WYKŁAD – 19.

„ ODPOWIEDZIALNOŚĆ  SKARBU  PAŃSTWA  ORAZ  

INNE  

                     RODZAJE  OPDOWIEDZIALNOŚCI  

CYWILNEJ ”.

  

Odpowiedzialność państwa za szkody wyrządzone przez 

funkcjonariuszy państwowych stanowi specjalne zagadnienie, 

nie mieszczące się w ramach normalnych reguł 

odpowiedzialności cywilnej.

 Niewystarczające okazują się tu przepisy o odpowiedzialności za 

podwładnego.

 Specyfika tego zagadnienia wiąże się z faktem, że państwo z 

jednej strony uczestniczy w procesach gospodarczych, z drugiej 

zaś jest organizacją wyposażoną we władzę, której wykonywanie 

może prowadzić do wyrządzenia szkody.

Według przepisów kodeksu cywilnego (art. 417-421) państwo 

odpowiada za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy 

państwowych, ogólnie rzecz biorąc na takich samych zasadach 

jak inne podmioty prawa, a przede wszystkim osoby prawne, 

według reguł przewidzianych dla danego rodzaju 

odpowiedzialności. 

 

 

Przesłanką odpowiedzialności jest zazwyczaj wina 

funkcjonariusza, chyba że przepisy przewidują w danym 

przypadku odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Jest to 

odpowiedzialność za własne czyny, jeżeli funkcjonariusz 

jest organem państwa, lub odpowiedzialność za cudze 

czyny, zwłaszcza za czyny podwładnego, jeżeli 

funkcjonariusz nie jest organem państwa.

Funkcjonariuszami państwowymi, za których państwo 

ponosi odpowiedzialność, są pracownicy organów władzy, 

administracji lub gospodarki państwowej, a także osoby 

działające na zlecenie tych organów, osoby powołane do 

pełnienia swych funkcji w drodze wyboru, sędziowie, 

prokuratorzy oraz żołnierze sit zbrojnych. 

 

 

Szerokie rozumienie pojęcia funkcjonariusza jest wyrazem chęci 

zapewnienia możliwie pełnej ochrony interesów osób 

poszkodowanych przez działalność państwa w różnych jej postaciach. 

Gdy szkodę wyrządził funkcjonariusz państwowej osoby prawnej (na 

przykład wyższej uczelni, przedsiębiorstwa), odpowiedzialność 

zamiast Skarbu Państwa ponosi ta osoba prawna. 

Skarb Państwa odpowiada za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza w 

zasadzie tylko wtedy, gdy powstała ona przy wykonywaniu czynności 

służbowych (np. rewizji), zarówno powierzonych wyraźnie, jak i 

związanych z pełnioną funkcją lub zajmowanym stanowiskiem.

 Także samowola funkcjonariusza oraz popełnienie przez niego na 

służbie przestępstwa nie wykluczają odpowiedzialności Skarbu 

Państwa za wyrządzona, na lej drodze szkodę.

 Co więcej, państwo może być obowiązane do naprawienia szkody 

wyrządzonej przez funkcjonariusza poza służbą, jeżeli jego organy 

przez zaniedbanie nadzoru umożliwiły wyrządzenie szkody.

 

 

W dwóch przypadkach odpowiedzialność Skarbu Państwa 

odbiega w istotny sposób od powszechnych reguł 

odpowiedzialności cywilnej. Z poważnym ograniczeniem 

odpowiedzialności mamy do czynienia, gdy szkoda została 

wyrządzona wskutek wydania orzeczenia lub zarządzenia 

(wyroku sądu, postanowienia komornika itd.). 

W takim przypadku Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność 

tylko wtedy, gdy przy wydaniu orzeczenia popełniono 

przestępstwo lub wykroczenie dyscyplinarne, a wina 

sprawcy szkody została stwierdzona wyrokiem sądu w 

sprawie karnej lub orzeczeniem dyscyplinarnym, albo 

uznana przez organ przełożony. 

