Badania naukowe w pielęgniarstwie

Od pielęgniarek oczekuje się najwyższej możliwej jakości świadczonych usług – nie tylko odpowiedniej opieki, ale
również współczucia i empatii, a to wszystko przy rosnącej świadomości kosztów opieki, co niestety często przekłada
się na ograniczenia w zatrudnieniu. Aby spełniać te wszystkie zadania (czasami ze sobą sprzeczne), pielęgniarki muszą
mieć dostęp do różnych i obszernych źródeł informacji medycznych, umieć je oceniać oraz wprowadzać w życie
poprzez kliniczny proces podejmowania decyzji. W dzisiejszym świecie cały personel medyczny, w tym również
pielęgniarki, muszą uczyć się przez całe życie, zaś nowe osiągnięcia nauki i wyniki badań powinny być nie tylko
śledzone i przyswajane, ale również oceniane i wprowadzane w świadomy i rozsądny sposób do codziennej praktyki.
Co więcej, od pielęgniarek oczekuje się nie tylko śledzenia postępów wiedzy, lecz również aktywnego wkładu poprzez
planowanie i prowadzenie badań naukowych, skutkujących poszerzaniem wiedzy z zakresu pielęgniarstwa.

Przed pielęgniarstwem staje wiele różnorodnych problemów, które wymagają analizy i wyjaśnienia w procesie badania
naukowego. W naukach pragmatycznych, do których zalicza się pielęgniarstwo, cele mają charakter pragmatyczny, a
badania służą doskonaleniu praktyki, polegają również na opisie i wyjaśnieniu, aby w końcowym efekcie formułować
określone reguły sprawnego działania. Pielęgniarstwo można uznawać za naukę leżącą na styku wielu dyscyplin,
których przedmiotem zainteresowania jest człowiek, jego życie i zdrowie. Pielęgniarstwo rozpatrywane jako nauka ma
wyodrębniony i spójny zasób wiedzy zdobytej z poszanowaniem właściwych metod, dysponuje ośrodkami kształcenia
osób, które taką wiedzę chcą zdobyć, twórczo rozwijać i udostępniać [1].

Amerykański badacz E. B. Wilson powiada „sukcesy i sławę w nauce zawdzięcza się nie tyle dzięki zręczności w
rozwiązywaniu problemów, co umiejętności ich wybierania”[5]. Wybór powinien zależeć od trzeźwej oceny
wykonalności zadania. Musimy mieć świadomość trudności i pewności, że je pokonamy. W owym postulacie
wykonalności kryje się pytanie czy obiekt badań, problem, zjawisko jest badawczo dostępne [3]. Przed przystąpieniem
do badań formułujemy problem oraz określamy ich cel; zdaniem Z. Skornego to „uświadomienie sobie, po co
podejmujemy badania oraz do czego mogą być przydatne uzyskane w nich wyniki”[3].

Podstawowe informacje o badaniach w pielęgniarstwie.
Definicja badań w pielęgniarstwie?

Badanie naukowe
jest systematycznym procesem, który czyni użytek z odpowiedniej metodologii w celu odpowiedzi na nurtujące pytania
lub rozwiązania problemu badawczego. Ostatecznym celem badań jest rozwijanie, ulepszanie i poszerzanie zakresu
wiedzy.

Pielęgniarki w coraz większym stopniu angażują się w planowanie i wykonywanie badań, co skutkuje nie tylko
korzyściami dla ich zawodu oraz jakości opieki nad pacjentami, lecz również w znaczącym stopniu przyczynia się do
poprawy w całym systemie ochrony zdrowia.

Badanie pielęgniarskie
jest usystematyzowanym procesem badawczym mającym na celu rozwój wiedzy z zakresu ważnych elementów
zawodu pielęgniarskiego, czyli praktyki pielęgniarskiej, edukacji, zarządzania oraz technik informatycznych.

Badanie kliniczne z zakresu pielęgniarstwa
jest procesem badawczym nastawionym na zdobywanie i poszerzanie wiedzy użytecznej w praktyce pielęgniarskiej, jak
również na polepszanie poziomu zdrowia społeczeństwa oraz jakości życia pacjentów i osób będących pod opieką
personelu pielęgniarskiego.

Badanie kliniczne z zakresu pielęgniarstwa
Badania z zakresu pielęgniarstwa przeszły gwałtowny rozwój na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, dostarczając
personelowi ogromnych zasobów wiedzy, gotowej do wykorzystania praktycznego. Niemniej jednak, na początku XXI
wieku, wciąż wiele ważnych pytań pozostaje bez odpowiedzi oraz bardzo wiele pracy pozostało do wprowadzenia
wiedzy zdobytej na podstawie badań naukowych do praktyki klinicznej.

Rola badań w pielęgniarstwie.
Od pielęgniarek w coraz większym stopniu oczekuje się wdrażania praktyki opartej na dowodach naukowych (EBP –
evidence-based practice), tzn. stosowania najlepszych możliwych metod wynikających z wyników badań podczas
podejmowania decyzji w procesie pielęgnacji. Pomimo kontrowersji dotyczących dokładnego sprecyzowania typu
„dowodów naukowych” właściwych dla praktyki EBP, istnieje ogólne przekonanie, że wyniki badań z precyzyjnie
zaplanowanych i przeprowadzonych prób naukowych stanowią najlepsze źródło dowodów, mogące być później
wykorzystane do podejmowania decyzji klinicznych, różnych działań terapeutycznych i pielęgnacyjnych oraz kontaktów
z klientami (pacjentami i ich rodziną).

Również pielęgniarki w coraz większym stopniu są świadome konieczności oparcia czynności pielęgniarskich oraz
decyzji na dowodach, co skutkuje tym, że działania są właściwe, efektywne kosztowo (cost-effective) oraz prowadzą do
korzystnych wyników terapii u pacjentów. Ponadto pielęgniarki stosujące w codziennej pracy wyniki wysokiej jakości
badań naukowych postrzegane są przez klientów jako osoby profesjonalne, godne polecenia oraz wzmacniają
wizerunek i odbiór społeczny zawodu pielęgniarki.

