SULFONAMIDY

Pierwsza grupa leków,
spełniająca kryteria
środka skierowanego
przeciwko bakteriom i nie
szkodzącego człowiekowi?

Podział sulfonamidów

• Sulfonamidy szybko wchłaniane z przewodu

pokarmowego i szybko wydalane przez nerki.
leczenie zakażeń układu moczowego: sulfafurazol,
sulfadimidyna, sulfakarbamid, sulfatiazol – w
kroplach, w nieżytach błony śluzowej nosa

• Sulfonamidy szybko wchłaniane o zwolnionej

eliminacji. Sulfadimetoksyna, sulfafenazol – krople do
oczu, sulfametoksydiazyna, sulfametoksypirazyna,
sulfadoksyna, sulfametoksazol

• Sulfonamidy nie wchłaniane z przewodu

pokarmowego lub wchłaniane w niewielkim stopniu:
sukcynylosulfatiazol, ftalilosulfatiazol,
sulfaguanidyna, sulfanilamid (Pabiamid),
sulfacetamid, sulfasalazyna, olsalazyna i mesalazyna.

Mechanizm działania

Działają poprzez antagonizm
konkurencyjny wobec kwasu p-
aminobenzoesowego, niezbędnego
niektórym bakteriom do syntezy kwasu
foliowego. Prowadzi to do zahamowania
syntezy nukleotydów i uniemożliwia
namnażanie bakterii.

BAKTERIOSTATYKI

!

Działają na...

• ziarenkowce Gram dodatnie: Staphylococcus

aureus, saprophyticus, Streptococcus
pyogenes, pneumoniae, viridans

• laseczki Gram dodatnie: Bacillus anthracis,

Clostridium tetani i perfringens

• Enterobacteriaceae: E. Coli, Enterobacter,

Klebsiella, Proteus, Yersinia, Salmonella,
Shigella, Neisseria, Haemophilus influenzae

• niektóre beztlenowce (np. Bacteroides fragilis)
• Actinomyces, Chlamydia, Plasmodium,

Toxoplasma i Pneumocystis carinii

Oporność

• produkcja kwasu p-aminobenzoesowego

w ilości wystarczającej do
uniezależnienia bakterii od dostępności
tego związku z zewnątrz

• zmiana struktury syntetazy kwasu

foliowego prowadzącej do utraty
powinowactwa do sulfonamidów

Farmakokinetyka

• Biodostępność 60-100%
• Maksymalne stężenie w surowicy krwi 2-

4 godz. po podaniu

• Przenikają do wielu tkanek i narządów,

słabo do płynu mózgowo – rdzeniowego

• Są rozmieszczone w wodzie

pozakomórkowej

• Wydalane głównie z moczem w postaci

niezmienionej, częściowo jako pochodne
acetylowe lub glukuroniany

Działania niepożądane

• biegunka, nudności, wymioty
• bóle, zawroty głowy, zaburzenia

psychiczne, nawet psychozy toksyczne,

senność, bezsenność, koszmarne sny,

zaburzenia świadomości, depresja,

ataksja, zapalenie nerwów obwodowych;

• reakcja nadwrażliwości o charakterze

idiosynkrazji, jak i alergii – częściej u

wolnych acetylatorów;

• wysypki o charakterze plamisto –

grudkowym, a także rumień guzowaty,

złuszczające zapalenie skóry

Działania niepożądane

• zespół Stevensa – Johnsona – rumień

wielopostaciowy z owrzodzeniami

spojówek, jamy ustnej i cewki moczowej

• zaburzenia układu krwiotwórczego –

agranulocytoza, niedokrwistość

aplastyczną, megaloblastyczną, oraz

trombocytopenię.

• uszkodzenie nerek związane jest z

krystalurią, może być też objawem

nadwrażliwości

• objawy toczniopodobne, żółtaczka jąder

podkorowych, reakcje płucne z kaszlem,

dusznością i eozynofilią

Interakcje

• nasilają działanie doustnych leków

przeciwcukrzycowych, prowadząc
do ciężkiej hipoglikemii

• mogą wypierać doustne

antykoagulanty z wiązań z białkami
surowicy, co prowadzi do krwawień

Wskazania

• rzadko ostre niepowikłane infekcje dróg

moczowych

• zakażenia Nocardia asteroides, Mycobacterium

kansasii w skojarzeniu z lekami

przeciwprątkowymi, Plasmodium falcipare

• toksoplazmoza
• melioidoza
• dermatitis herpetiformis
• ziarniniak weneryczny pachwin i wrzód miękki