        Wchodzą tu w grę przede wszystkim karalne nadużycia 

osób zasiadających w organach wymiaru sprawiedliwości i 

administracji państwowej. 

 

 

 Mimo braku stwierdzenia winy funkcjonariusza państwowego, Skarb 

Państwa 

ponosi odpowiedzialność za szkodę, gdy postępowanie karne lub 

dyscyplinarne nie może 

być wszczęte wskutek istnienia okoliczności wyłączającej ściganie (śmierć 

sprawcy, przedawnienie, amnestia itd.).

Z rozszerzeniem odpowiedzialności Skarbu Państwa w porównaniu z 

powszechnymi zasadami odpowiedzialności cywilnej mamy do 

czynienia w przypadku osób, które wskutek działania funkcjonariusza 

państwowego doznały szkody na osobie w postaci uszkodzenia ciała 

lub rozstroju zdrowia oraz osób, które utraciły żywiciela. 

 

 

Jeśli Skarb Państwa nie ponosi wobec tych osób odpowiedzialności na 

normalnych zasadach, mogą one mimo to żądać naprawienia szkody 

w całości lub części, o ile wymagają tego zasady współżycia 

społecznego, przede wszystkim ze względu na niezdolność 

poszkodowanego do pracy albo ze względu na jego ciężkie położenie 

materialne.

 Przykładem takiej sytuacji może być odpowiedzialność Skarbu Państwa 

wobec przechodnia, który został przypadkowo zraniony przez 

funkcjonariuszy policji prowadzących pościg za przestępcą i 

używających broni zgodnie z przepisami.

 

 



W szczególny sposób uregulowana jest 

odpowiedzialność państwa za niewinne skazanie oraz 

oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub 

zatrzymanie.



 Państwo odpowiada w tych przypadkach za skutek, 

to znaczy bez względu na to, czy funkcjonariuszom 

państwowym (sędziemu, prokuratorowi) można 

przypisać jakąś winę, 



Jest to więc odpowiedzialność bardzo rygorystyczna. 

Przepisy te przewidują też specjalny tryb dochodzenia 

roszczeń z tytułu skazania niewinnego i oczywiście 

bezpodstawnego tymczasowego aresztowania.

 

 



Posiadacze mechanicznych środków komunikacji, takich 

jak samochody, motocykle, ciągniki, motorówki itp., 

odpowiadają na zasadzie ryzyka za wszelkie szkody 

wyrządzone wskutek ruchu ich pojazdów (nie dotyczy 

to więc pojazdów poruszanych przez zwierzęta lub sił 

mięśni ludzkich – pojazdów konnych, rowerów).



 Ponoszą oni odpowiedzialność bez względu na winę, a 

więc również wtedy, gdy szkoda nie została zawiniona 

ani przez nich samych, ani przez osoby, którymi się 

posługiwali i za które odpowiadają zgodnie z przepisami 

prawa zobowiązaniowego (np. kierowców).



Odpowiedzialność ponosi samoistny posiadacz 

pojazdu, którym jest z reguły właściciel.

 

 



 Jeśli samochód lub inny pojazd zostanie przekazany w 

posiadanie zależne (np. wynajęty lub użyczony), 

odpowiedzialność przechodzi na posiadacza zależnego. 



        Kierowca zatrudniony w przedsiębiorstwie, który 

samowolnie zabiera pojazd należący 



do przedsiębiorstwa lub wykonuje nim w czasie pracy jazdy 

na własny rachunek, 



nie jest posiadaczem pojazdu, lecz dzierżycielem i dlatego za 

wszelkie szkody wyrządzone podczas takich jazd odpowiada 

przedsiębiorstwo.



Posiadacz pojazdu, który naprawił wyrządzoną szkodę, ma 

roszczenie zwrotne (regresowe) wobec kierowcy na zasadzie 

winy. Kierowca odpowiada wobec niego tylko wówczas, gdy 

szkoda powstała wskutek jego własnego zawinionego 

działania.

