WYKŁAD – 23.

„ ZACHOWEK ORAZ WYDZIEDZICZENIE ”.

Zachowek jest to uprawnienie do żądania określonego świadczenia

pieniężnego od spadkobierców. Ma on na celu ochronę interesów
najbliższej rodziny spadkodawcy w sytuacj~ jeśliby spadkodawca
powołał do całości spadku osobę nie należącą do tej rodziny.

Obowiązek zaspokojenia roszczeń z tytułu zachowku należy do długów

spadkowych.

Uprawniony do zachowku może przenieść na inną osobę przysługującą

mu z tego tytułu wierzytelność. Ustawodawca przyznaje prawo do
zachowku tylko wąskiemu gronu najbliższych spadkodawcy osób, nie
nadaje wierzytelności z tytułu zachowku tak dalece osobistego
charakteru, aby pozbawiał on ją przymiotu prawa majątkowego, które
może być przedmiotem zwykłego obrotu.



Do zachowku - uprawnieni są wyłącznie zstępni (dziec~ wnuk~

prawnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Jednak prawo

do domagania się zachowku przysługuje tym osobom tylko

wtedy, jeśliby osoby te rzeczywiście dziedziczyły po

spadkodawcy na podstawie ustawy, gdyby spadkodawca nie

sporządził testamentu, w którym do spadku powołał inne

osoby.



Zachowku mogą dochodzić także i te osoby, które wprawdzie

zostały powołane przez spadkodawcę do spadku, jednakże

przypadające im udziały spadkowe są niższe od wysokości

zachowku, jaki byłby im należny. Osoby takie mogą żądać

zapłaty takiej kwoty, by wyrównać wysokość udziałów

spadkowych, które im przypadły, do wysokości należnego im

zachowku.



Do zachowku nie jest uprawnione rodzeństwo spadkodawcy i

zstępni tego rodzeństwa.

Jeżeli spadkodawca wystąpił o rozwód z winy małżonka, a żądanie

rozwodu było uzasadnione, to małżonek spadkodawcy jest

wyłączony od dziedziczenia. Jest wyłączony tak, jakby nie dożył

otwarcia spadku. Zatem również taki małżonek spadkodawcy nie

jest uprawniony do domagania się zachowku.

Uprawnionym należy się zachowek stanowiący połowę wartości

udziału spadkowego, jaki by im przypadł przy dziedziczeniu

ustawowym Jeżeli natomiast uprawniony jest trwale niezdolny do

pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, należy mu

się tytułem zachowku dwie trzecie takiego udziału spadkowego.

Celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych

najbliższych członków rodziny, przez zapewnienie im niezależnie

od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego wol~ roszczenia

pieniężnego odpowiadającego określonemu ułamkowi wartości

udziału w spadku, który by im przypadł przy dziedziczeniu

ustawowym.

Żaden z przepisów nie przewiduje możliwości obniżenia

wierzytelności z tytułu zachowku. W wyjątkowych

wypadkach dopuszczalne jest takie obniżenie w

szczególności ze względu na zasady współżycia

społecznego

do ustalenia wysokości zachowku konieczne jest obliczenie

wartości spadku. Obliczenie zachowku następuje na

podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty

orzekania o roszczeniach z tego tytułu. Dzięki temu

zagwarantowana jest możliwość uwzględnienia realnej

wartości, którą wyrażają aktualne ceny.

W procesie o zapłatę z tytułu zachowku sąd ustala więc

realną wartość spadku, tj. według aktualnych cen,

istniejących w chwili orzekania o wartości zachowku.

Wydziedziczenie to pozbawienie zstępnych, małżonka i

rodziców spadkodawcy prawa do zachowku. Może ono być

dokonane wyłącznie z przyczyn wskazanych przez

ustawodawcę.

Wydziedziczenie może nastąpić, gdy uprawniony do zachowku:
wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób

sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,

dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych

mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu

lub wolności albo rażącej obrazy czci,

uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków

rodzinnych

Żadne inne przyczyny nie mogą stanowić podstawy

wydziedziczenia.

