JĘZYKOZNAWSTWO

KOGNITYWNE

Wykłady 2007/8

Joanna Szwabe

Podstawowe problemy

językoznawstwa

1) Problem ewolucji języka.
2) Problem akwizycji języka
3) Problem funkcji języka
4) Problem struktury języka

Problem struktury

języka

Język jako system znaków
• pole badawcze semiotyki
• podział Charlesa Morrisa na semantykę,

syntaktykę i pragmatykę

• argumenty przeciw podziałowi na leksykon

i syntaks – stanowiska Hallidaya, Sinclaira i

Langackera

• argumenty przeciw podziałowi na

semantykę i pragmatykę – głosy

Levinsona, Fillmora i Kalisza

Przeciw podziałowi na

leksykon i syntaks

• Teachers report: learners of English of an upper-

intermediate level almost never use appropriately

words looked up in a dictionary.

• Essays are better when written without assistance

of dictionaries.

• Grasping the point does not automatically lead to

appropriate usage.

• Why standard dictionaries fail to explain meanings

of words?

• Meanings given by:

– Definitions
– Synonyms

Przeciw podziałowi na

leksykon i syntaks

• A view from a corpus lexicography:

– context disambiguates
– reveals word's typical syntactical and

collocational patterns.

• Word’s meaning cannot be separated from

its particular syntactical behaviour.

• Word’s meaning cannot be fully

described by other words that seem to

be synonymous - they are better

explained by the words with which they

occur.

Lexicogrammar

continuum

• The

most

significant

of

corpus

inspirations: continuity characterizing

language as it occurs as opposed to

dichotomous distinction of semantic

and syntactic dimensions in terms of

which we used to describe language.

• Corpus linguists M.A.K. Halliday and John

Sinclair approach language continuum

from

two

different

conventional

perspectives of grammar and lexicon.

The received view

• The intuitive discrepancy posed by the very

notions of syntax and semantics

• Vocabulary as a finite set of:

– definable units
– which can be fitted interchangeably into a stable

framework of grammar

– giving rise to an infinite stream of unique

sentences

• The account is both intuitive and having an

established methodological tradition, thus

not likely to be easily abandoned.

Syntactic pole

• Halliday, a grammarian by origin attempts

to incorporate the two dimensions into a
unified model of lexicogrammar.

• It is possible to interrogate the whole

system grammatically as well as lexically.

• “The amount of effort required to get

grammar-like answers increases, and the
payoff goes down, as you move towards
the lexical end” (Halliday 1991)

The refined view

• This does not mean that grammaticality and

lexicality are spread evenly over the language
continuum.

• Areas penetrable more or less equally well

from either pole, e.g.: systems of modality

• Phenomena at the extremes are qualitatively

different.

• The intertwined relations between a lexis and

its neighbourhood point to local character of
networks rather than global and persistent
nature often ascribed to language as a system

Semantic pole

• Sinclair used to be “tunneling through the

system” from the other pole.

• In the course of his lexical investigations of

various corpora he found himself moving further
and further towards the grammatical end.

• From this perspective, traditional models seem

to be wrong:

• Meaning is believed to be created through

choice, a choice, that is made within fixed
frames provided by the syntactic dimension.

Case study

A) Kuba jest osłem.
B) Kuba jest osioł.
1)

Ma czystą, zadbaną sierść i kopyta,

jest zdrowy, służył jako juczne

zwierzę gospodarskie przez ostatnie

2 lata.

2)

Nie potrafi załatwić najprostszej

sprawy w banku i zawsze podejmuje

głupie decyzje.

Semantic pole

• Change of choice induces a change in

environment (strong patterns found in corpora).

• Involved in collocational patterns, the word “is

not normally the unit of meaning, because it has

too little freedom of choice to create much

meaning” (Sinclair 1997).

• A corpus-based analysis offers previously

unknown possibility to derive the stable

elements of a word’s meaning without

actual isolating it from its original context by

– frequency of occurrence
– regularity of distribution

Syntaksa a semantyka

 Stanowisko Langackera, gramatyka

kognitywna

 Leksykon i syntaks nie są autonomicznymi

modułami, a jedynie biegunami kontinuum
leksykalno-gramatycznego.

