UKŁAD POKARMOWY – JAMA USTNA,

GARDŁO, PRZEŁYK, ŻOŁĄDEK

• Układ trawienny – (pokarmowy) – ma za

zadanie:

– pobieranie pokarmu, jego trawienie, czyli

rozkład, i wchłanianie. W ten sposób
organizm zyskuje substancje niezbędne do
życia.

– Końcowe odcinki układu pokarmowego

służą do formowania i wydalania
(usuwania) nie strawionych resztek
pokarmowych, zbędnych dla organizmu.

Biorąc pod uwagę funkcję poszczególnych narządów

wchodzących w skład układu trawiennego, możemy je

połączyć w trzy grupy:

●

Narządy, które pobierają, rozdrabniają i formują kęs

pokarmowy. Do tej grupy zaliczamy: jamę ustną z

wszystkimi jej składnikami, gardło i przełyk.

●

Narządy środkowej drogi pokarmowej, rozkładające

(trawiące) pożywienie na składniki, które mogą być

wchłonięte do środowiska wewnętrznego organizmu.

Należą tu: żołądek i jelito cienkie. Jelito cienkie dzieli się

na: dwunastnicę, jelito czcze i kręte. Do tej grupy

narządów zaliczamy też wątrobę i trzustkę.

●

Do trzeciej grupy zaliczamy te, w których odbywa się

wchłanianie wody i formowanie mas kałowych. Są to:

jelito grube, które składa się z: jelita ślepego, czyli

kątnicy, wraz z odchodzącym od niego wyrostkiem

robaczkowym, okrężnicy i odbytu. Okrężnica dzieli się

na: wstępującą (wstępnica), poprzeczną (poprzecznica),

zstępującą (zstępnica) i esowata (esica).

Ogólna budowa układu

pokarmowego

• Większość narządów należących do

przewodu pokarmowego to narządy

rurowe. Ściana tych narządów ma

podobną budowę. Idąc od światła, w

ścianie narządów rurowych wyróżnia

się:

– Błonę śluzową (tunica mucosa)
– Tkankę podśluzową (tela submucosa)
– Błonę mięśniową (tunica muscularis)
– Przydankę (tunica adventitia) lub błonę

surowiczą (tunica serosa)

Błona śluzowa

• Nabłonek (epithelium mucosae)
• Blaszka właściwa (lamina propria

mucosae)

• Blaszka mięśniowa błony śluzowej

(lamina muscularis mucosae)

•

Od warg aż do przełyku włącznie i w
obrębie odbytu , błona śluzowa
pokryta jest nabłonkiem
wielowarstwowym płaskim.

•

Błona śluzowa pozostałych odcinków
narządów rurowych przewodu
pokarmowego jest wyścielona
nabłonkiem jednowarstwowym
walcowatym.

●Wytworami komórek nabłonkowych są

gruczoły.



Jedne z nich znajdujące się pomiędzy
komórkami nabłonkowymi nazywa się
komórkami kubkowymi. Są to
jednokomórkowe, śródnabłonkowe
gruczoły śluzowe.



Komórki układu APUD



Inne wnikają do blaszki właściwej błony
śluzowej lub nawet tkanki podśluzowej.

Układ APUD

• APUD - system rozsianych komórek endokrynnych (stąd inna

nazwa - DNES - Diffuse Neuroendocrine System). Ich
pochodzenie jest neuroektodermalne. Nazwa APUD pochodzi
od cech komórek:

– Amine content - zawartość amin biogennych
– Precursors Uptake - pobieranie prekursorów amin
– Decarboxylation - dekarboksylacja

• Komórki serii APUD wykazują chromochłonność i mają

charakter wydzielniczy – zawierają ziarnistości oraz struktury
związane z ich syntezą, segregacją i transportem. Wydzielają
głównie hormony białkowe/peptydowe oraz aminy biogenne.
Przykładem komórek APUD są: pinealocyty szyszynki, komórki
C tarczycy, komórki chromochłonne rdzenia nadnerczy.

