Psychologiczne podstawy edukacji (3)

Psychologiczne podstawy edukacji (3)

Uczenie się

Uczenie się

Uczenie się

Uczenie się

to

to

względnie trwała zmiana w potencjalnym zachowaniu

względnie trwała zmiana w potencjalnym zachowaniu

jednostki wywołana przez nabywane doświadczenie.

jednostki wywołana przez nabywane doświadczenie.

Podejście behawioralne

Podejście behawioralne

(warunkowanie sprawcze) – B.F. Skinner

(warunkowanie sprawcze) – B.F. Skinner

Podejście poznawcze

Podejście poznawcze

(konceptualizm instrumentalny) – J.S. Bruner

(konceptualizm instrumentalny) – J.S. Bruner

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne

teoretyczne

Konsekwencje

Konsekwencje

zmieniają prawdopodobieństwo przyszłego

zmieniają prawdopodobieństwo przyszłego

wystąpienia

wystąpienia

zachowania sprawczego

zachowania sprawczego

oraz wpływają na

oraz wpływają na

antecedensy

antecedensy

, czyli bodźce, które bezpośrednio poprzedzają

, czyli bodźce, które bezpośrednio poprzedzają

zachowanie i są obecne podczas działania konsekwencji.

zachowanie i są obecne podczas działania konsekwencji.

Antecedensy : Zachowanie

Antecedensy : Zachowanie





Konsekwencje

Konsekwencje

Antecedensy nabywają swoistej

kontroli

nad ponownym pojawianiem

się zachowania: zachowanie pojawia się nadal w sytuacjach, w których
w przeszłości było wzmacnianie, a przestaje się pojawiać w sytuacjach,
w których w przeszłości nie było wzmacniane (było wygaszane) lub było
karane.
Wszelkie bodźce posiadające funkcję różnicującą nazywamy

bodźcami

dyskryminacyjnymi

.

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Czynniki środowiskowe kontrolujące zachowania sprawcze:

Czynniki środowiskowe kontrolujące zachowania sprawcze:

S

S

D

D

: O

: O





S

S

R

R

1)

1)

Konsekwencje zachowania

Konsekwencje zachowania

(bodźce wzmacniające/karzące –

(bodźce wzmacniające/karzące –

S

S

R

R

), które determinują prawdopodobieństwo ponownego pojawiania

), które determinują prawdopodobieństwo ponownego pojawiania

się zachowania w przyszłości.

się zachowania w przyszłości.

2)

2)

Zdarzenia poprzedzające zachowanie

Zdarzenia poprzedzające zachowanie

(bodźce

(bodźce

dyskryminacyjne – S

dyskryminacyjne – S

D

D

), które sygnalizują, że po wykonaniu reakcji

), które sygnalizują, że po wykonaniu reakcji

mogą nastąpić określone konsekwencje. Bodźce dyskryminacyjne

mogą nastąpić określone konsekwencje. Bodźce dyskryminacyjne

zaczynają kontrolować zachowanie pod wpływem konsekwencji,

zaczynają kontrolować zachowanie pod wpływem konsekwencji,

które w przeszłości po tym zachowaniu występowały.

które w przeszłości po tym zachowaniu występowały.

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Warunkowanie sprawcze (instrumentalne):

Warunkowanie sprawcze (instrumentalne):

Manipulowanie konsekwencjami zachowania zmienia

Manipulowanie konsekwencjami zachowania zmienia

prawdopodobieństwo ponownego pojawiania się tego zachowania

prawdopodobieństwo ponownego pojawiania się tego zachowania

w przyszłości.

w przyszłości.

(1) Wzmacnianie pozytywne:

(1) Wzmacnianie pozytywne:

S

S

D

D

: O

: O





dodanie S

dodanie S

R+

R+

(

(





)

)

(2) Wzmacnianie negatywne:

(2) Wzmacnianie negatywne:

S

S

D

D

: O

: O





wycofanie S

wycofanie S

R-

R-

(

(





)

)

(3) Karanie pozytywne:

(3) Karanie pozytywne:

S

S

D

D

: O

: O





dodanie S

dodanie S

R-

R-

(

(





)

)

(4) Karanie negatywne:

(4) Karanie negatywne:

S

S

D

D

: O

: O





wycofanie S

wycofanie S

R+

R+

(

(





)

)

(5) Wygaszanie:

(5) Wygaszanie:

S

S

D

D

: O

: O





brak S

brak S

R+

R+

(

(





)

)

Behawioralne podejście do motywacji:

Behawioralne podejście do motywacji:



W potocznym rozumieniu wystąpienie zachowania jest

W potocznym rozumieniu wystąpienie zachowania jest

odzwierciedleniem zarówno

odzwierciedleniem zarówno

zdolności

zdolności

(umiejętności lub

(umiejętności lub

wiedzy), jak i

wiedzy), jak i

motywacji

motywacji

(chęci) do wykonania go.

