie należy traktować jako istniejącą pomoc
w rozumieniu art. 108 ust. 1 TFUE. Jest ot pomoc, która podlega nadzorowi KE – może ona oceniać, czy jest
to program legalny czy nielegalny. Dotyczy to pomocy wprowadzonej przed 10 grudnia 1994 roku. Środki
pomocy, które zamieszczone są w traktacie akcesyjnym, które przed przystąpieniem były oceniane przez
krajowe organy i zostały uznane za zgodne z acquis communataire oraz w stosunku do których KE nie wniosła
zastrzeżeń. Jest to tzw. mechanizm przejściowy. Zgodnie z procedurą mechanizmu przejściowego nowe
państwa mogły zgłosić środki pomocy między początkiem 2003 a datą przystąpienia.

Wykład 11.

29.03.2012r.

PRZEDSIĘBIORSTWA PUBLICZNE I USŁUGI ŚWIADCZONE W OGÓLNYM INTERESIE GOSPODARCZYM,
LIBERALIZACJA TZW. SEKTORÓW REGULOWANYCH

Pojęcie przedsiębiorstwo publiczne zawarte jest w art. 106 TFUE. Tam znajdujemy 2 kategorie
przedsiębiorstw publicznych (jednostka, która aktywnie uczestniczy w gospodarce i na którą generalny wpływ
ma państwo, typ własności nie ma znaczenia dla uznania, że jest to przedsiębiorstwo publiczne):



Przedsiębiorstwa, które wyposażone zostały przez państwa w specjalne lub wyłączne prawa; należą

tu te przedsiębiorstwa publiczne, które można zakwalifikować jako państwową jednostkę

39

Polityka antymonopolowa

organizacyjną, nawet zintegrowaną z administracją publiczną. Ważne jest to, że jest to
przedsiębiorstwo ściśle związane z państwem. Ta państwowa jednostka organizacyjna musi być
organizacyjnie, ale niekoniecznie prawnie, samodzielna oraz prowadzić działalność gospodarczą
o charakterze przemysłowym lub handlowym. Przykłady: wszelkie osoby prawne prawa publicznego,
przedsiębiorstwa i agendy państwowe, podległe państwu organy. Nie mieszczą się w tym pojęciu
jednostki, które realizują ściśle rozumiane funkcje władzy publicznej, albo cele które pozbawione są
wymiaru ekonomicznego, pełnią funkcje społeczne, charytatywne. Takie jednostki nie są oceniane
z punktu widzenia prawa antymonopolowego wspólnotowego. Np.: publiczne zakłady ubezpieczeń
społecznych, organizacja międzynarodowa, która nie została uznana za przedsiębiorstwo publiczne
(była uprawniona do ustalania i pobierania opłat na użytkowników żeglugi powietrznej) – działalność
jej uznano za typową działalność władzy publicznej w zakresie kontroli nad przestrzenią powietrzną.
Natomiast pozostałe państwowe jednostki organizacyjne, które zajmują się działalnością publiczną są
uznawane za przedsiębiorstwa publiczne.



Przedsiębiorstwa, którym państwo przyznało specjalne lub wyłączne prawa. Przedsiębiorstwo,

którym przyznano prawa wyłączne są podmiotami, które zajmują pozycję monopolistyczną na rynku.
Do takich przedsiębiorstw w przeszłości należały przedsiębiorstwa, którym przyznano prawo do
świadczenia usług komunikacyjnych na terenie danego kraju, obecnie mogą to też być publiczne
zakłady pogrzebowe, które świadczą tego typu usługi w danym regionie. Często jest to przyznanie
przedsiębiorstwu wyłącznego prawa do zarządzania portami rzecznymi, inny przykład przyznania
prawa wyłącznego – podmiot, który zajmował się zbieraniem i odprowadzaniem ścieków
i zanieczyszczeń olejowych. W niektórych krajach dotyczyło to też świadczenia usług pocztowych.
Prawa specjalne mogą być przyznane ograniczonej liczbie przedsiębiorstw na danym terytorium.
Uzyskanie takich praw przez przedsiębiorstwo może przyczyniać się do powstania dwóch
odmiennych sytuacji: 1) państwo dokonuje wyboru dwóch lub więcej przedsiębiorstw, którym
powierza daną działalność na podstawie kryteriów innych niż obiektywne, proporcjonalne
i niedyskryminujące. W ten sposób ograniczona zostaje liczba działających na danym rynku
podmiotów. 2) określone przedsiębiorstwo lub przedsiębiorstwa otrzymują prawne lub
administracyjne korzyści, które wpływają na sposób świadczenia przez nie usług. Wpływa to również
na możliwość świadczenia tych usług przez inne podmioty. Wówczas mamy do czynienia
z praktycznie nieograniczoną potencjalną konkurencją, z tym że z uwagi na udzielone niektórym
przedsiębiorstwom korzyści inne przedsiębiorstwa nie będą zainteresowane wejściem na ten rynek
lub działaniem na nim w mniej sprzyjających dla nich warunkach. W przypadku przedsiębiorstw
publicznych i tych, którym zostały przyznane specjalne lub wyłączne prawa, nie mogą być przez
państwa członkowskie stosowane środki sprzeczne z regułami konkurencji, poza tym korzystaniem ze
szczególnego statusu nie może stanowić zagrożenia dal funkcjonowania jednolitego rynku. Władze
krajów członkowskich są zobowiązane podporządkować te podmioty zasadom konkurencji. Nie
powinny utrzymywać i stosować środków sprzecznych z regułami traktatowymi. Niedopuszczalne jest
również wykorzystywanie zwierzchnictwa lub związków z tymi przedsiębiorstwami przez państwo
albo wywieranie na te podmioty wpływu, tak że podejmą się one działań sprzecznych z regułami
konkurencji. Może to dotyczyć zarówno reguł dotyczących zakazanych porozumień, nadużywania
pozycji dominującej na rynku, korzystania z pomocy publicznej sprzecznej z reguły konkurencji.

Z orzecznictwa TSUE wynika, że wyposażenie przez panstwo w specjalne lub wyłączne prawa prowadzi do
wykorzystywania ich w sposób sprzeczny z regułami konkurencji. Najczęściej są to przypadki narzucania
nieuzasadnionych cen, niskiej jakości świadczeń albo uzyskiwanie i nadużywanie dominującej pozycji na
rynku. Samo działanie państwa może prowadzić do działań sprzecznych z regułami konkurencji –
wprowadzenie przepisów prawnych, w których władze publiczne zmierzają do utrudnienia dostępu na dany

40

Polityka antymonopolowa

rynek lub umocnienia istniejącego monopolu pocztowego (rząd Holandii). Innym przykładem jest sprawa
dotycząca wyłączności zarządzania portem rzecznym – odmowa do korzystania ze sprzętu portowego
niektórym podmiotom.