Blaszka właściwa błony

śluzowej

•

Blaszka właściwa błony śluzowej w większości jest
zbudowana z tkanki łącznej luźnej. Jedynie w
obrębie jelita cienkiego występuje tkanka
łączna siateczkowa jako podłoże do innych
elementów tkankowych, które się tam znajdują.

•

W blaszce właściwej są:

–

pojedyncze lub skupione grudki chłonne,

–

gruczoły wydzielające albo śluz, który zwilża
powierzchnię błony śluzowej, czyniąc ją
wilgotną, albo enzymy trawienne;

–

liczne naczynia krwionośne, w tym także
naczynia włosowate

–

nerwy.

Blaszka mięśniowa błony

śluzowej

• Zawsze jest zbudowana z komórek

mięśni gładkich, ułożonych w
jedną lub dwie warstwy o
przebiegu podłużnym albo
podłużnym i okrężnym. Tej części
błony śluzowej brak w jamie ustnej.

Tkanka podśluzowa

• Zbudowana jest z tkanki łącznej

luźnej.

• Jest bogato unaczynniona i unerwiona.
• W przełyku i dwunastnicy występują

gruczoły.

• Tkanki podśluzowej nie ma w wargach,

dziąsłach, podniebieniu i po stronie
grzbietowej języka.

Błona mięśniowa

• W początkowych odcinkach przewodu pokarmowego

(wargi, jama ustna, gardziel, część górna przełyku)
tworzą mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe,
a później (z wyjątkiem odbytu, gdzie znów są mięśnie
szkieletowe) komórki mięśni gładkich.

• Z reguły w błonie mięśniowej są dwie warstwy

mięśni: pierwsza tworzą mięśnie o przebiegu
okrężnym (stratum circulare), a drugie – mięśnie o
przebiegu podłużnym (stratum longitudinale). Obie
tkanki łączy cienki podkład tkanki łącznej luźnej.

• Obecność błony mięśniowej umożliwia przesuwanie

pokarmu.

Przydanka

• Otacza od zewnątrz te odcinki

przewodu pokarmowego, które leżą
ponad przeponą, z narządów
znajdujących się pod przeponą
pokrywa: część dwunastnicy,
okrężnicy i odbytnicy.

Błona surowicza

• Pokrywa pozostałe odcinki przewodu

pokarmowego, leżące wewnątrz jamy

brzusznej. Jest to otrzewna trzewna.

• Błona surowicza wyściela też ścianę jamy

brzusznej – jest to otrzewna ścienna.

• W skład błony błony surowiczej wchodzi

nabłonek jednowarstwowy płaski

(mesothelium), pod którym znajduje sie

cienka warstwa tkanki łącznej luźnej –

tkanka podsurowicza (tela subserosa) za

pomocą tej tkanki łączy się błona surowicza z

tkanką mięśniową.

Narządy służące do pobierania,

rozdrabniania i formowania kęsa

pokarmowego

• Wargi ustne (labia oris)
• Jama ustna (cavum oris)
• Ślinianki (glandulae oris)
• Język (lingua)
• Zęby (dentes)
• Gardło (pharynx)
• Przełyk (esophagus)

Wargi ustne

• Wargi – górna i dolna – ograniczają

wejście do jamy ustnej. Są to fałdy
utworzone z części:

– Skórnej
– Mięśniowej
– Błony śluzowej

Wargi ustne

•

Cześć skórna wargi

Cześć skórna wargi – ma budowę typową dla skóry.

•

Część mięśniowa warg

Część mięśniowa warg – jest zbudowana z mięśni

poprzecznie prążkowanych szkieletowych o

przebiegu okrężnym, wchodzące w skład mięśnia

okrężnego ust (musculus orbicularis oris).

•

Część śluzowa warg

Część śluzowa warg – jest zwrócona do

przedsionka jamy ustnej. Pokrywa ją nabłonek

wielowarstwowy płaski, pod którym znajduje się

blaszka właściwa błony śluzowej, dobrze

unaczyniona i unerwiona. Tu się znajdują gruczoły

wargowe (glandulae labiales), wydzielające

wydzielinę surowiczo-śluzową.

