IMMUNOLOGIA NARZĄDOWA.
CHOROBY PRZEWODU POKARMOWEGO

Julia Miller

Andrew J. Macpherson and Nicola L. Harris
Nature Reviews Immunology 4, 478-485 (June 2004)

GŁÓWNE ELEMENTY UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO
PRZEWODU POKARMOWEGO

• skupiska tkanki limfatycznej (kępki Peyer’a,

lymphoid follicles, węzły chłonne krezkowe):
indukcja odpowiedzi na antygen

• blaszka właściwa błony śluzowej: limfocyty

efektorowe, po aktywacji i recyrkulacji; kom.
plazmatyczne (głównie IgA), APC, eozynofile,
mastocyty

• nabłonek błony śluzowej: enterocyty,

limfocyty śródnabłonkowe,

CECHY FUNKCJONALNE

• równowaga pomiędzy odpowiedzią na

antygen, a tolerancją immunologiczną

a) antygen rozpoznawany jako obcy (pasożyty,

bakterie, wirusy)  indukcja miejscowej
odpowiedzi immunologicznej

b) antygen „ignorowany”  indukcja lokalnej

i/lub systemowej tolerancji

Zaburzenia regulacji immunologicznej

• „przesadna” reakcja na obce antygeny (IBD?,

immunoproliferacyjna enteropatia Basenji,
HUC)

• zbyt słaba odpowiedź na obce antygeny (ARD)
• nieprawidłowa reakcja na antygeny

pokarmowe (nadwrażliwość na gluten,
enteropatia białkogubna)

Choroby przewodu pokarmowego o podłożu
immunologicznym

 Limfocytarno-plazmocytarne zapalenie jamy ustnej kotów
 Nadwrażliwość pokarmowa
 Enteropatia zależna od glutenu Seterów Irlandzkich
 Białkogubna enteropatia-nefropatia Soft Coated Wheaten Terrierów
 Antibiotic responsive diarrhoea.
 Limfocytarno-plazmocytarne zapalenie jelit
 Eozynofilowe zapalenie żołądka i jelit
 Ziarniniakowe zapalenie jelit.
 Limfocytarno-plazmocytarne zapalenie okrężnicy
 Histiocytarne, wrzodziejące zapalenie okrężnicy (czynnik

zakaźny?).

 Czyraczyca odbytu u psów

PRZEWLEKŁE IDIOPATYCZNE

ENTEROPATIE

RASA

IBD:
Limfocytarno-plazmocytarne enterocolitis
Eozynofilowe enterocolitis
Enteropatia proliferacyjna
Enteropatia białkogubna
Enteropatia zależna od glutenu
Wrzodziejące colitis

wiele
Wiele (ON? Rottweiler?)
Basenji
Soft-Coated Wheaten Terier
Seter irlandzki
Bokser

Lymphangiectasia

Lundehund, małe teriery, inne

ARD

Shar-pei
ON

Lundehund gastroenteropathy is a set of digestive disorders that
can lead to an overgrowth of digestive bacteria, and a loss of
ability to absorb nutrients from food.

[1]

In extreme cases the dog

can starve due to its inability to derive nutrients and protein
from food, regardless of food intake. All Lundehunds have the
genetics to have this illness, though not every Lundehund is
severely afflicted and some are symptom free. There is no cure,
though the disease can be managed…

wikipedia.com

I

NFLAMMATORY

B

OWEL

D

ISEASE

• Możliwe przyczyny:
- dysregulacja układu immunologicznego 
reakcja na antygeny światła jelita
- pierwotne (jako cecha rasowa) lub wtórne
uszkodzenie bł. śl.  zwiększenie
przepuszczalności jelit  przenikanie antygenów
przez blaszkę właściwą  silna reakcja układu
immunologicznego