Za nielegalne zostało uznane przez TS ustanowienie przez państwo monopolu, który nie był w stanie
zaspokoić potrzeb rynku. I takie przypadki dotyczą: działania rządu włoskiego, który przyznał wyłączność na
obsługę portową wybranym przedsiębiorstwom w porcie Genua; przypadek Francji – pogrzeby uznano za
sferę uprawnień władz samorządowych i w niektórych gminach tamtejsze władze same udzielały tego typu
usługi a inne zlecały to przedsiębiorstwom prywatnym – doszło do wzrostu poziomu cen. Podkreślono, że
naruszeniem reguł konkurencji jest przyznanie wyłączności organizowania pogrzebów tylko gminom.

Uznano również, że działalność przedsiębiorstw publicznych i tych, którym przyznano wyłączne lub specjalne
prawa, nie może krępować swobody przedsiębiorczości i przepływu usług, kapitału i ludzi. Art. 31 – przepisy
odnoszące się do ograniczeń ilościowych w swobodzie przepływu towarów. państwa członkowskie zostały
zobowiązane do tego, aby tak zreorganizować państwowe monopole o charakterze państwowym, żeby
zniesiona została wszelka dyskryminacja. Przez te monopole rozumie się działalność wszelkich podmiotów, za
pośrednictwem których państwo w sposób prawny lub praktyczny, pośrednio lub bezpośrednio, kontroluje
lub wpływa na obrót miedzy państwami członkowskimi. Prawo wspólnotowe nie wymagało likwidacji takich
monopoli. Ale jedynie miały dostosować się do zasad rynkowych, tak aby została zlikwidowana
dyskryminacja.

Przykład: monopol octowy, we Francji istniał monopol prochu i produkcji materiałów wybuchowych, w wielu
krajach monopol alkoholowy, tytoniowy, na paliwa i produkty naftowe.

Sprawa Szwecji – rygorystyczne zasady dystrybucji alkoholu. Miały one zapobiegać szkodliwym społecznie
i zdrowotnych skutków spożywania alkoholu. Powołana została państwowa spółka, którą ustanowiono
ustawowym monopolistom w handlu detalicznym mocnymi alkoholami i spółka ta była jedynym legalnym
odbiorcom alkoholu. Wprowadzono równocześnie system płatnych licencji na produkcję i handel hurtowy
alkoholem bez otrzymania takiej licencji nie można było dokonywać importu i obrotu alkoholem. Posiadacze
licencji byli jedynymi uprawnionymi dostawcami alkoholu dla spółki państwowej. Wprowadzono również
system wstępnej selekcji alkoholu – ustalano, jakie rodzaje alkoholu mają być doprowadzane do obrotu.
Spółka handlowa była zobowiązana do uruchomienia systemu dystrybucji na terenie całego kraju. W każdej
gminie miał istnieć jeden ruchomy punkt sprzedaży alkoholu. Spółka miała zapewnić dochód dla rządu ze
sprzedaży alkoholu. TS stwierdził, że monopol stanowi faktyczną barierę w imporcie. Selekcja sprzyja
preferowaniu towarów krajowych, licencje ograniczają swobodę przepływu towarów. TS dopuścił możliwość
wprowadzania takich ograniczeń w handlu alkoholem, jako podyktowanych względami zachowania zdrowia
i życia ludzi. Z tego powodu ograniczenia ilościowe mogą być wprowadzane. Selekcja produktów
alkoholowych była konsultowana z organizacjami producentów, konsumentów, importerów. Dopuszczane
były do dystrybucji rzadkie alkohole, które wymagały specjalnego zamówienia. Za sprzeczny z prawem
wspólnotowym został uznany system licencji – preferowani byli krajowi producenci.

Art. 106 ust. 2 – przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami w ogólnym interesie gospodarczym
oraz przedsiębiorstwa mające charakter monopolu skarbowego. W odniesieniu do tych przedsiębiorstw
reguły konkurencji stosowane są w ograniczonym zakresie. Usługi świadczone w ogólnym interesie
gospodarczym obejmują usługi rynkowe jak i nierynkowe. Usługi o charakterze nierynkowym klasyfikowane
są przez państwo i za takie uważane są te, które służą interesowi ogólnemu i które są poddane szczególnemu
obowiązkowi służby publicznej. Do takiej kategorii zaliczono energetykę, transport, telekomunikację, pocztę
i media elektroniczne w niektórych krajach. Państwa członkowskie mają pewną swobodę w określeniu, co
uznają za usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym. Z tym że kontrolę nad tym sprawują KE i TS.

41

Polityka antymonopolowa

To przyznanie pewnej swobody wynika ze zróżnicowanego poziomu rozwoju krajów członkowskich
i odmiennego pojmowania roli państwa w gospodarce. Przedsiębiorstwa z monopolem skarbowym to
przedsiębiorstwa z monopolem spirytusowym lub tytoniowym i prowadzą działalność handlową na rzecz
państwa. Celem ich działania jest zapewnienie dochodu państwu. Prowadzą one działalność za pewną opłatą,
ale w ocenie organów UE uważa się, że monopole skarbowe powinny zanikać.

Przedsiębiorstwa świadczące usługi uznane za świadczone w ogólnym interesie gospodarczym:



Kasy chorych



Urzędy pośrednictwa pracy działające w ramach przepisów o zatrudnieniu



Przedsiębiorstwa, którym powierzono zarządzanie monopolem telekomunikacyjnym



Dostawcy energii elektrycznej



Linie lotnicze, które zostały zobowiązane do utrzymywania połączeń na trasach niedochodowych

z uwagi na potrzeby ogólne

Stwierdzono, że usługi pełnią istotną rolę w popieraniu społecznej i terytorialnej spójności, zapewniają
wykonanie usług, które mają być dostępne nieograniczonej liczbie osób. Z tego względu w odniesieniu do
świadczenia tych usług ogranicza się stosowanie zasad konkurencji. Ograniczenie konkurencji jest
usprawiedliwione, jeśli przemawia za tym kryterium użyteczności i niezbędności publicznej takiej usługi,
której ze względu na znaczne nakłady nie da się świadczyć inaczej. Przykład: poczta lub firma transportowa,
która aby była zdolna do działania na terenie całego kraju i na niedochodowych obszarach, powinna mieć
zagwarantowany pewien zakres monopolu. Pełne otwarcie rynku spowodowałoby że operatorzy komercyjni
zdominowaliby działalność na bardziej dochodowych obszarach. (?)

