WYKŁAD – 17.

„ ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA, SZKODA

I JEJ NAPRAWIENIE

”.

Przez odpowiedzialność prawną należy rozumieć obowiązek ponoszenia
przewidzianych przez prawo niekorzystnych skutków zachowania własnego lub
innych osób.
W zależności od tego, jaka gałąź prawa przewiduje owe konsekwencje,
odróżniamy odpowiedzialność karną, odpowiedzialność dyscyplinarną,
odpowiedzialność cywilną i inne.
Odpowiedzialność karna przybiera postać kary pozbawienia wolności, kary
grzywny, pozbawienia praw publicznych.
Odpowiedzialność dyscyplinarna ma formę nagany, potrącenia z zarobku,
wydalenia ze służby itp.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA CD…

Natomiast odpowiedzialność cywilna charakteryzuje się tym, że ma postać
wyłącznie majątkową i owe konsekwencje mogą dotknąć tylko mienia osoby
odpowiedzialnej.
Odpowiedzialność cywilna charakteryzuje się także tym, że zachodzi w
zasadzie tylko wówczas, gdy powstała szkoda i przybiera postać obowiązku
naprawienia tej szkody.

W zależności od źródła odpowiedzialności cywilnej występować może:
Odpowiedzialność umowna (kontraktowa), która jest konsekwencją
niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Odpowiedzialność

kontraktowa

powstaje wówczas, gdy przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy
kontrahent poniósł szkodę.
Odpowiedzialność pozaumowna (deliktowa) powstająca we wszystkich innych
przypadkach wyrządzenia szkody, gdy strony nie były związane stosunkiem
prawnym do momentu powstania tej szkody .

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA CD…

Odpowiedzialność cywilna Jest z reguły odpowiedzialnością osobistą, co
oznacza, że wierzyciel może dochodzić swej należności na całym istniejącym i
przyszłym majątku dłużnika.
Odpowiedzialności osobistej przeciwstawia się odpowiedzialność rzeczową,

która

występuje jako wyjątek od ogólnej reguły.
Odpowiedzialność rzeczowa polega na tym, że wierzyciel może dochodzić
swojej należności na określonej rzeczy - bez względu' na to czyją ona jest
własnością.

Odpowiedzialność cywilna jest z reguły nieograniczona i ciąży na całym

majątku

osoby odpowiedzialnej bez ograniczenia, do pełnej kwoty zasądzonego
odszkodowania.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA CD…

Odpowiedzialność cywilna może być oparta na jednej z następujących zasad:
a) zasadzie winy,
b) zasadzie ryzyka,
c) zasadzie słuszności,
d) zasadach współżycia społecznego.
Podstawowe znaczenie ma odpowiedzialność na zasadzie winy, nieco mniejsze

odpowiedzialność na zasadzie ryzyka.

W ramach zwyczajnej odpowiedzialności cywilnej siła wyższa wyłącza winę, a

więc także prowadzi w rezultacie do wyłączenia odpowiedzialności.

Prawne znaczenie pojęcia siły wyższej poważnie odbiega od tego, co się rozumie
przez siłę wyższą w języku potocznym. Należy przede wszystkim zwrócić uwagę,
że nie można siły wyższej utożsamiać ze zdarzeniem niezależnym od człowieka.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA CD…

Według przeważającego w polskiej nauce prawa cywilnego

poglądu:
Siłą wyższą jest każde zdarzenie zewnętrzne, występujące z takim
natężeniem, że jego szkodliwym skutkom nie da się zapobiec
zwyczajnie używanymi środkami. Wielu zdarzeń niezależnych od
woli ludzkiej nie zaliczamy do przypadków siły wyższej.
Nie jest siłą wyższą spóźnienie się pociągu, ulewa, zepsucie się
samochodu, awaria maszyny, zablokowanie szosy wskutek
zderzenia pojazdów.
Za siłę wyższą uznaje się przede wszystkim gwałtowne działanie siły
przyrody o charakterze katastrofy, a także zdarzenie nadzwyczajne w
postaci zaburzeń życia zbiorowego, jak wojna, zamieszki
wewnętrzne itp.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA CD…