Wargi ustne

• Na brzegu każdej wargi, tam gdzie część

skórna przechodzi w część śluzową, jest

czerwień wargowa.

• Nabłonek wielowarstwowy płaski jest

tu cieńszy niż w innych częściach

warg, a blaszka właściwa błony

śluzowej pod nierogowaciejącym

nabłonkiem wytwarza duże i silnie

unaczynione brodawki. Stąd bierze się

żywo czerwone zabarwienie warg. W

obrębie czerwieni występuje brak

włosów i gruczołów potowych.

• Wargi – górna i dolna zbiegają się w

kącikach ust.

• W kącikach ust występują gruczoły

łojowe – gruczoły kącikowe.

• Takie gruczoły łojowe mogą

występować w śluzówce policzka i są
to tak zwane gruczoły ektopiczne -
plamy Fordycea.

Jama ustna

• J

est początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego.

• Rozpoczyna się szpara ustną (rima oris), która

prowadzi do przedsionka jamy ustnej (vestibulum
oris).

• Od jamy ustnej właściwej (cavum oris proprium)

przedsionek jest oddzielony przez szeregi zębowe
oraz tkwiące w nich zęby.

• Istnienie przedsionka zapewnia swobodę w ruchach

warg i policzków.

• Jamę ustna kończy cieśń gardzieli (isthmus faucium)-

otwór łączący jamę ustną właściwą z gardłem

Jama ustna – cieśń gardzieli

• Cieśń gardzieli jest ograniczona:

– Języczkiem podniebiennym (uvula

palatina)

– Brzegiem podniebienia miękkiego (u

góry)

– Łukiem podniebienno-gardłowym (z

boków)

– Nasadą języka (od dołu)

Jama ustna

• Od góry jamę ustną ogranicza

podniebienie twarde i miękkie,

• z boków policzki,
• z dołu – język i dno jamy ustnej.

Błona śluzowa jamy ustnej - funkcje:

• chroni głębiej położone tkanki przed obciążeniami

mechanicznymi związanymi z procesem żucia;

• stanowi barierę utrudniającą wnikanie

mikroorganizmów, obcych antygenów i substancji

toksycznych;

• uczestniczy w nawilżaniu, buforowaniu i wstępnym

nadtrawianiu pokarmu przez wydzielinę

znajdujących się w niej gruczołów;

• odgrywa pewną rolę w reakcjach

immunologicznych, gdyż zawiera uczestniczące w

nich komórki;

• przekazuje do centralnego układu nerwowego

bodźce zmysłowe rejestrowane przez obecne w

niej zakończenia nerwowe i receptory.

• Pod względem czynnościowym można podzielić błonę

śluzową jamy ustnej na dwa rodzaje obszarów:

• obszary uczestniczące w procesie żucia (dziąsła,

podniebienie twarde, grzbietowa powierzchnia języka)

są poddane większym obciążeniom mechanicznym, i

dlatego pokrywa je nabłonek wielowarstwowy płaski

rogowaciejący, a brak błony podśluzowej powoduje, iż

błona śluzowa jest silnie związana z podłożem i

nieprzesuwalna;

• obszary wyścielające (wewnętrzne powierzchnie

warg i policzków, dno jamy ustnej, dno i sklepienie

przedsionka jamy ustnej, dolna powierzchnia języka,

podniebienie miękkie) pokrywa nabłonek

wielowarstwowy płaski nierogowaciejący, a zawsze

obecna błona podśluzowa zapewnia błonie śluzowej

przesuwalność.

Jama ustna – podniebienie

twarde

• Podniebienie twarde (palatum durum) – jest

pokryte błoną śluzową o typowej budowie, z
tym, że nie ma tu blaszki mięśniowej błony
śluzowej, a tkanka łączna blaszki właściwej
przechodzi bezpośrednio w okostną,
pokrywająca wyrostki podniebienne szczęki i
blaszki poziome kości podniebiennych.