ETAPY DIAGNOSTYKI

• Badanie kliniczne: objawy ze strony przewodu

pokarmowego przez co najmniej 2-3 tygodnie

• Brak poprawy lub jej częściowy charakter po

zastosowaniu diety hypoalergicznej i leczenia
objawowego

• Charakterystyczne zmiany histopatologiczne
• Wykluczenie innych przyczyn zapalenia jelit
• Odpowiedź na terapię immunosupresyjną

OBJAWY

- biegunka, wymioty (częste u kotów)
- często utrata wagi
- zmiany apetytu (anoreksja, rzadziej polifagia)
- u kotów: czasem brak typowych objawów

p.pok.; utrata masy ciała i zmiany zachowania

- czasem obrzęki i wysięki w jamach ciała
- u kotów często dodatkowo zapalenie wątroby i

przewodów żółciowych

RÓŻNICOWANIE ODCINKA

ENTEROPATII

OBJAW/PARAMETR

BIEGUNKA Z JELITA
CIENKIEGO

BIEGUNKA Z JELITA
GRUBEGO

Utrata wagi

Często

Rzadko

Wymioty

Dość często

Rzadziej

Częstość defekacji

Normalna lub zwiększona

Zwiększona

Krew w kale

Czasami smolisty stolec

Okazjonalnie świeża krew w
kale

Śluz w kale

Rzadko

Często

Bolesne parcie

Rzadko

Często

Objętość kału

Czasami zwiększona

Normalna lub zmniejszona

BADANIA LABORATORYJNE

• niewielkiego stopnia nieregeneratywna anemia
• w przypadku eozynofilowego gastro-enteritis często

obwodowa eozynofilia

• czasem trombocytopenia
• hypoproteinemia (psy) lub hyperproteinemia (koty)

• hypocholesterolemia
• hypokalcemia

• spadek stężenia kwasu foliowego i wit. B12 (w

przypadku rozrostu flory bakteryjnej wzrost kw.
foliowego i spadek B12!!!)

Fot. D. Wickes

USG

• pogrubienie ściany jelita z zachowaną

strukturą warstwową

• czasami odróżnienie od nowotworu

niemożliwe

• limfadenopatia
• ewentualne zmiany towarzyszące

ENDOSKOPIA

• zmiany niespecyficzne: zaczerwienienie, śluz,

nadżerki, wrzody, pseudopolipy

• służy pobraniu bioptatów

www.sciencedirect.com

ZMIANY HISTOPATOLOGICZNE

• Rozlany naciek komórkowy w obrębie blaszki

właściwej

• Rzadko obecność neutrofili
• Ważna morfologia limfocytów!
• Eozynofile: ciężkie wrzodziejące enterocolitis
• Histiocyty

Fot. T. Caceci

DIAGNOSTYKA RÓŻNICOWA

• Nadwrażliwość pokarmowa
• Bakteryjne zakażenia jelit
• Wgłobienie jelita
• ARD (Ca)
• Limfagiektacja (Ca)
• Parazytozy p.pok (Giardia!!!, toxoplazma u Fe, trichuroza u

Ca)

• Nadczynność tarczycy (Fe)
• Cholangihpatitis (Fe)
• Pancreatitis
• EPI
• Zmiany nowotworowe
• FIP, FIV, FeLV

TERAPIA

• Wyeliminowanie czynników predysponujących (np.

pasożyty)

• Jeśli w nacieku obecne neutrofile: antyboiotykoterapia

(rozważyć też podanie metronidazolu)

• Dieta hypoalergiczna lub oparta na białku hydrolizowanym
• Prebiotyki
• Probiotyki
• Terapia immunosupresyjna (prednizolon, budesonid,

azatiopryna,

cyklosporyna, sulfasalazyna

) – zwłaszcza w

przypadkach cięższych, np.. związanych z utratą białka

• HUC u bokserów: fluorochinolony

LIMFAGIEKTAZJA

• Poszerzenie naczyń chłonnych w obrębie GI
a) pierwotna (wrodzone wady morfologii)
b) Wtórna (wzrost ciśnienia w żyle wrotnej,

blokada naczyń chłonnych)

W konsekwencji: utrata białka, płynu, komórek
do światła jelita

LIMFAGIEKTAZJA CD.