Innym powodem zaangażowania pielęgniarek w badania naukowe (zarówno ich przeprowadzanie, jak i korzystanie
z gotowych źródeł) są szybujące koszty opieki zdrowotnej oraz praktyki ograniczania kosztów, w coraz większym
stopniu stosowane w zakładach opieki zdrowotnej. Obecnie, w większym stopniu niż kiedykolwiek wcześniej,
pielęgniarki potrzebują udokumentowania społecznej wagi i korzyści płynących z ich pracy, nie tylko wobec innych
przedstawicieli swojego zawodu, lecz również w stosunku do pacjentów (odbiorców usług medycznych), warstwy
zarządzającej, płatników (NFZ oraz towarzystw ubezpieczeniowych) oraz agend rządowych i administracyjnych.
Niektóre z wyników badań naukowych pomogą wyeliminowaniu tych działań i zachowań, które nie prowadzą do
oczekiwanych korzyści, inne zaś naprowadzą na właściwe praktyki, poprawiające z jednej strony wyniki opieki a z
drugiej ograniczające niepotrzebne koszty.

Badania pozwalają m.in. na:


Dokładny opis specyficznej sytuacji dotyczącej pielęgnacji, na temat której jeszcze niewiele wiadomo.



Wyjaśnianie zjawisk, o których należy pamiętać w planowaniu opieki pielęgniarskiej.



Przewidywanie potencjalnych skutków określonych decyzji pielęgnacyjnych.



Kontrola nad pojawianiem się wyników niepożądanych.

Prowadzenie badań naukowych w pielęgniarstwie ma na celu:
- poprawę jakości pielęgnowania i jej oceny,
- uzyskać racjonalną naukową podstawę do profesjonalnej praktyki.

Zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, pewnej, ogólnej, prostej, o
maksymalnej zawartości informacji. Takie dopiero poznanie prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy, a są
nimi prawa nauki i prawidłowości.

Właściwe badania naukowe.
Najlepszą i najbardziej wyrafinowaną metodą jaką człowiek wymyślił do zbierania dowodów jest badanie naukowe
prowadzone w metodologicznie poprawny (zdyscyplinowany) sposób. Badania w pielęgniarstwie łączą w sobie aspekty
logicznego rozumowania, a także inne metody pozyskiwania dowodów, które – pomimo swojej ułomności – są bardziej
wiarygodne od jakichkolwiek innych metod.

Powszechny nacisk na opiekę zdrowotną opartą na dowodach naukowych wymaga od pielęgniarek oparcia ich praktyki
klinicznej w największym możliwym stopniu na wynikach pochodzących z badań naukowych, a nie na tradycji,
autorytetach, intuicji czy osobistym doświadczeniu. Wyniki z właściwie zaplanowanych i przeprowadzonych badań
naukowych stoją obecnie na szczycie hierarchii dowodów kreujących praktykę opartą na dowodach naukowych (EBP).
Jeśli chodzi o metodologię badań w pielęgniarstwie, jest ona niesłychanie zróżnicowana, w zależności od celów badań i
zadawanych pytań.

Nauka

Nauka jest czymś więcej niż zawodem, jest pewnym rodzajem twórczości intelektualnej i tylko wobec nauki wysuwane
są oczekiwania dotyczące uporządkowania, sklasyfikowania, wyjaśnienia faktów i zjawisk, tworzenia reguł i praw.
Nauka w znaczeniu rezultatywnym
Jest to społecznie wypracowany zasób (system, zbiór) twierdzeń uzasadnionych i sprawdzonych, dotyczących ważnych
dla człowieka dziedzin rzeczywistości.
Nauka jest to ład aksjomatyczny, układ pewników i prawd.

Podstawowym pojęciem w nauce jest paradygmat.
Paradygmat wskazuje, co jest wspólne, akceptowane przez społeczność naukową w danym czasie.

Paradygmaty badań pielęgniarskich.
Paradygmat jest poglądem na otaczający świat, ogólną perspektywą złożoności realnej rzeczywistości. Badania
naukowe w pielęgniarstwie opierają się głównie na dwóch szerokich paradygmatach, z których każdy usprawiedliwia
podejmowanie działań badawczych.

Paradygmat pozytywistyczny.
Jednym z nurtów podejmowanych szeroko w badaniach pielęgniarskich jest pozytywizm. Wywodzi się on z myśli XIX
stulecia i filozofów takich jak Comte, Mill, Newton i Locke. Pozytywizm stanowi odzwierciedlenie szerszego zjawiska
społecznego, określanego jako modernizm, podkreślającego wagę racjonalizmu i nauki. Ścisłe myślenie
pozytywistyczne tzw. pozytywizm logiczny – zostało już dawno podważone i zakwestionowane, niemniej jednak jego
zmodyfikowana forma pozostaje główną siłą napędową badań naukowych.

Teoria naukowa

Suma praw naukowych, hipotez ogólnych, prawidłowości i wszystkich innych twierdzeń o jednolitej dziedzinie,
obszarze rzeczywistości tworzy teorię naukową danej dziedziny.
System zdań powiązanych ze sobą logicznie i rzeczowo spełniających pewne kryteria pragmatyczne.

Teoria naukowa musi być:


uporządkowana,



niesprzeczna wewnętrznie (koherentna),



obiektywna (dowiedziona empirycznie),



intersubiektywnie komunikowalna (informatywna),



weryfikowana (twórcza).

Teoria naukowa pozwala człowiekowi poznać świat, zrozumieć rzeczywistość, jej pochodzenie, budowę, zasady
rozwoju.
Pozwala weryfikować, rozumieć, przewidywać i działać – czyli racjonalizować cały obszar ludzkiej aktywności.

Problem badawczy

To pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę związków między zdarzeniami lub istotami i cechami procesów,
cechami zjawiska, to uświadomienie sobie trudności z wyjaśnieniem i zrozumieniem określonego fragmentu
rzeczywistości, deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytania.
Jest trudność/sprawa, która może być rozpatrywana w metodologicznie poprawnym procesie poznawczym. Formuła
problemu zwykle ma postać zdania pytającego.
Problem badawczy jest pytaniem na które odpowiedź uzyskana jest na drodze badania naukowego.

W celu nadania im charakteru badawczego należy je przeszeregować np. jaki jest średni czas oczekiwania pacjentów
na środek przeciwbólowy od chwili zgłoszenia?

