Różnice indywidualne

Wykład 2

Obszary psychologicznych różnic

indywidualnych

Temperament

czynniki głównie fizjologiczne

Osobowość

czynniki emocjonalne i społeczne

Intelekt

czynniki poznawcze

Pytania

• Czy temperament jest częścią

osobowości?

• Czy inteligencja jest częścią

osobowości?

• Jakie zachodzą interakcje w trójkącie

T-O-I?

Koncepcja Hipokratesa-

Galena

Typologia:

Sangwinik

krew

Choleryk

żółć

Flegmatyk

flegma

Melancholik

czarna żółć

Immanuel Kant

O rodzaju temperamentu decydują

właściwości krwi

Dwa wymiary opisu krwi:

Ciepła - zimna
Wolno krzepliwa – szybko krzepliwa

Dwa wymiary psychiki:

Uczucie versus działanie
Ospałość versus pobudliwość

Sangwinik i melancholik

Dominują emocje

Silne, szybkie i płytkie u sangwnika
Powolne, długotrwałe i głebokie u melancholika

Choleryk i flegmatyk

Dominuje działanie

Szybkie i gwałtowne u choleryka
Powolne i bezładne u flegmatyka

Wilhelm Wundt

Temperament to intensywność i

szybkość reakcji emocjonalnej

Ch i M: emocje silne
S i F:

emocje słabe

S i Ch:

szybka zmiana emocji

M i F:

powolna zmiana emocji

Redefinicja koncepcji H-G:

Dwa wymiary

Siła reagowania

duża

sangwinik, choleryk

mała

flegmatyk, melancholik

Czas utrzymywania się reakcji

długi

choleryk, melancholik

krótki

sangwinik, flegmatyk

S Ch

F

M

siła

czas

Temperament jako

emocjonalność

Gordon Allport (1937)

Emocjonalna natura jednostki

Podatność na wzbudzenie emocjonalne
Szybkość i siła reakcji
Dominujący nastrój

Intensywność
zmienność

Konstytucja (neurofizjologiczna dyspozycja)
Trwałość, dziedziczność

Inne koncepcje

“emocjonalne”

Mehrabian (1991)

Charakterystyczny stan emocji
Emocja jako cecha

Campos (1982)

Różnice indywidualne w emocjonalności
U niemowląt – różnice w wyrażaniu emocji

pierwotnych

Temperament jako forma

Thomas i Chess (1977)

Sposób, w jaki ktoś się zachowuje
Te aspekty zachowania, które wymienia

się w odpowiedzi na pytanie JAK?

Styl zachowania
Odmienny od motywacji (DLACZEGO?)
Odmienny od zdolności (CO? JAK

DOBRZE?)

Typ układu nerwowego

Tiepłow (1985)

Dynamiczne cechy zachowania
Mierzone szybkością i siłą reakcji
Determinowane typem układu

nerwowego

Komentarz: energetyczne i czasowe

aspekty zachowania (Jan Strelau)

Co łączy różnych autorów?

Temperament jako wymiar(y) różnic

indywidualnych

Temperament jako część składowa osobowości?

Trwałość i niezmienność

Tak samo w biegu życia, tak samo w różnych sytuacjach

Podłoże biologiczne i odziedziczalność
Wspólne ludziom dorosłym, dzieciom i zwierzętom
Formalny poziom opisu

(intensywność, energia, siła, szybkość, tempo,

zmienność, ruchliwość itp.)

Koncepcje konstytucjonalne

Budowa ciała a

Charakter
Osobowość
Temperament
Skłonności i predyspozycje
Zaburzenia

Ich częstotliwość
Ich rodzaj

William Sheldon (1940)

Materiał: 4000 fotografii

Trzy skupiska wyróżnione ze względu

na podobieństwo

Somatotyp

Endomorfia

z warstwy endomorficznej embrionu

tworzą się narządy wewnętrzne

rozwój narządów wewnętrznych
masywny, dobrze rozwinięty układ

trawienny

układ kostny i mięśniowy słaby
nadmiar tkanki tłuszczowej.

Mezomorfia

z warstwy mezomorficznej embrionu

tworzy się tkanka mięśniowa

silnie rozwinięta tkanka mięśniowa
naczynia krwionośne duże i widoczne
skóra gruba i porowata
wyprostowana i krzepka budowa ciała
silny kościec

Ektomorfia

z warstwy ektomofricznej embrionu

tworzy się skóra i tkanka nerwowa

delikatność i wątłość całego ciała
spłaszczona klatka piersiowa
stosunkowo słaby rozwój narządów

wewnętrznych

kończyny długie, szczupłe
delikatny kościec
wysokie i wysunięte czoło 

Wiscerotonik

przewaga endomorfii
cechy:

rozluźnienie,
powolne reakcje
fizyczna wygoda
towarzyskość
zadowolenie z siebie
tolerancja dla innych
brak wybuchowości
łatwość w przejawianiu uczuć
Łagodność
„dobrobyt układu trawiennego określa cele życia”

Somatotonik

przewaga mezomorfii
Cechy:

Siła i energia życiowa
nastawienie na działanie
bezpośredni sposób bycia
pewność w postawie i ruchach
upodobanie do ryzyka i rywalizacji
odwaga fizyczna
agresywność,
trudność w pohamowaniu głosu