Według ukształtowanego w orzecznictwie Sądu Najwyższego

poglądu,

siła wyższa charakteryzuje się trzema następującymi cechami:
Zdarzenia nie można było przewidzieć, analizując sytuację i

uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy,

Zdarzeniu nie można było zapobiec znanymi sposobami i

urządzeniami, obiektywnie dostępnymi i normalnie

stosowanymi,

Zdarzenie musi pochodzić z zewnątrz,
Za działanie siły wyższej można uznać tylko wypadek

odpowiadający wymienionym trzem kryteriom jednocześnie.

Rozwój techniki i rosnące wraz z nim możliwości człowieka w

dziedzinie opanowania sił przyrody znacznie ograniczają

ilość występujących przypadków siły wyższej.

SZKODA I JEJ NAPRAWIENIE CD…

Przez szkodę należy rozumieć uszczerbek w obecnym i

przyszłym majątku, jakiego poszkodowany doznaje wbrew

swojej woli.

Szkodę stanowi więc różnica między dwoma stanami

majątkowymi;

tym po wyrządzeniu szkody i tym, który by istniał, gdyby szkody

nie wyrządzono.

Kodeks cywilny nie zawiera definicji szkody, posługuje się tym

pojęciem w znaczeniu potocznym. W nauce rozróżnia się

niekiedy szkodę w znaczeniu ekonomicznym

i szkodę w znaczeniu prawnym, przy czym za szkodę w

znaczeniu ekonomicznym

uważa się każdy uszczerbek majątkowy, zaś za szkodę w

znaczeniu prawnym taki

uszczerbek majątkowy, za który ktoś ponosi odpowiedzialność.

SZKODA I JEJ NAPRAWIENIE CD…

Szkoda majątkowa obejmuje dwa elementy.

Pierwszy z nich, to strata (damnum emergens), czyli efektywny

uszczerbek pomniejszający majątek poszkodowanego,

drugi, utracony zysk (lucrum cessans), czyli korzyści, jakie

poszkodowany byłby osiągnął, gdyby mu szkody nie

wyrządzono.

Wśród szkód majątkowych rozróżnia się szkody na mieniu i

szkody na osobie.

Do pierwszej kategorii należą szkody wyrządzone na majątku, bez

związku z osobą poszkodowanego (np. zniszczenie rzeczy),

natomiast do drugiej - szkody o charakterze majątkowym, które

są następstwem uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju

zdrowia, a więc mają związek z osobą,

na przykład koszty leczenia i lepszego odżywiania, utracone

wskutek choroby zarobki, zniszczona w wypadku odzież itd.

SZKODA I JEJ NAPRAWIENIE CD…

Wysokość szkody może być zgodnie ustalona przez

zainteresowanych lub sprecyzowana przez sąd w toku
procesu. Jeżeli wysokość szkody nie da się dokładnie określić
dlatego, że ścisłe udowodnienie wysokości szkody jest
niemożliwe lub poważnie utrudnione, sąd może ustalić tę
wysokość, opierając się na rozważeniu wszystkich okoliczności
sprawy.

Istotne znaczenie dla określenia wysokości szkody ma chwila, w

której powinno to nastąpić. Według art. 363 § 2 k.c. chwilą
decydującą dla dokonania obliczenia wysokości szkody jest
chwila naprawienia szkody, a nie chwila jej powstania.

SZKODA I JEJ NAPRAWIENIE CD…

Podstawą odpowiedzialności za szkodę może być umowa, w której

jedna ze stron przyjmuje na siebie obowiązek naprawienia szkody

wyrządzonej drugiej stronie przez określone zdarzenia.