Postępowanie przez uprawnionego do zachowku w sposób

sprzeczny z zasadami współżycia społecznego to np.

nadużywanie alkoholu, niepodejmowanie pracy zarobkowej,

zażywanie narkotyków. Samo jednak zachowanie się

uprawnionego do zachowku w sposób sprzeczny z zasadami

współżycia społecznego nie może stanowić podstawy

wydziedziczenia. Zachowanie takie musi być ponadto

uporczywe i niezgodne z wolą spadkodawcy. Jednorazowe,

odosobnione przypadki nagannego zachowania się

uprawnionego, nie mogą stanowić przyczyny wydziedziczenia.

Konieczne jest także, by spadkodawca nie akceptował tego

niewłaściwego postępowania.

Wydziedziczenie będzie nieważne, jeśli uprawniony do zachowku

wprawdzie zachował się nagannie, ale zachowanie takie nie

miało trwałego charakteru

Będzie nieważne także wtedy, gdy postępowanie uprawnionego,

sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, było uporczywe, to

jednak spadkodawca nie sprzeciwiał się takiemu zachowaniu.

Przestępstwo, którego dopuścił się uprawniony do zachowku, stanowi

podstawę wydziedziczenia wówczas, gdy zostało popełnione

względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób, a

ponadto gdy jest to przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub

wolności albo rażącej obrazy czci i gdy jest ono umyślne.

Ustawodawca nie określił kręgu osób najbliższych spadkodawcy
Czy dana osoba jest taką najbliższą, decydują okoliczności każdej,

indywidualnie uwzględnianej, sprawy.

Z pewnością najbliższymi są: małżonek, zstępny, wstępny,

rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba

pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a

także osoba pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu ze

spadkodawcą.



Spadkodawca może w testamencie pozbawić uprawnionego

zachowku, jeżeli uprawniony uporczywie nie dopełnia względem

spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Dotyczy to sytuacj~ gdy

np. uprawniony do zachowku nie udziela spadkodawcy pomocy

w czasie choroby, opieki w związku ze starością, a także gdy nie

dopełnia obowiązku alimentacyjnego.



Zaniedbywanie obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy

musi być uporczywe. Jednorazowe uchylanie się od pomocy czy

opieki nad spadkodawcą nie może stanowić podstawy

wydziedziczenia. Ponadto postępowanie uprawnionego do

zachowku musi być świadome i zależne od woli tego

uprawnionego. W sytuacji, gdy nie mógł on wypełnić

obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy z przyczyn

niezależnych od siebie, np. w związku ze swoją chorobą,

wyjazdem służbowym itp., niedopełnienie to nie może być

podstawą wydziedziczenia.



Spadkodawca może dokonać wydziedziczenia wyłącznie w

testamencie. Może to być testament, w którym spadkodawca

dokona rozrządzenia swoim majątkiem na rzecz określonych

osób. Może to być jednak również tzw. testament negatywny,

tzn. ograniczający się do wydziedziczenia. Spadkodawca musi

wyrazić wolę wydziedziczenia. Konieczne jest także, by z treści

testamentu wynikała przyczyna wydziedziczenia (art. 1009 kc.).

Spadkodawca może przyczynę tę wskazać w sposób wyraźny.

Może również nie czynić tego w sposób wyraźny, lecz tak~ by z

treści testamentu można było przyczynę tę ustalić.



Także w sytuacj~ gdy spadkodawca wydziedziczył daną osobę,

jednak nie wskazał w żaden sposób w testamencie przyczyny

wydziedziczenia, wydziedziczenie to będzie nieważne.



W przypadku uznania wydziedziczenia za nieważne, nieważnie

wydziedziczony ma prawo do żądania zachowku.

SPADKI ZAGRANICZNE
Właściwości sądów polskich.
Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c.).
Śmierć obywatela polskiego, mającego miejsce zamieszkania za

granicą, może jednak nastąpić w Polsce, albo też za granicą. W

takim przypadku należy rozważyć, czy w sprawach o

stwierdzenie nabycia spadku istnieje tzw. jurysdykcja krajowa.

Pojęcie to oznacza właściwość polskich sądów do rozpoznania

sprawy. Konsekwencją posiadania jurysdykcji krajowej jest

stosowanie przez polskie sądy polskiego prawa procesowego, a

więc obowiązującego u nas kodeksu postępowania cywilnego.

Normy jurysdykcyjne zawarte są w części ID kodeksu

postępowania cywilnego. Nie stosuje się ich jedynie wówczas,

jeżeli umowa międzynarodowa, w której Rzeczpospolita Polska

jest stroną, stanowi inaczej.