• W tylnej części podniebienia twardego w błonie

śluzowej są gruczoły podniebienne
(glandylae palatinae).

• W podniebieniu twardym występuje jednolity, gruby,

zrogowaciały nabłonek. Błona śluzowa właściwa to zbita tkanka
łączna grubsza w części przedniej niż w tylnej.

• Wyróżniamy tu okolicę dziąsłową, pole środkowe, strefę

tłuszczową (przednią) i strefę gruczołową (tylną).

• Okolica dziąsłową jest podobnie zbudowana jak w innych

okolicach dziąsła, nie można jej rozróżnić.

• Pole środkowe to miejsce w którym śluzówka właściwa, błona

podśluzowa i okostna zlewają się. W bocznych częściach
podniebienia twardego w strefach przedniej i tylnej błona
śluzowa właściwa przyczepiona jest do okostnej przez wiązki
włókien kolagenowych biegnących prostopadle do powierzchni,
które dzielą błonę podśluzowa na nieregularne przestrzenie.

• W części przedniej w tych przestrzeniach występuje tkanka

tłuszczowa .a w części tylnej gruczoły śluzowe

• W linii pośrodkowej, za pierwszymi

siekaczami, znajduje się otwór przysieczny
(foramen incisivum) otoczony brodawką,
zwaną brodawką przysieczną (papilla
incisiva). W linii pośrodkowej podniebienia
twardego przebiega szew podniebienia
(raphe palati). Od szwu podniebienia w
kierunku bocznym przebiegają 3 lub 4 fałdy
błony śluzowej, tworzące fałdy
podniebienia poprzeczne (plicae
palatinae transversae).

Jama ustna – podniebienie

miękkie

•

Ku tyłowi podniebienie twarde
przechodzi w podniebienie miękkie
bez widocznej granicy w błonie
śluzowej. W tylnej części tworzy ona
ruchomą przegrodę , podczas
przełykania oddzielającą część
nosową gardła od części ustnej. W
części środkowej zwisa do dołu
języczek podniebienny (uvula).

• Bocznie od języczka po obu stronach znajdują

się łuki podniebienne: przedni łuk
podniebienno-językowy (arcus
palatoglossus) i tylny łuk podniebienno-
gardłowy (arcus palatopharyngeus).
Między łukami leży migdałek podniebienny
(tonsilla palatina). Języczek oraz oba łuki
podniebienno-gardłowe i nasada języka
ograniczają cieśń gardzieli (isthmus
faucium), która jest otworem między jamą
ustną i gardłem

• W budowie podniebienia miękkiego można

wyróżnić: błonę śluzową, gruczoły, mięśnie i
rozcięgno. Gruczoły podniebienia miękkiego,
podobnie jak w podniebieniu twardym, są
gruczołami czysto śluzowymi, licznie
występującymi w błonie śluzowej. Rozcięgno
podniebienia (aponeurosis palatina) jest
silną płytą ścięgnistą, stanowiącą
przedłużenie okostnej, i występuje w
przedniej części podniebienia miękkiego.

Jama ustna

• W obrębie podniebienia miękkiego wyróżnia się :

– Część ustną - pokrytą nabłonkiem

wielowarstwowym płaskim

– Część nosowo-gardłową – pokrytą nabłonkiem

wielowarstwowym migawkowym.

• Ścianę podniebienia miękkiego tworzą:

– Rozcięgno podniebienne
– Mięśnie
– Błona śluzowa, zawierająca gruczoły śluzowe

oraz tkankę limfatyczną w postaci
pojedynczych grudek chłonnych.

Mięśnie podniebienia miękkiego

• Mięsień napinacz podniebienia miękkiego (m. tensor veli palatini)

rozpoczyna się w dole łódkowym kości klinowej, przebiega wzdłuż tylnego
brzegu skrzydła większego do kolca kości klinowej oraz na przednio-
bocznej ścianie trąbki słuchowej, a kończy się w rozcięgnie podniebiennym
i na tylnym brzegu podniebienia twardego. Czynność mięśnia polega na
dźwiganiu i napinaniu podniebienia miękkiego oraz na rozwieraniu światła
trąbki słuchowej. Mięsień unerwiony jest przez gałązki zwoju usznego z V3.

• Mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego (m. levator veli palatini)

rozpoczyna się na powierzchni dolnej piramidy kości skroniowej i na
blaszce przyśrodkowej chrząstki trąbki słuchowej. Włókna jego wytwarzają
poniżej ujścia gardłowego trąbki słuchowej wał mięśnia dźwigacza
{torus levatorius), dalej biegną do podniebienia miękkiego, kończąc się
w nim, splatają się z włóknami mięśnia po stronie przeciwnej. Mięsień ten,
podobnie jak poprzedni, dźwiga i napina podniebienie miękkie oraz
rozwiera światło trąbki słuchowej. Unerwiony jest przez gałęzie nerwu
językowo-gardłowego i nerwu błędnego oraz gałęzie pochodzące ze splotu
gardłowego.

• Mięsień podniebienno-językowy (m. palatoglossus) leży w łuku

podniebienno--językowym. Rozpoczyna się na brzegu bocznym języka i
kończy w rozcięgnie podniebiennym. Mięsień ten zwęża gardziel i cieśń
gardzieli oraz obniża podniebienie miękkie. Unerwiony jest przez gałązki
splotu gardłowego.

• Mięsień podniebienno-gardłowy (m. palatopharyngeus) leży w łuku

podniebienno-gardłowym, rozpoczyna się w tylnej ścianie części krtaniowej
gardła i na brzegach tylnych chrząstki tarczowatej krtani, a kończy się na
podniebieniu miękkim, na rozcięgnie podniebiennym, na haczyku
skrzydłowym i na powierzchni przyśrodkowej trąbki słuchowej. Mięsień ten,
razem z poprzednim, zwęża gardziel i cieśń gardzieli oraz obniża podniebienie
miękkie. Unerwiony jest przez gałązki splotu gardłowego.

• Mięsień języczka (m. uvulae) rozpoczyna się na powierzchni tylnej

rozcięgna podniebiennego i na kolcu nosowym tylnym, a kończy się w tkance
łącznej wierzchołka języczka. Działając obustronnie, oba mięśnie unoszą ku
górze i skracają języczek, a także podniebienie miękkie, działając
jednostronnie, pociągają języczek ku bokowi. Mięsień ten unerwiony jest przez
gałązki nerwu językowo-gardłowego i nerwu błędnego ze splotu gardłowego

Jama ustna - policzki

• Policzki (buccae) – tworzą okolicę twarzy

od kąta ust do małżowiny usznej i od łuku

jarzmowego do brzegu żuchwy.

• Podłożem policzków jest mięsień

policzkowy.

• Jego napięcie powoduje przyciskanie

policzków do obydwu szeregów zębów i

zapobiega dostawaniu się podczas żucia

między zęby fałdów błony śluzowej.

• Błona śluzowa pokrywa policzki od strony

jamy ustnej.

Jama ustna – policzki c.d.

• Błona śluzowa policzków i warg w obrębie

sklepienia przedsionka jamy ustnej (fornix

vestibuli) przechodzi na wyrostki zębodołowe

żuchwy oraz szczęk i odtąd nosi nazwę – dziąsła

(gingivae). Łączy się z okostną żuchwy i szczęki.

• Od strony zewnętrznej policzki są pokryte skórą o

typowej budowie. Pod skórą znajduje się tkanka

tłuszczowa , tworząca poduszeczkę tłuszczową

policzka (corpus adiposum buccae). W błonie

śluzowej policzków leżą mieszane gruczoły

policzkowe (glandulae buccales) i mniej liczne

gruczoły trzonowe (glandulae molares)

Zęby

• Wszystkie zęby razem noszą nazwę

uzębienia

• Człowiek charakteryzuje się uzębieniem –

– Heterodontycznym, tzn. Zęby różnią się

od siebie i można je połączyć w odpowiednie

grupy.

