SULFONAMIDY

Pierwsza grupa leków, spełniająca

kryteria środka skierowanego przeciwko

bakteriom i nie szkodzącego człowiekowi

1932 r. I.G. FarbenIndustrie – PRONTOSIL
1935 r. – Domagk
1938 r. Domagk – Nagroda Nobla

Pochodne para-aminobenzenosulfonamidu (sulfanilamidu)

Mechanizm działania

Działają poprzez antagonizm
konkurencyjny wobec kwasu p-
aminobenzoesowego, niezbędnego
niektórym bakteriom do syntezy kwasu
foliowego. Prowadzi to do zahamowania
syntezy nukleotydów i uniemożliwia
namnażanie bakterii.

BAKTERIOSTATYKI

!

Działają na...

• ziarenkowce Gram dodatnie: Staphylococcus

aureus, saprophyticus, Streptococcus pyogenes,

pneumoniae, viridans

• laseczki Gram dodatnie: Bacillus anthracis,

Clostridium tetani i perfringens

• Enterobacteriaceae: E. Coli, Enterobacter,

Klebsiella, Proteus, Yersinia, Salmonella, Shigella,

Neisseria, Haemophilus influenzae

• niektóre beztlenowce (np. Bacteroides fragilis)
• Actinomyces, Chlamydia, Plasmodium, Toxoplasma

i Pneumocystis carinii

• Szczególnie stosowane w Nocardiozie i

wrzodzie miękkim

Podział sulfonamidów

• Sulfonamidy szybko wchłaniane z przewodu pokarmowego i

szybko wydalane przez nerki. leczenie zakażeń układu
moczowego: sulfafurazol, sulfadimidyna,
sulfakarbamid, sulfatiazol

(sulfafurazol,

sulfakarbamid, sól srebrowa sulfatiazolu - zasypka)

• Sulfonamidy szybko wchłaniane o zwolnionej eliminacji:

sulfadimetoksyna, sulfafenazol – krople do oczu,
sulfametoksydiazyna, sulfametoksypirazyna,
sulfadoksyna,

sulfametoksazol

• Sulfonamidy nie wchłaniane z przewodu pokarmowego lub

wchłaniane w niewielkim stopniu: sukcynylosulfatiazol,
ftalilosulfatiazol,

sulfaguanidyna,

sulfanilamid

(Pabiamid) - zasypka, sulfacetamid – krople do oczu,
sulfasalazyna, olsalazyna i mesalazyna – choroby
autoimmunologiczne

.

Oporność

• produkcja kwasu p-aminobenzoesowego w

ilości wystarczającej do uniezależnienia
bakterii od dostępności tego związku z
zewnątrz

• zmiana struktury syntetazy kwasu foliowego

prowadzącej do utraty powinowactwa
sulfonamidów

• transportowa – utrudnione przenikanie leku do

wnętrza komórki

Farmakokinetyka

• Wchłaniane z p pok 70-90%
• Maksymalne stężenie w surowicy krwi 2-4 godz. po

podaniu

• Przenikają do wielu tkanek i narządów (płyn

opłucnowy, otrzewnowy, oczny), słabo (?) do płynu

mózgowo – rdzeniowego (sulfadiazyna, sulfizoksazol

– dobrze, ale szczepy oporne)

• Są rozmieszczone w płynie pozakomórkowym
• Metabolizowane w wątrobie (acetylacja, utlenianie,

sprzęganie z kwasem glukuronowym)

• POCHODNE ACETYLOWE NIE DZIAŁAJĄ

BAKTERIOSTATYCZNIE

• Wydalane całkowicie z moczem w postaci

niezmienionej, częściowo jako pochodne acetylowe

lub glukuroniany

Działania niepożądane

• biegunka, nudności, wymioty
• bóle, zawroty głowy, zaburzenia

psychiczne, nawet psychozy toksyczne,

senność, bezsenność, koszmarne sny,

zaburzenia świadomości, depresja,

ataksja, zapalenie nerwów obwodowych;

• reakcja nadwrażliwości o charakterze

idiosynkrazji, jak i alergii – częściej u

wolnych acetylatorów;

• wysypki o charakterze plamisto –

grudkowym, a także rumień guzowaty,

złuszczające zapalenie skóry

Działania niepożądane

poważne

• zespół Stevensa – Johnsona – rumień

wielopostaciowy z owrzodzeniami spojówek,

jamy ustnej i cewki moczowej

• zaburzenia układu krwiotwórczego – anemia

hemolityczna, agranulocytoza, niedokrwistość

aplastyczna, megaloblastyczna oraz

trombocytopenia.