• Biegunka, wymioty, utrata masy ciała,

wodobrzusze

• Hypoalbuminemia, hypoglobulinemia,

limfopenia, hypocholesterolemia,
wieloczynnikowa hypokalcemia

• Pobranie biopsji śródzabiegowo lub

endoskopowo

• Leczenie: dieta niskotłuszczowa, terapia

choroby podstawowej

IMMUNOPROLIFERACYJNA

ENTEROPATIA BASENJI

• Nawracająca biegunka
• Często objawy także spoza p.pok (wyłysienia i

hiperpigmentacja skóry)

• U części chorych psów – niski poziom hormonów tarczycy
• Hypoalbuminemia

• Wzrost poziomu IgA we krwi

• Przerost bł.śl. Żołądka; naciek limfocytarno-plazmocytarny

w jelicie cienkim

• U starszych psów może przechodzić w jelitową postać

chłoniaka

• Może dołączać się kłębuszkowe zapalenie nerek
• Terapia: IPP, metronidazol, leki immunosupresyjne

ENTEROPATIA-NEFROPATIA

BIAŁKOGUBNA

• Chorują najczęściej suki w średnim wieku
• Najczęstsze objawy: wymioty i utrata masy ciała
• Najczęściej początkowo enteritis, potem

glomerulonephritis

• Często panhypoproteinemia
• Psy chore ekstremalnie wrażliwie na antygeny

pokarmowe – ten element terapii bardzo ważny!

• Czynnik prognostyczny: wykrycie α1-antytrypsyny

w kale

WRZODZIEJĄCE ZAPALENIE OKRĘŻNICY

• Głównie u bokserów, częściej pręgowanych (?)
• Biegunka z jelita grubego
• Brak odpowiedzi na standardową terapię IBD

– często eutanazja

• Najnowsze doniesienia: skuteczna długotrwała

(min. 2 miesiące) terapia standardowymi
dawkami enrofloksacyny

• Pierwotnym czynnikiem patogenetycznym jest

być może E.coli

Antibiotic responsive diarrhoea

• idiopatyczna biegunka antybiotykozależna
• rasowa predyspozycja u owczarków

niemieckich

• możliwa pierwotna przyczyna w postaci

deficytu wydzielniczego sIgA

• w niektórych przypadkach: obniżenie

poziomu IgA

w treści jelit i w surowicy

Antibiotic responsive diarrhoea

Objawy kliniczne:

• przewlekła biegunka

• utrata masy ciała
• polifagia lub anoreksja, koprofagia

Antibiotic responsive diarrhoea

Diagnostyka:

• badanie bakteriologiczne treści jelita

cienkiego

• badanie histopatologiczne biopsji

endoskopowych

• wykluczenie EPI

• oznaczenie stężenia IgA

• ewent. oznaczenie stężenia kobalaminy i kwasu foliowego w

surowicy

Antibiotic responsive diarrhoea

Terapia:

• oxytetracyklina (10–20 mg/kg p/o q8h)
• tylozyna (10 mg/kg p/o q8h)
• amoksycylina (10 mg/kg p/o q8–12h).
• metronidazol (10–20 mg/kg p/o q8–12h)
• łatwostrawna dieta o niskiej zawartości

tłuszczu

• Suplementacja wit. B

12

(250

–500 μg s/c 1/tyg.)

Limfocytarno-plazmocytarne zapalenie
dziąseł

Sugerowana etiologia:

• nieprawidłowa odpowiedź na mikroflorę jamy

ustnej

• systemowa immunosupresja (FIV, FeLV, koci

caliciwirus)

Fot. A.H.Sparkes

www.comcen.com.au

www.dentalvet.com

www.littercrittersvet.com

Limfocytarno-plazmocytarne zapalenie
dziąseł

Objawy kliniczne:

• dysfagia, spadek masy ciała, utrata

apetytu, ślinotok

• ogniskowy lub rozlany stan zapalny bł.