Dopuszczanie odstępstwa od reguł konkurencji dla świadczenia tych usług – uzasadnione jedynie
w przypadku całkowitej niemożliwości wykonania zadań przypisanych takim usługom w inny sposób.
Szczególna misja przedsiębiorstwa uzasadnia niestosowanie zasad wspólnotowych, gdy w inny sposób nie
może ono spełnić powierzonych zadań. Natomiast gdy istnieją techniczne lub gospodarcze środki do
wypełnienia tych zadań lub gdy działalność jest częściowo deficytowa, ale pozwala na samodzielne
przetrwanie przedsiębiorstwu, to szczególnego uprzywilejowania nie można stanowić. Musi być spełniona
zasada absolutnej konieczności i proporcjonalności, tzn. zastosowane środki musza być absolutnie konieczne
dla osiągnięcia celu, a co więcej celów tych nie można osiągnąć w inny sposób. Korzystanie ze szczególnych
uprawnień nie może służyć osiąganiu nieuzasadnionych zysków. Ma pokrywać czy rekompensować
poniesione straty. Poza tym posiadany monopol nie może mieć charakteru monopolu czystego.
Przedsiębiorstwa świadczące takie usługi powinny każdorazowo wykazać się istnieniem szczególnej
użyteczności usprawiedliwiającej posiadane uprawnienia i wyjątkowy charakter tej użyteczności ma
usprawiedliwiać koncesjonowanie tej działalności. Państwo może powierzyć świadczenie takich usług
w drodze aktu administracyjnego lub normatywnego. Stanowi to formalny warunek dla uzyskania statusu
uwalniającego spod reguł konkurencji. Przyznanie takiego uprawnienia nakłada również na podmiot pewne
obowiązki: zapewnienie ciągłości i powszechnej dostępności świadczonych usług, odpowiadających
zapotrzebowaniem konsumentów na danym terytorium, stosować ma jednakowe stawki i warunki co do
ilości i jakości usług.

KE, Rada i Rada UE w szeregu dokumentów określiły zasady polityki stosowane w odniesieniu do tych usług.
Od roku 2000. Zgodnie z tymi ustaleniami, polityka względem usług świadczonych w ogólnym interesie
gospodarczym rządzi się następującymi zasadami:

42

Polityka antymonopolowa



Zasada neutralności – dotyczy ona swobody wyboru państw członkowskich, które mogą powierzyć

śwadczenie takich usług przedsiębiorstwu prywatnemu lub państwowemu.



Zasada swobody definiowania – wiąże się z tym, co uznają państwa członkowskie za usługi

świadczone w ogólnym interesie gospodarczym. Nie oznacza to jednak dowolności.



Zasada proporcjonalności – wymaga ona, aby środki użyte w celu realizacji powierzonych misji

w ogólnym interesie gospodarczym nie dołożyły zakłóceń w handlu. Dopuszcza się jednak pewne
ograniczenia konkurencji i handlu przy świadczeniu tych usług.

Usługa w ogólnym interesie gospodarczym nazywana jest też usługą powszechną. Ma ona być określonej
jakości, dostępna przy uwzględnieniu warunków krajowych wszystkim odbiorcom po przystępnej cenie,
wymagana jest ciągłość i efektywność świadczenia tych usług. Takimi usługami są: telekomunikacja, poczta,
energetyka, radio i telewizja, wodociągi i kanalizacja.

W odniesieniu do przedsiębiorstw publicznych i relacji z państwami członkowskimi, przyznane zostały
specjalne uprawnienia KE: może kierować wiążące dyrektywy i decyzje jak i wszczynać postępowanie
przeciwko przedsiębiorstwom łamiącym reguły konkurencji. KE wydaje dyrektywy – w sprawie przejrzystości
stosunków finansowych miedzy przedsiębiorstwami publicznymi a prywatnymi a także wewnątrz określonych
przedsiębiorstw. Zapewnienie przejrzystości stosunków finansowych uznano za niezbędne z uwagi na to, że
udzielane przez państwa członkowskie środki przedsiębiorstwom publicznym mogą stanowić sprzeczną
z prawem pomoc publiczną. Dyrektywa dotyczy władz państwowych i terytorialnych państw członkowskich
oraz przedsiębiorstw publicznych wymienionych w art. 106.

Stosunki finansowe objęte przejrzystością: odnosi się do funduszy udostępnianych przez organy publiczne lub
za pośrednictwem władz publicznych lub instytucji finansowych. Są one dzielone na transfery czynne (wkłady
kapitałowe, dotacje, przejęcie strat, pożyczki przyznane na warunkach preferencyjnych) oraz na transfery
bierne (nieodebranie korzyści, niedochodzenie wierzytelności, rezygnacja z wynagrodzenia za korzystanie
z funduszy) i kompensacja ciężarów finansowych nakładanych przez władze publiczne na przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwa publiczne mają prowadzić odrębne księgi odzwierciedlające strukturę finansową
i organizacyjną przedsiębiorstwa. Mają być ujawnione dochody i koszty związane z różnymi rodzajami
działalności oraz metody przypisywania i rozliczania dochodów i kosztów związane z działalnością. Takie
dokumenty mają być udostępniane na żądanie KE i przechowywane przez okres 5 lat. Mają one być
prowadzone zgodnie z zasadą księgowości kosztowej. W dyrektywie określone jest również, jakie stosunki
finansowe są wyłączone spod jej działania: relacje finansowe między organami publicznymi
a przedsiębiorstwami publicznymi świadczącymi usługi publiczne, które nie wpływają w istotny sposób na
handel między państwami członkowskimi oraz relacje między organami publicznymi a publicznymi
instytucjami kredytowymi, bankami, przechowującymi wpływy władz publicznych. Trzecie miedzy organami
publicznymi a przedsiębiorstwem publicznym, którym przyznano specjalne lub wyłączne prawo, których
obroty nie przekroczyły 40 mln euro w ciągu 2 lat poprzedzających przekazania do ich dyspozycji funduszy
publicznych a 800 mln euro dla publicznych instytucji kredytowe. Ostatnie wyłącznie dotyczy relacji między
organami publicznymi a przedsiębiorstwami, którym zostało powierzone świadczenie usług w o i g. to
wyłączenie – otrzymana przez takie przedsiębiorstwo rekompensata za dany okres została udzielona
i ustalona w wyniku zastosowania otwartych, przejrzystych i niedyskryminacyjnych procedur.

Oprócz tej dyrektywy istnieje druga kategoria dyrektyw, związana z liberalizacją określonych rynków.

Wykład 12.

3.04.2012r.

43

Polityka antymonopolowa

Decyzja KE dotycząca warunków przyznawania rekompensaty przedsiębiorstwom z tytułu świadczenia przez
nie usług użyteczności publicznej – usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym. Rekompensata
taka musi być zgodna z przepisami dotyczącymi pomocy publicznej i aby była przyznana bez zgłoszenia KE
wymaga się spełnienia określonych warunków:



Przedsiębiorstwo musi mieć mandat usługi użyteczności publicznej – wynika to z przepisów prawa

albo z decyzji upoważnionego organu.



Rekompensata nie może być nadmiernie wygórowana.



Przedsiębiorstwo, któremu przyznana jest rekompensata musi prowadzić działalność gospodarczą.

Tę decyzję KE stosuje się do rekompensaty w wysokości mniejszej niż 30 mln euro w skali roku, pod
warunkiem że roczne obroty beneficjentów nie przekraczają 100 mln euro. Jeżeli nie są spełnione te warunki
to taka rekompensata musi być zgłoszona KE. w tej decyzji przyjęto, że zwolnione są z obowiązku zgłoszenia
rekompensaty przyznawane szpitalom i domom opieki społecznej z tytułu usług świadczonych w ogólnym
interesie gospodarczym, bez względu na kwotę. Przy czym rekompensata ta musi być przeznaczona na
prowadzenie szpitala lub inwestycję w nieruchomość przewidzianą na dom opieki społecznej. Konieczne jest
dokładne określenie celu usługi użyteczności publicznej, aby nie podlegać obowiązkowi zgłoszenia KE.

