WYKŁAD – 4.

„ PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO -

- OSOBY FIZYCZNE ”.

Podmiotami prawa cywilnego mogą być – osoby fizyczne, osoby prawne
oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
Osoba fizyczna – to każdy człowiek od chwili urodzenia aż do chwili śmierci,
jest ona podmiotem prawa cywilnego, a zatem podmiotem, który może posiadać
prawa podmiotowe prawnie chronione.
W ten sposób nawet niemowlę może posiadać prawa podmiotowe oraz
związane z tymi prawami obowiązki ( np. dziecko może stać się właścicielem
nieruchomości w wyniku dziedziczenia, może wystąpić z roszczeniem
o świadczenie oraz zadośćuczynienie, jeżeli doznało trwałego uszczerbku na
zdrowiu w wyniku działania osób trzecich np. podczas porodu, może otrzymać
świadczenie – rentę rodzinną po zmarłym rodzicu itp.
Ta możliwość jest związana z przyznaną przez Prawo cywilne, wszystkim
osobom fizycznym – zdolnością prawną.

OSOBY FIZYCZNE CD…

Zdolność prawna – to możność bycia podmiotem praw i obowiązków
ze sfery prawa cywilnego. Zdolność tę posiada każdy człowiek w jednakowym
stopniu, bez względu na wiek czy stan umysłu bądź stan zdrowia.
W pewnym zakresie nawet płód ( nasciturus ) jest chroniony przez prawo,
w odniesieniu do zdarzeń, które miały miejsce w okresie płodowym, a dotyczyły
tej osoby, pod warunkiem żywych narodzin.
Ochrona ta przejawia się w takich sferach jak dziedziczenie, darowizna,
ochrona w związku z doznaniem szkody oraz w zakresie możliwości
ustanowienia kuratora dla ochrony praw takiego dziecka.
Aby móc realizować swoje prawa podmiotowe i obowiązki, poprzez własne
działanie ( tj. dokonywanie czynności prawnych ), osobie fizycznej nie
wystarcza fakt posiadania zdolności prawnej, ale powinna ona posiadać
zdolność do czynności prawnych.

OSOBY FIZYCZNE CD…

Zdolność do czynności prawnych – to możność tego, aby poprzez
dokonywanie czynności prawnych nabywać prawa podmiotowe i zaciągać
zobowiązania.
Przyjmuje się, że dokonywanie czynności tego rodzaju może być
powierzone jedynie takiej osobie fizycznej, która wykazuje odpowiedni
stopień świadomości odnośnie do skutków prawnych dokonywanych czynności.
Dlatego zdolność do czynności prawnych człowiek uzyskuje dopiero wraz
z upływem czasu i pod warunkiem, że wzrostowi biologicznemu towarzyszy
wzrost świadomości.
Może się również zdarzyć, że zakres posiadanej zdolności do czynności
prawnych się zmniejsza lub taką zdolność osoba traci całkowicie.

OSOBY FIZYCZNE CD…

Z punktu widzenia zakresu zdolności do czynności prawnych osób
fizycznych wyróżnić można trzy sytuacje:
- brak zdolności do czynności prawnych,
- ograniczona zdolność do czynności prawnych,
- pełna zdolność do czynności prawnych.
Przyjmuje się, że dla oceny, czy dana osoba fizyczna może rozsądnie
dokonywać czynności prawnych, decydujące są dwie kwestie : wiek oraz

stan

psychofizyczny osoby.
Z uwagi na sam tylko wiek osoby fizycznej wyróżnia się trzy przedziały
wiekowe, które są doniosłe dla zdolności do czynności prawnych.
- osoby fizyczne od chwili urodzenia do chwili ukończenia 13 roku

życia

nie mają zdolności do czynności prawnych, a dokonane przez nie są
nieważne.