 

 



 Posiadacz pojazdu dochodzący zwrotu odszkodowania od 

kierowcy musi mu udowodnić winę, związek przyczynowy i 

szkodę, zgodnie z zasadami odpowiedzialności deliktowej.



Posiadacz samochodu lub innego podobnego środka 

komunikacji odpowiada wobec każdego poszkodowanego, 

a więc zarówno wobec osób trzecich, jak i wobec 

przewożonych pasażerów. 



Jednakże wobec pasażerów przewożonych grzecznościowo 

(bezpłatnie) posiadacz odpowiada tylko na zasadzie winy. 



Bezpłatny przewóz pracowników do pracy i z powrotem 

środkami transportowymi przedsiębiorstwa nie jest 

przewozem grzecznościowym.

 

 



W wypadku zderzenia się mechanicznych środków 
komunikacji ich posiadacze odpowiadają wobec 
siebie również na zasadzie winy, czyli ponoszą 
odpowiedzialność za szkody wyrządzone sobie 
nawzajem w stosunku odpowiadającym stopniowi 
zawinienia. 



Ich odpowiedzialność wobec innych osób, na 
przykład wobec przechodniów, oparta, jak o tym 
była mowa, na zasadzie ryzyka, jest solidarna.

 

 

Odrębnie uregulowanymi przypadkami odpowiedzialności 

deliktowej są:

odpowiedzialność za zwierzęta, 
odpowiedzialność za szkody wyrządzone wyrzuceniem rzeczy lub 

wylaniem płynu z pomieszczenia, 

odpowiedzialność za szkody wyrządzone zawaleniem się budowli.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzę (bydło, 

psa, drób) ponosi ten, kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, 

niezależnie od tego czy zwierzę znajdowało się pod jego 

nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło. 

         Osobą tą jest oczywiście najczęściej właściciel, ale własność 

nie stanowi koniecznego warunku odpowiedzialności. Może się 

on uwolnić od odpowiedzialności tylko przez wykazanie, że ani 

sam, ani żadna osoba, za którą odpowiada, nie ponoszą winy.

 

 

 

Nawet w takim przypadku sąd jednak może przysądzić 

odszkodowanie, jeśli wymagają tego zasady współżycia 
społecznego, a zwłaszcza wskazuje na taką potrzebę 
porównanie stanu majątkowego poszkodowanego i osoby 
chowającej zwierzę.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta 
żyjące w stanie wolnym regulują przepisy szczególne. 
Zwierzęta takie nie należą do kategorii rzeczy niczyich, lecz 
są własnością państwa, które też ponosi za nie 
odpowiedzialność. 

Zasady tej odpowiedzialności są odmienne.

 

 

Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub 

spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia 

odpowiada ten, kto pomieszczenie zajmuje. 

     Właściciel domu lub najemca odpowiada więc nie tylko 

wtedy, gdy sam wyrzucił jakiś przedmiot, ale również 

gdy zrobił to jego domownik, gość itp. 

     Z odpowiedzialnością tą spotykamy się w razie 

wyrządzenia szkody przez spadającą z okna doniczkę 

lub inną rzecz nie będącą częścią budynku.
Zajmujący pomieszczenie może się uwolnić od 

ponoszenia odpowiedzialności tylko przez wykazanie, że 

szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej, albo z wyłącznej 

winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi 

odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.

 

 

Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie jej 

części odpowiada samoistny posiadacz budowli, najczęściej właściciel. 

          Poza całkowitym zawaleniem się budynku w grę wchodzi tu 

najczęściej 

oderwanie fragmentów murów, dachówek, wypadnięcie szyb okiennych, 

które spadając mogą wyrządzić komuś szkodę.

       Uwolnienie się od odpowiedzialności jest możliwe po wykazaniu, że 

budowla była należycie konserwowana i że nie była dotknięta wadą.