Różnice indywidualne

Wykład 4

Pobudzenie

jako podłoże temperamentu

Terminologia:

Pobudzenie (arousal)

Aktywacja (activation)

Czujność (alertness)

Energia

D. O. Hebb (1955)

Każdy bodziec daje dwa różne efekty

Specyficzny: znak, treść, informacja
Niespecyficzny: aktywacja, energia

Podłoże mózgowe

Układ siatkowaty pnia mózgu
Niespecyficzne projekcje mózgowe
Czuwanie, przytomność, ogólny stan

pobudzenia

H. J. Eysenck (1967, 1981)

Aktywacja statyczna

Przygotowanie organizmu, zanim nadejdzie

stymulacja

Gotowość, czujność (being alert)

Aktywacja dynamiczna

Niespecyficzna energetyzacja organizmu w

odpowiedzi na dostarczoną właśnie
stymulację

J. Gray (1964)

Różnice indywidualne
Jednostki o niskiej aktywowalności

Ogólnie niski poziom aktywacji
Silny układ nerwowy (wysoki poziom SPP:

wydolność)

Jednostki o wysokiej aktywowalności

Ogólnie wysoki poziom aktywacji
Słaby układ nerwowy (niski poziom SPP:

ryzyko “przesterowania”, słaba wydolność)

Pobudzenie jako cecha a

stymulacja zewnętrzna

Eysenck & Levey (1972)

W warunkach “normalnych” wysoko

pobudzeni szybciej się warunkują (r =
+0,40)

Gdy intensywność stymulacji wzrasta (głośne

BW), korelacja zanika

Gdy stymulacja bardzo intensywna,

zależność odwrotna (r = -0,30)

Wskaźnik pobudzenia: aktywność, liczba

ruchów wykonywanych przez zwierzę

Stelmack i Green (1992)

Ludzie o wysokim i niskim wskaźniku

pobudzenia (samoopis)

Średni poziom stymulacji

Wysoce pobudzeni: silniejsza GSR
Współczynniki korelacji 0,20 – 0,40

Wysoki poziom stymulacji

Nisko pobudzeni: silniejsza GSR

Smith (1983)

• różnice w zachowaniu (reaktywności)

odzwierciedlające różnice w pobudzeniu
przejawiają się raczej w różnej
podatności na zwiększanie aktywacji
(arousability) niż w ogólnym poziomie
aktywacji (overall level of arousal)

• różnice te należy więc raczej ujmować

w dynamicznym aspekcie aktywacji, a
nie w statycznym

Nowa wersja prawa Y-D

Tempo
warunkowania

Ilość
stymulacji

Wnioski

Ludzie różnią się poziomem aktywacji

statycznej (bazowej)

Intensywniejsza stymulacja pomaga

wysoce pobudzonym

Dalsza intensyfikacja:

przeszkadza wysoce pobudzonym
zaczyna pomagać nisko pobudzonym

Regulacja poziomu

stymulacji

Narzucona?

Różnice ind. w wydolności
Wynikające z nich różnice w poziomie

wykonania

Czy podlegająca wyborowi?

Różnice ind. w prefrencjach (tym samym:

w aktywności)

Brak różnic w poziomie wykonania

Badania nad regulacją

stymulacji

Matysiak (1979) wykazał wpływ

potrzeby stymulacji na działanie
celowe:

szczury przebywające cały czas w

zaciemnionym pomieszczeniu bardzo
szybko uczą się naciskać przycisk w celu
uzyskania oświetlenia i często go używają

szczury przebywające w oświetlonym

pomieszczeniu odwrotnie – uczą się gasić
światło

ZWIERZĘTA DOSTARCZAŁY SOBIE TEGO, CZEGO W DANEJ
SYTUACJI BYŁY POZBAWIONE

Tłumienie/wzmacnianie

stymulacji

Petrie: podział na jednostki wzmacniające i tłumiące

stymulację 

część ludzi aktywnie poszukuje stymulacji (nisko reaktywni i

“silni”)

inni aktywnie unikają stymulacji i ją odrzucają (wysoko

reaktywni i “słabi”) 