LIBERALIZACJA PEWNYCH SEKTORÓW GOSPODARKI

Nałożony na KE obowiązek liberalizacji sektorów regulowanych. Objęto nią następujące rynki:
telekomunikacji, komunikacji satelitarnej, energii elektrycznej i gazu, usług pocztowych i transportu. Tempo
i zakres liberalizacji poszczególnych sektorów zależy od krajowych polityk społeczno-gospodarczych.
Świadczenie usług w tych sektorach jest różnie traktowane w krajach członkowskich. Np. Holandia uznaje, że
dystrybucja wody wymaga narodowego monopolu, natomiast dopuszcza liberalizację usług pocztowych.
Natomiast we Francji zezwala się na dystrybucję wody podmiotom prywatnym, ale powinna istnieć
narodowa dystrybucja energii, poczty i kolei. Liberalizację tych sektorów rozpoczęto w latach 90-tych.
Komunikacja, energia elektryczna i gaz na początek. Dołączono później rynek usług pocztowych. Najdalej
posunięta w telekomunikacji i energetyce. W przebiegu liberalizacją są okresy wzmożonej działalności
i osłabnięcia na zmianę.

Telekomunikacja – cel: zapewnienie rozwoju tych usług w warunkach konkurencji i jednoczesnej realizacji
strategii lizbońskiej. Pierwsza dyrektywa liberalizacji telekomunikacji dotyczyła też komunikacji komórkowej,
telewizji kablowej, komunikacji osobistej. Dyrektywa zobowiązała państwa członkowskie do wprowadzenia
pełnej konkurencji oraz uchwalenia pełnych i wyłącznych praw zakresie usług telekomunikacyjnych. Określiła
również zakres powszechnej usługi telekomunikacji. Oznacza to, dostęp każdego klienta po przystępnej cenie
do sieci, usług telefonicznych a w tym połączeń faksowych, filtrowania danych z szybkością umożliwiającą
dostęp do usług informacyjnych. Uwzględniono uregulowania dotyczące mediów i technologii informacyjnej.
Rok przełomowy – 2002 rok – zostały stworzone podstawy prawne społeczeństwa informacyjnego. W kolejno
wydanych dyrektywach przewidywano: wprowadzenie warunków dla pełnej konkurencji na tzw. rynkach
elektronicznych sieci informacyjnych i usług. Kolejne dotyczyły dostępu i połączeń wzajemnych
elektronicznych sieci informacyjnych i urządzeń towarzyszących. Również dotyczyły licencjonowania
elektronicznych sieciach informacyjnych i usługach. Wprowadzono pojęcie usług uniwersalnych i praw
użytkowników elektronicznych sieci informacyjnych i usług. Usługa uniwersalna wyznacza pewien minimalny
zakres świadczeń gwarantowanych normatywnie wszystkim ostatecznym użytkownikom bez względu na
położenie geograficzne. Usługi takie mają być dostępne na całym obszarze jednolitego rynku. Jest on na
żądanie i po przystępnej cenie, za pośrednictwem publicznej sieci stacjonarnej i musi być zachowana jakość
i ciągłość tych usług. Przystępna cena – ma wynikać z taryfy urzędowej zatwierdzonej na poziomie krajowym.

44

Polityka antymonopolowa

Poziom tej ceny nie ma zapewniać wysokiej zyskowności, ma być dostosowany do poziomu dochodów
konsumentów. Usługi uniwersalne obejmują w szczególności: połączenia telefoniczne, łącznie
z międzynarodowymi, faksowymi, transmisją danych i dostępem do Internetu. Konsument ma prawo do
dokładnych informacji na temat kosztów tych usług, kontroli za pomocą bilingu oraz blokowania numeru.
Ochrona konsumenta polega też na ograniczeniu minimalnej zawartości umów z operatorem, dostępności
danych dotyczących taryf i zakresu świadczeń. Niedopuszczalne jest obciążanie konsumenta opłatami
za usługi, które nie są niezbędne do korzystania z sieci oraz pozbawianie możliwości dostępu do usług
w przypadkach innych niż zaleganie z płatnością rachunku, która nie jest wywołana sporem o wysokość tych
rachunków. Przewidziano również powszechny dostęp do płatnych automatów telefonicznych o określonym
nasyceniu geograficznym. Ogólnoeuropejski numer alarmowy 112 i specjalne ułatwienia do korzystania
z usług przez osoby niepełnosprawne. Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do czuwania nad
jakością świadczonych usług i dostępnością, zwalczania nadużyć na rynku, zwłaszcza przez operatorów
dominujących (prawo zachowania numeru w przypadku zmiany operatora).

Liberalizacja rynku elektryczności i gazu. Wydane zostały dyrektywy, które stawiały sobie za cel zwiększenie
przejrzystości cen gazu i energii elektrycznej dla przemysłu i indywidualnych odbiorców, kwestia przesyłu
energii elektrycznej przez sieci wysokiego napięcia. Liberalizację rozpoczęto od administracyjnego
rozdzielenia od siebie produkcji, przesyłu, dystrybucji i dostaw gazu i energii elektrycznej, zobowiązano
właścicieli sieci do udostępniania jej podmiotom trzecim za odpowiednim wynagrodzeniem. Dyrektywy
liberalizujące te dwa rynki stawiały sobie również za cel eliminowanie pozycji dominującej, rozwijanie
połączeń między systemami narodowymi w krajach członkowskich. Chciano również nasilić konkurencję
i handel energią elektryczną w obrębie jednolitego rynku. Od 2003 roku wydawane są dyrektywy, które
określają zasady funkcjonowania wewnętrznego rynku energii. Uregulowano tworzenie transeuropejskiego
rynku energii oraz warunki dostępu do sieci przesyłowej. Zmiany podyktowane były konsolidacją
europejskiego rynku energii oraz potrzebą przyspieszenia liberalizacji handlu energią elektryczną na
jednolitym rynku. Założenia:



Zapewnienie dostępu do sieci przesyłowych i wyboru dostawcy energii



Rozdzielenie poszczególnych dziedzin działalności



Zobowiązanie do świadczenia usług publicznych, które oznacza możliwość zakupu przez

indywidualnych odbiorców i przedsiębiorstwa energii elektrycznej



Możliwość przesyłu tej energii za rozsądną, łatwą do porównania, przejrzystą cenę.

Przewidziano również, ze kraje członkowskie powołają organ, niezależny urząd regulacyjny, który odpowiada
za kontrolowanie i zapewnienie podobnych warunków działania dla wszystkich uczestników rynku oraz
wprowadzenie efektywnych i przejrzystych zasad wymiany transgranicznej.