– Difiodontycznym (dwurzędowym) – tzn. Że

w ciągu życia wyrastają kolejno dwa zestawy

zębów. Najpierw pojawiają się zęby

mleczne – (dentes decidui), a później zęby

stałe (dentes pernamentes)

Zęby

• Zęby są umieszczone w wyrostkach

zębowych szczęki i żuchwy w ten sposób,

że tworzą dwa łuki zębowe: górny i dolny.

• Oba łuki nie są zgodne pod względem

kształtu. Kształt łuku górnego zbliżony jest

kształtu połowy elipsy, a kształt łuku

dolnego – do paraboli. W konsekwencji w

prawidłowo zwartych szczękach te same

zęby szczęki nie spoczywają na tych

samych zębach żuchwy.

Zęby

• Każdy ząb (dens) składa się z:

– Korony zęba (corona dentis)
– Szyjki zęba (collum dentis)
– Oraz jednego lub kilku korzeni zęba

(radix dentis).

Zęby

• Korona zęba wystaje ponad mankiet utworzony

przez dziąsło.

– korona kliniczna - część korony wystająca ponad

brzeg dziąsła,

– korona anatomiczna - część korony pokryta szkliwem,

• Szyjka stanowi część przejściową pomiędzy

koroną a korzeniem. Jest pokryta dziąsłem.

– Szyjka kliniczna – część zęba okryta dziąsłem
– Szyjka anatomiczna – miejsce graniczne między

szkliwem a cementem

• Korzeń zęba tkwi w zębodole szczęki lub żuchwy.

Zębina (dentinum)

• Zasadniczą masę każdego zęba stanowi - zębina.
• Jest ona zbudowana podobnie jak tkanka kostna,

ale jej komórki (odontoblasty) znajdują się poza
nią , w miazdze zęba. Istota podstawowa
spajająca włókna kolagenowe zębiny jest
przepojona składnikami nieorganicznymi, w tym
głównie hydroksyapatytem w formie kryształów.
Poza tym w istocie podstawowej znajduje się też
niewielka ilość fluoroapatytu oraz węglanu
magnezu, sodu i wapnia. Dlatego zębina
należy do substancji twardych zęba.

Zębina – część nieorganiczna

•

Substancje nieorganiczne stanowią
72% masy zębiny, co powoduje że jest
bardziej twarda od kości.

•

Głównym materiałem są kryształy
dwuhydroksyapatytów z niewielką
domieszką węglanów wapnia.

•

Kryształy w/w układają się w kuliste
obszary noszące nazwę –
kalkosferytów.

Zębina – część nieorganiczna

• Tam, gdzie kalkosferyty nie zlewają się ze

sobą całkowicie , pozostają rejony
niezmineralizowanej istoty organicznej o
nazwie – przestrzeni międzykulistych.

• Przestrzenie te układają się zgodnie z

przebiegiem tzw.

l

inii konturowych

Owena, które odzwierciedlają
nierównomierną mineralizację kolejnych
warstw zębiny w czasie jej wzrostu przez
apozycję.

• Zębina utworzona jest prawie wyłącznie przez istotę

międzykomórkową.

• Charakter komórkowy mają jedynie przebiegające przez nią

wypustki komórek zębinotwórczych – odontoblastów,
leżących na pograniczu miazgi i zębiny.

• Wypustki te, tzw. włókna Tomesa , biegną w kanalikach

przebijających całą grubość zębiny – od jamy zęba do granicy
ze szkliwem (lub cementem [kostniwem]).

• Ścianka kanalików jest utworzona przez warstwę

niezmineralizowanej zębiny i nosi nazwę – osłonki Neumana.

• W części korzeniowej końcowe odcinki kanalików ulegają

znacznemu poszerzeniu, tworząc drobne przestrzenie, których
nagromadzenie na granicy z cementem tworzy – warstwę
ziarnistą Tomesa.