TRIMETOPRIM

• Stosowany jest wyłącznie w skojarzeniu

z sulfametoksazolem

• Zsyntetyzowany w 1956 r.
• Miał nasilać bakteriostatyczne działanie

sulfonamidów. Uważano, że stosowanie
z sulfametoksazolem utrudnia
narastanie oporności

• Inhibitor bakteryjnej reduktazy kwasu

dihydrofoliowego

Oporność

• mechanizmy chromosomalne związane z

modyfikacją struktury reduktazy kwasu

foliowego lub jej nadprodukcją

• modyfikacja szlaku metabolicznego

syntezy DNA lub utrudniona przenikalność

ściany bakteryjnej

• oporność transportowa
• oporność u bakterii, które utraciły zdolność

produkcji tyminy i pobierają ją z zewnątrz

• produkcja reduktazy opornej na

trimetoprim – przekazywana między

bakteriami za pomocą plazmidów

Aktywność

przeciwbakteryjna

• Ziarenkowce Gram dodatnie,

Staphylococcus aureus, epidermidis,

Streptococcus pneumoniae, pyogenes,

viridans, saprophyticus

• Listeria monocytogenes
• E. Coli, Enterobacter, Proteus, Salmonella,

Shigella, Providencia, Citrobacter, Hafnia,

Edwardsiella, Arizona, Serratia marcescens,

Yersinia enterocolitica, Klebsiella,

Aeromonas, Plesiomonas, Haemophilus

influenzae, Bordetella pertussis, Neisseria.

Farmakokinetyka

• Biodostępność 90-100%
• Maksymalne stężenie w surowicy po 40min. do 4 godz.

po podaniu doustnym

• Pokarm zmniejsza wchłanianie o ok. 20%
• Wiąże się z białkami surowicy w ok. 70%
• Bardzo wysokie stężenia w moczu
• metabolizowany w wątrobie w 10-20% do kilku

nieaktywnych metabolitów

• Wydalany głównie z moczem poprzez wydzielanie

kanalikowe

• Okres półtrwania wynosi 9-11 godz., u dzieci 3-5,5 godz.

KOTRIMOKSAZOL

sulfametoksazol

+

trimetoprim

Właściwości

farmakologiczne

• Okresy biologicznego półtrwania

sulfametoksazolu i trimetoprymu w
osoczu wynoszą odpowiednio 8-10 i 10
godzin. U osób z upośledzoną
czynnością nerek okres półtrwania
każdego z tych składników
kotrimoksazolu wydłuża się do 20-30
godzin (lub więcej)

Działania niepożądane

• nudności, wymioty, brak łaknienia, biegunka
• reakcje nadwrażliwości
• hiperkalemia, wzrost kreatyniny
• niebakteryjne zapalenie opon mózgowo-

rdzeniowych i mózgu.

• zespół Stevensa Johnsona
• toksyczna nekroliza naskórka
• niedokrwistość aplastyczna, agranulocytoza
• piorunująca martwica wątroby.

Aktywność

przeciwdrobnoustrojow

a

• Bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne
• Pneumocystis
• Pierwotniaki
• Oporne są: Pseudomonas aeruginosa,

Bacteroides fragilis i większość innych

bezwzględnych beztlenowców,

Mycobacterium tuberculosis,

Campylobacter, Treponema pallidum oraz

riketsje.

Wskazania

• zakażenia dróg moczowych E. Coli, Klebsiella, Enterobacter,

Morganella, Proteus mirabilis, vulgaris

• ostre zapalenie ucha środkowego S pneumoniae, H.

Influenzae

• zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli u dorosłych S.

pneumoniae, H. Influenzae

• biegunka podróżnych spowodowana przez E. coli

produkujące enterotoksynę

• nieżyt jelit powodowany przez Shigella flexneri lub sonnei

(czerwonka bakteryjna)

• zapalenie płuc Pneumocystis carinii –

jedno z nielicznych

wskazań!

Wskazania

•

ostre zapalenie zatok przynosowych

•

zapalenie płuc wywołane przez Legionella

pneumophila

•

zapalenie gruczołu krokowego, jąder i

najądrzy

•

profilaktyka zakażeń u chorych z neutropenią

•

zakażenia w ziarniniaku Wegenera

•

profilaktyka zakażeń oportunistycznych u

osób zakażonych HIV