Zwraca się uwagę, ze ma miejsce w krajach członkowskich znaczna koncentracja w sektorze wytwarzania
energii elektrycznej i zróżnicowanie taryf opłat. Poza tym stosowane są środki protekcji w postaci pomocy
publicznej, wewnętrznych przepisów utrudniających swobodę działania zagranicznym inwestorom.
Największa koncentracja jeśli chodzi o wytwarzanie energii – Grecja, Irlandia, Francja, Belgia, Dania, Szwecja,
Malta, Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa. Najniższy stopień koncentracji – Wielka Brytania, Polska. w odniesieniu do
sektora energetyki i gazu KE przeprowadza okresowe badania sektorowe. Wykazują one, że liberalizacja
i integracja rynkowa następuje w tych dwóch dziedzinach powoli. Nie został obniżony wysoki stopień
koncentracji. Poza tym obserwuje się znaczny wzrost cen. Brak jest konkurencyjnych ofert dostawców.
Występuje zjawisko wertykalnego wykluczenia z rynku – wysoki stopień wertykalnej integracji widoczny jest

45

Polityka antymonopolowa

w niedostatecznej działalności sieci dystrybucji i dostaw, jak również w braku transgranicznej integracji
i konkurencji oraz w braku przejrzystości.

Najczęściej spotykanym naruszeniem konkurencji w tych sektorach jest nadużycie dominującej pozycji,
kontrola importu gazu, długoterminowe umowy o dostawę gazu, manipulacje cenowe na rynku energii
(Włochy, Hiszpania, Francja). Trudności w otwarciu rynku gazu wynikają z istnienia długoterminowych umów
dostaw gazu. Umowy takie zawarte są między tradycyjnymi dostawcami a przedsiębiorstwami
dystrybucyjnymi oraz użytkownikami przemysłowymi i handlowymi z drugiej strony. Zawieranie takich umów
jest uzasadnione dużym efektem skali wywołanym między innymi wysokimi kosztami, które maleją wraz ze
wzrostem objętości dostarczanego gazu. Może to utrudnić działanie i dostęp do tego rynku alternatywnym
dostawcom. KE przy udziale krajowych organów ochrony konkurencji prowadzi konsultacje z dystrybutorami
w celu otwarcia tych rynków.

Przykład. W 2005 roku zostały usunięte ograniczenia terytorialne wynikające z umów o dostawę gazu
zawartych przez Gazprom z kilkoma ważnymi dystrybutorami we Włoszech, Austrii, Francji, RFN i Holandii.
Ograniczenia te uniemożliwiały importerom wysyłanie gazu do innych krajów członkowskich.

KOMISJA JAKO ORGAN ZAJMUJĄCY SIĘ OCHRONĄ KONKURENCJI NA OBSZARZE UE

Organ ten ma szczególne uprawnienia – wykonawcze oraz inicjatywę legislacyjną. W KE wyodrębniona jest
Dyrekcja Generalna do Spraw Konkurencji. Do niedawna były jednostki zajmujące się poszczególnymi
naruszeniami. W tej chwili pojawił się podział sektorowy.

Na czele tej dyrekcji stoi Dyrektor Generalny wraz z zespołem ekonomistów. W tym zespole są doradcy do
spraw antytrustowych, koncentracji i pomocy publicznej. Ten zespół jest bezpośrednio podległy Dyrektorowi
Generalnemu, składa się z 10 członków (doktor nauk ekonomicznych z zakresu ekonomii przemysłowej). Jego
głównym zadaniem jest doradztwo metodologiczne z zakresu ekonomii i ekonometrii w stosowaniu reguł
konkurencji. Drugim zadaniem jest ogólne doradztwo w indywidualnych sprawach dotyczących konkurencji.
Trzecim zadaniem jest szczegółowe doradztwo w najważniejszych sprawach, gdzie występują złożone
zagadnienia ekonomiczne. Z praktyki wynika, że Zespół ten najczęściej zajmuje się połączeniami
przedsiębiorstw, nadużyciami dominującej pozycji i pomocą publiczną. Nie istniał on od początku istnienia DG
– po czasie uznano, że konieczne jest istnienie stałego zespołu.

Po Dyrektorze Generalnym i Zespole Ekonomistów są Wicedyrektorzy Generalni w liczbie 3 osób – do spraw
antytrustowych, koncentracji i pomocy publicznej. Następnie 5 dyrektorów, którym podporządkowane są
sprawy z zakresu ochrony konkurencji według sektorów: energii i środowiska; informacja, komunikacja
i media, sektor finansowy (wyodrębniono zespół zajmujący się kryzysem finansowym); sektor podstawowych
przemysłów, produkcji i rolnictwa; transport, poczta i inne usługi. Kolejną jednostką jest Zespół z Dyrektorem
zajmujący się rejestracją spraw i zasobami – administrowaniem. Ostatnim elementem jest Dyrektor
z Zespołem zajmujący się polityką i strategią Dyrekcji wobec naruszeń.

KE corocznie sporządza sprawozdanie ze swej działalności z zakresu ochrony konkurencji – przedstawiane
Parlamentowi i Radzie.

KE uprawniona jest do:



Wszczynania spraw o ochronę konkurencji z urzędu lub na skutek skargi złożonej przez państwo

członkowskie, osobę fizyczną lub prawną, mającą w tym interes prawny. Wniosek ten musi być
uzasadniony i wskazane muszą być dowody. KE prowadzi postępowanie dowodowe i w ramach niego
przedsiębiorstwa, państwa członkowskie zobowiązane są udostępnić dokumenty księgowe,
finansowe związane z ich działalnością; umożliwić przeszukanie przedsiębiorstwa (rozporządzenie

46

Polityka antymonopolowa

1/2003 – prawo dokonania przeszukania w mieszkaniach zarządu przedsiębiorstwa, jeśli mogą
znajdować się tam materiały dotyczące działalności przedsiębiorstwa). Funkcjonariusze KE mogą
przesłuchiwać pracowników przedsiębiorstwa, żądać udzielenia informacji na temat działalności
przedsiębiorstwa, mieć wzgląd do korespondencji między prawnikiem a pracownikami
przedsiębiorstwa (chyba, że niezależna kancelaria). KE ma prawo zwrócić się o wydanie opinii przez
biegłych w danej sprawie lub instytutów naukowo-badawczych. Może ona orzec karę pieniężną.

Funkcjonariusze KE są zobowiązani do zachowania tajemnicy zawodowej a uzyskane podczas postępowania
informacje nie mogą być użyte w innym celu niż ten, w którym były gromadzone. Przedsiębiorstwo ma prawo
do zachowania tajemnicy handlowej. Funkcjonariusze KE mają obowiązek wysłuchania stron – złożenie
wyjaśnień.

Kary pieniężne są nakładane na przedsiębiorstwa niezależnie od jego kondycji finansowej czy gospodarczej.
Możliwe nałożone kary:



Te, które może nałożyć w czasie postępowania o naruszenie reguł konkurencji – kara grzywny nie

może przekroczyć 1% całkowitego rocznego obrotu przedsiębiorstwa w roku obrachunkowym
poprzedzającym dane naruszenie, a do tych naruszeń należy: umyślne lub wynikające z zaniedbania
dostarczenie nieprawidłowych lub kłamliwych informacji lub niedostarczenie informacji
w wyznaczonym terminie, odmówienie poddania się inspekcji lub przedstawienia dokumentów
księgowych lub finansowych albo przedstawienie ich w niekompletnej formie, udzielenie niepełnej
kłamliwej odpowiedzi lub odmowa pełnej odpowiedzi przez pracownika przedsiębiorstwa.