Różnice te są uwarunkowane mechanizmem

wzmacniająco/tłumiącym stymulację

jest to podstawowy mechanizm fizjologiczny, będący

podstawą wszelkich typologii różnic indywidualnych

wzmacniający  unikają stymulacji
tłumiący  poszukują stymulacji

Stelmack: różnice indywidualne we

wzmacnianiu/tłumieniu mózgowej odpowiedzi
wywołanej

Potrzeba stymulacji

Konstrukt jednoczący różne teorie temperamentu
Konstrukt wyjasniający pochodzenie i charakter

obserwowalnych różnic w zachowaniu

Gale (1969) - stimulus hunger:

zróżnicowanie indywidualne w poziomie aktywacji jest

związane ze zróżnicowaniem w zapotrzebowaniu na
stymulację tj. w preferowanym poziomie ilości,
natężenia oraz frekwencji dostarczanych i
odbieranych sygnałów

Marvin Zuckerman (1979, 1994)
Grupa warszawska: “Późny”Jan Strelau (1993),

Andrzej Eliasz (1981), Tatiana Klonowicz (1982)

Marvin Zuckerman

• Teoria jednego wymiaru, realizacja postulatu

redukcjonistycznego, że ludzie różnią się
zasadniczo w zapotrzebowaniu na stymulację, a
reszta różnic jest konsekwencją tej podstawowej 

• Skala Poszukiwania Doznań (Zuckerman, 1964)

w istocie mierzy różnice w indywidualnym
zapotrzebowaniu na stymulację

– Def. 1 (1964): w potrzebie sensorycznej opartej na

optymalnym poziomie stymulacji

– Def. 2 (1979): w potrzebie doznawania zróżnicowanych,

nowych, złożonych wrażeń i doświadczeń oraz gotowości
do podejmowania ryzyka społecznego i fizycznego

 

Cztery czynnniki

poszukiwania doznań

(sensation seeking, SS)

1) poszukiwanie grozy

Thrill and adventure seeking TAS
sporty ekstremalne

(2) poszukiwanie przeżyć

Experience seeking ES
Potrzeba różnorodności, nonkonformizm)

(3) rozhamowanie

Disinhibition Dis
alkohol, seks, hazard

(4) podatność na znudzenie

Boredom susceptibility BS
jak walczyć z monotonią

Mechanizm biologiczny

Dopamina

Wzmaga tendencje eksploracyjne

Niski poziom enzymu blokującego MAO

Wykazano empirycznie związek między

poziomem MAO a wynikiem w skali
poszukiwania doznań (SSS)

Odziedziczalność cechy

h

2

≈ 0,60

Różnice miedzygrupowe

M > K

Młodsi > Starsi

Górale > Ludy nizinne

Alkoholicy, narkomani, przestępcy,

psychopaci, hazardziści – podwyższone
SSS

SSS a postawy wobec seksu

Seksualność jako jeden z podstawowych

obszarów realizacji potrzeby doznań

Wyniki empiryczne:

SSS  permisywność

Szczególnie Dis (r=0,62, Hendrick, 1987)

SSS  ludyczne podejście do seksu

Wyniki podobne o obu płci, przy czym

Kobiety są generalnie mniej permisywne
Kobiety generalnie mają niższe SSS

SSS a aktywność seksualna

M

N=38

K

N=60

M

N=82

K

N=71

M

N=120

K

N=131

Praktyki

seksual

ne

Praktyki

seksual

ne

Praktyki

seksual

ne

Praktyki

seksual

ne

Liczba

partneró

w

Liczba

partneró

w

Total

51**

15

39**

29*

40**

27

TAS

44**

16

42**

35**

47**

20

ES

37*

32*

45**

37**

35**

28*

Dis

33*

43**

39**

33*

42**

29*

BS

36*

29**

23*

20

25*

20

Zuckerman et al.,
1972

Zuckerman et
al., 1976

SSS a dobór seksualny

David Buss (1990): Badania 37 kultur

Najbardziej pożądane cechy partnera/ki

(niezależnie od płci!):