(chęci) do wykonania go.



W podejściu behawioralnym często motywację identyfikowano

W podejściu behawioralnym często motywację identyfikowano

ze wzmacnianiem: motywacja (lub jej brak) oznaczała

ze wzmacnianiem: motywacja (lub jej brak) oznaczała

obecność (lub nieobecność) dostatecznego, odpowiednio

obecność (lub nieobecność) dostatecznego, odpowiednio

rozplanowanego wzmacniania.

rozplanowanego wzmacniania.



Jednakże efektywność wzmacniania zależy od stopnia

Jednakże efektywność wzmacniania zależy od stopnia

deprywacji lub nasycenia, oraz od innych zmiennych

deprywacji lub nasycenia, oraz od innych zmiennych

powodujących podobne efekty, związanych z danym bodźcem

powodujących podobne efekty, związanych z danym bodźcem

wzmacniającym.

wzmacniającym.



Jack Michael zaproponował funkcjonalną definicję

Jack Michael zaproponował funkcjonalną definicję

operacji

operacji

motywujących

motywujących

:

:

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

OPERACJE USTANAWIAJĄCE (OU)

OPERACJE USTANAWIAJĄCE (OU)

1.

1.

Zwiększają

Zwiększają

efektywność bodźców

efektywność bodźców

wzmacniających i karzących.

wzmacniających i karzących.

2.

2.

Wzmagają

Wzmagają

zachowania związane

zachowania związane

z bodźcami wzmacniającymi a

z bodźcami wzmacniającymi a

osłabiają

osłabiają

zachowania związane

zachowania związane

z bodźcami karzącymi.

z bodźcami karzącymi.

OPERACJE ZNOSZĄCE (OZ)

OPERACJE ZNOSZĄCE (OZ)

1.

1.

Zmniejszają

Zmniejszają

efektywność

efektywność

bodźców wzmacniających i

bodźców wzmacniających i

karzących

karzących

2.

2.

Osłabiają

Osłabiają

zachowania związane

zachowania związane

z bodźcami wzmacniającymi a

z bodźcami wzmacniającymi a

wzmagają

wzmagają

zachowania związane

zachowania związane

z bodźcami karzącymi.

z bodźcami karzącymi.

Operacje motywujące

Operacje motywujące

to wszelkie zdarzenia lub warunki, których

to wszelkie zdarzenia lub warunki, których

efektem jest:

efektem jest:

1. zmiana efektywności bodźców wzmacniających lub karzących (efekt

1. zmiana efektywności bodźców wzmacniających lub karzących (efekt

zmieniający wartość konsekwencji),

zmieniający wartość konsekwencji),

2. zmiana częstotliwości zachowań związanych z tymi konsekwencjami

2. zmiana częstotliwości zachowań związanych z tymi konsekwencjami

(efekt zmieniający zachowanie).

(efekt zmieniający zachowanie).

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Bodźce dyskryminacyjne

K

o

n

te

k

st

o

so

b

is

ty

Stan

motywacyjny

Konsekwencje
wzmacniające

Kontekst środowiskowy

Operacje motywujące

Zachowanie

Stan

biologiczny

(operacje

motywujące)

Aktualny

repertuar

zachowań

Historia

uczenia się

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Wzmocnienia zachowań

Wzmocnienia zachowań

i związane z nimi operacje motywujące

i związane z nimi operacje motywujące

Nadmiar stymulacji

Nadmiar stymulacji

Zredukowanie

Zredukowanie

stymulacji

stymulacji

Wzmocnienia

Wzmocnienia

automatyczne-

automatyczne-

negatywne

negatywne

Deprywacja stymulacji

Deprywacja stymulacji

Stymulacja

Stymulacja

sensoryczna

sensoryczna

Wzmocnienia

Wzmocnienia

automatyczne-pozytywne

automatyczne-pozytywne

Zdarzenia awersyjne

Zdarzenia awersyjne

(np. nowe, trudne, częste lub

(np. nowe, trudne, częste lub

niepreferowane wymagania)

niepreferowane wymagania)

Ucieczka

Ucieczka

Wzmocnienia negatywne

Wzmocnienia negatywne

Deprywacja rzeczy

Deprywacja rzeczy

materialnych

materialnych

Rzeczy materialne

Rzeczy materialne

Deprywacja uwagi

Deprywacja uwagi

Uwaga

Uwaga

Wzmocnienia pozytywne

Wzmocnienia pozytywne

Operacja motywująca

Operacja motywująca

Specyficzne

Specyficzne

konsekwencje

konsekwencje

Klasa podtrzymujących

Klasa podtrzymujących

konsekwencji

konsekwencji

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Kształtowanie:

Kształtowanie:



Kształtowanie zachowania

Kształtowanie zachowania

jest to proces zróżnicowanego

jest to proces zróżnicowanego

wzmacniania kolejnych przybliżeń do zachowania docelowego.

wzmacniania kolejnych przybliżeń do zachowania docelowego.



