JĘZYKOZNAWSTWO 

KOGNITYWNE

Wykłady 2007/8

Joanna Szwabe

 

 

Podstawowe problemy 

językoznawstwa

1) Problem ewolucji języka.
2) Problem akwizycji języka
3) Problem funkcji języka
4) Problem struktury języka

 

 

Problem struktury 

języka

Język jako system znaków 
• pole badawcze semiotyki 
• podział Charlesa Morrisa  na semantykę, 

syntaktykę i pragmatykę

• argumenty przeciw podziałowi na leksykon 

i syntaks – stanowiska Hallidaya, Sinclaira i 

Langackera

• argumenty przeciw podziałowi  na 

semantykę i pragmatykę – głosy 

Levinsona, Fillmora i Kalisza

 

 

Przeciw podziałowi na 

leksykon i syntaks

• Teachers report: learners of English of an upper-

intermediate level almost never use appropriately 

words looked up in a dictionary. 

• Essays are better when written without assistance 

of dictionaries. 

• Grasping the point does not automatically lead to 

appropriate usage. 

• Why standard dictionaries fail to explain meanings 

of words? 

• Meanings given by:

– Definitions
– Synonyms

 

 

Przeciw podziałowi na 

leksykon i syntaks

• A view from a corpus lexicography: 

– context disambiguates 
– reveals word's typical syntactical and 

collocational patterns. 

• Word’s meaning cannot be separated from 

its particular syntactical behaviour. 

• Word’s meaning cannot be fully 

described by other words that seem to 

be synonymous - they are better 

explained by the words with which they 

occur. 

 

 

Lexicogrammar 

continuum 

• The 

most 

significant 

of 

corpus 

inspirations:  continuity  characterizing 

language  as  it  occurs  as  opposed  to 

dichotomous  distinction  of  semantic 

and  syntactic  dimensions  in  terms  of 

which we used to describe language. 

• Corpus linguists M.A.K. Halliday and John 

Sinclair  approach  language  continuum 

from 

two 

different 

conventional 

perspectives of grammar and lexicon.

 

 

The received view

• The intuitive discrepancy posed by the very 

notions of syntax and semantics

• Vocabulary as a finite set of:

– definable units 
– which can be fitted interchangeably into a stable 

framework of grammar 

– giving rise to an infinite stream of unique 

sentences 

• The account is both intuitive and having an 

established methodological tradition, thus 

not likely to be easily abandoned. 

 

 

Syntactic pole

• Halliday, a grammarian by origin attempts 

to incorporate the two dimensions into a 
unified model of lexicogrammar. 

• It is possible to interrogate the whole 

system grammatically as well as lexically. 

• “The amount of effort required to get 

grammar-like answers increases, and the 
payoff goes down, as you move towards 
the lexical end” (Halliday 1991)

 

 

The refined view

• This does not mean that grammaticality and 

lexicality are spread evenly over the language 
continuum. 

• Areas penetrable more or less equally well 

from either pole, e.g.: systems of modality 

• Phenomena at the extremes are qualitatively 

different. 

• The intertwined relations between a lexis and 

its neighbourhood point to local character of 
networks rather than global and persistent 
nature often ascribed to language as a system

 

 

Semantic pole

• Sinclair used to be “tunneling through the 

system” from the other pole. 

• In the course of his lexical investigations of 

various corpora he found himself moving further 
and further towards the grammatical end. 

• From this perspective, traditional models seem 

to be wrong:

• Meaning is believed to be created through 

choice, a choice, that is made within fixed 
frames provided by the syntactic dimension.

 

 

 

Case study

A) Kuba jest osłem.
B) Kuba jest osioł.
1)

Ma czystą, zadbaną sierść i kopyta, 

jest zdrowy, służył jako juczne 

zwierzę gospodarskie przez ostatnie 

2 lata.

2)

Nie potrafi załatwić najprostszej 

sprawy w banku i zawsze podejmuje 

głupie decyzje.

 

 

Semantic pole

• Change  of  choice  induces  a  change  in 

environment (strong patterns found in corpora). 

• Involved  in  collocational  patterns,  the  word  “is 

not normally the unit of meaning, because it has 

too  little  freedom  of  choice  to  create  much 

meaning” (Sinclair 1997). 

• A  corpus-based  analysis  offers  previously 

unknown  possibility  to  derive  the  stable 

elements  of  a  word’s  meaning  without 

actual isolating it from its original context by

– frequency of occurrence 
– regularity of distribution 

 

 

Syntaksa a semantyka

 Stanowisko Langackera, gramatyka 

kognitywna

 Leksykon i syntaks nie są autonomicznymi 

modułami, a jedynie biegunami kontinuum 
leksykalno-gramatycznego. 