OSOBY FIZYCZNE CD…

Jeżeli realizacja posiadanych praw i obowiązków osoby fizycznej wymaga
dokonywania czynności prawnych, to czynności tych dokonują za nich ich
przedstawiciele ustawowi ( rodzice, kurator, opiekun ), pod opieką sądu
rodzinnego i opiekuńczego.
Ze względów społeczno - gospodarczych, wyjątkowo prawo zezwala takim
osobom na samodzielne dokonywanie tych czynności prawnych, które
określono mianem „ umów należących do umów powszechnie zawieranych
w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego ” ( np. zakup słodyczy,
gazety, biletu tramwajowego, przejazdu środkami komunikacji miejskiej, itp.),
pod warunkiem jednak, że umowa zostanie wykonana i nie powoduje
rażącego pokrzywdzenia osoby małoletniej.

OSOBY FIZYCZNE CD…

- osoby fizyczne z chwilą ukończenia 13 lat, aż do osiągnięcia

pełnoletności,

posiadają ograniczoną zdolność do czynności prawnych.
Ich możliwości w zakresie dokonywania czynności prawnych są zróżnicowane.
W zakresie niektórych spraw uzyskują możliwości, jakie posiadają osoby
mające pełną zdolność do czynności prawnych, co oznacza, że mogą one
określonych czynności prawnych dokonywać zupełnie samodzielnie :
* czynności prawne, które nie są ani zobowiązujące, ani rozporządzające,
* umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych
bieżących sprawach życia codziennego,
* umowy o pracę,
* rozporządzanie zarobkiem,
* czynności dotyczące przedmiotów, które zostały oddane tym osobom
do swobodnego użytku.

OSOBY FIZYCZNE CD…

Niektóre czynności prawne mogą być jednak dokonywane wyłącznie przez
osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych i nie mogą być
dokonane w imieniu tej osoby przez osobę w omawianym wyżej wieku, ani
nie mogą być dokonywane w imieniu tej osoby przez jej przedstawicieli
ustawowych ( np. sporządzenie testamentu ).
Pozostałe czynności prawne mogą być dokonywane przez osoby w omawianym
tu wieku, za zgodą ich przedstawicieli ustawowych ( rodziców bądź opiekunów ).
Zgoda ta może być wyrażona także po dokonaniu czynności prawnej ( tzw.
„ potwierdzenie dokonania czynności ” ).
Jednakże do chwili uzyskania takiej zgody ( lub do chwili uzyskania pełnej
zdolności do czynności prawnych przez małoletniego ) skuteczność prawna
tej czynności jest zawieszona.

OSOBY FIZYCZNE CD…

- osoba fizyczna uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych
z chwilą osiągnięcia pełnoletności, tj. ukończenia 18 roku życia lub
ewentualnie w przypadku kobiet może to mieć miejsce nawet już po
ukończeniu 16 roku, z chwilą wyrażenia przez sąd zgody na zawarcie
przez taką kobietę związku małżeńskiego.
Osoba pełnoletnia może zupełnie samodzielnie dokonywać czynności
prawnych, np. może zaciągać zobowiązania ( zawierać umowy ), może
korzystać i rozporządzać swoją własnością, może prowadzić działalność
gospodarczą na własny rachunek i na swoją odpowiedzialność, może
zawrzeć związek małżeński, itd. - należy tu jeszcze raz podkreślić, iż
bierze też pełną, prawną odpowiedzialność za swoje działania.

OSOBY FIZYCZNE CD…

Jeżeli osoba fizyczna podlega takim zaburzeniom psychofizycznym,
że może to wpływać na nierozsądne dysponowanie swoimi prawami
podmiotowymi lub zaciąganie zobowiązań, na wniosek upoważnionych
Podmiotów, może przez sąd zostać ubezwłasnowolniona, czyli pozbawiona
w całości lub w części, zdolności do dokonywania czynności prawnych.
Ubezwłasnowolnienie raz ustanowione może zostać cofnięte lub zmienione,
w zależności od zmian stanu psychofizycznego osoby ubezwłasnowolnionej.
Osoba fizyczna ubezwłasnowolniona całkowicie ma status cywilnoprawny
taki sam, jak osoba fizyczna w wieku do 13 lat.
Osoba fizyczna ubezwłasnowolniona częściowo ma natomiast taki status
cywilnoprawny, jak osoba fizyczna w okresie pomiędzy 13 rokiem życia
a pełnoletnością·
Dla osób pełnoletnich, które zostały ubezwłasnowolnione, sąd ustanawia
kuratora.

PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO -

- OSOBY PRAWNE.

Osoba prawna ma charakter abstrakcyjny i konwencjonalny.
Jej istnienie jest zakładane z prawnego punktu widzenia, choć osoby takiej,
w sensie fizycznym, nie ma.
Z tego powodu, przez osobę prawną rozumie się jednostkę organizacyjną
utworzoną w sposób prawem przewidziany, która jest przez prawo
wyposażona w przymioty podobne do tych, jakie posiadają osoby fizyczne,
a więc w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.
Osoby prawne powstają w trojaki sposób:
- z mocy prawa, to Skarb Państwa oraz osoba prawna jeżeli ustanawiana

jest na podstawie aktu normatywnego ( np. Narodowy Bank Polski ),

- z mocy dokonania rejestracji osoby prawnej przez sąd właściwy lub

organ administracji ( np. spółka z o.o., SA, przedsiębiorstwo, spółdzielnia ),

- z chwilą zgłoszenia do ewidencji ( np. partia polityczna,

stowarzyszenie ).

OSOBY PRAWNE CD…

Organem występującym we wszystkich rodzajach osób prawnych jest

zarząd

jedno lub wieloosobowy. Typowym zadaniem zarządu jest prowadzenie

spraw

osoby prawnej ( podejmowanie decyzji ) oraz reprezentowanie osoby prawnej
przed otoczeniem ( występowanie na zewnątrz ). W większości osób prawnych
występują organy, które wyrażają wolę założycieli osoby prawnej ( walne
zebrania, walne zgromadzenia lub podobne organy ). Do kompetencji tych
organów należy podejmowanie uchwał w najważniejszych sprawach osoby
prawnej. Od chwili powstania osoby prawne mają zdolność prawną, czyli
możliwość posiadania praw i obowiązków cywilnoprawnych.
Z uwagi na to, że osoby prawne są tworami abstrakcyjnymi, z oczywistych
powodów nie mogą one posiadać takich praw lub obowiązków, które są
związane z istnieniem osoby w sensie fizycznym ( np. nie mogą zawierać
małżeństw, sporządzać testamentów, itp. ).

PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO CD…

JEDNOSTKI NIE POSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI

PRAWNEJ.

Obok osób fizycznych i osób prawnych w obrocie cywilnym występują również
jednostki organizacyjne tworzone przez osoby fizyczne lub osoby prawne, które
z tego powodu nie mogą być uznane za pojedynczo działającą osobę, jak
również nie mogą być zaliczone do osób prawnych, gdyż przepisy prawa nie
nadają tym organizacjom osobowości prawnej.
Tego rodzaju jednostki są tworzone w obrębie struktur organizacyjnych
innych osób prawnych ( np. zakłady budżetowe i jednostki budżetowe, które
działają w obrębie Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego ).
Inne działają samodzielnie, gdyż wówczas w obrocie występują nie jednostki
organizacyjne, ale podmioty, które te jednostki tworzą, ( np. wspólnicy spółek
cywilnych, jawnych, członkowie wspólnot mieszkaniowych ).
Niekiedy przepisy prawa wyposażają niektóre z nich w atrybuty właściwe
osobom prawnym ( mogą pozywać…, zaciągać zobowiązania i nabywać prawa ).
Takie spółki nazywa się niekiedy „ ułomnymi osobami prawnymi ”.

PODSUMOWANIE – ĆWICZENIA – ANALIZA.

1. Określ osobę fizyczną oraz osobę prawną.
2. Określ „ zdolności ” osoby fizycznej.
3. Podaj warunki powstania osoby prawnej.
4. Wskaż możliwości działania jednostek

organizacyjnych

nie posiadających osobowości prawnej.