Różnice indywidualne

Wykład 3

Iwan P. Pawłow

Założenia

Każdym zachowaniem zawiaduje ośrodkowy

układ nerwowy (tzw. zasada nerwizmu)

Istnieją różnice indywidualne w zakresie

warunkowania (obserwowane w licznych

eksperymentach na psach); dotyczą: prędkości,

sprawności, stałości/zmienności i siły procesu

Wniosek

Za obserwowane różnice odpowiedzialne są

właściwości ośrodkowego układu nerwowego,

co oznacza, że można wyróżnić typy układu

nerwowego (TUN) na podstawie tych

właściwości

Właściwości OUN

Siła procesu pobudzenia (SPP)

zdolność komórek korowych do pracy,

przejawiająca się w tym, że komórka

wytrzymuje przedłużające się lub krótkotrwałe,

ale charakteryzujące się niezwykłą siłą

pobudzenie bez przejścia w stan hamowania

ochronnego, ucieczki od stymulacji;

inaczej: wydolność na silną, przedłużoną lub

powtarzającą się stymulację,

jest to cecha (a nie stan) OUN,
diagnoza eksperymentalna SPP polega na

zwiększaniu natężenia stymulacji, aż do

natrafienia na hamowanie ochronne

Właściwości OUN

Dwa rodzaje hamowania:

hamowanie bezwarunkowe (ochronne) służące ochronie

OUN przed nadmiarem stymulacji, przed

przeciążeniem

oraz hamowanie warunkowe, czyli łatwość wytwarzania

hamulcowych odruchów warunkowych (wygaszanie,

odraczanie, różnicowanie),

hamowanie przejawia się: spadkiem siły reakcji, lub

brakiem zmian w sile reakcji mimo zwiększenia

natężenia stymulacji, zanikiem reakcji mimo rosnącej

siły bodźca,

u osób o słabym układzie nerwowym hamowanie

ochronne pojawia się niezwykle szybko

Właściwości OUN

Siła procesu hamowania (SPH)

jak szybko wytwarzają się hamulcowe

odruchy warunkowe

Jak stabilne są takie odruchy

Właściwości OUN

Równowaga procesów nerwowych

zestawienie SPP i SPH, w zdrowym,

normalnym temperamencie, zachodzi

konieczność równowagi, trzeba hamować po

to, aby czynić miejsce dla pobudzenia

płynącego od nowej stymulacji,

przewaga SPP nad SPH lub odwrotnie jest

funkcjonalnie niekorzystna

Ruchliwość procesów nerwowych

zdolność szybkiej zmiany funkcjonowania OUN

z hamowania na pobudzenie i odwrotnie

Typy układu nerwowego

Słaby (niski poziom SPP)

(Melancholik)

Silny (wysoki poziom SPP)

Niezrównowazony (SPP > SPH lub SPP <

SPH)

(Choleryk)

Zrównoważony (SPP = SPH)

Ruchliwy (Sangwinik)
Powolny (Flegmatyk)

Typologia Pawłowa

SŁABY (M)

SILNY

ZRÓWNOWAŻONY

NIEZRÓWNOWAŻONY

(Ch)

POWOLNY (F)

RUCHLIWY

(S)

Bezpośredni następcy

Pawłowa

Iwanow-Smoleński

za najważniejszą podstawę wyróżniania

typów temperamentalnych uznał łatwość i

szybkość tworzenia odruchów warunkowych

wyróżnił cztery typy:

(1) ruchliwy (szybkie i łatwe tworzenie dodatnich i

hamulcowych związków S-R)

(2) powolny (odwrotnie niż (1)
(3) pobudliwy (dodatnie związki łatwo i szybko,

hamulcowe powoli)

(4) hamulcowy (odwrotnie niż (3)

Bezpośredni następcy

Pawłowa

Krasnogorski

początkowo podział układu nerwowego na normalny i

powolny (typ bezwładny),

następnie przyjął typologię Pawłowa z tą jednak różnicą, że

RWN zdefiniował jako stosunek pobudzenia w korze i w

podkorze,

stąd:

(1) sangwinik to typ silny, optymalnie pobudzony,

zrównoważony, jeśli chodzi o pobudzenie, w korze i w

podkorze, szybki, harmonijny;

(2) flegmatyk to sangwinik, ale powolny;
(3) choleryk to typ silny, pobudliwy, niepohamowany,

niezrównoważony z dominacją pobudzenia podkorowego;

(4) melancholik to typ słaby, o obniżonej pobudliwości

korowej i podkorowej

typy temperamentalne podlegają wpływom środowiskowym,

mogą się zmieniać na skutek uczenia się, chorób, sposobu

odżywiania, itp.

Ocena pawłowizmu

• Plusy dodatnie

– “unaukowienie” Hipokratesa-Galena
– podejście eksperymentalne
– Wpływ na innych badaczy (H. J. Eysenck, J.