 Symboliczny charakter gramatyki
 Różnica między regułami gram. a symbolicznie 

skomplikowanymi wyrażeniami polega tylko na 
tym, czy zespoły symboliczne składające się 
nań są raczej schematyczne, czy nietypowe.

 

 

Syntaksa a semantyka

• Gramatyka i leksykon są opisywalne 

jako struktury symboliczne (pary 
znaczenie-forma)

• Stopniowalność
• Przy powtarzalności użycia struktura 

gram. o dowolnym stopniu złożenia i 
długości może być zautomatyzowana i 
skonwencjonalizowana  

 

 

Syntaksa a semantyka

• rzucić kogoś na kolana

 jest wyrażeniem 

gram. (z powodu schematu ‘kogoś’), czy 

leksykalnym ? 

• x przełożyć y przez kolano i spuścić y 

lanie

 jednak ma określone znaczenie

• Stąd tylko krok od uznania, że 

leksykalna jednostką jest wyrażenie 

Wysłać [NP] [NP]

 (np. mamie kartkę)

• Gdzie wytyczyć linię demarkacyjną?

 

 

Syntaksa i semantyka

•

[V] [NP] [NP]

 zawęża znaczenie, bo zespół zdań, które 

może wygenerować jest wyraźnie odróżnialny od  

zbiorów generowanych przez inne schematy 

•

Zatem schematy nie są czystymi konstrukcjami 

wolnymi od znaczeń.

•

Jaki jest status 

wysłać [NP] [NP]?

 Leksykalny, czy 

syntaktyczny?

•

Źle postawione pytanie. Konstrukcja jest i 

schematyczna i znacząca.

•

Patrząc od strony leksykonu dookreśla otoczenie, w 

jakim wysłać dopuszczalnie się pojawia. Patrząc od 

strony gramatyki jest podschematem schematu 

[V] 

[NP] [NP]

 

 

Pragmatyka a semantyka

• Tradycyjne zagadnienia semantyki:

– Znaczenie
– Warunki prawdziwości

• Współczesna pragmatyka zajmuje się 

znaczeniem

• Pragmatyczne aspekty wpływają na 

warunki prawdziwości

• Rozmyte granice między elementami w 

dziedzinie pragmatyki: implikaturą, 

presupozycją i aktem mowy

 

 

 

“Nadaję ci imię Dar Pomorza”

 

 “Czy możesz mi podać parasol?”

 

“Taak, a Księżyc jest zrobiony z sera”

 

Akt mowy

Implikatura

 

 

 

Nie palę. 

Odbierz Jędrka 

Implikatura 

Akt mowy 

Presupozycja 

 

 

Pragmatyka a semantyka

•  Wielu lingwistów proponuje zlanie 

pragmatyki z semantyką: Charles 
Fillmore (1975), Roman Kalisz (Kalisz 
1993). 

– semanto-pragmatyka 
– pragmantyka 

• Elementy z pogranicza

– Eksplikatury
– Uogólnione implikatury

 

 

Pragmatyka a semantyka

Hybrydowa natura UGI: 

– wpływają zarówno na semantykę jak i 

na analizę intencji nadawcy

–  

znaczenie 

typu 

wypowiedzi 

spokrewnione  jest  z  jednej  strony  ze 
znaczeniem  mówcy  i  ze  znaczeniem 
zdania z drugiej 

 

 

Pragmatyka a semantyka

Użycie 

językowe 

prowadzi 

do 

skonwencjonalizowania wzorców 

• Diachroniczność przejścia od znaczeń 

mówcy do znaczeń typu wypowiedzi i 
do znaczeń zdań (np. przysłowia)

• Diachroniczność przejścia od metafor 

i  metonimii  do  martwych  metafor  i 
znaczeń słów (np. posiłki).

 

 

Procesy leksykalizacji

• Powody leksykalizacji elementów pragmatycznych:
• ‘Wąskie gardło’
• Zasada: jak powiedzieć więcej w mniejszej liczbie 

słów

• Składowe pragmatyczne cechuje ekonomiczność
• Mając wybór: 

– Dosłowne rozbudowane wyrażenie, czy skrócone 

wyrażenie o treści częściowo niekodowanej

– Użytkownik wybiera krótsze wyrażenie

• Efekt: wyrażenie upowszechnia się  staje się 

obowiązujące  leksykalizuje się