PSYCHOLOGIA RÓŻNIC

INDYWIDUALNYCH

(4)

TEORIA H. J. EYSENCKA

Lucyna Golińska

Treści

• 1. Koncepcja Eysencka- osobowość czy temperament
• 2. PEN - trzy wymiary koncepcji Eysencka

– NEUROTYZM
– EKSTRAWERSJA INTROWERSJA
– PSYCHOTYZM

3. PEN a funkcjonowanie
4. Krytyka koncepcji Eysencka przez Graya
5. Koncepcja Graya- Impulsywność i Lęk

TEORIA EYSENCKA –

TEORIA OSOBOWOŚCI CZY
TEMPERAMENTU

OSOBOWOŚĆ – względnie stała organizacja

charakteru, temperamentu, intelektu i
właściwości fizycznych, które determinują
specyficzne sposoby przystosowania się do
otoczenia (T<O) 

TEMPERAMENT – pozapoznawcze aspekty osobowości
(Temperament = Osobowośc - Intelekt
albo
Osobowośc = Temperament + poznawcze aspekty

Eysenck używa terminów T i O ZAMIENNIE

TEORIA OSOBOWOŚCI CZY

TEMPERAMENTU ?

To teoria OSOBOWOŚCI, ponieważ jej wymiary:

• wymagają uczenia się w środowisku

społecznym

• ujawniają się w zachowaniach społecznych

• obejmują cechy treściowe (stałe

ustosunkowanie do ludzi, zadań)

To teoria TEMPERAMENTU, ponieważ:

• wymiary uwarunkowane genetycznie

• u podstaw wymiarów hipotetyczne

mechanizmy fizjologiczne, które decydują o

ich rozwoju

POZIOM AKTYWACJI

• poziom pobudzenia w korze mózgowej
• Yerkes i Dodson – poziom wykonania zależy od PA
• Hebb – PA to funkcja liczby i siły bodźców
• Gray – aktywowalność, od której zależą RI w

zakresie PA w odpowiedzi na bodźce

• Duffy – od aktywowalności zależy intensywność

reakcji

• Moruzzi i Magoun – PA jest uzależnione od

wstępującego układu siatkowatego (ARAS)

OPA

• Optymalny Poziom Aktywacji
• Wysoka efektywność działań

(większości)

• Dobre samopoczucie

Organizacja osobowości

• Poziom konstruktów teoretycznych (genotyp,

mech fizjolog., nieobserwowalny, zdeterm.
głównie biol.)

• Poziom zjawisk obserwowalnych w

eksperymentach - zdeterm. głównie biol.

• Poziom nawyków/cech zachowania – na tym

poziomie cechy ogólne (PEN) oraz zawarte w
nich liczne cechy pierwotne – interakcja biol i
środ

• Poziom postaw lub nawyków myślowych (do 1970)

WYMIARY KONCEPCJI PEN

3 WYMIARY (superczynniki, wymiary

osobowości)
Ekstrawersja (E)
Neurotyczność (N)
i Psychotyczność (P)

DLACZEGO?

WYJAŚNIENIE EWOLUCYJNE (Zuckerman) – rezultat

adaptacji:
E- I – współdziałanie
N – zagrożenia
P – rywalizacja i obrona

NEUROTYCZNOŚĆ (emocjonalność)–

CHWIEJNOŚĆ / STABILNOŚĆ

EMOCJONALNA

Przejawy:
Wysoka N

–lęk, przygnębienie, poczucie winy niska samoocena,

napięcie

nastrojowość, nerwowość, drażliwość, mała odporność na stres,

dolegliwości somatyczne, bezsenność, sugestywność,

Niska N – równowaga emocjonalna

U Introwertyków – lęk, depresja, dystymia, psychastenia,

hipochondria, natrętne myśli i zach.

U Ekstrawertyków – drażliwość, złość, agresja, zachowania aspołeczne

Podłoże biologiczne AUN: przewaga sympatycznego nad

parasympatycznym;

po 1967:

Eysenck przypuszczał, że również pewne obszary ośrodkowego

układu nerwowego, a w szczególności układu limbicznego (hipokamp, ciało
migdałowate, obręcz półkuli mózgu, przegroda i podwzgórze) są bardziej
reaktywne u osób o wysokiej neurotyczności.

Ekstrawersja-introwersja

• Ekstrawersja-

• towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność,

poszukiwanie doznań, beztroska, dominujący, wybuchowy

• Introwersja-

przeciwieństwo tego co wyżej

Introwersja (wysoki PA) – unikanie stymulacji,

hamowanie aktywności szybka socjalizacja,
nadmierne sumienie, pesymizm

Podłoże fizjologiczne

E-I

1.

Osoby u których pobudzenie pojawia się
powoli a hamowanie reaktywne szybko to
ekstrawertycy, introwertycy odwrotnie

(odwołując się do pojęcia hamowania reaktywnego
wprowadzonego przez Hulla oraz typologicznej teorii
pobudzenia i hamowania Pawłowa)

2. pod wpływem odkrycia Moruzziego i Magouna (1949),

że układ siatkowaty pnia mózgu niespecyficznie
pobudza korę, co jest rejestrowane w EEG, Eysenck
uzupełnił swoje poglądy –

różnice w zakresie

chronicznego poziomu aktywacji. RYS.

Ekstrawersja-introwersja

RYTMY DOBOWE – różne u I i u E

I – optimum w godz.