Strelau)

• Plusy ujemne

– przestarzała koncepcja OUN
– przywiązanie do typów

“Wczesny” Strelau (1960-

1980)

• Badania eksperymentalne nad

wytwarzaniem warunkowej reakcji
elektrodermalnej (EDA)

• Typy “parcjalne”

– Niebylicyn: różne rodzaje BW (wzrok, słuch)

• Diagnoza zgodna – 72%
• Diagnoza niezgodna – 28%

– Strelau: różne rodzaje BB (szok elektryczny,

bodziec termiczny, nacisk mechaniczny)

• Tylko u 5% badanych diagnoza taka sama

niezaleznie od rodzaju bodźca

• U 44% - całkowita rozbieżność

Wnioski Strelaua

• Diagnoza temperamentu wymaga

agregacji różnych przejawów cechy

• Cecha jako tendencja
• Jak uzyskać zagregowane dane?
• KWESTIONARIUSZE SAMOOPISOWE

“Poszczególne pozycje inwentarzy (…)

odwołują się do rozmaitych zachowań w
różnorodnych sytuacjach, mających
miejsce w różnym czasie, a zatem
pozwalają na wnioskowanie o cechach,
które mają mierzyć” (Strelau, 2002)

KTS (STI):

Kwestionariusz temperamentu

(Strelaua)

• Siła procesu pobudzenia

• Siła procesu hamowania

• Ruchliwość procesów nerwowych

SPP

• Gotowość do podjęcia czynności w

silnie stymulujących warunkach

• Kontynuowanie działań w warunkach

silnej stymulacji

• Brak zaburzeń emocjonalnych w

warunkach stresu (obciążenia)

• Brak zmian efektywności działania

(sprawności) pod wpływem silnej
bądź długotrwałej stymulacji

WYDOLNOŚĆ

SPH

• Powstrzymywanie się od reakcji

(motorycznej, werbalnej,
emocjonalnej) adekwatnie do sytuacji

• Opóźnianie czynności (odraczanie

wykonania)

• Przerywanie czynności (kiedy trzeba)

RNP

• Zmiana reakacji adekwatnie do

warunków

• Przełączanie się między zadaniami

(czynnościami)

• Łatwe przechodzenie od pobudzenia

do hamowania

• Szybka adaptacja do nowego otoczenia
• Łatwość zmiany nastroju

Związki z innymi cechami

SPP

SPH

RNP

E

+0,39

-0,08

0,51

N

-0,45

-0,32

-0,39

P

+0,17

-0,17

-0,06

LĘK

-0,57

-0,42

-0,31

SSS

+0,37

-0,14

+0,28

IMPULS

+0,18

-0,42

+0,25

Thomas i Chess

• Interakcyjna teoria temperamentu
• Ujęcie rozwojowe – temperament

dziecka i jego rozwój

• ROZWÓJ temperamentu

– Interakcja czynników konstytucjonalnych

ze środowiskiem

• wymagania
• oczekiwania społeczne

Podejście Thomasa i Chess

• Wyraźne różnice indywidualne w ekspresji od

pierwszych tygodni życia

• Niemożliwe do wyjaśnienia wpływami

środowiska

• Badania longitudinalne
• Cechy działania

– Aktywność, regularność, wytrwałość, próg

wzbudzenia, siła, kierunek (zbliżanie vs wycofanie),
łatwość zmiany kierunku (przystosowanie)

• Cechy emocji

– Nastrój, roztargnienie

Trzy typy temperamentu

(Thomas i Chess)

Buss i Plomin:

Teoria behawioralno-

genetyczna

• „Cechy obecne od wczesnego

dzieciństwa (temperamenty) tworzą
prawdopodobnie fundament na którym
rozwija się później osobowość” (Buss i
Plomin, 1984)

• Temperament to „obecne od

wczesnego dzieciństwa, odziedziczone
cechy osobowości”

Wymiary EAS

Badania genetyczne (B i P)

• Metoda MZDZ
• współczynniki odziedziczalności (h)

E, A i S

– MZ 0,5 – 0,6
– DZ 0,1 (zaniżone, bo efekt kontrastu,

postrzeganie jako różnych)

• Największe dopasowanie rodzice–

dziecko: E

Rothbart i Derryberry (1981)

• Model rozwojowy
• Temperament to konstytucjonalnie

uwarunkowane różnice w zakresie
reaktywności i samoregulacji

• Reaktywność to pobudliwość

fizjologiczna i behawioralna.

• Samoregulacja to procesy modyfikujące

reaktywność (np. uwaga, ucieczka/atak,
dążenie, samouspokajanie

R i D (c.d.)

• Wraz z rozwojem:

(1)samoregulacja wywiera coraz większy wpływ

na reaktywność

(2)samoregulacja podlega świadomej kontroli

• Cechy temperamentalne ujawniają się w

zakresie uwagi, emocji i motoryki

• Rozwój sumienia (!) – samokontrola

związana z funkcjonowaniem uwagi
zarządczej

 

R i D (c.d.)

• Noworodek w sferze aktywności emocjonalnej

przejawia tylko negatywny biegun emocjonalny
(większe lub mniejsze niezadowolenie). Rozwój
temperamentu w zakresie emocjonalności polega
więc na stopniowym kształtowaniu się samoregulacji
(w stronę emocji pozytywnych), a następnie
poddaniu tego procesu świadomej kontroli. Blisko do
inteligencji emocjonalnej

• Podobne procesy można opisać w zakresie uwagi (od

zależnej od obiektu w polu widzenia, mimowolnej, do
sterowanej świadomie, dowolnej) i motoryki (od
przypadkowych do kontrolowanych ruchów)

Emocjonalna teoria

temperamentu Camposa

•

Temperament to różnice indywidualne w zakresie
ekspresji emocji podstawowych

•

Emocje podstawowe to te, które są wspólne wszystkim
ludziom (ekspresja rozpoznawana niezależnie od kultury

•

Skoro są one niezależne od kultury i wpływu środowiska,
to muszą one być biologicznie zdeterminowane
(genetyka)

•

Brak hipotez dotyczących tego, jakie może być
biologiczne podłoże różnic indywidualnych w
emocjonalności

•

Przyjęty podział taksonomiczny może być słuszny z
punktu widzenia definicji cechy temperamentalnej, ale
niewiele wiadomo o biologii emocjonalności