Zróżnicowane wzmacnianie

Zróżnicowane wzmacnianie

oznacza, że jedno zachowanie z

oznacza, że jedno zachowanie z

danej klasy reakcji jest wzmacniane, podczas gdy inne zachowania

danej klasy reakcji jest wzmacniane, podczas gdy inne zachowania

z tej klasy reakcji wzmacniane nie są.

z tej klasy reakcji wzmacniane nie są.



Kolejne przybliżenie

Kolejne przybliżenie

jest to każde pośrednie zachowanie,

jest to każde pośrednie zachowanie,

będące albo koniecznym komponentem zachowania docelowego,

będące albo koniecznym komponentem zachowania docelowego,

albo reakcją wyższego rzędu o tej samej topografii, co zachowanie

albo reakcją wyższego rzędu o tej samej topografii, co zachowanie

docelowe.

docelowe.



Skuteczność procedury kształtowania zachowania można

Skuteczność procedury kształtowania zachowania można

zwiększyć poprzez stosowanie

zwiększyć poprzez stosowanie

podpowiedzi

podpowiedzi

.

.

Podpowiedzi:

Podpowiedzi:



Podpowiedź

Podpowiedź

to dodatkowa wskazówka, zastosowana w celu

to dodatkowa wskazówka, zastosowana w celu

zwiększenia prawdopodobieństwa, że prawidłowa reakcja zostanie

zwiększenia prawdopodobieństwa, że prawidłowa reakcja zostanie

wykonana w obecności bodźca naturalnego, który ostatecznie ma

wykonana w obecności bodźca naturalnego, który ostatecznie ma

kontrolować zachowanie.

kontrolować zachowanie.



Podpowiedzi

Podpowiedzi

mogą być:

mogą być:

•

związane z reakcją

związane z reakcją

–

–

zachowanie nauczyciela wywołuje

zachowanie nauczyciela wywołuje

prawidłową reakcję ucznia, np. instrukcje słowne, gesty,

prawidłową reakcję ucznia, np. instrukcje słowne, gesty,

modelowanie, fizyczne pokierowanie;

modelowanie, fizyczne pokierowanie;

•

związane z bodźcem

związane z bodźcem

–

–

zmiana w jakimś aspekcie bodźca

zmiana w jakimś aspekcie bodźca

naturalnego,

naturalnego,

bądź też dodanie lub wycofanie innego bodźca, w

bądź też dodanie lub wycofanie innego bodźca, w

celu zwiększenia prawdopodobieństwo wystąpienia

celu zwiększenia prawdopodobieństwo wystąpienia

prawidłowej reakcji, np. wskazówka ruchowa, pozycyjna lub

prawidłowej reakcji, np. wskazówka ruchowa, pozycyjna lub

wyróżniająca.

wyróżniająca.

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Techniki wycofywania podpowiedzi związanych z reakcją:

Techniki wycofywania podpowiedzi związanych z reakcją:



od największej do najmniejszej podpowiedzi

od największej do najmniejszej podpowiedzi

– od stopniowo

– od stopniowo

redukowanych podpowiedzi fizycznych, poprzez modelowanie,

redukowanych podpowiedzi fizycznych, poprzez modelowanie,

gesty do wskazówek słownych;

gesty do wskazówek słownych;



od najmniejszej do największej podpowiedzi

od najmniejszej do największej podpowiedzi

– uczeń ma

– uczeń ma

możliwość wykonać reakcję z minimalną ilością pomocy przy

możliwość wykonać reakcję z minimalną ilością pomocy przy

każdej próbie;

każdej próbie;



opóźnianie podpowiedzi

opóźnianie podpowiedzi

– stopniowe opóźnianie momentu

– stopniowe opóźnianie momentu

dostarczenia podpowiedzi po zaprezentowaniu bodźca

dostarczenia podpowiedzi po zaprezentowaniu bodźca

naturalnego, w celu stworzenie okazji do pojawienia się

naturalnego, w celu stworzenie okazji do pojawienia się

niepodpowiedzianej reakcji.

niepodpowiedzianej reakcji.