Rodzaje badań naukowych w pielęgniarstwie

Badania ilościowe czyli kwantytatywne (kwantum oznacza liczbę czegoś, pewną ilość), dostarczają danych
policzalnych, zestawione w formie liczb, poddane procedurom matematycznym oraz statystycznym. Informują np. o
częstotliwości, wielkości, intensywności badanego przedmiotu.

Badania jakościowe dostarczają danych w formie słownego opisu, prezentują przedmiot badania za pomocą wyrazów,
dane nie mają formy cyfrowej.
Ten rodzaj badań przydatny w pielęgniarstwie.

Badania jakościowe przeprowadza się za pomocą wywiadów, obserwacji.
Ze względu na czasową perspektywę:



retrospektywne



prospektywne



ciągłe



powtarzalne



przekrojowe



Badania obserwacyjne retrospektywne jako często stosowana metoda w badaniach klinicznych zwane są inaczej
badaniami kliniczno – kontrolnymi.



Badania prospektywne polegają na pomiarze zmiennych, które pojawią się podczas badania (badania
eksperymentalne).



Badania ciągłe, powtarzalne polegają na wielokrotnych badaniach tej samej próby.



Badania przekrojowe – dane zbierane w jednym punkcie czasie.



Badania podstawowe - uczeni poszukują prawdy.



Szczególnie użyteczne dla pielęgniarstwa – badania w działaniu. Ich istota polega na dochodzeniu do uogólnień
teoretycznych poprzez działania praktyczne, są prowadzone przez tę samą osobę, która działa praktycznie, łącząc
rolę badacza i praktyka.



Badania dedukcyjne, a raczej nauki dedukcyjne, czyli formalne, wymagają, aby teorie i poszczególne twierdzenia
wynikały z innych, pewnych, czyli już udowodnionych twierdzeń lub też z założeń zwanych aksjomatami.



Badania indukcyjne- nazwane doświadczalnymi. W naukach empirycznych indukcja oznacza wyprowadzanie
uogólnień na podstawie eksperymentów i obserwacji faktów, formułowanie oraz weryfikowanie hipotez.
Zadaniem eksperymentu jest ustalanie faktów, a indukcji – znajdowanie stałych związków między faktami i ich
uogólnianie.



Badania metodologiczne odnoszą się do obmyślania, testowania, standaryzowania, uzasadniania nowych metod,
doskonalenia.

Koncepcja naukowego badania empirycznego



Badania naukowe podejmuje się po to, by znaleźć wyjaśnienie zdarzeń zachodzących w rzeczywistym
świecie, opisywać zjawiska i przewidywać ich zajście. Wyniki badań naukowych są podstawą do tworzenia
zasad, wytycznych, zaleceń służących rozwiązywaniu problemów.

Zmienne, wskaźniki zmiennych i hipotezy badawcze
Zmienną może być każdy czynnik, który podlega zmianie, poddaje się pomiarowi.
Przykłady zmiennych: wiek, ciężar, wzrost, temperatura, postawy (cechy mogą podlegać zmianom).
Zmienne zależne i zmienne niezależne oparte na związku przyczynowym



Zmienna zależna – w piśmiennictwie anglojęzycznym nazywana zmienną wynikową albo sprawdzaną, jest to
cecha, co do której istnieje prawdopodobieństwo, że podlega wpływom innych cech zwanych zmiennymi
niezależnymi.



Zmienną niezależną – jest przyczyna albo warunek, które badacz identyfikuje albo którymi operuje w celu
ustalenia wyniku.

Przykłady zmiennych:
1. Zmienna zależna –gotowość pacjentów z paraplegią do stosowania działań przeciw odleżynom.
2. Zmienne niezależne – może być ich wiele, mogą występować w różnych kombinacjach, postrzegane przez

pacjenta: podatność na odleżyny, barier i trudności w stosowaniu zaleceń, uciążliwości odleżyn.

Hipoteza
Hipotezą jest stwierdzenie przewidywanych zależności między dwiema albo więcej zmiennymi objętymi badaniem.

Hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, wszelki domysł, za pomocą którego
tłumaczymy dane faktyczne, a więc też domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego na podstawie danych wyjściowych.

Hipoteza musi być uzasadniona, czyli wywodzić się z teorii, musi mieć pewien stopień prawdopodobieństwa i musi być
możliwa do zbadania, sprawdzenia, zweryfikowania.

Przykłady hipotez:



Istnieje statystyczna zależność między siłą ucisku a częstością występowania odleżyn u chorych neurologicznie.



Zastosowanie do toalety drzewa oskrzelowego cewników ślepo zakończonych z otworami bocznymi zmniejsza
częstość występowania powikłań.

Metody i techniki gromadzenia materiału empirycznego

Metoda
Metoda badań to zespół teoretycznych uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących
najogólniej całość postępowania badawczego, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego
według. A Kamińskiego.
Jest to typowy i powtarzalny sposób zbierania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służących do uzyskania
maksymalnie zasadnych odpowiedzi na pytania problematyki badawczej – S. Nowak.

Technika
Definiowana jest jako czynność praktyczna, regulowana starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na
uzyskanie optymalnie sprawdzonych informacji, opinii, faktów, według. A Kamińskiego.

Narzędzie badawcze
Służy technicznemu gromadzeniu danych np. kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu, arkusz obserwacyjny,
dyktafon, długopis.

Technika badawcza
Różni się od narzędzia tym, że jest czynnością np. obserwowaniem, prowadzeniem wywiadu, ankietowaniem,
wykonywaniem.

Metoda



Metoda analizy dokumentacji: analiza piśmiennictwa, przegląd systematyczny, metaanaliza,



Eksperyment: naturalny, laboratoryjny,



Indywidualnego przypadku,



Obserwacja,



Sondaż diagnostyczny.

Przegląd systematyczny



Polega na jakościowym przeglądzie wszystkich badań dotyczących tego samego pytania klinicznego.

Metaanaliza



Polega na ilościowej syntezie wyników wszystkich wiarygodnych badań dotyczących tego samego pytania
klinicznego za pomocą odpowiednich metod statystycznych.



Metaanaliza pozwala na porównanie liczby wyników istotnych i nieistotnych, liczy zgonów i przeżyć w grupie
leczonej i kontrolnej.

