WYKŁAD – 15.

„ PRAWO ZOBOWIĄZANIOWE.

ZOBOWIĄZANIE –

ŚWIADCZENIE ”.

Wszystkie przepisy prawne, ogólne i szczegółowe, odnoszące się do stosunków
zobowiązaniowych, tworzą prawo zobowiązaniowe. Głównym źródłem prawa
zobowiązaniowego jest księga III kodeksu cywilnego, prawa zobowiązaniowego
zawarte są również w wielu innych aktach normatywnych

Prawo zobowiązaniowe dzieli się na część ogólną i część szczegółową.
Część ogólna zawiera uregulowania odnoszące się do wszystkich stosunków
zobowiązaniowych lub do większych ich zespołów. Natomiast przepisy części
szczegółowej normują poszczególne rodzaje zobowiązań.
Zobowiązanie - stosunek zobowiązaniowy, jest jednym z rodzajów
stosunków cywilnoprawnych, różniących się od innych swą treścią i charakterem.
Zobowiązaniem nazywamy stosunek prawny, w którym jedna ze stron
(wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnika) określonego
zachowania, czyli świadczenia.

Świadczenie, czyli obowiązujący dłużnika sposób zachowania, może polecać
na pewnym działaniu (zapłaceniu pieniędzy, wykonaniu usługi, wydaniu rzeczy)

lub

na wstrzymaniu się od czynności, do których dłużnik w innych warunkach byłby
uprawniony.

W stosunku zobowiązaniowym wierzycielowi przysługuje określone prawo
podmiotowe. Może on domagać się od drugiej strony przysługującego mu
Świadczenia, a w razie potrzeby doprowadzić do przymusowego wyegzekwowania
tego świadczenia. Ponieważ wierzyciel może żądać spełnienia świadczeń tylko od
oznaczonej osoby (dłużnika), jego prawo należy do praw podmiotowych
względnych. Przysługujące wierzycielowi prawo podmiotowe nazywamy
wierzytelnością, zaś ciążący na dłużniku obowiązek nazywamy długiem.

Osoba fizyczna czy prawna odpowiada za długi swoim majątkiem.

Szczególnym rodzajem zobowiązań są zobowiązania solidarne.

Zarówno po stronie wierzyciela, jak i po stronie dłużnika może w
zobowiązaniu występować kilka osób.
Zobowiązanie ma tylko wówczas charakter zobowiązania solidarnego,
gdy wyraźnie stanowi to ustawa lub zawarta przez strony umowa - w
pozostałych przypadkach zobowiązanie nie jest solidarne. Jedną z cech
zobowiązania solidarnego jest to, że występuje w nim kilku dłużników lub
kilku wierzycieli. Zależnie od tego, po której stronie stosunku
zobowiązaniowego występuje kilka osób, mamy do czynienia z
solidarnością dłużników lub solidarnością wierzycieli. Solidarność
dłużników polega na tym, że wierzyciel może żądać całości lub części

należnego

mu świadczenia od któregokolwiek z dłużników albo od kilku z nich, według
swojego wyboru.

Zaspokojenie wierzyciela przez jednego z dłużników solidarnych

powoduje wygaśnięcie zobowiązania i zwalnia z długu wszystkich
dłużników. Solidarność wierzycieli polega na tym, że każdy z nich
może domagać się od dłużnika spełnienia całego świadczenia do
swoich rąk. Dłużnik jest obowiązany to żądanie spełnić, chyba że
istnieje już prawomocne orzeczenie rozstrzygające sprawę inaczej.
Spełnienie świadczenia zwalnia dłużnika z zobowiązania względem
wszystkich wierzycieli.

Jak wszelkie stosunki prawne, zobowiązania powstają w wyniku zdarzeń

prawnych.

Źródłami zobowiązań są następujące rodzaje zdarzeń prawnych:
Czynności prawne - stanowią one w obrocie cywilnym najczęstsze

najważniejsze źródło stosunków zobowiązaniowych. Dotyczy to przede

wszystkim czynności prawnych dwustronnych (umów).

Czyny niedozwolone - w wyniku których powstaje szkoda i naruszenie

czyjegoś prawa podmiotowego, powodują powstanie stosunku

zobowiązaniowego między sprawcą lub inną osobą odpowiedzialną, a

tym, komu wyrządzono szkodę. Treścią zobowiązania jest obowiązek

naprawienia szkody.