Kary główne orzekane w decyzji kończącej postępowanie – kara grzywny nie może przekroczyć 10%

całkowitego obrotu przedsiębiorstwa w poprzednim roku obrachunkowym. Kara przewidziana za
umyślne lub wynikające z zaniedbania naruszenie reguł konkurencji lub nieprzestrzeganie
zobowiązań do zaprzestania naruszeń podjętych w trakcie postępowania. Wysokość kary zależy od
wagi i czasu trwania naruszenia reguł konkurencji.



Okresowe kary pieniężne – nie przekraczają one 5% średniego dziennego obrotu w poprzedzającym

roku obrachunkowym. Liczone są one za każdy dzień zwłoki w wykonaniu obowiązku w terminach
określonych w decyzji i decyzje te mają na celu m.in. przymuszenie przedsiębiorstwa do zaprzestania
naruszeń reguł konkurencji, poddania się inspekcji, dostarczenia kompletnych i rzetelnych informacji
żądanych przez KE, zastosowania się do decyzji dotyczącej środków tymczasowych i decyzji do
przestrzegania zobowiązań przyjętych przez przedsiębiorstwo.

Prawo do nakładania kar pieniężnych ulega przedawnieniu, KE nie może nałożyć takich kar po upływie 3 lat
lub 5 lat (w zależności od naruszeń). W prowadzeniu postępowania i egzekwowaniu decyzji KE współpracuje
z innymi organami. Prawomocna decyzja KE stanowi tytuł egzekucyjny, który może być wykonany na terenie
kraju, gdzie siedzibę ma przedsiębiorstwo. Kwoty uzyskane przez KE zasilają budżet UE.

KE stoi na czele ESK (krajowe organy ochrony konkurencji + KE). Sprawuje ona nadzór i kontrolę nad
krajowymi organami konkurencji. Wydaje ona również opinię, wyjaśnia, interpretuje przepisy wspólnotowe
dotyczące ochrony konkurencji na zapytanie organów krajowych. Członkowie zobowiązani wzajemnie
informować się o postępowaniach. Od decyzji KE przysługuje odwołanie do Sądu UE lub TS.

47

Polityka antymonopolowa

Wykład 13.

17.04.2012r.

Polityka antymonopolowa w Polsce – od 1963 roku w postaci ustawy o kartelach. Przewidywano tam
obowiązek zgłaszania karteli. Nadzór sprawował minister przemysłu i handlu. Instancją odwoławczą był sąd
kartelowy, który działał przy sądzie najwyższym. Orzekał on, czy porozumienia kartelowe nie naruszają dobra
i interesu publicznego.

W 1987 roku uchwalono pierwszą powojenną ustawę – ustawa o przeciwdziałaniu praktykom
monopolistycznym. Jako organ antymonopolowy przewidziano ministra finansów, a jego decyzje były
kontrolowane przez NSA.

Ustawa z 1990 roku – ochrona konkurencji i doprowadzenie do demonopolizacji gospodarki krajowej.
Czerpała ona ze wzorców wspólnotowych.

Przepisy chroniące konkurencję stają się coraz bardziej zbliżone do przepisów wspólnotowych. Ustawa z 16
lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumenta. Określono, co uznaje się za naruszenie konkurencji:



Porozumienia przedsiębiorców



Nadużywanie dominującej pozycji



Koncentracje przedsiębiorców

W przepisach oddzielnej ustawy uregulowane są kwestie pomocy społecznej i czynów nieuczciwej
konkurencji.

Przedsiębiorca w rozumieniu przepisów polityki antymonopolowej – to osoba fizyczna, osoba prawna,
podmiot niemający osobowości prawnej, spółka prawa handlowego – jawna, komandytowa, komandytowo-
akcyjna, akcyjna, wspólnicy spółki cywilnej, osoby fizyczne, które wykonują we własnym imieniu i na własny
rachunek wykonują dany zawód (radcowie prawni, księgowi, adwokaci), jednostki organizacyjne bez
osobowości prawnej, które zajmują się organizowaniem lub świadczeniem usług o charakterze usług
użyteczności publicznej – komunalne zakłady budżetowe, osoba fizyczna, które posiada kontrolę nad co
najmniej jednym przedsiębiorcą, nawet jeżeli sama nie prowadzi działalności gospodarczej.

Przedsiębiorca publiczny – każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą, na który organ władzy
publicznej ma decydujący, bezpośredni lub pośredni wpływ. Zaliczamy tu przedsiębiorstwa państwowe,
jednoosobowe spółki skarbu państwa, jednoosobowe spółki jednostek samorządu terytorialnego, spółki
akcyjne lub spółki z o.o., w stosunku do których skarb państwa, JST lub przedsiębiorstwo państwowe są
przedsiębiorstwami dominującymi. Podmiotem, który może być również oskarżony jest związek
przedsiębiorców (izby, zrzeszenia, inne organizacje zrzeszające przedsiębiorców jak i związki tych organizacji).
Mogą one być tworzone na podstawie prawa prywatnego (w drodze umowy) lub publicznego. Mogą być to
samorządy zawodowe lub samorządy gospodarcze. Samorządy gospodarcze są to związki publicznoprawne,
zorganizowane na zasadach przedstawicielstwa wspólnych i osobistych interesów osób powiązanych
więziami gospodarczymi. Do samorządu takiego zaliczamy izby gospodarcze, rolnicze, rzemieślnicze, Polską
Izbę Ubezpieczeń (obowiązek przynależności niektórych podmiotów). Do związków przedsiębiorców zaliczane
są organizacje związane z funkcjonowaniem JST. Mogą to być w Polsce: związki międzygminne,
stowarzyszenia gminne. Samorządy zawodowe – samorządy doradców podatkowych, rzeczników
patentowych, radców, adwokatów, notariuszy, biegłych rewidentów, lekarzy, lekarzy weterynarii,
pielęgniarek i położnych, aptekarski, psychologów, architektów, urbanistów, inżynierów budownictwa.

48

Polityka antymonopolowa

Przedsiębiorcą jest jednostka prowadząca działalność gospodarczą o charakterze wytwórczym, handlowym,
budowlanym, usługowym lub związaną z pozyskiwaniem i eksploatacją zasobów naturalnych. Wymogi
działalności gospodarczej – musi mieć charakter zarobkowy i musi być prowadzona w sposób zorganizowany
i ciągły.

