Różnice indywidualne

Wykład 6

Hans J. Eysenck: Teoria

osobowości

“Osobowość stanowi względnie trwałą

organizację charakteru,
temperamentu, intelektu i
właściwości fizycznych, które
determinują specyficzne sposoby
przystosowania do otoczenia”

Eysenck, 1952

Metodologia

Badania eksperymentalne
Kwestionariusze

Krytyka podejścia leksykalnego

(Cattell)

Krytyka “metody fotelowej”, chociaż

Ekstrawersję zapożyczył od Junga
Neurotycznośc zapożyczył od Freuda

Trzy superczynniki

osobowości

Ekstrawersja versus Introwersja

towarzyskość, współdziałanie

Neurotyczność versus Stabilność

emocjonalna

emocjonalność, walka lub ucieczka

Psychotyczność versus Superego

wrogość, dominacja, popęd mocy

Eysenck: do ludzi można lgnąć,
można się ich bać lub żywić wobec
nich wrogość – nie ma innych
możliwości

H. J. Eysenck a J. R Harris

Eysenck
E/I

N/S

P

Harris
Socjalizacja

Upodobnić się

Budowanie związków

Okazać uczucie

Budowanie statusu

Wyróżnić się, rywalizować

Harris, J. R. (2009). Każdy inny. Sopot: Smak
Słowa

Podstawowe założenia teorii

(1) o biologicznym podłożu typów

osobowości

(2) o związku typów osobowości z chorobami

psychicznymi

(3) o braku granicy między normą i patologią

(4) o ortogonalności typów osobowości

Podłoże biologiczne

E

Pobudzenie kortykalne
RAS (reticular activating system)
Test soku cytrynowego

N

Pobudzenie “wisceralne”
Układ limbiczny

P

? osłabione hamowanie?

Dwa rodzaje cech

Źródłowe

Liczne, słabo zgeneralizowane
Stanowią podłoże typów

Podstawowe

Trzy typy PEN

Struktura osobowości

układ współrzędnych trzech prostopadłych

osi opisujących dymensje: E, N i P

osie N i P mają punkt wspólny i jednocześnie

początkowy w środku układu
współrzędnych

oś E przechodzi przez ten środek, mając swój

bieg po obu jego stronach

oznacza to, że środek układu współrzędnych

charakteryzuje osoby zrównoważone pod
względem ekstrawersji i introwersji oraz
stabilne i niepsychotyczne

Struktura osobowości

N

I

E

P

Problemy z ortogonalnością

sam Eysenck wielokrotnie stwierdzał

występowanie korelacji między introwersją i
neurotyzmem na poziomie 0.15 - 0.20

Szymura, próbka studentów warszawskich –

korelacja 0,40

Krzywoszański próbka studentów

krakowskich – korelacja 0,50

To znaczy, że łatwo znaleźć neurotycznych

introwertyków lub stabilnych
ekstrawertyków, a trudno – neurotycznych
ekstrawertyków lub stabilnych introwertyków

Typowy ekstrawertyk

• towarzyski
• działa pod wpływem sytuacji
• działa impulsywnie i często bez

zastanowienia,

• praktyczny,
• nie przejmuje się niepowodzeniami
• uczy się pod wpływem nagród, a ignoruje

kary

• łatwo wpada w gniew, jest wtedy agresywny
• kieruje się zasadą przyjemności

Typowy introwertyk

• powściągliwy i wymagający w

doborze przyjaciół

• refleksyjny
• kieruje się zasadą “najpierw pomyśl,

potem zrób”

• uprządkowany, sumienny
• kontroluje emocje
• kieruje się zasadami etycznymi
• jest pesymistą

Typowy neurotyk

• mało odporny na działanie stresu
• charakteryzuje się silnymi i

długotrwałymi emocjami

• skarży się na dolegliwości

somatyczne i ciągłe kłopoty

• drażliwy, skłonny do przejawiania

lęku, załamań nerwowych

• cierpi na bezsenność
• popada w depresję

Typowy psychotyk

• zimny i nieskory do wzruszeń - nie

potrafi współczuć

• bezosobowy
• nieprzyjazny i antyspołeczny
• nieufny
• dziwaczny
• nieszczęśliwy
• z urojeniami prześladowczymi

PEN a zdrowie psychiczne

Z trzech typów osobowości PEN dwa (N i P) są

wyraźnymi “skazami” prowadzącymi w
przypadku ich nasilenia do chorób psychicznych
(nerwic i psychoz)