Akty administracyjne - jednostronne, indywidualne decyzje

organów administracji państwowej, stanowią specjalne źródło

zobowiązań. Konsekwencją niektórych aktów administracyjnych

jest nie tylko powstanie stosunku między organem

administracyjnym a adresatem aktu administracyjnego (stosunek

administracyjno-prawny), lecz także stosunku zobowiązaniowego

między dwiema osobami, do których akt administracyjny został

skierowany.

Inne zdarzenia.
Grupa ta obejmuje szczególne rodzaje zdarzeń prawnych,

powodujących

powstanie zobowiązań. Ich ilość i znaczenie są stosunkowo niewielkie.
Do grupy tej należą w szczególności:
prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia,
bezpodstawne wzbogacenie.

Uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej

osoby, nakłada na bezpodstawnie wzbogaconego obowiązek zwrotu

korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe obowiązek zapłacenia

równowartości pieniężnej.

Odmianą bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. nienależne świadczenie

polegające na spełnieniu świadczenia przez osobę, która nie była do

tego zobowiązana.

Osoba taka może żądać zwrotu świadczenia, chyba że zachodzi jeden
z następujących przypadków:
spełniający świadczenie wiedział, że nie jest do świadczenia

zobowiązany,

świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego,
spełniający świadczenie zaspokoił przedawnione roszczenie.

Jednym ze źródeł zobowiązań są, jak wspomniano poprzednio,

czynności prawne, które dzielą się na jednostronne i
dwustronne, zwane inaczej umowami. Umowy stanowią
najczęstsze i najważniejsze źródło stosunków
zobowiązaniowych.

Umową nazywamy zgodne oświadczenie woli dwóch stron,

zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia
stosunku prawnego.

Umowa jest czynnością prawną, w której biorą udział dwie strony.

W charakterze strony może występować więcej niż jedna
osoba, na przykład kilku studentów kupuje wspólnie jeden
podręcznik występując wobec księgarni (sprzedawcy) jako
jeden kupujący.

Do zawierania umów i ich treści odnosi się w pr.

zobowiązaniowym zasada wolności umów.

Głosi ona, że w granicach wyznaczonych przepisami i zasadami

współżycia społecznego strony dysponują swobodą.

Strony w szczególności mogą swobodnie decydować:
czy w ogóle zawierać umowę,
z kim ją zawrzeć,
jaką treść nadać umowie.
Ograniczenia zasady wolności umów, przewidziane przepisami,

powinny mieć uzasadnienie w interesie społecznym. Typowym

przykładem takiego ograniczenia jest zakaz zawierania umów,

w których jedna ze stron zobowiązuje się popełnić

przestępstwo. Uzasadnienie ograniczenia swobody stron jest

w takim przypadku oczywiste.

RODZAJE UMÓW.
Wśród umów zobowiązaniowych wyróżnia się umowy nazwane,

nienazwane i mieszane.

Umowa nazwana to każda umowa uregulowana w kodeksie

cywilnym. Niektóre umowy nazwane unormowane są w

przepisach pozakodeksowych (np. umowa wydawnicza).

Umowa nienazwana występuje wtedy, gdy treść umowy

zawartej przez strony nie odpowiada żadnej z umów

nazwanych ani nie zawiera elementów różnych umów

nazwanych.

Umowa mieszana dochodzi do skutku, gdy strony tak

ukształtują jej treść, że składa się ona z elementów różnych

umów nazwanych. Typowym przykładem umowy mieszanej

jest umowa hotelowa, w której dostrzegamy elementy umowy

najmu, umowy zlecenia, umowy przechowania.

Umowy dzielą się na jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące.
Umowa jednostronnie zobowiązująca odznacza się tym, że dla

jednej strony wynikają z niej tylko prawa, a dla drugiej tylko

obowiązki. Przykładem takiej umowy jest darowizna.

Umowa dwustronnie zobowiązująca rodzi dla każdej ze stron

prawa i obowiązki, inaczej mówiąc każda strona w zobowiązaniu

wynikającym z umowy jest zarazem wierzycielem i dłużnikiem.

Znaczna większość umów ma charakter dwustronnie

zobowiązujący.

Rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących są umowy

wzajemne. Prawa i obowiązki stron kształtują się w nich w ten

sposób, że każda z nich zobowiązuje się do świadczenia, które

jest ekwiwalentem świadczenia drugiej strony. Umowami

wzajemnymi są wszystkie najważniejsze i najczęstsze umowy,

stanowiące podstawę wymiany dóbr i usług (sprzedaż, najem,

dzierżawa, przewóz, komis, umowa o dzieło i in.).

Odróżniamy umowy odpłatne od umów nieodpłatnych.
Umowa jest odpłatna, gdy obie strony odnoszą z niej korzyści i

ponoszą ciężary (niekoniecznie w formie pieniężnej). Do umów

odpłatnych należy sprzedaż, najem, pożyczka oprocentowana i

wiele innych.

Umowa jest nieodpłatna, gdy tylko jedna strona odnosi z umowy

korzyść, np. darowizna, pożyczka nie oprocentowana.

Umowy dzielą się także na konsensualne i realne.
Umowa konsensualna dochodzi do skutku przez samo złożenie

odpowiednich oświadczeń woli. Do tej kategorii należy większość

umów.

Umowa realna wymaga do zawarcia złożenia przez strony oświadczeń

woli oraz wydania rzeczy. I tak na przykład umowa przechowania

nie może dojść do skutku, jeżeli rzecz składana na przechowanie

nie zostanie oddana do rąk przechowawcy.

Umowy realne są w naszym ustawodawstwie rzadkie.

Umowa przedwstępna zgodnie ze swoją nazwą stanowi wstęp do

zawarcia w przyszłości właściwej umowy. Jest to umowa, w której

strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości umowy o oznaczonej

treści. Umowa przedwstępna powinna określać istotne postanowienia

przyszłej umowy oraz oznaczać termin, w którym ma być zawarta.

Nazwę dodatkowych zastrzeżeń umownych noszą postanowienia

zawarte w umowie, mające na celu zabezpieczenie interesu

wierzyciela i ułatwienie mu realizacji jego roszczeń.

Zaliczamy do nich zadatek, umowne prawo odstąpienia, odstępne i kary

umowne.

Zadatek jest to kwota pieniężna lub niekiedy inna rzecz, jaką strona daje

kontrahentowi przy zawarciu umowy.

Jeżeli strona dochodzi wykonania umowy, zadatek nie odgrywa

szczególnej roli. Jego znaczenie ujawnia się wtedy, gdy strona

uprawniona rezygnuje z dochodzenia świadczenia, do którego na

podstawie umowy ma prawo i z którego nic nie uzyskała.

W takim przypadku, jeżeli otrzymała zadatek, ma prawo go

zatrzymać, natomiast

jeżeli sama zadatek dała, może żądać jego zwrotu w podwójnej

wysokości.

Równocześnie zadatek stanowi całe odszkodowanie za

niewykonanie umowy i strona

nie może się domagać odszkodowania wyższego, niezależnie od wielkości

szkody.

W razie wykonania umowy zadatek podlega zaliczeniu na poczet

wynagrodzenia.

Umowne prawo odstąpienia to zawarowane w umowie prawo jednej lub

obu stron do odstąpienia od umowy w przyszłości.

Polega ono na tym, że strona uprawniona może w drodze jednostronnego

oświadczenia skierowanego do partnera spowodować, że umowa

będzie traktowana jako nie zawarta.

Umowa musi oznaczać termin, w ciągu którego można skorzystać z prawa

odstąpienia. Jeżeli odstąpienie od umowy miało miejsce już po jej

wykonaniu, strony powinny sobie zwrócić w stanie nie zmienionym

wszystko co otrzymały.

Prawo odstąpienia od umowy może być zastrzeżone warunkowo, to jest na

wypadek zajścia przewidzianych w umowie okoliczności. Odstępne

polega na tym, że strona zastrzega sobie prawo odstąpienia od umowy

za zapłatą oznaczonej kwoty pieniężnej.

Prawo to może być zastrzeżone na rzecz jednej lub obu stron.
Strona może odstąpić od umowy w drodze oświadczenia skierowanego do

kontrahenta, pod warunkiem wszakże, że jednocześnie płaci odstępne.

W przeciwnym razie oświadczenie o odstąpieniu jest bezskuteczne.