Miły(a) i rozumiejący(a)
Inteligentny(a)
Exciting personality

Komentarz Zuckermana:

exciting personality to zapewne extrawersja

plus poszukiwanie doznań

Preferencja wobec cech rzadkich a pożądanych

musi prowadzić do zgodności SSS w parach
(zgodność jako skutek doboru, a nie jego
przesłanka)

SSS a przystosowanie do

(zadowolenie z) małżeństwa

Ficher et al., 1981: SSS bardziej

zgodne u par zadowolonych (+0,76),
niż u par szukających terapii (+0,43)

Ficher et al., 1988: +0,51 versus

+0,12

Szczególnie dysfunkcjonalna jest

niezgodność w skali BS

Terapię inicjuje zwykle partner o

niższym SSS

Konsekwencje niezgodności

SSS

Mężczyźni mają wyższe wyniki, niż

kobiety, ale w parach dysfunkcjonalnych
ta przewaga słabnie

Gdy kobieta ma wyższy wynik, katastrofa

jest niemal pewna (seks opisywany jako
“tolerable” lub “distasetful”)

Gdy mężczyzna ma wyższy wynik, seks

jest “still enjoyable”, a terapia
potrzebna z innych przyczyn

Badania par niezaburzonych

Donaldson (1989)

Pary małżeńskie i niemałżeńskie
Wysoka korelacja między zgodnością SSS

(różnica M-K) a zadowoleniem ze związku

W parach o krótkim stażu: tylko TAS
W parach o dłuższym stażu: wszystkie skale

Rozbieżność mniej dotkliwa na początku

(kompensowana ekscytacją…)

Mniej dostosowani częściej się rozstają

Poszukiwanie doznań a

zadowolenie z małżeństwa

Hipoteza:

Decyduje zgodność natężenia cechy u obojga

partnerów

Badania kanadyjskie nad małżeństwami

studenckimi (Gibson et al. 1989):

Satysfakcja a zgodność cechy – brak korelacji!
Negatywna korelacja u kobiet (wysoki poziom

cechy  brak satysfakcji z małżeństwa),

niezależnie od poziomu tej cechy u partnera

Kobiety o wysokim poziomie

SSS

Dominujące
Asertywne
Niezależne

Nie pasują do stereotypu “dobrej żony”

Regulacyjna teoria temperamentu

(RTT)

Temperament regulatorem związków

człowieka z otoczeniem

Zmienna pośrednicząca: S  O  R
Temperament a reakcja na stres

Regulacja pobudzenia poprzez dwie cechy:

Aktywność

Ilość i zakres podejmowanych działań

Reaktywność

Intensywność reakcji na bodźce
Dolny i górny próg percepcji bodźca (wrażliwość

versus wydolność)

Aktualny stan RTT (Strelau

1996, 2002)

Temperament przejawia się w formalnych

cechach zachowania

Te formalne cechy sa natury czasowo-

energetycznej

Regulacyjna funkcja temperamentu

uwidacznia się szczególnie w sytuacjach
trudnych, a nawet ekstremalnych

Temperament jest odziedziczalny i ma

podłoże biologiczne, ale środowisko i upływ
czasu może je modyfikować

Cechy energetyczne

Reaktywność dzieli się na

Wrażliwość
Odporność (wydolność)

Wrażliwość dzieli się na:

Sensoryczną
Emocjonalną

Odporność dzieli się na:

Emocjonalną
Na zmęczenie
Na dystraktory

Aktywność dzieli się na:

Bezpośrednią (źródło stymulacji)
Pośrednią (służącą dostarczeniu/uniknięciu stymulacji)

Cechy czasowe

Ruchliwość
Szybkość reakcji na bodziec
Tempo działania (liczba czynności w

jednostce czasu)

Powtarzanie zachowań
Utrzymywanie zachowań wcześniej

podjętych

Sześć czynników (FA)

Żwawość (szybkość + tempo + ruchliwość)
Perseweratywność (powtarzanie i

utrzymywanie działań)

Wrażliwość sensoryczna (dolny próg)
Reaktywność emocjonalna (wrażliwość

emocjonalna i niska odporność
emocjonalna)

Wytrzymałość (odporność na zmęczenie i

dystraktory)

Aktywność (pośrednia i bezpośrednia)