Zębina - część organiczna

• 92% składników organicznych zębiny stanowi

kolagen typu I.

• Pozostała część to białka niekolagenowe,

których głównym przedstawicielem są unikalne
dla zębiny fosfoproteiny o nazwie – fosfoforyn.

– Są one połączone wiązaniami chemicznymi z

kolagenem i mają zdolność wiązania jonów wapnia.

• W mniejszej ilości występują glikoproteiny

niekolagenowe, proteoglikany a także białka
nieenzymatyczne.

Szkliwo (enamelum)

• W obrębie korony zębina jest okryta – szkliwem.

Szkliwo to substancja zbudowana z pryzmatów

szkliwa spojonych ze sobą uwapnioną substancją

organiczną. Szkliwo jest najtwardszą substancją w

organizmie człowieka dzięki dużej zawartości

związków mineralnych (95-97%).

• Posiada przeciętna twardość 5 w skali Mohsa.
• Zbudowane jest też z kryształów hydroksyapatytu

zawierającego fosforany, węglany i fluorki wapnia.

• Zastąpienie reszty hydroksylowej jonem fluorowym

zwiększa stabilność i twardość kryształów.

• Składniki organiczne szkliwa to głównie białka

noszące nazwę – enamelin.

• Rodzaje szkliwa:

– Szkliwo proste – pryzmaty o układzie

prostolinijnym.

– Szkliwo kręte – pryzmaty maja przebieg

falisty, okrężny wobec innych pęczków.

• Kręty przebieg pryzmatów ma na celu

wzmocnienie powierzchni żującej zęba –
występuje głównie w zębach
przedtrzonowych i trzonowych.

Szkliwo

• Pryzmaty szkliwa są zbudowane z mniejszych

jednostek zwanych kulkami lub krążkami
(globuli) leżącymi jeden na drugim w długiej
osi włókna.

• Wysokość krążka jest stałą i wynosi 4 mikrony.
• Granice między krążkami w szkliwie

odwapnionym są widoczne jako cienkie linie
poprzeczne, co daje prążkowanie poprzeczne
pryzmatów.

• Są one wyrazem dobowych cykli mineralizacji.

Szkliwo

• W szlifie szkliwa widoczne są dwa rodzaje

linijnych zaciemnień:

– Linie Hunter-Schregera – widoczne w świetle

padającym, powstają dzięki temu, że przecięte
pod odmiennym kątem pęczki pryzmatów
różnie załamują światło.

– Linie Retziusa – widoczne w świetle

przechodzącym, są odzwierciedleniem
okresowych zaburzeń mineralizacji podczas
tworzenia szkliwa. Mają przebieg równoległy
do powierzchni szkliwa.

• Linia neonatalna (urodzeniowa) –

odmiana linii Retziusa, występująca w
szkliwie zębów mlecznych, a będąca
odzwierciedleniem zmiany sposobu
odżywiania po urodzeniu.

Szkliwo

• Na powierzchni szkliwa znajduje się cienka błonka

grubości 1 mikrona, która ulega zwapnieniu. Jest to
pierwotna błonka szkliwa – błonka Nasmytha.

• W/w błonka jest pokryta drugą, czyli wtórną błonką

szkliwa, grubości 2-10 mikronów, niezawierającą soli
wapniowych, zbudowana z keratyny a będąca
pozostałością komórek szkliwotwórczych, które uległy
spłaszczeniu i zrogowaceniu. Błonka ta nosi nazwę błony
zęba (cuticula dentis) lub błony Gottlieba.

• Obydwie błonki określamy łącznie terminem – oszkliwa

(zanika ono po kilku latach życia w wyniku ścierania)

• [Uwaga: często całe oszkliwie nosi nazwę błony

Nasmytha!!!]

• Gdyby ząb był zbudowany jedynie ze szkliwa

byłby bardzo kruchy, a gdyby w całości
składał się z zębiny, bardzo szybko ulegałby
próchnicy, ponieważ szkliwo stanowi tarczę
ochraniającą ząb prze atakiem bakterii.