Porozumienia przedsiębiorców – art. 6-8 UoOKiK – zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem
jest wyeliminowanie, ograniczenie lub w inny sposób naruszenie konkurencji na rynku właściwym.
W szczególności zakazane są takie, jak w art. 101 ust. 1 punkt a-e TFUE oraz dwa dodatkowe:



Te, których przedmiotem jest bezpośrednie lub pośrednie ustalanie cen lub innych warunków

sprzedaży – zakazane są porozumienia, które wpływają na gospodarkę cenową – podwyższanie
i obniżanie cen. Mogą być objęte zakazem porozumienia horyzontalne i wertykalne. Bezpośrednie
ustalanie cen – podanie, jaka ma być cena (cena sztywna, cena maksymalna, minimalna). Sposób
pośredni – określenie elementów wpływających na cenę – rabatów, zasad kalkulacji ceny, odwołanie
się do stawek za godzinę pracy. Surowiej oceniane są porozumienia horyzontalne zawierające
ustalenia cenowe (są one zakazane).

Przykład: uzgodnienie zawarte przez przedsiębiorców prowadzące szkolenia z zakresu kursu prawa
jazdy. W tym porozumieniu ustalono minimalną cenę kursu – uznano to za zakazane.

Porozumienie przedsiębiorców działających na rynku usług reklamowych – ustalono cenę za
wynajęcie jednej tablicy reklamowej.

Porozumienie armatorów – sprzedaż biletów na rejsy statkiem po morzu – cena jednolita i jeden
z nich mógł tylko sprzedawać bilety.

Porozumienia wertykalne – cena od sprzedaży jest istotnym elementem umowy. Bez tego elementu
taka umowa może nie dojść do skutku. Ocena dopuszczalności takiego porozumienia z punktu
widzenia prawa antymonopolowego zależy od jej wpływu na konkurencję. Ustalono w praktyce,
kiedy porozumienie wertykalne jest dopuszczalne – określenie ceny maksymalnej towaru – nie
ogranicza to i nie wyklucza konkurencji cenowej. Porozumienie takie skłania przedsiębiorców do
efektywniejszego działania przez obniżanie kosztów, mogą wzrosnąć ich zyski, poza tym mogą oni
sprzedawać po cenie odsprzedaży niższej niż cena maksymalna – eliminacja mniej efektywnych
przedsiębiorców. W praktyce Polskiej wertykalne porozumienia ustalające ceny maksymalne są co do
zasady legalne, jeśli wielkość udziału w rynku właściwym przedsiębiorcy odpowiada 30% łącznie
z udziałem grupy kapitałowej, do której należy dostawca. Restrykcyjnie traktowane są porozumienia
wertykalne, które wprowadzają ustalenia co do ceny minimalnej lub sztywnej. Cena minimalna
oznacza wyznaczenie dolnej granicy ceny, poniżej której przedsiębiorca nie może sprzedawać danego
towaru. Cena sztywna – jedna obowiązująca cena. Ustalenie ceny minimalnej eliminuje konkurencję
cenową i utrudnia pojawienie się na rynku tańszych dystrybutorów. Ceny te sprzyjają utrzymaniu
nieefektywnych przedsiębiorców. Porozumienia wertykalne takie traktowane są jako najcięższe
naruszenie konkurencji. Samo zawarcie takiego porozumienia traktowane jest tak, że jego celem jest
ograniczenie konkurencji.

Inne warunki sprzedaży – narzucanie warunków gwarancji, uzgodnienia miedzy przedsiębiorcami
eliminujące podwykonawców, narzucanie sposobu transportu towaru, ujednolicanie warunków
wprowadzenia towaru na rynek, terminy płatności.



Porozumienia ograniczające lub kontrolujące produkcję, zbyt, postęp techniczny, ekonomiczny –

ustalają limity w zakresie wielkości lub wartości sprzedaży czy też produkcji. Prowadzi to do

49

Polityka antymonopolowa

zamrożenia udziałów rynkowych stron porozumienia. Przekroczenie limitów wiąże się z określoną
sankcją – kara pieniężna, obowiązek rozliczenia się z innymi stronami porozumienia z tytułu
wyprodukowania i zbycia towarów ponad limit. Porozumienia takie zmierzają do wyeliminowania
konkurencji pomiędzy stronami umowy – świadomie rezygnują z ustalania wielkości produkcji,
inwestycji, wprowadzania postępu gospodarczego. Skutkiem jest zmniejszenie ilości towaru na rynku,
otrzymywanie towarów niskiej jakości lub przestarzałych. W praktyce dopuszcza się możliwość
zawierania tzw. karteli kryzysowych – mają na celu zlikwidowanie nadprodukcji. Jest to ostrożnie
oceniane, ponieważ taki kartel może przyczynić się do zlikwidowania kryzysu strukturalnego.



Porozumienia o podziale rynku, zbytu i zakupu – zawarte pomiędzy przedsiębiorstwami na tym

samym szczeblu lub na różnych szczeblach. Może być ten podział dokonywany wg kryterium
asortymentowego (jakiego rodzaju produkty będą znajdowały się w ofercie stron porozumienia –
mogą one na zasadzie wzajemności zrezygnować z produkcji substytutów), geograficznego (polega na
wyznaczeniu przedsiębiorcy terytorium, na którym prowadzi on działalność gospodarczą)
i podmiotowego (strony uzgadniają, z jakimi kontrahentami nie konkurują – działalność po stronie
sprzedających i kupujących. Może polegać na wyznaczeniu podmiotów wchodzących w skład sieci
dystrybucji oraz tych, które są poza siecią dystrybucji lub określone firmy wchodzące lub nie).

Uchwała samorządu aptekarskiego – podział rynku wg kryterium terytorialnego i podmiotowego.
Wprowadzała strategię ograniczania dostępu do rynku dla nowopowstałych aptek w sytuacji nie
spełnienia przez tą aptekę określonego parytetu liczby mieszkańców danej miejscowości lub
odległości od istniejącej apteki.



Stosowanie wobec osób trzecich w podobnych umowach uciążliwych lub niejednakowych warunków

stwarzających zróżnicowane warunki konkurowania. Praktyka ta ma miejsce wówczas, gdy strony
porozumienia stosują na mocy tego porozumienia warunki umów naruszające zasady równości
kontraktowej. Przykładem może być obciążanie opłatami wyłącznie określonych podmiotów,
zróżnicowanie obniżek cenowych, niejednakowe warunki płatności, gwarancji. Ważne jest, że maja to
być podobne umowy. Zakazem objęte jest porozumienie między co najmniej dwoma
przedsiębiorcami, których przedmiotem jest stosowanie dyskryminujących warunków umów
w odniesieniu do odniesionej kategorii kontrahentów.



Umowy wiązane. Uzależnianie zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego

świadczenia niezwiązanego ani rzeczowo ani zwyczajowo z przedmiotem umowy. Zakazane jest
w tym postanowieniu wymuszanie na kontrahentach mniej korzystnych warunków uczestnictwa
w obrocie gospodarczym. Takie praktyki ograniczają swobodę kontrahentów przez wymuszenie
przyjęcia dodatkowych świadczeń.