śluzowej dziąseł, policzków, podniebienia,
języka

• w przewlekłych zmianach: proliferacja,

nadkażenie bakteryjne, owrzodzenia

Limfocytarno-plazmocytarne zapalenie dziąseł

Diagnostyka:

• ocena histopatologiczna (naciek komórek

zapalnych, głównie limfocytarno-
plazmatyczny)

• przerost i owrzodzenia nabłonka
• podniesiony poziom surowiczych IgA, IgG,

IgM (gammapatia poliklonalna)

–

elektroforeza białek surowicy

Limfocytarno-plazmocytarne zapalenie dziąseł

Terapia:

• higiena jamy ustnej

• glukokortykoidy (octan metyloprednizolonu 20 mg s/c co 3 tyg.;

deksametazon 0.1

–0.2 mg/kg p/o q24h), ewent. azatiopryna

(0,3mg/kg p/o co drugi dzień)

• radykalna ekstrakcja zębów

• metronidazol (10–20 mg/kg p/o q12h)

• interferon (podawany podskórnie jako terapia dodatkowa)

• lewamizol jako immunomodulator

• progestageny (octan megestorolu 1 mg/kg p/o co drugi dzień)

Nadwrażliwość pokarmowa

• najczęstsze alergeny pokarmowe:
- psy:

wołowina, kurczak, mleko, jaja,

kukurydza, pszenica, soya

-

koty: wołowina, pszenica, kukurydza

• czynniki predysponujące: niedobór IgA na

błonach śluzowych, uszkodzenia błony
śluzowej jelita

Nadwrażliwość pokarmowa

Objawy kliniczne:

• wystąpienie choroby rzadko związane ze zmianą karmy
• najczęściej:

zmiany skórne

• 10-15% przypadków:

objawy pokarmowe

(wymioty, biegunka,

spadek

masy ciała, dyskomfort w jamie brzusznej)

• w niektórych przypadkach: jendnoczesne występowanie

objawów

skórnych

i

pokarmowych

• rzadko:
-

objawy nerwowe

(drgawki, zmiany zachowania)

-

objawy ze strony

ukł. oddechowego

(ataki astmatyczne,

zapalenie spojówek, rhinitis)

-

choroby

układu moczowego

http://cp.vetlearn.com

dog-health-guide.org

Nadwrażliwość pokarmowa

Diagnostyka:

• Dieta eliminacyjna (min. 3 tyg.)

-

domowa

- komercyjna
-

dieta oparta na białku hydrolizowanym (wielkość cząsteczek niewystarczająca

do połączenia z IgE na powierzchni mastocytów)

Diagnozę potwierdza nawrót objawów po podaniu oryginalnej
diety.

• testy śródskórne (niemiarodajne) i serologiczne (ewent.

Ukierunkowanie diety eliminacyjnej)

• badanie dopplerowskie tętnic biodrowych i krezkowych

po prowokacji pokarmowej

zwiększony przepływ w

odpowiedzi zapalnej

Nadwrażliwość pokarmowa

Terapia:

• właściwa dieta

• w przypadku silnych reakcji skórnych i/lib pokarmowych:

glukokortykosteroidy

oraz antybiotyki (jeśli wtórna

infekcja)

• Day MJ „Clinical immunology of the dog and cat” Manson Publishing 2008
• German AJ et al. „Update on small intestinal bacterial overgrowth and

antibiotic-responsive diarrhea” Proceeding of the NAVC Jan. 8-12, 2005

• Simpson KW. et al. „Subnormal Concentrations of Serum Cobalamin

(Vitamin B12) in Cats with Gastrointestinal Disease”

J Vet Intern Med 2001;15:26–32
• Allenspach K. „Clinical Immunology and Immunopathology of the canine

and feline intestine” Vet Clin Small Anim 41 (2011) 345-360

• Fogle JE et al. „Mucosal Immunity and Chronic Idiopathic Enteropathies in

Dogs” North Carolina State University