Taką umową jest umowa ubezpieczenia (ubezpieczenie typu casco,

ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków.

odpowiedzialności cywilnej, pożaru itd.).

Najczęściej jednak podstawę odpowiedzialności za szkodę stanowi ustawa,

która łączy obowiązek naprawienia szkody z rozmaitymi zdarzeniami,

a przede wszystkim z czynami niedozwolonymi (odpowiedzialność

deliktowa) i z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umów

(odpowiedzialność kontraktowa). aprawienie szkody może nastąpić:

przez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego (restytucja naturalna),
przez zapłatę odszkodowania (restytucja pieniężna).
Wybór jednego z wymienionych sposobów należy do osoby, która poniosła

szkodę.

SZKODA I JEJ NAPRAWIENIE CD…

Ustanowienie tej reguły wynika z dążenia do pełniejszej ochrony

interesów osoby poszkodowanej. Tylko w przypadku, gdyby
przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego było niemożliwe, albo
pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty,
może on odmówić restytucji naturalnej. Wówczas roszczenie
poszkodowanego ogranicza się do prawa żądania odszkodowania
pieniężnego.

W sprawie wysokości odszkodowania kodeks cywilny przyjmuje

generalną zasadę, że ma ona odpowiadać wysokości szkody.
Przejawia się w tym chęć zapewnienia poszkodowanemu pełnej
ochrony majątkowej.

SZKODA I JEJ NAPRAWIENIE CD…

Odszkodowanie ulega zmniejszeniu w razie przyczynienia

się, poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody.

Stopień, w jakim odszkodowanie zostaje zmniejszone, zależy

od okoliczności, a zwłaszcza od stopnia winy obu stron.

Przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody nie

może prowadzić do zupełnego wyłączenia odszkodowania,

chyba że ponosi on wyłączną winę.

W stosunkach pomiędzy osobami fizycznymi sąd może

obniżyć odszkodowanie w stosunku do wysokości szkody ze

względu na stan majątkowy poszkodowanego albo osoby

odpowiedzialnej za szkodę, jeżeli wymagają tego zasady

współżycia społecznego. Dotyczy to tylko szkody wyrządzonej

czynem niedozwolonym. Przytoczona zasada ma w praktyce

zastosowanie głównie wówczas, gdy zachodzi rażąca

dysproporcja między wysokością szkody a możliwościami

płatniczymi zobowiązanego do jej naprawienia.

SZKODA I JEJ NAPRAWIENIE CD…

Naprawienie szkody majątkowej na osobie (uszkodzenie ciała,

wywołanie rozstroju zdrowia) obejmuje wyrównanie wszelkich kosztów
wynikłych z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, na przykład
kosztów leczenia, utraconych zarobków, kosztów opieki w domu, a
ponadto rentę związaną z utratą zdolności do pracy zarobkowej.

W odróżnieniu od szkody majątkowej, której wynagrodzenie jest

regułą, zadośćuczynienie za krzywdę przysługuje tylko w nielicznych,
wyraźnie przepisami przewidzianych przypadkach, a mianowicie w
razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, pozbawienia
wolności oraz nakłonienia człowieka za pomocą podstępu, gwałtu lub
nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu,
a także w razie naruszenia dóbr osobistych.

SZKODA I JEJ NAPRAWIENIE CD…

W razie śmierci poszkodowanego sąd może przyznać najbliższym
członkom rodziny odpowiednie odszkodowanie, jeśli nastąpiło
znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
Celem zadośćuczynienia za krzywdę jest złagodzenie cierpień
pokrzywdzonego przez stworzenie mu lepszej sytuacji życiowej.
Wysokość przyznanej kwoty zależy od uznania sądu, który bierze
pod uwagę rodzaj cierpień doznanych przez pokrzywdzonego i ich
natężenie.
Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach sprecyzował niektóre
zasady odnośnie do wysokości zadośćuczynienia.