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Techniki wycofywania podpowiedzi związanych z bodźcem:

Techniki wycofywania podpowiedzi związanych z bodźcem:



wprowadzanie/wycofywanie bodźca

wprowadzanie/wycofywanie bodźca

– wprowadzanie, a

– wprowadzanie, a

następnie wycofywanie bodźca, bądź też podkreślenia lub

następnie wycofywanie bodźca, bądź też podkreślenia lub

wyolbrzymienia jego fizycznego wymiaru,

wyolbrzymienia jego fizycznego wymiaru,



kształtowanie bodźca

kształtowanie bodźca

– zmienianie konfiguracji lub topografii bodźca,

– zmienianie konfiguracji lub topografii bodźca,



nakładanie bodźców

nakładanie bodźców

– jest stosowane z dwiema powyższymi procedurami.

– jest stosowane z dwiema powyższymi procedurami.

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Przykłady

Przykłady

nakładania bodźców

nakładania bodźców

:

:

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Kontrola bodźcowa:

Kontrola bodźcowa:

Zachowanie jest pod

Zachowanie jest pod

kontrolą bodźcową

kontrolą bodźcową

, gdy pojawienie się lub

, gdy pojawienie się lub

zmiana określonej właściwości bodźca poprzedzającego, skorelowanego

zmiana określonej właściwości bodźca poprzedzającego, skorelowanego

z określonym rodzajem konsekwencji, powoduje zmianę określonej

z określonym rodzajem konsekwencji, powoduje zmianę określonej

właściwości zachowania (częstotliwości, tempa, itp.).

właściwości zachowania (częstotliwości, tempa, itp.).

Przykład:

Przykład:

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Generalizacja i różnicowanie bodźców:

Generalizacja i różnicowanie bodźców:



Kiedy reakcja jest wzmacniana w obecności jednego bodźca,

Kiedy reakcja jest wzmacniana w obecności jednego bodźca,

istnieje biologicznie uwarunkowana tendencja do reagowania w

istnieje biologicznie uwarunkowana tendencja do reagowania w

obecności nowego, podobnego bodźca. Tendencja ta nazywana jest

obecności nowego, podobnego bodźca. Tendencja ta nazywana jest

generalizacją bodźca

generalizacją bodźca

.

.



Różnicowanie

Różnicowanie

jest zademonstrowane, gdy organizm reaguje w

jest zademonstrowane, gdy organizm reaguje w

zróżnicowany sposób na dwa lub więcej bodźców.

zróżnicowany sposób na dwa lub więcej bodźców.



Generalizacja bodźca odzwierciedla niewielki stopień kontroli

Generalizacja bodźca odzwierciedla niewielki stopień kontroli

bodźcowej, podczas gdy różnicowanie wskazuje na stosunkowo

bodźcowej, podczas gdy różnicowanie wskazuje na stosunkowo

duży stopień kontroli.

duży stopień kontroli.

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Trening różnicowania

Trening różnicowania

:

:

Podstawowy paradygmat dla

Podstawowy paradygmat dla

treningu różnicowania bodźców

treningu różnicowania bodźców

wymaga jednej reakcji i dwóch (lub więcej) warunków bodźcowych.

wymaga jednej reakcji i dwóch (lub więcej) warunków bodźcowych.

Reakcja w obecności jednego bodźca jest wzmacniana, podczas gdy

Reakcja w obecności jednego bodźca jest wzmacniana, podczas gdy

reakcja w obecności innego bodźca nie jest wzmacniana, jest

reakcja w obecności innego bodźca nie jest wzmacniana, jest

wzmacniana rzadziej lub jest karana.

wzmacniana rzadziej lub jest karana.

Przykład (nauka czytania):

Przykład (nauka czytania):

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)

Uczenie się pojęć (kategorii):

Uczenie się pojęć (kategorii):



Pojęcie

Pojęcie

jest definiowane jako generalizacja wewnątrz klasy

jest definiowane jako generalizacja wewnątrz klasy

bodźców i różnicowanie pomiędzy klasami bodźców

bodźców i różnicowanie pomiędzy klasami bodźców

.

.



Klasę bodźców

Klasę bodźców

stanowi zbiór bodźców, które coś ze sobą łączy

stanowi zbiór bodźców, które coś ze sobą łączy

(np. kształt, wzajemna relacja, kontrola reakcji).

(np. kształt, wzajemna relacja, kontrola reakcji).



Zanim

Zanim

pojęcie

pojęcie

zostanie nabyte, muszą zostać zaprezentowane

zostanie nabyte, muszą zostać zaprezentowane

przykłady tego, czym pojęcie jest i czym nie jest.

przykłady tego, czym pojęcie jest i czym nie jest.

Przykład (pojęcia: „czerwony” i „zielony”):

Przykład (pojęcia: „czerwony” i „zielony”):

Podejście behawioralne – podstawy

Podejście behawioralne – podstawy

teoretyczne (kont.)

teoretyczne (kont.)