Bojkot – dotyczy porozumień, które ograniczają dostęp do rynku lub eliminują z rynku

przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem. Istotą takiego porozumienia jest dokonanie pomiędzy
co najmniej dwoma przedsiębiorcami ustalenia, iż nie będą zawierać umów z określonym
przedsiębiorcą lub przedsiębiorcami. Warunkiem uznania za bojkot jest współdziałanie co najmniej
dwóch przedsiębiorców uzgadniających stosowanie wspólnie danych praw. Może to utrudniać
dostęp do danego rynku innym przedsiębiorcom. Istotą jest dążenie do zachowania istniejącego
stanu rzeczy w obrębie podmiotów działających na danym rynku bądź też zredukowanie liczby
przedsiębiorców działających na danym rynku. Praktyka utrzymania danego stanu rzeczy prowadzi do
ustanawiania barier wejścia utrudniających rozwój konkurencji na rynku. W drugim przypadku –
eliminowanie pewnych konkurentów z rynku.

50

Polityka antymonopolowa

Przykład: porozumienie zawarte między hutami a wybranymi dostawcami złomu. Miało na celu
ograniczenie innym dostawcom złomu dostępu do rynku zbytu złomu. Inny przykład: porozumienie
zawarte między gminą a przedsiębiorcą zajmującym się wywozem odpadów komunalnych – na
podstawie tego porozumienia gmina odmawiała innym przedsiębiorstwom, które zajmowały się
wywozem odpadów, dostępu do położonego na terenie gminy wysypiska. Inny: porozumienie
spółdzielni mieszkaniowej z operatorem telewizyjnym – konkurenci mieli utrudniony dostęp do
zasobów mieszkaniowych i nie mogli budować sieci telewizji kablowej.

Przypadki bojkotu najczęściej związane z porozumieniami o tworzeniu sieci dystrybucji. Mogą one
prowadzić do podziału rynku. Ważna jest klasyfikacja – jeśli prowadzi do podziału rynku to taka
praktyka jest bezwzględnie zakazana.



Zmowa przetargowa – porozumienie, którego treścią jest uzgodnienie przez przedsiębiorców

przystępujących do przetargu lub przystępujących do przetargu i przedsiębiorcą organizującym
przetarg warunków składanych ofert, w szczególności tych dotyczących zakresu pracy lub cen.
Zwycięzca ustalony jest przed przeprowadzeniem przetargu. Nie jest natomiast zakazane
porozumienie miedzy przedsiębiorcami, w którym wzajemnie zobowiązują się do wycofania
z uczestniczenia w określonych przetargach. W efekcie przyczynia się to do wzrostu cen, ograniczenia
wielkości produkcji i ograniczenia swobody wyboru. Karany jest sam zamiar wpłynięcia
przedsiębiorców w sposób ustalony na wynik lub przebieg przetargu.

Porozumienia te, zgodnie z ust. 2 są z mocy prawa nieważne, albo w całości albo postanowienia
antykonkurencyjne.

Art. 7 i 8 – ustępstwa od zakazu. Porozumienia o mniejszym znaczeniu – zasada de minimis – wyłączone są
porozumienia między konkurentami, których łączny udział w rynku w roku kalendarzowym poprzedzającym
zawarcie porozumienia nie przekracza 5%. Porozumienia miedzy przedsiębiorcami nie będącymi
konkurentami, jeśli udział w rynku któregokolwiek z nich w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie
umowy nie przekracza 10%. Zasady de minimis nie stosuje się do porozumień określających ceny lub inne
warunki umowy, ograniczających produkcję, inwestycję, postęp ekonomiczny i gospodarczy oraz do zmowy
cenowej.

Art. 8 – jak art. 101 ust. 3 (zwolnienia indywidualne).

Kontrola koncentracji – kontrolowany jest sam zamiar koncentracji, który musi być zgłoszony prezesowi
UOKiK. Wyznacznikiem jest rodzaj koncentracji i wielkość obrotów. Podlega zgłoszeniu zamiar koncentracji,
gdy łączny światowy obrót przedsiębiorców uczestniczących w roku obrotowym poprzedzającym zgłoszenie
przekracza równowartość miliarda euro. Dodatkowo łączny obrót na terytorium Polski – przekracza
równowartość 50 mln euro. Obroty ustala się według kursu banku centralnego w ostatnim dniu roku
poprzedzającego zgłoszenie.

Kontroli podlegają też połączenia dwóch lub więcej samodzielnych przedsiębiorstw – inkorporacja (KSH,
prawo spółdzielcze, Ustawa o zasadach i trybie łączenia się spółek kapitałowych – przejęcie całego majątku
jednej spółki przez inną spółkę za udziały lub akcje, które spółka przejmująca przekazuje wspólnikom spółki
przejmowanej, nie przeprowadza się postępowania likwidacyjnego) lub fuzja (połączenie przedsiębiorców,
zawiązanie nowej spółki, nie jest przeprowadzane postępowanie likwidacyjne, podmioty mają być
samodzielnymi podmiotami prawnymi i ekonomicznymi), przejęcie przez jednego lub więcej przedsiębiorców
kontroli nad jednym lub więcej przedsiębiorcami (akwizycja – taki przedsiębiorca wywiera decydujący wpływ
na innego przedsiębiorcę, przejęcie kontroli nad całym przedsiębiorstwem lub częścią), utworzenie
wspólnego przedsiębiorstwa, nabycie przez przedsiębiorcę części mienia innego przedsiębiorcy, jeśli obrót

51

Polityka antymonopolowa

realizowany przez to mienie w którymkolwiek z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie na
terytorium Polski przekroczy równowartość 10mln euro.

Kontrolowane są joni-ventures o charakterze koncentracyjnym i kooperacyjnym w Polsce. Nie podlegają
kontroli połączenia przedsiębiorców należących do tej samej grupy kapitałowej, gdy obrót przedsiębiorcy, na
którym ma być przejęta kontrola nie przekracza na terytorium Polski… równowartości 10 milinów euro. Nie
ma obowiązku zgłoszeni czasowe nabycie lub przejęcie przez instytucję finansową akcji lub udziałów w celu
odsprzedaży, jeśli to jest przedmiotem działalności gospodarczej (odsprzedaż w ciągu roku). Ma ona prawo
do dywidendy i odsprzedaży. Wyłączone jest czasowe przejęcie akcji lub udziałów w celu zabezpieczenia
wierzytelności oraz jeśli takie objęcie udziałów i akcji jest następstwem postępowania upadłościowego.

Zagadnienia: Pojęcie konkurencji, konkurencyjności, pojęcie polityki konkurencji i jej zakres, konkurencyjność
międzynarodowa, diament Portera, reguły ochrony konkurencji UE, zakazane porozumienia razem z tym, co
jest dozwolone, nadużywanie dominującej pozycji, kontrola koncentracji + obwieszczenie, pomoc publiczna,
dopuszczalne przypadki udzielania pomocy publicznej (automatycznie, warunkowo udzielana, de minimis),
przedsiębiorstwa publiczne, usługi świadczone w ogólnospołecznym interesie, Polska – zakazane
porozumienia i zakazane koncentracje i ochrona + KE