Eksperyment



Jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości, polegającą na wywołaniu lub tylko
zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian
powstałych pod jego wpływem (W. Zaczyński).

Metoda eksperymentalna



Jest badaniem określonych zjawisk wywołanych specjalnie przez osobę badającą w kontrolowanych przez nią
warunkach w celu poznania tych zjawisk. Eksperyment może być przeprowadzony w warunkach naturalnych i
laboratoryjnych.



Celem eksperymentu jest wykrycie związków przyczynowo – skutkowych między zmienną niezależną a
zmiennymi zależnymi.



Zmienne niezależne, czyli czynniki eksperymentalne celowo wprowadzone do badania, dotyczyć mogą różnych
metod i środków pielęgnowania, organizowania opieki, form nauczania, a także innych czynników
warunkujących poprawę jakości opieki pielęgniarskiej nad człowiekiem zdrowym/chorym.

 Zmienne zależne w pielęgniarskich badaniach eksperymentalnych odnoszą się do dających się zbadać zmian w

stanie biopsychospołecznym człowieka zdrowego/chorego pod wpływem zaproponowanych uprzednio
oddziaływań pielęgniarskich.

 Mimo trudności w podejmowaniu badań eksperymentalnych w pielęgniarstwie trzeba pamiętać o ich zaletach.

Można do nich zaliczyć: wzrost wiarygodności badań w pielęgniarstwie, ścisły związek badaczy z praktyką
pielęgniarską. Zaletą ich jest także to, że stanowią one źródło inspiracji do poprawy jakości opieki pielęgniarskiej
przez wdrażanie nowych rozwiązań.

Technika
W badaniach eksperymentalnych wykorzystywane są techniki:



Klasyczna- jakościowa



Nowoczesna- ilościowa



Jednej grupy



Grup równoległych



Grup rotacyjnych



Czterech grup



Wywiad, analiza dokumentów, testy, skale



Standaryzowana



Niestandaryzowana

Wywiad: jawny, ukryty, zespołowy, jednostkowy,
Ankieta: audytoryjna, wysyłkowa, skategoryzowana, nieskategoryzowana,
Skale szacunkowe, numeryczna, graficzna, samooceny.
 Najmniej użyteczną techniką jest technika jednej grupy, w której grupa ta sama dla siebie stanowi układ

odniesienia – brak w tej technice grupy kontrolnej. Przy wyborze grupy podejmuje się badania wstępne, następnie
uruchamia się zmienną niezależną (czynnik eksperymentalny) lub kilka zmiennych niezależnych. Dokonuje się
badań końcowych.

 Technika grup równoległych polega na doborze do badań dwóch grup, jedną stanowi grupa eksperymentalna, do

której wprowadza się czynnik eksperymentalny, a druga grupa stanowi jedynie grupę odniesienia (grupa
kontrolna). W obu grupach dokonuje się pomiaru zmiennych zależnych we wstępnej i końcowej fazie
eksperymentu.

 Technika rotacji opiera się na zasadach grup równoległych. Różnica polega na tym, że każda z grup włączona do

badań pełni na przemian funkcję grupy eksperymentalnej i kontrolnej. Do każdej z grup wprowadza się zmienną
niezależną.

 Technika czterech grup nazywana jest techniką Solomona. Polega na włączeniu do badań dwóch par grup

równoległych, z których każda składa się z dwóch grup eksperymentalnych i dwóch grup kontrolnych. Badania
wstępne przeprowadza się w jednej parze grup równoległych, a końcowe w obu parach grup.

Randomizowane badanie eksperymentalne
W medycynie i w pielęgniarstwie za najbardziej wiarygodne przyjmuje się randomizowane badanie eksperymentalne,
polegające na losowym doborze grupy eksperymentalnej (poddawanej ocenianej interwencji, np. podanie szczepionki,
stosowanie nowego opatrunku do leczenia ran przewlekłych) i grupy kontrolnej (otrzymującej placebo albo
poddawanej innej sprawdzonej interwencji).
 Ten rodzaj badań jest szczególnie przydatny do oceny skuteczności leczenia, piel. i profilaktyki. Celem randomizacji

jest uzyskanie grup podobnych pod względem wszystkich czynników rokowniczych, zwanych zakłócającymi.

 Ważnym elementem badań jest ukrycie kodu doboru grupy do eksperymentu, który może przybierać formę:

pojedynczej ślepej próby, podwójnej ślepej próby i maskowania.

 Pojedyncza ślepa próba polega na tym, że badany nie wie, do jakiej grupy został zakwalifikowany.
 W podwójnej ślepej próbie ani pacjent nie wie, do jakiej grupy został zakwalifikowany, ani osoba interweniująca.
 W maskowaniu zasada jest taka jak w podwójnej ślepej próbie, a dodatkowo ukrywa się informacje przed grupą

osób wykonujących analizę statystyczną wyników badań.

Metoda indywidualnych przypadków
 Jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje, lub

na analizie konkretnych zjawisk, z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia
działań terapeutycznych.

 Zwana również jest studium indywidualnego przypadku lub metodą kazuistyczną. Polega na analizie

jednostkowych losów ludzkich wynikających ze specyficznej sytuacji klinicznej, przedstawienia konkretnego
przypadku chorobowego. Stosowana przy pisaniu prac licencjackich oraz przez lekarzy opisujących przypadki
kliniczne.

 W pielęgniarstwie sprowadza się do poznania złożonych problemów jednostki wynikających z rozpoznania choroby

i jej następstw. Zastosowanie metody ma nie tylko walor poznawczy, ale również praktyczny. Metoda ta jest
zaliczana do metod badania jakościowego.

 W metodzie wykorzystywane są techniki badawcze. Do najczęściej stosowanych technik należy zaliczyć:

obserwowanie, wywiad, analizę dokumentów, w tym medycznych, wytwory np. zdjęcia oraz skale i testy np. test
sprawności, skala samoobsługi, czynności życia codziennego.

Obserwacja
 Jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów.
 Jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń.

Metoda obserwacji
 Podstawowa metoda gromadzenia informacji, polegającą na systematycznym rejestrowaniu zachowań osoby

obserwowanej oraz interpretacji wyników.