• uszkodzenie nerek związane jest z krystalurią,

może być też objawem nadwrażliwości

• objawy toczniopodobne, żółtaczka jąder

podkorowych (konkurowanie z albuminą o

miejsce wiążące albumin osoczowych), reakcje

płucne z kaszlem, dusznością i eozynofilią

Zespół Stevens-Johnsona

Interakcje

• nasilają

działanie

doustnych

leków

przeciwcukrzycowych, prowadząc do ciężkiej

hipoglikemii

• mogą wypierać doustne antykoagulanty z

wiązań z białkami surowicy, co prowadzi do

krwawień

• Alkohol – nasilenie działań nefro-, neuro-,

hepatotoksycznych

• Leki miejscowo znieczulające działają

antagonistycznie w stosunku do sulfonamidów

Wskazania

• rzadko ostre niepowikłane infekcje dróg

moczowych

• ziarniniak weneryczny pachwin i wrzód miękki
• zakażenia Nocardia asteroides, Mycobacterium

kansasii w skojarzeniu z lekami

przeciwprątkowymi, Plasmodium falcipare

• toksoplazmoza
• melioidoza
• dermatitis herpetiformis

TRIMETOPRIM

• Stosowany jest wyłącznie w skojarzeniu

z sulfametoksazolem

• Zsyntetyzowany w 1956 r.
• Miał nasilać bakteriostatyczne działanie

sulfonamidów. Uważano, że stosowanie
z sulfametoksazolem utrudnia
narastanie oporności

• Inhibitor bakteryjnej reduktazy kwasu

dihydrofoliowego

Aktywność

przeciwbakteryjna

• Ziarenkowce Gram dodatnie,

Staphylococcus aureus, epidermidis,

Streptococcus pneumoniae, pyogenes,

viridans, saprophyticus

• Listeria monocytogenes
• E. Coli, Enterobacter, Proteus,

Salmonella, Shigella, Serratia

marcescens, Yersinia enterocolitica,

Klebsiella, Aeromonas, Haemophilus

influenzae, Bordetella pertussis,

Neisseria.

Farmakokinetyka

• Biodostępność 90-100%
• Maksymalne stężenie w surowicy po 40min. do 4 godz. po

podaniu doustnym

• Pokarm zmniejsza wchłanianie o ok. 20%
• Wiąże się z białkami surowicy w ok. 70%
• Bardzo wysokie stężenia w moczu
• metabolizowany w wątrobie w 10-20% do kilku

nieaktywnych metabolitów (efekt acetylacji)

• Wydalany głównie z moczem poprzez wydzielanie

kanalikowe

• Okres półtrwania wynosi 9-11 godz., u dzieci 3-5,5 godz.

KOTRIMOKSAZOL

sulfametoksazol

+

Trimetoprim

5:1

Właściwości

farmakologiczne

• Okresy biologicznego półtrwania

sulfametoksazolu i trimetoprymu w
osoczu wynoszą odpowiednio 8-10 i 10
godzin. U osób z upośledzoną
czynnością nerek okres półtrwania
każdego z tych składników
kotrimoksazolu wydłuża się do 20-30
godzin (lub więcej)

Aktywność

przeciwdrobnoustrojow

a

• Bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne
• Pierwotniaki: Pneumocystis, Toksoplazma
• Oporne są: Pseudomonas aeruginosa,

Bacteroides fragilis i większość innych

bezwzględnych beztlenowców,

Mycobacterium tuberculosis,

Campylobacter, Treponema pallidum oraz

riketsje.

• Nie działa na grzyby, wirusy, prątki

Wskazania

• ostre zapalenie zatok przynosowych
• zapalenie płuc wywołane przez Legionella

pneumophila

• zapalenie gruczołu krokowego, jąder i najądrzy
• profilaktyka zakażeń u chorych z neutropenią
• zakażenia w ziarniniaku Wegenera
• profilaktyka zakażeń oportunistycznych u osób

zakażonych HIV

• Toksoplazmoza, naocardioza, bruceloza, wrzód

miękki

Nie stosować:

• W ciąży (teratogenny)
• W okresie karmienia
• U noworodków
• U osób uczulonych
• U chorych z niewydolnością nerek

i / lub wątroby

• U chorych z uszkodzeniem układu

krwiotwórczego

Działania niepożądane

• nudności, wymioty, brak łaknienia, biegunka
• reakcje nadwrażliwości
• hiperkalemia, wzrost kreatyniny
• niebakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i

mózgu.

• zespół Stevensa Johnsona
• toksyczna nekroliza naskórka
• niedokrwistość aplastyczna, agranulocytoza
• piorunująca martwica wątroby
• objawy ośrodkowe (prowadzenie samochodu)

SULFONY

• DAPSON, ALDESULFON
• Bakteriostatycznie: gram(+) i gram (-),

Mycobacterium tuberculosis

• Ograniczone stosowanie ze względu na

działania niepożądane

• Trąd (Mycobacterium leprae)

• Zakażenia oportunistyczne u chorych z AIDS

(Mycobacterium tuberculosis, Pneumocystis
carini)

Grupa sulfonowa

Oporność

• mechanizmy chromosomalne związane z

modyfikacją struktury reduktazy kwasu

foliowego lub jej nadprodukcją

• modyfikacja szlaku metabolicznego

syntezy DNA lub utrudniona przenikalność

ściany bakteryjnej

• oporność transportowa
• oporność u bakterii, które utraciły zdolność

produkcji tyminy i pobierają ją z zewnątrz

• produkcja reduktazy opornej na

trimetoprim – przekazywana między

bakteriami za pomocą plazmidów

Oporność

• W celu uniknięcia opornośći

stosuje się łącznie z rifampicyną
lub klofazyminą

Działanie nipożądane

• Zaburzenia łaknienia
• Nudności i wymioty
• Bóle głowy
• Bezsenność
• Hipertermia
• Skórne odczyny alergiczne
• Zaburzenia układu krwiotwórczego (hemoliza,

methemoglobinemia, niedokrwistość

hemolityczna, agranulocytoza)

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