Trzeci typ osobowości (E) modyfikuje rodzaj

“skazy”:

– ekstawertywni neurotycy - histeria
– introwertywni neurotycy – dystymia (nerwica

depresyjna)

– ekstrawertywni psychotycy – psychoza maniakalna
– introwertywni psychotycy – psychoza depresyjna

Osobowość a zdrowie

somatyczne

• Typ A (NE) – choroba wieńcowa,

• Typ B (stabilni ambiwertycy, P-) –

zdrowi

• Typ C (NI) – choroba nowotworowa

PEN a reakcja na stres: Typ

1

Typ C: podminowanie

duże uzależnienie emocjonalne od obiektu
całkowity brak dystansu
reaguje beznadziejnością i bezradnością
w efekcie wyuczoną bezradnością

PEN a reakcja na stres: Typ

2

Typ A: nadmierne pobudzenie

uzależnienie emocjonalne od obiektu stale

wzrasta

nie może się uwolnić od obiektu
reaguje frustracją, złością, agresją

PEN a reakcja na stres: Typ

3

Typ B: autonomia osobista

niezależność od obiektu
własna autonomia
brak utrwalenia negatywnych wzorców

psychosomatycznych (różnorodność
reakcji na stres)

Problemy z cechą P

(Claridge, 1981)

Zbyt szeroka cecha

Aspołeczni
Antyspołeczni
Twórczy

Nieortogonalna

Korelacja IQ/P negatywna
r = -0,46 (Davis, 1974)

Anormalny rozkład cechy

Trudno znaleźć osoby o wysokim P

Z czym koreluje P?

Z twórczością

Ale nie z religijnością (spodziewano się

związku ujemnego)

Potrzebna w niektórych zawodach?

Chirurdzy
Artyści, pisarze

P a przestępczość

Typowy profil przestępcy:

E + N + P

Ale

młodociani przestępcy są raczej

psychotycznymi ekstrawertykami („lubią
życie”, poszukują wrażeń)

a dorośli raczej psychotycznymi

neurotykami („antyspołeczne smutasy”)

P a alkoholizm

Piją wszyscy, ale różnią się powodami

N – by rozładować napięcie
E – dla towarzystwa
P – bo nie wiedzą, kiedy przestać

(osłabione hamowanie)

Teria Graya

Gray (1978, 1981, 1982): reakcje zwierząt

różnych gatunków na leki przeciwlękowe
są podobne

Oznacza to istnienie jednego systemu

intergatunkowego, biologicznie
zdeterminowanego, na który oddziaływują
leki przeciwlękowe i który odpowiada za
hamowanie zachowania (efekt działania
leku, "behavioral inhibition system"
BIS

Co może wyzwolić

aktywność BIS?

sygnały o nadciągającej karze
sygnały o braku nagrody
nowa stymulacja
bodźce zapowiadające bądź oznaczające pojawienie

się strachu

Wszystkie one mają zdolność do wywoływania

lęku i w konsekwencji do wzbudzenia
hipotetycznego systemu hamującego,
redukującego liczbę zachowań po to, aby
mogła zostać dokładnie przeanalizowana
aktualna stymulacja, która doprowadziła do
włączenia się systemu

BIS jako podłoże osobowości

Osoby lękowe charakteryzują się

częstszymi włączeniami BIS, co
oznacza zmiany w reaktywności

Lękowość (negatywna emocjonalność)

jest podstawową cechą osobowości

BIS i BAS

Układ antagonistyczny: BAS (“behavioral

activation system”)

Układ ten odpowiada za pobudzenie do

działania, dużą reaktywność i dużą
wrażliwość (niski próg wrażliwości)

Osoby charakteryzujące się częstymi

włączeniami systemu BAS można opisać
jako impulsywne i emocjonalnie pozytywnie
(nadzieja, szczęście, entuzjazm, uniesienie)

Lokalizacja: BIS – hipokamp, BAS – jądra

wzgórza

Podstawowe typy

osobowości

Lęk i Impulsywność

Ekstrawersja i neurotyczność są

cechami wtórnymi w porównaniu do
tych dwóch podstawowych typów:

E to niski lęk i wysoka impulsywność
I to wysoki lęk i niska impulsywność
N to wysoki lęk i wysoka impulsywność
S to niski lęk i niska impulsywność

Wymiary Eysencka

Ext

Stabilnoś
ć

Neurotyczność

In
t

Wymiary Eysencka i Graya

Ext

Stabilnoś
ć

Neurotyczność

In
t

Imp
-

Impulsywność

Lęk

Lęk -