 Podział obserwacji: pośrednia i bezpośrednia; standaryzowana i niestandaryzowana; jawna i ukryta.
 Obserwacja naukowa musi być celowa, planowa, selektywna, dokładna i obiektywna.

W obserwacji naukowej stosuje się techniki obserwacji:
-

standaryzowanej – wyodrębnia się technikę skategoryzowaną i próbek czasowych,

-

niestandaryzowanej – technika obserwacji dorywczej i dzienniczków obserwacyjnych, obserwacji fotograficznej.

 Szczególnym rodzajem badań obserwacyjnych stosowanych w medycynie są badania obserwacyjne z grupą

kontrolną. W ramach tych badań wyróżnia się badania środowiskowe, przekrojowe, kliniczno- kontrolne i
kohortowe.

Badania obserwacyjne środowiskowe
 Polegają na porównywaniu grup, a nie poszczególnych osób badanych np. sprawdzenie związku ogólnopolskiego

zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych z liczbą palaczy w wieku poniżej 16 roku życia.

Badania przekrojowe



Polegają na poznaniu związku występowania określonej choroby z ekspozycją na dany czynnik w określonej
populacji i w jednym punkcie czasowym. Ocenia się zarówno ekspozycję, jak i występowanie choroby w
populacji według cech: osób (wiek, płeć, grupa etniczna, zawód, stan społeczno- ekonomiczny),



czasu (zmiany chwilowe, sezonowe, cykliczne, długofalowe),



miejsca (kraj, województwo, miasto, wieś).

Badania kliniczno - kohortowe
 Poszukuje się związku danej ekspozycji z wystąpieniem określonego punktu końcowego, porównując

retrospektywnie ekspozycję (odsetek narażonych) w grupie osób, u których punkt końcowy wystąpił, z ekspozycją
w odpowiednio dobranej grupie osób kontrolnych, u których punkt końcowy nie wystąpił.

Badania kohortowe
 Polegają na ocenie prospektywnej wystąpienia określonego punktu końcowego w grupach (kohortach) osób

narażonych i nienarażonych na dany czynnik lub interwencje, u których ten punkt końcowy na początku obserwacji
nie występował.

Metoda sondażu diagnostycznego
 Jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk

społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk
w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.

 W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to:
-

wywiad,

-

ankieta,

-

analiza dokumentów osobistych,

-

techniki statystyczne.

 Należy do najbardziej popularnych metod badań społecznych, w tym także pedagogicznych i pielęgniarskich.

Popularność metody wynika z tego, że umożliwia ona poznanie opinii licznej populacji dobranej na podstawie
grupy reprezentatywnej, tzw. próbki populacji.

Ankieta
 Ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego

specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności
ankietera.

 Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Najczęściej też pytania są zamknięte i zaopatrzone

w tak zwaną kafeterię, czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi.

Technika ankiety
 Polega na zadawaniu respondentom pytań zamieszczonych w kwestionariuszu ankiety z prośbą o udzielenie na nie

odpowiedzi.

 Podstawowe znaczenie ma poprawność sformułowania pytań, które mogą mieć formę zdań pytających,

rozkazujących lub oznajmujących.

 Pytania otwarte – pozostawiają respondentom całkowitą swobodę wypowiedzi.

Pytania zamknięte
 nazywane pytaniami wyboru, kategoryzowanymi i kafeteryjnymi, są pytaniami z ustalonymi z góry możliwymi

odpowiedziami, spośród których respondent dokonuje własnego wyboru.

W grupie pytań zamkniętych występują pytania: alternatywne, dysjunktywne i koniunktywne.
Pytania alternatywne
 Inaczej pytania rozstrzygnięcia lub dychotomiczne, zaczynają się od partykuły „czy”, a odpowiedzi to: tak lub nie;

zgadzam się lub nie zgadzam się.

np. Czy wykonuje Pani samobadanie piersi?
Pytania koniunktywne
 Są pytaniami z więcej niż dwiema gotowymi odpowiedziami i wymagają wyboru więcej niż jednej odpowiedzi.

Pytania półotwarte
 Stanowią pośrednią formę pomiędzy pytaniami otwartymi i zamkniętymi. W pytaniu półotwartym najpierw

wyliczamy odpowiedzi na zadane pytanie, czyli zamieszczamy tzw. Kafeterię, a następnie pozostawiamy wolne
miejsce na dopisanie odpowiedzi lub wpisujemy inne.

Kwestionariusz ankiety



Poprzedzony instrukcją – powinna znaleźć się informacja o osobie przeprowadzającej badanie, celu badań,
zapewnieniu anonimowości i dyskrecji oraz zasadach udzielania odpowiedzi



np. zwracam się do Pani/Pana z uprzejmą prośbą o pomoc w przeprowadzeniu badań, których, celem jest
poznanie opinii na temat….. Badania mają charakter anonimowy, a uzyskane wyniki badań będą poddane
analizie zbiorczej i wykorzystane do napisania pracy dyplomowej. Proszę przy każdym pytaniu zaznaczyć x
wybraną odpowiedź. Bardzo dziękuję za szczere i rzetelne wypełnienie kwestionariusza. Imię i nazwisko
badacza wraz z podaniem instytucji, która koordynuje badania.

Statystyczne opracowanie zebranego materiału
 Pierwszą czynnością w opracowaniu statystycznym jest ujęcie w liczby.
 Określenie skal pomiaru, akceptowane jest przyjęcie czterech skal pomiaru: nominalnej, porządkowej,

interwałowej i ilorazowej.

 Według T. Pilcha „skala jest szeregiem zdań ułożonych według określonego porządku wyczerpujących możliwe

określenia badanego zjawiska, cechy lub układu”.

Na skali nominalnej możemy obliczyć zmienną najczęściej występującą, rozkład częstości dla danej zmiennej, jaki
procent z całości stanowi dany pomiar.



Przykładem zmiennej obliczanej na skali nominalnej jest:

-

płeć, pora roku, kolor oczu,

-

Wyróżnienie 4 temperamentów ludzi (choleryk, sangwinik, melancholik, flegmatyk).

-

Podział ten jest pewnym narzędziem poznania, przyporządkowania osoby jakiejś cesze.

Zmienne na skali porządkowej mogą dotyczyć np. wykształcenia, wielkości miejscowości, w których badani mieszkają,
stanowiska pracy.



