ROZWÓJ

POZNAWCZY

ZAGADNIENIA



Zmiany w poziomie zdolności
poznawczych



Rozwój poznawczy w ujęciu
Piageta



Procesy przetwarzania informacji



Spostrzeganie i uwaga



Rozwój pamięci

Zmiany w poziomie zdolności

poznawczych

Uwzględniamy trzy podstawowe płaszczyzny zmian:



Zmiany ilościowe w zakresie poziomu inteligencji ogólnej



Zmiany konfiguracyjne w relacjach między zdolnościami poznawczymi



Zmiany jakościowe w zakresie procesów, strategii i operacji
umysłowych

Na tych płaszczyznach należy wyodrębnic dane na temat zmian

intraindywidualnych oraz

interindywidualnych.

Problem rozwoju poznawczego, w których dyskusja i stwierdzenia na temat

zmian w funkcjonowaniu umysłowym człowieka są dobrze
udokumentowane empirycznie.

Do tych podejśc należy zaliczyc :

1.

Psychometryczne, w którym badacze koncentrują uwagę na zmianach
ilościowych w poziomie zdolności poznawczych jednostki

2.

Poznawczo-rozwojowe, skoncentrowane na zmianach jakościowych w
sposobach myślenia stosowanych przez jednostkę rozwiązującą
problemy

3.

Procesualne, w ramach których badaczy interesują zmiany w procesach
poznawczych i ich przebiegu

Zmiany w poziomie zdolności

poznawczych



Badania psychometryczne nad zdolnościami poznawczymi
upowszechniły model rozwoju i starzenia się mówiący o
normatywnym i uniwersalnym przebiegu zmian, od wzrostu i
integrowania się funkcji poznawczych we wczesnych fazach życia,
poprzez względną stabilizację zmian w dorosłości, do ubytków i
rozpadu tych funkcji w okresie starzenia się człowieka.

Zmiany w ogólnym poziomie inteligencji



Inteligencja termin ten jest pojmowany w szerokim znaczeniu jako ogólna
zdolnośc do adaptacji, ale w węższych znaczeniach utożsamiany jest ze
zdolnością jednostki do rozumowania

BADANIA POPRZECZNE I PODŁUŻNE



Poprzeczne plany gromadzenia i analizy danych o rozwoju prowadziły do
wniosku, że rozwój zdolności poznawczych człowieka ma krzywoliniowy
charakter (od wzrostu trwającego do późnej adolescencji, poprzez pewien
okres stabilizacji, do stopniowego spadku zdolności poznawczych,
rozpoczynającego się w okresie średniej dorosłości.)



Podłużne wyniki badań wykazały, że okres stabilizacji ogólnych miar
inteligencji przeciągał się do późnej dorosłości i nie obserwowano regresji w
okresie starzenia się człowieka w takim zakresie, jak wynika z badań
poprzecznych.

RÓŻNICE MIĘDZYGENERACYJNE



Schaie (1965;2000) jego zdaniem, krzywe obrazujące przebieg zmian
rozwojowych na podstawie danych zgromadzonych w planie poprzecznym są
efektem sumowania się wpływu wieku i wpływu różnic
międzygeneracyjnych, związanych np. ze zmianami w warunkach
historyczno- społecznych rozwoju i życia badanych generacji.

BADANIA SEKWENCYJNE



Schaie (1965) w swoich raportach z lat siedemdziesiątych stwierdził, że

wariancja wyni-
ków w Teście Podstawowych Zdolności Thurstone jest mniejsza dla zmian
ontogenetycznych
niż dla zmian w zdolnościach między kohortami/ generacjami.

Osiągnięte wyniki pozwoliły przeciwstawic się hipotezie o uniwersalnej
sekwencji zmian reg-
resywnych zachodzących wraz z wiekiem człowieka dorosłego.pomiary
podłużne pozwalają
zauważyc istotny wzrost inteligencji ogólnej jeszcze w okresie wczesnej
dorosłości, a nastę-
pnie względną stałośc wyników, aż do 60. r.ż. człowieka. Jego badania nie
ujawniły istotnego
spadku zdolności intelektualnych nawet powyżej tego wieku.
W jednej ze swoich prac Schaie (1983) opublikował badania, które
ujawniły spadek poziomu
wykonania zadań w wieku powyżej 60 r.ż. W przeciwieństwie do
wcześniejszych raportów
rezultaty te wskazują, że proces obniżania się poziomu wykonania zadań
umysłowych jednak
występuje i rozpoczyna się prawdopodobnie jeszcze przed 60 r.ż. Wyraźne
obniżenie wyni-
ków na korzyśc młodszych generacji można zauważyc głównie w
podskalach mierzących rozumowanie, rozumienie werbalne i zdolności
przestrzenne. Podkreśla on, że nie należy przy-
wiązywac zbyt wielkiej wagi do przeciętnych wyników,bowiem:
1. wielkośc zmian przed 60 r.ż. nie jest zbyt duża i praktycznie nie jest
ważna
2. występuje duże zróżnicowanie indywidualne wyników
3. wnioskowanie o przebiegu rozwoju wyłącznie na podstawie wartości
przeciętnych osiągnięc
w grupach wiekowych jest ograniczone.