6-12 (8)

> 15-21 (18)

E – optimum w godz. 8-14 (11) <

18-02 (22)

E łatwiej niż I dostosowują się do zmian niezgodnych z

ich rytmem (praca nocna i zmianowa, zmiany czasu,

pory roku)

• E bardziej zmienni niż I

PSYCHOTYZM

Przejawy:

Agresywny, chłodny, egocentryczny, bezosobowy, impulsywny,

aspołeczny, brak empatii, twórczy,

Przeciwny biegun – altruizm empatia. Uspołecznienie
Powiązanie z patologią

Niejasne mechanizmy

Eysenck nie zaproponował żadnej spójnej teorii

na temat podłoża fizjologicznego psychotyczności. Udało się ustalić

pewne korelaty biologiczne tej cechy (np. niski poziom aktywności

oksydazy monoaminowej – MAO).

system hormonalny? MAO?
Zakłócenie koordynacji (kora, AUN, motoryka)

Różne ścieżki uaktywniania psychotyzmu: psychotyczność,

twórczość, psychoza; niektóre dane wskazują, że psychotyczność

nie stanowi odrębnego czynnika, tylko jest wypadkową ujemnych

biegunów wymiarów ugodowości i sumienności (Strelau 1998)

PEN A FUNKCJONOWANIE

ZAINTERESOWANIA SZKOLNE I ZAWODOWE
I – sukcesy w starszych klasach, lepiej samotnie i bez presji;

Preferują przedmioty teoretyczne

E – sukcesy w młodszych, lepiej w grupie i z presją, przeceniają

swój wkład, jeśli sukces; Preferują praktyczne, artystyczne i

społeczne

OCENIANIE INNYCH LUDZI
E – bardziej szczegółowo, częściej skrajnie
I – bardziej ogólnie, pośrednio, tolerancyjnie (siebie surowo i

skrajnie)

Wypadki – najwięcej EN, najmniej In

RELACJE Z INNYMI
E – oceniani: aktywni, przywódczy, zmienni, lubiani, popularni,

sympatyczni, atrakcyjni, interesujący, łatwo nawiązujący

relacje

I – oceniani: uczciwi, stali, odpowiedzialni, solidni

KOMUNIKACJA WERBALNA i NIEWERBALNA

PEN A FUNKCJONOWANIE

• Stan pobudzenia I >E

 Bodźce o takiej samej sile wywołują

różne reakcje emocjonalne

 Optymalne zabarwienie emocjonalne –

I przy bodźcach słabych E przy

silnych

• Optymalny stan pobudzenia warunkiem

– Dobrego wykonania zadania
– Subiektywnego poczucia szczęścia

PEN – dalsze wyniki badań

•

E-I, N a inteligencja – Badania Rawlings i Carnie

•

Kobiety w skali P niższe wyniki niż m, w skali N
wyższe.

•

Średnie polskie wyniki w skalach PNK są
znacznie wyższe od brytyjskiE. W E Polacy są
bardziej ekstrawetrywni od Brytyjczyków, a Polki
mniej ekstrawertywne.

•

Polscy mężczyźni są bardziej psychotyczni,
ekstrawertywni neurotyczni i nieszczerzy, a
kobiety bardziej psychotyczne, introwertywne
neurotyczne i nieszczere

Krytyka koncepcji Eysencka przez J.

Graya

krytyka postulatu:

u

I

ntrowertyków – większa szybkość warunkowania niż

u

E

• Z różnic w rytmach dobowych wynika, że natężenie E-I

zmienia się (I – rano dystymik, wieczorem psychopata; E
– odwrotnie)

• Sumienie zależy nie tylko od E-I, ale także od warunków,

rodzaju wzmocnień

• Badania Spence’a – osoby o wysokim lęku szybsze OW—
• Impulsywność odpowiada za różnice w rytmach

dobowych i OW+ 

KONCEPCJA GRAYA

E i I to wymiary wtórne w stosunku do dwóch

pierwotnych

IMPULSYWNOŚC -

wrażliwość na sygnały nagrody,

braku kary

LĘK –

wrażliwość na kary i brak nagrody

Ekstrawertycy=

wysoki poziom Impulsywności i

niski Lęku, bardziej wrażliwi na nagrody i brak
kary

Introwertycy –

niski poziom Impulsywności i

wysoki Lęku; bardziej wrażliwi na kary i brak
nagród

E-I, N, Lęk, Impulsywność

Kwestionariusz

Osobowości Eysencka

EPQ-R:

• Zastosowania: głównie badania

grupowe, naukowe, jeśli ind. to
ostrożne interpretacje. Poradnictwo
zawodowe, zastosowania kliniczne s.
80, poradnictwo małżeńskie,
selekcja.

• 100 pytań, odpowiedzi Tak/Nie.
• Czas badania: 20-25 min.

Kwestionariusz

Osobowości Eysencka

EPQ-R:

• Skala stenowa, z tym że za

Brzezińskim autorzy adaptacji
interpretują 1-4 sten jako niskie, 7-10
wysokie wyniki. 5 i 6 sten to 38%
populacji.

• Niereprezentatywna i nieduża dla

populacji ogólnej próba normalizacyjna
(osoby pochodzące tylko z dużych
miast). Interpretacja tylko orientacyjna.

Kwestionariusz

Osobowości Eysencka

EPQ-R:

• Rzetelność
• NEK 0,72-0,84,
• P 0,58-0,75.
• autorzy adaptacji dochodzą do

wniosku, że skale są słabo nasycone
zmiennymi, które mają mierzyć.