Służy do ułożenia w porządku elementów jakiegoś zbioru ze względu na wybraną cechę.



Możemy obliczyć zmienną najczęściej występującą, uszeregować zmienne od najniższej do najwyższej.

Skala interwałowa zawiera informacje z dwóch poprzednio wymienionych skal, czyli wyróżnia elementy zbioru,
układa elementy zbioru w porządku od największego do najmniejszego. Określa odległość (interwał) między
elementami zbioru na umownej skali liniowej.

Skala ilorazowa zwana także skalą stosunkową.
 Zmienne na skali ilorazowej mogą dotyczyć wieku, wzrostu, czasu trwania leczenia, czasu trwania nauki. Na skali

ilorazowej możemy wyznaczyć dominantę, medianę, odchylenie standardowe, wariancję i wiele innych statystyk.

 Po ustaleniu skal pomiaru możliwe jest dokonanie dalszych obliczeń statystycznych za pomocą miar średnich

(średnia arytmetyczna, modalna, kwartyle) i miar zróżnicowania (zmienności, rozproszenia, dyspersji).



Miary położenia wskazują miejsce wartości najlepiej reprezentującej wszystkie wielkości badanej cechy. Są to
średnie (arytmetyczne, geometryczne, harmoniczne) o symbolu x, modalna o symbolu Mo i kwantyle.



Najczęściej stosowana jest średnia arytmetyczna, która stanowi sumę poszczególnych wartości badanej cechy
wszystkich jednostek badanej próby podzieloną przez liczebność tej próby.

Modalna jest to najczęściej występująca wartość badanej cechy, dlatego nazywana jest dominantą (oznaczamy ją
symbolem Do). Stosujemy ją wtedy, gdy chcemy za pomocą jednej liczby wyrazić wariant lub wartość cechy najbardziej
typowe, najczęściej spotykane.
Mediana oznaczamy ją symbolem Me jest to wartość znajdująca się w środku, gdy zbiorowość jest uporządkowana
pod względem wielkości jej elementów, tzn. od wartości najmniejszej do wartości największej.
Kwartyle należą do miar statystycznych ogólnie zwanych kwantylami, które dzielą zbiorowość statystyczną w
określonej proporcji.
Rozstęp wyraża różnicę między największą a najmniejszą wartością cechy.
Wariancja jest średnią arytmetyczną kwadrantów odchyleń poszczególnych wartości cechy od średniej arytmetycznej
całej próby.
Odchylenie standardowe jest najczęściej stosowaną miarą obok średniej, jest pierwiastkiem kwadratowym z wariancji.

Narzędzia badawcze
 Artykuły naukowe, teksty naukowe, zbiory, notatki, wyciągi, rejestry, opinie, historie pielęgnowania i choroby,

raporty, arkusze zbiorcze, zdjęcia, filmy

 Kwestionariusz wywiadu
 Kwestionariusz ankiety
 Arkusz skali

Kwestionariusz w naukach społecznych jest to jedno z narzędzi badawczych.



Rozróżniamy kwestionariusz ankiety i kwestionariusz wywiadu. Pierwszy jest przekazywany respondentowi do
uzupełnienia; drugi służy ankieterowi jako plan zadawanych pytań i uzupełniany jest przez niego. Zależnie od
zaleceń metodologicznych możliwa jest większa, lub mniejsza ingerencja ankietera w treść prezentowanych
pytań efekt ankieterski.

 Związek wykazujący działanie przeciwnowotworowe w hodowlach jest następnie badany na zwierzętach.
 Badania przedkliniczne rzadko kończą się decyzją zezwalającą na przejście do badań klinicznych (czyli

przeprowadzonych wśród ludzi).

 Okres badania nowego preparatu w ostatnich latach skrócił się chociaż wciąż od wstępnej identyfikacji do

wprowadzenia leku do praktyki klinicznej upływa 6-8 lat.

Badanie kliniczne dzieli się na 3 fazy:
-

Faza I i II to badania mające jeszcze charakter wstępny, określający największe dawki tolerowane, parametry
farmakokinetyki i farmakodynamiki, działania niepożądane i skuteczność terapeutyczną

-

zadaniem badania III fazy jest określenie miejsca, jakie nowy lek znajdzie we współczesnej onkologii, przez
porównanie z najlepszym leczeniem standardowym.

Badania te maja charakter prospektywny i są połączone z randomizacją, co umożliwia wiarygodną ocenę statystyczną.
Tak zwana IV faza, to stosowanie leku w rutynowej praktyce i zbieranie informacji o rzadko obserwowanej lub odległej
toksyczności.
Badania kliniczne podlegają bardzo rygorystycznej regulacji prawnej (m.in. zgoda komisji bioetycznej i inne zasady
prowadzenia badań u ludzi).
Chorzy uczestniczący w badaniu muszą być dokładnie poinformowani o wszystkich aspektach doświadczenia i po
uzyskaniu informacji mogą wyrazić zgodę lub odmówić udziału (w tym drugim przypadku bezwzględnie powinni mieć
zapewnione leczenie standardowe).

Oprócz licznych nowych leków bada się np.: przydatność nowych procedur chirurgicznych, w tym mało inwazyjnych
metod niszczenia nowotworów, lub nowych sposobów frakcjonowania dawki w radioterapii.
Podejmuje się liczne badania, dotyczące optymalnego kojarzenia poszczególnych metod leczenia nowotworów m.in.
chemioterapii i radioterapii.
Niemal każdy dzień przynosi wiadomości o nowych osiągnięciach z zakresu biologii nowotworów i propozycjach
diagnostyki i terapii w onkologii.
Badania skuteczności nowych metod powinny podlegać podobnym procedurom jak badania nowych leków.

Nowe metody powinny być również porównywane z najlepszym leczeniem standardowym.
Badanie i wdrażanie nowych metod terapeutycznych powinno się odbywać tyko w ośrodkach dysponujących
odpowiednim sprzętem i dobrze wykształconą kadrą, regularnie wykonującą procedury uznane za standardowe.
Konieczna jest także rejestracja badania klinicznego i uzyskanie odpowiednich zezwoleń.

Zasady prowadzenia badań klinicznych regulują



Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005 roku w sprawie szczegółowych wymagań Dobrej Praktyki
Klinicznej.