 Symboliczny charakter gramatyki
 Różnica między regułami gram. a symbolicznie

skomplikowanymi wyrażeniami polega tylko na
tym, czy zespoły symboliczne składające się
nań są raczej schematyczne, czy nietypowe.

Syntaksa a semantyka

• Gramatyka i leksykon są opisywalne

jako struktury symboliczne (pary
znaczenie-forma)

• Stopniowalność
• Przy powtarzalności użycia struktura

gram. o dowolnym stopniu złożenia i
długości może być zautomatyzowana i
skonwencjonalizowana

Syntaksa a semantyka

• rzucić kogoś na kolana

jest wyrażeniem

gram. (z powodu schematu ‘kogoś’), czy

leksykalnym ?

• x przełożyć y przez kolano i spuścić y

lanie

jednak ma określone znaczenie

• Stąd tylko krok od uznania, że

leksykalna jednostką jest wyrażenie

Wysłać [NP] [NP]

(np. mamie kartkę)

• Gdzie wytyczyć linię demarkacyjną?

Syntaksa i semantyka

•

[V] [NP] [NP]

zawęża znaczenie, bo zespół zdań, które

może wygenerować jest wyraźnie odróżnialny od

zbiorów generowanych przez inne schematy

•

Zatem schematy nie są czystymi konstrukcjami

wolnymi od znaczeń.

•

Jaki jest status

wysłać [NP] [NP]?

Leksykalny, czy

syntaktyczny?

•

Źle postawione pytanie. Konstrukcja jest i

schematyczna i znacząca.

•

Patrząc od strony leksykonu dookreśla otoczenie, w

jakim wysłać dopuszczalnie się pojawia. Patrząc od

strony gramatyki jest podschematem schematu

[V]

[NP] [NP]

Pragmatyka a semantyka

• Tradycyjne zagadnienia semantyki:

– Znaczenie
– Warunki prawdziwości

• Współczesna pragmatyka zajmuje się

znaczeniem

• Pragmatyczne aspekty wpływają na

warunki prawdziwości

• Rozmyte granice między elementami w

dziedzinie pragmatyki: implikaturą,

presupozycją i aktem mowy

“Nadaję ci imię Dar Pomorza”

“Czy możesz mi podać parasol?”

“Taak, a Księżyc jest zrobiony z sera”

Akt mowy

Implikatura

Nie palę.

Odbierz Jędrka

Implikatura

Akt mowy

Presupozycja

Pragmatyka a semantyka

• Wielu lingwistów proponuje zlanie

pragmatyki z semantyką: Charles
Fillmore (1975), Roman Kalisz (Kalisz
1993).

– semanto-pragmatyka
– pragmantyka

• Elementy z pogranicza

– Eksplikatury
– Uogólnione implikatury

Pragmatyka a semantyka

Hybrydowa natura UGI:

– wpływają zarówno na semantykę jak i

na analizę intencji nadawcy

–

znaczenie

typu

wypowiedzi

spokrewnione jest z jednej strony ze
znaczeniem mówcy i ze znaczeniem
zdania z drugiej

Pragmatyka a semantyka

Użycie

językowe

prowadzi

do

skonwencjonalizowania wzorców

• Diachroniczność przejścia od znaczeń

mówcy do znaczeń typu wypowiedzi i
do znaczeń zdań (np. przysłowia)

• Diachroniczność przejścia od metafor

i metonimii do martwych metafor i
znaczeń słów (np. posiłki).

Procesy leksykalizacji

• Powody leksykalizacji elementów pragmatycznych:
• ‘Wąskie gardło’
• Zasada: jak powiedzieć więcej w mniejszej liczbie

słów

• Składowe pragmatyczne cechuje ekonomiczność
• Mając wybór:

– Dosłowne rozbudowane wyrażenie, czy skrócone

wyrażenie o treści częściowo niekodowanej

– Użytkownik wybiera krótsze wyrażenie

• Efekt: wyrażenie upowszechnia się  staje się

obowiązujące  leksykalizuje się