Przekształcenia struktury zdolności



W wielu badaniach nad rozwojem poznawczym od dawna stwierdzono,
że wraz z wiekiem dzieci i młodzieży obniżają się przeciętne
interkorelacje między różnymi miarami inteligencji, ukazując wzrost
różnic intraindywidualnych w poziomie zdolności umysłowych. Spadek
wielkości tych korelacji nie jest jednak linearny. J.W. MacFarlane (1974)
zwróciła uwagę, iż dynamika tego spadku słabnie w okresie dorastania.
Z kolei badania nad rozwojem poznawczym w dorosłości sugerują
ponowny gwałtowny spadek interkorelacji między różnymi miarami
inteligencji w okresie starzenia się.



Zwrócono uwagę również na to, że wraz z wiekiem badanych wzrastają
miary rozproszenia wyników, wskazując na wzrost różnic
interindywidualnych w rozwoju poznawczym. W tym przypadku nie
można wskazac jednego, względnie stałego, wzoru tendencji zmian ze
względu na różne ich tempo i dynamikę w różnych skalach pomiaru
inteligencji i w różnych fazach rozwoju człowieka

ZADANIA WERBALNE I NIEWERBALNE

Zadania werbalne:

-

zadania wchodzące w skład Skali Inteligencji Wechslera Dla
Dorosłych (WAIS)

(np. testy: wiadomości, słownik, rozumienie)

-

wymagają działań na symbolach słownych lub pojęciach

-

mniejsza dynamika wzrostu zdolności

-

zdolności werbalne przejawiają względną stabilnośc na swoim
maksymalnym poziomie, a nawet w pewnych zakresach wzrost, aż do
okresu późnej dorosłości

Zadania niewerbalne:

-

np. testy: układanki i klocki

-

nie angażują mowy

-

w początkowych okresach życia wykazują większą dynamikę wzrostu,
utrzymuje się on aż do okresu wczesnej dorosłości, w którym z kolei
maksymalny poziom zaczynają przejawiac zdolności werbalne

-

poziom zdolności obniża się w dorosłości

ZADANIA SZYBKOŚCIOWE I

NIESZYBKOŚCIOWE



Częśc badaczy kładzie nacisk na rozróżnienie między zadaniami
szybkościowymi i nieszybkościowymi. Rozróżnienie to w zasadzie
pokrywa się z podziałem na zadania werbalne i niewerbalne.
Wykonanie większości badań werbalnych, w przeciwieństwie do
zadań niewerbalnych, nie ma bowiem limitu czasowego i nie jest
mierzony czas ich wykonania.



Większośc badań ujawnia spadek szybkości wykonania zadań
począwszy już od średniej dorosłości i istotne ubytki w tym zakresie
starzejących się. Stwierdza się, że ontogenetyczny spadek wyników
w testach inteligencji jest maskowany wpływami kulturowymi i
edukacyjnymi, które mogą podnosic dokładnośc wykonania
wymaganą w większości zadań. Z tego też powodu nie tyle
dokładnośc, ile szybkośc wykonania zadań traktowana jest jako
bardziej rzetelna miara zmian ontogenetycznych.

INTELIGENCJA PŁYNNA I

SKRYSTALIZOWANA

(R.B. Cattell i J.L. Horn)

Inteligencja płynna:

-

zależy przede wszystkim od efektywności funkcjonowania
centralnego układu nerwowego

-

jest dziedziczona niż nabywana w doświadczeniu indywidualnym

-

obejmuje zdolności przejawiające się w rozwiązywaniu zadań nie
powiązanych z codziennym doświadczeniem: w abstrakcyjnym
rozumowaniu, klasyfikowaniu, uzupełnianiu wzorów percepcyjnych,
w zapamiętywaniu

Inteligencja skrystalizowana:

-

jest w przeważającej mierze nabywana

-

zależna od edukacji i doświadczenia jednostki

-

przejawia się głównie w rozwiązywaniu zadań wymagających
rozumienia słów, formułowania sądów i rozstrzygania problemów
przy wykorzystaniu nabytej wiedzy i wyuczonych strategii.

INTELIGENCJA MECHANICZNA I

PRAGMATYCZNA

Model Baltesa wyróżnia inteligencję mechaniczną i pragmatyczną.



Inteligencja mechaniczna – w zasadzie odpowiada inteligencji
płynnej i odnosi się do tych aspektów procesu przetwarzania
informacji, które są zależne od stanu neurofizjologicznego
organizmu i wyposażenia genetycznego jednostki.



Inteligencja pragmatyczna – odnosi się do wiedzy pochodzącej z
różnorodnych doświadczeń człowieka i osadzonej w danej kulturze.
Jest podobna do inteligencji skrystalizowanej, lecz obejmuje szerszy
zakres umiejętności i zdolności, np. znawstwo, zdrowy rozsądek oraz
zdolności specjalne.