Rozporządzenie Ministra finansów z dnia 18 maja 2005r. Zmieniające rozporządzenie w sprawie obowiązkowego
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej badacza i sponsora



Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 listopada 2008r. W sprawie wzorów dokumentów przekładanych w
związku z badaniem klinicznym produktu leczniczego oraz w sprawie wysokości i sposobu uiszczania opłat za
rozpoczęcie badania klinicznego

Rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dobrej praktyki klinicznej
 Określa zasady prowadzenia badań klinicznych
 W szczegółowy sposób określa obowiązki badacza, sponsora i sposób prowadzania protokołu badania klinicznego.

Badanie kliniczne - jest to każde badanie prowadzone z udziałem ludzi w celu odkrycia lub potwierdzenia klinicznych,

farmakologicznych,

w tym farmakodynamicznych skutków działania jednego lub wielu badanych produktów leczniczych, lub w celu

zidentyfikowania działań niepożądanych jednego lub większej liczby badanych produktów leczniczych, lub
śledzenia wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania jednego lub większej liczby badanych produktów
leczniczych, mając na względzie ich bezpieczeństwo i skuteczność.

Eksperyment badawczy - ma na celu przede wszystkim rozszerzenie wiedzy medycznej.
 Może być on przeprowadzany zarówno na osobach chorych jak i zdrowych.
 Przeprowadzenie eksperymentu badawczego jest dopuszczalne wówczas, gdy uczestnictwo w nim nie jest związane
z ryzykiem, albo też ryzyko jest niewielkie i nie pozostaje w dysproporcji do możliwych pozytywnych rezultatów takiego
eksperymentu.

Eksperymenty stosowane w naukach medycznych (zwane eksperymentami medycznymi lub lekarskimi) są w swoim
działaniu podobne do doświadczeń przeprowadzanych w biologii i dyscyplinach mających z nią ścisły związek.
Jedne bowiem i drugie polegają na jakiejś ingerencji w żywy organizm, nie wyłączając człowieczego, objęte są ścisłą i

dokładną obserwacją i służą zweryfikowaniu wcześniejszych hipotez.

Wyróżniamy w zależności od celu, jaki eksperymentatorzy wyznaczają swoim działaniom lekarskim i biologicznym:



eksperymenty leczniczo-terapeutyczne i eksperymenty naukowo-eksploratywne, czyli kliniczno-biologiczne.

Bezpośrednim celem działania lekarskiego i biologicznego w eksperymencie terapeutycznym jest niesienie pomocy
osobie poddawanej doświadczeniu. Ów cel, którym jest zdrowie określonej osoby, nie wyklucza sprawdzenia przez
eksperymentatora przy tej sposobności jakiejś hipotezy naukowej.

Inaczej sprawa wygląda z eksperymentem naukowo-badawczym, tzn. kliniczno-biologicznym.
Tutaj podejmowane są czynności bezpośrednio lub pośrednio służące empirycznemu zweryfikowaniu teoretycznych

założeń, czy hipotez, poznaniu nowych praw dotyczących ustroju ludzkiego, jakie dotychczas były mało znane.



Wszystkie przedsięwzięcia medyczne w tym zakresie zmierzają bezpośrednio do celów naukowo-badawczych i
pozostają w dalekim związku ze zdrowiem osoby poddawanej eksperymentowi.

Badania kliniczne sponsorowane, podejmowane są z inicjatywy sponsora, który celem wdrożenia nowej metody
terapii lub wprowadzenia leku o podobnym do wcześniej stosowanych mechanizmie działania, musi zgodnie z
zasadami międzynarodowej rejestracji leku sprawdzić preparat w badaniach klinicznych I, II, III fazy.



Sponsor wybiera zarówno kraje, jak i ośrodki, w których chce takie badania przeprowadzić. Ośrodek musi
spełniać określone wymogi, a badacz i współbadacze muszą mieć wymagane doświadczenie.

Proces otwierania badania jest następujący: sponsor zwraca się do wybranego badacza z zapytaniem o
zainteresowanie danym tematem i możliwością przeprowadzenia badania. Badacz podpisuje zobowiązanie o poufności
i wypełnia ankietę dla sponsora.
Po kilku tygodniach otrzymuje odpowiedź, czy jego placówka jest zaakceptowana, wówczas w czasie określonym przez
sponsora odbywa się wizyta.

Za zgodą Dyrektora Szpitala monitor ze strony sponsora zwiedza placówkę, rozmawia z głównym badaczem o zakresie
badania, przekazuje protokół, ogląda i rozmawia z kierownikami komórek niezbędnych do wykonania badania np.:
laboratorium, apteka, zakład medycyny nuklearnej, zakład diagnostyki obrazowej).
Po uzyskaniu akceptacji ze strony sponsora rozpoczyna się procedura kontraktowania badania. Sponsor występuje z
pismem do Dyrektora Szpitala o wyrażenie zgody na prowadzenie badania. Jest to zgoda wstępna. Po uzyskaniu zgody
firma otrzymuje wzór umowy.

Po wyrażeniu zgody przez Dyrektora Szpitala na realizację badania, badacz uzgadniając z kierownictwem Szpitala
rozpoczyna proces podpisywania kontraktu ustalenia szczegółowe warunki umowy w oparciu o radców prawnych obu
instytucji. W procesie przygotowującym kontrakt swoją opinię wyrażają Dyrektor ds. Finansowych, przedstawiciele
Rady Naukowej, a także kierownicy jednostek biorący udział w danym badaniu. Badacz dostarcza do apteki produkty
badane i leki stosowane w badaniach klinicznych.

Badacz przedstawia zespół realizujący badanie, zapoznaje z zadaniami i finansowaniem jego zadań; obowiązują
podpisy członków zespołu na stosownych formularzach.
Po podpisaniu umowy badacz przekazuje umowę do Komórki Finansowej Szpitala
Po podpisaniu kontraktu z ośrodkiem i badaczami w czasie wyznaczonym przez sponsora, następuje otwarcie ośrodka
z określonym czasem rekrutacji pacjentów.