Cerebrotonik

przewaga ektomorfii
cechy:

wrażliwość nerwowa
nadmiernie szybkie reakcje
Nadmiernie wytężona uwaga
trudności w nawiązywaniu kontaktów
samokontrola i zahamowanie emocjonalne
podatność na zmęczenie
„ucieczki” i tendencje do wycofywania się
lęk społeczny
samotność

Heymans i Wiersma (1908)

Dane kwestionariuszowe
Trzy wymiary:

Aktywność (podejmowanie czynności

celowych)

Emocjonalność (pobudliwość, wrażliwość)
Funkcja pierwotna/wtórna

Funkcja pierwotna: zachowanie i procesy

psychiczne kontrolowane tym, co znajduje się

obecnie w polu świadomości

Funkcja wtórna: ukierunkowanie zachowania

wcześniejszymi doświadczeniami I treściami

H&W: Osiem typów

temperamentu

Iwan P. Pawłow

Założenia

Każdym zachowaniem zawiaduje ośrodkowy

układ nerwowy (tzw. zasada nerwizmu)

Istnieją różnice indywidualne w zakresie

warunkowania (obserwowane w licznych

eksperymentach na psach); dotyczą: prędkości,

sprawności, stałości/zmienności i siły procesu

Wniosek

Za obserwowane różnice odpowiedzialne są

właściwości ośrodkowego układu nerwowego,

co oznacza, że można wyróżnić typy układu

nerwowego (TUN) na podstawie tych

właściwości

Właściwości OUN

Siła procesu pobudzenia (SPP)

zdolność komórek korowych do pracy,

przejawiająca się w tym, że komórka

wytrzymuje przedłużające się lub krótkotrwałe,

ale charakteryzujące się niezwykłą siłą

pobudzenie bez przejścia w stan hamowania

ochronnego, ucieczki od stymulacji;

inaczej: wydolność na silną, przedłużoną lub

powtarzającą się stymulację,

jest to cecha (a nie stan) OUN,
diagnoza eksperymentalna SPP polega na

zwiększaniu natężenia stymulacji, aż do

natrafienia na hamowanie ochronne

Właściwości OUN

Hamowanie ochronne

hamowanie bezwarunkowe służące ochronie

OUN przed nadmiarem stymulacji, przed

przeciążeniem, oraz hamowanie warunkowe,

czyli łatwość wytwarzania hamulcowych

odruchów warunkowych (wygaszanie,

odraczanie, różnicowanie),

hamowanie przejawia się: spadkiem siły reakcji,

lub brakiem zmian w sile reakcji mimo

zwiększenia natężenia stymulacji, zanikiem

reakcji mimo rosnącej siły bodźca,

u osób o słabym układzie nerwowym hamowanie

ochronne pojawia się niezwykle szybko

Właściwości OUN

Siła procesu hamowania (SPH)

jak szybko wytwarzają się hamulcowe

odruchy warunkowe

Jak stabilne są takie odruchy

Właściwości OUN

Równowaga procesów nerwowych

zestawienie SPP i SPH, w zdrowym, normalnym

temperamencie, zachodzi konieczność

równowagi, trzeba hamować po to, aby czynić

miejsce dla pobudzenia płynącego od nowej

stymulacji,

przewaga SPP nad SPH lub odwrotnie jest

funkcjonalnie niekorzystna; w pierwszym

przypadku mamy bowiem entuzjazm dla

miernoty, w drugim brak entuzjazmu dla wielkości

Ruchliwość procesów nerwowych

zdolność szybkiej zmiany funkcjonowania OUN z

hamowania na pobudzenie i odwrotnie

Typy układu nerwowego

Słaby (niski poziom SPP)

(Melancholik)

Silny (wysoki poziom SPP)

Niezrównowazony (SPP > SPH lub SPP <

SPH)

(Choleryk)

Zrównoważony (SPP = SPH)

Ruchliwy (Sangwinik)
Powolny (Flegmatyk)

Bezpośredni następcy

Pawłowa

Iwanow-Smoleński

za najważniejszą podstawę wyróżniania

typów temperamentalnych uznał

właściwość OUN – hamowanie ochronne, a

ściślej łatwość i szybkość tworzenia

odruchów warunkowych,

wyróżnił cztery typy:

(1) ruchliwy (szybkie i łatwe tworzenie dodatnich

i hamulcowych związków S-R)

(2) powolny (odwrotnie niż (1)
(3) pobudliwy (dodatnie związki łatwo i szybko,

hamulcowe powoli)

(4) hamulcowy (odwrotnie niż (3)

Bezpośredni następcy

Pawłowa

Krasnogorski

początkowo podział układu nerwowego na normalny i

powolny (typ bezwładny),

następnie przyjął typologię Pawłowa z tą jednak różnicą, że

RWN zdefiniował jako stosunek pobudzenia w korze i w

podkorze,

stąd:

(1) sangwinik to typ silny, optymalnie pobudzony,

zrównoważony, jeśli chodzi o pobudzenie, w korze i w

podkorze, szybki, harmonijny;

(2) flegmatyk to sangwinik, ale powolny;
(3) choleryk to typ silny, pobudliwym, niepohamowany,

niezrównoważony z dominacją pobudzenia podkorowego;

(4) melancholik to typ słaby, o obniżonej pobudliwości

korowej i podkorowej

typy temperamentalne podlegają wpływom środowiskowym,

mogą się zmieniać na skutek uczenia się, chorób, sposobu

odżywiania, itp.