ROZWÓJ POZNAWCZY W UJĘCIU PIAGETA



Podejście Piageta do badania rozwoju poznawczego
wynikało z jego wykształcenia filozoficznego i biologicznego.
Wpływ filozofii widac w koncentracji na podstawowych
postaciach wiedzy, takich jak pojęcia przestrzeni i
przyczynowości; fakt ten przyczynił się do powstania silnego
zainteresowania badaniami Piageta. Wpływ wykształcenia
biologicznego uwidacznia się w przekonaniu, że inteligencja
odzwierciedla zarówno organizację, gdy wiedza jest
integrowana w struktury poznawcze, jak adaptację, gdy
dziecko przystosowuje się, aby sprostac wyzwaniom ze
strony otoczenia. Adaptacja zachodzi poprzez uzupełnienie
się przez procesy asymilacji i akomodacji. W miarę jak te
procesy prowadzą do zmian rozwojowych, dzieci przechodzą
przez cztery, zróżnicowane jakościowo, okresy
funkcjonowania poznawczego.

Piaget podzielił okres sensoryczno – motoryczny na sześc stadiów:

1. Cwiczenie odruchów (od urodzenia do 1 miesiąca)
2. Rozwijanie schematów (1 – 4 miesiące)
3. Odkrywanie procedur (4 – 8 miesięcy)
4. Intencjonalne zachowanie (8 – 12 miesięcy)
5. Nowośc i eksploracja (12 – 18 miesięcy)
6. Reprezentacje umysłowe (18 – 24 miesiące)

PROCESY PRZETWARZANIA INFORMACJI



Podejście to wiąże się z zaadoptowaniem teorii informacji do
potrzeb psychologii, a określenie przetwarzanie informacji
odnoszone jest często do analogii między ludzkim umysłem i
komputerem. Podstawowe procesy poznawcze, tj. percepcja
(odbiór informacji), pamięc (przechowywanie informacji),
myślenie (operowanie informacjami), odpowiadają
komputerowemu. Wiedza człowieka gromadzona przez lata
odpowiada komputerowej bazie danych, zaś strategie
stosowane przez człowieka w przetwarzaniu informacji
odpowiadają komputerowej bibliotece.



Teorię przetwarzania informacji przedstawię, prezentując
dwie metafory:

1.

Wielomagazynową

2.

Komputerową

1. Model wielomagazynowy

2. Metafora komputerowa



Komputer służy jako metafora do opisu ludzkiego poznania.
Ludzie i komputery są do siebie podobni pod kilkoma względami:

-

ludzie i komputery przechowują reprezentacje czy symbole i
wykorzystują je do rozwiązywania problemów

-

ludzie i komputery przeprowadzają dużą liczbę tego rodzaju
operacji bardzo szybko i sprawnie

-

Mimo tej sprawności mają ograniczenia co do ilości informacji,
które mogą być przechowywane i przetwarzane (ograniczenia te
są bardziej oczywiste w przypadku ludzi niż komputerów).
Jednak mogą na podstawie doświadczenia uczyc się i zmieniac
swoje systemy zasad na lepiej przystosowane.

Na najbardziej szczegółowym poziomie komputery są

wykorzystywane do dokonywania symulacji, które stanowią
podstawową metodę badawczą teorii przetwarzania informacji.
W symulacji komputerowej badacz tak programuje komputer,
aby wykonywał on jakieś inteligentne zachowania w taki sam
sposób jak czynią to ludzie.

SPOSTRZEGANIE I UWAGA



Spostrzeganie jest procesem, za pośrednictwem którego
nadajemy stałośc i ciągłośc przedmiotom oraz wydarzeniom
w nieustannie zmieniającym się świecie. Spostrzeganie
obejmuje analizowanie, organizowanie oraz integrowanie
informacji, których źródłem są zarówno zdarzenia
zewnętrzne, jak i wewnętrzne.



Wraz z doskonaleniem się percepcji u dzieci i młodzieży
obserwujemy wzrost pojemności uwagi , która leży u
podstaw procesów przetwarzania informacji i może
powodowac wzrost efektywności spostrzegania. Z kolei
niedoskonałości percepcji może być efektem kłopotów z
podzielnością a także selektywnością uwagi.

ROZWÓJ PAMIĘCI



W modelach magazynowych zwykle wyodrębnia się trzy
rodzaje pamięci:

1.

Pamięc sensoryczną – polega na wstępnym sensorycznym
zarejestrowaniu odebranej informacji, niezależnie od
procesu uwagi, i przechowaniu jej w analizatorach
(maksymalnie 3 s.) zanim zostanie przekazana do pamięci
krótkotrwałej.

2.

Pamięc krótkotrwała (STM) – jest ograniczona (do 5- 9
elementów) a czas przechowywania nie przekracza 30 s.

3.

Pamięc długotrwała (LTM) – informacje najczęściej
kodowane semantycznie, tworząc złożone struktury i stąd
muszą być odpowiednio zorganizowane, aby możliwe było
ich odzyskanie.