Udział pielęgniarki w badaniach klinicznych regulują:



Ustawa z dnia 5 lipca 1996 roku o zawodach Pielęgniarki i Położnej z późniejszymi zmianami



Kodeks Etyki zawodowej Pielęgniarki i Położnej Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 9 grudnia 2003r.



Prawa pacjenta

Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej

Art 22.



Podawanie leków podczas prowadzenia eksperymentu medycznego jest realizowane na podstawie pisemnego
zlecenia lekarskiego.



Pielęgniarka ma prawo uzyskania od lekarza informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych
metodach diagnostycznych, leczniczych i dających się przewidzieć następstwach podejmowanych działań w
zakresie niezbędnym do udzielanych przez siebie świadczeń zdrowotnych.



W przypadku uzasadnionych wątpliwości ma prawo domagać się od lekarza, który wydał zlecenie, aby uzasadnił
potrzebę jego wykonania.



W wyjątkowych przypadkach pielęgniarka ma prawo odmówić wykonania zlecenia lekarskiego, poddając
przyczynę odmowy na piśmie.



Pielęgniarka ma prawo uzyskania pełnej informacji o celowości planowanym przebiegu i dających się
przewidzieć skutkach eksperymentu medycznego, w którym ma uczestniczyć.



W przypadku uzasadnionych wątpliwości pielęgniarka może odmówić uczestniczenia w eksperymencie,
podając przyczynę odmowy na piśmie.

Art. 23



Pielęgniarka może powstrzymać się po uprzednim powiadomieniu na piśmie przełożonego od wykonania
świadczenia zdrowotnego nie zgodnego z jej sumieniem.

Kodeks etyki zawodowej Pielęgniarki i Położnej

 Kodeks etyki zawodowej Pielęgniarki i Położnej RP przyjęty na IV Krajowym Zjeździe Pielęgniarek i Położnych

zawiera normy i wskazania etyczne obowiązujące przedstawicieli tych zawodów w czasie wykonywania czynności
zawodowych (w tym udziału w badaniach eksperymentalnych).

Zagadnienia te (badań klinicznych) dotyczą relacji:



pielęgniarka a pacjent

- udzielania pierwszej pomocy w nagłych przypadkach oraz w sytuacji zagrożenia życia,
- udzielanie pacjentowi rzetelnej i zrozumiałej inf. w zakresie świadczeń piel. podczas prowadzenia badań klinicznych,
- zobowiązana jest do przestrzegania praw pacjenta



pielęgniarka a praktyka zawodowa i nauka

- pielęgniarce nie wolno wykonać bez polecenia na piśmie umożliwiającego identyfikację lekarza i pacjenta z

wyjątkiem sytuacji nagłych,

- pielęgniarka ma prawo odmówić uczestnictwa w zabiegach i eksperymentach biomedycznych, które są sprzeczne z

uznawanymi przez nią normami etycznymi.



pielęgniarka a współpracownicy

- pielęgniarka jest współodpowiedzialna za efekty procesu terapeutycznego oraz za podjęte przez siebie działania w

zakresie badań klinicznych

Prawa pacjenta



Pacjent, który ma być poddany eksperymentowi medycznemu ma prawo do:

- wyrażenia zgody lub odmowy na udział w eksperymencie medycznym po uprzednim poinformowaniu go przez
lekarza o celach, sposobach i warunkach przeprowadzenia eksperymentu, spodziewanych korzyściach leczniczych lub
poznawczych, ryzyku oraz o możliwościach cofnięcia zgody i odstąpienia od udziału w eksperymencie w każdym jego
stadium

Pacjent, który ma być poddany eksperymentowi medycznemu ma prawo również do:



Poinformowania go przez lekarza o niebezpieczeństwie dla zdrowia i życia jakie może spowodować
natychmiastowe przerwanie eksperymentu



Cofnięcia zgody na eksperyment medyczny w każdym stadium eksperymentu

Mają one chronić pacjenta przed:



Uzależnieniem od pracowników i instytucji służby zdrowia;



Możliwością nadużyć w procesie diagnozowania i leczenia;



Instrumentalnym wykorzystaniem pacjentów ( np. w zakresie testowania nowych leków);



Możliwością niewłaściwego zastosowania osiągnięć biologii i medycyny (eksperymenty medyczne)

Powodem publicznej debaty nad prawami pacjenta stały się m.in. dwa wydarzenia w medycynie lat 60 XX w.:

!

Ujawnienie w USA w 1966 roku badań dla celów naukowych prowadzonych na pacjentach bez ich zgody, często na
osobach nieletnich, upośledzonych oraz nieuleczalnie chorych,

!

Pierwsza transplantacja serca dokonana w 1967 roku w Kapsztadzie.

Epizody te wywołały wiele sporów, pytań i wątpliwości natury etycznej, filozoficznej i prawnej. Po raz pierwszy

publicznie uświadomiono, że nowoczesna medycyna znalazła się na nowym nieznanym, niejednoznacznym
moralnie i prawnie gruncie, co wymaga podjęcia działań zmierzających do wprowadzenia nowych
unormowań. Rozpoczął się proces tworzenia nowych standardów deontologicznych przez Światowe
Stowarzyszenia Medyczne.

Standardy deontologiczne Światowego Stowarzyszenia Medycznego



Deklaracja Helsińska 1964 r. – dotyczy eksperymentów medycznych.



Deklaracja z Tokio 1975 r. – zabrania pracownikom medycznym udziału w działaniach naruszających godność
i dobro człowieka.



Deklaracja Hawajska 1977 r. – dotyczy pacjentów psychiatrycznych.



Deklaracja z Wenecji 1983 r. – dotyczy pacjentów w stanach terminalnych.



Deklaracja Praw Pacjenta WHO 1994 r. – rekomendacje mające na celu promocję praw pacjenta.



Deklaracja z Lizbony 1995 r. – standardy deonologiczne środowiska medycznego.



Konwencja Bioetyczna 1997 r. - Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej
wobec zastosowań Biologii i Medycyny.



Zagadnienia zawarte w wymienionych dokumentach koncentrują się wobec takich kategorii etycznych (zasad) jak
autonomia, godność, prawo do prywatności, prawo do integralności.



W związku z pojawieniem się problematyki praw pacjenta w standardach światowych, w Polsce uległy zmianie
regulacje prawne oraz kodeksy etyki zawodowej pracowników medycznych.