• U osób młodych warstwa zębiny pomiędzy

szkliwem a miazgą jest bardzo cienka,
natomiast u osób starszych zębina jest
szeroka a komora się zmniejsza. Critical pH
for szkliwa (pH 5.5) and zębiny (pH 6.2).

Zęby

• Wewnątrz zęba znajduje się:

– Jama zęba (cavum dentis), przechodząca w
– Kanał(y) korzenia zęba (canalis radicis dentis).

• Jamę zęba i kanał(y) zęba wypełnia – miazga

zęba (pulpa dentis). Buduje ją tkanka łączna
galaretowata dojrzała, zawierająca liczne
naczynia krwionośne , zakończenia nerwowe, a
ponadto komórki zębinotwórcze – odontoblasty.

• Naczynia krwionośne i włókna nerwowe wnikają

do kanału korzenia zęba przez otwór szczytowy
zęba (foramen apicis dentis)

Kostniwo (Cement) (cementum)

• Jest pochodzenia mezenchymalnego, swoja budową

przypomina tkankę kostną – skład chemiczny podobny.

• Zbudowany jest z blaszek, które pokrywają część korzeniową

zębiny i są ułożone równolegle , czyli okrężnie , do długiej osi
korzenia.

• Pomiędzy blaszkami cementu znajdują się jamki kostne, w

których leżą komórki – cementocyty.

• Od jamek kostnych odchodzą kanaliki, z których część może

łączyć się z kanalikami zębiny.

• Rozmieszczenie jamek pomiędzy blaszkami cementu jest różne

w zależności od odległości od szyjki zęba i od zębiny – im dalej
od szyjki zęba tym więcej jamek. Podobnie brak jamek
kostnych w blaszkach pokrywających bezpośrednio zębine i
wzrost liczby wraz z oddalaniem się od zębiny.

Podział cementu

• Cement bezkomórkowy – pokrywa cienka warstwą całą zębinę

korzenia, w szyjce kontaktuje się ze szkliwem. Jego blaszki,
między którymi nie ma komórek, otaczają korzeń zęba na
podobieństwo blaszek podstawowych zewnętrznych
otaczających kość.

• Cement komórkowy – pojawia się na cemencie

bezkomórkowym na wysokości dolnej 1/3 korzenia i jego
grubość wzrasta w kierunku wierzchołka zęba – tam oraz w
łukach międzykorzeniowych jest on najgrubszy. W jamkach,
między blaszkami cemantu występują komórki – cementocyty.

– Cementocyty przypominają osteocyty ale są rzadziej ułożone,

maja mniej wypustek , mniej liczne są też połączenia między nimi.
Wypustki wszystkich cementocytów kierują się w kierunku
ozębnej – źródła substancji odżywczych.

Miazga zęba (pulpa dentis)

• Pochodzi z mezenchymy i znajduje się w

komorze i kanale zęba.

• Zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej

galaretowatej.

• Komórkami tej tkanki są odontoblasty,

fibroblasty o kształcie gwiaździstym, komórki
plazmatyczne, makrofagi, komórki tuczne i
leukocyty.

• Włókna kolagenowe nie tworzą pęczków,

przebiegają bezwładnie. Oprócz nich spotyka się
włókna o charakterze sprężystym.

Warstwy miazgi

• Odontoblasty leżą w szeregu na pograniczu zębiny.
• Pod nimi znajduje się bezkomórkowa warstwa tkanki

łącznej nazywana – warstwą Weila. Przez ten
obszar przechodzą wypustki pulpalne
odontoblastów, liczne pętle naczyń włosowatych,
bezrdzenne włókna nerwowe i włókna srebnochłonne
Korffa.

• Środek miazgi zajmują liczne komórki tkanki łącznej.

– Pas pośredni – zagęszczenie komórek na obwodzie

pozostałego obszaru miazgi.

– Miazga właściwa

Odontoblasty

• Na powierzchni miazgi, na granicy z zębiną

występują wysokie, ułożone palisadowo (na kształt
nabłonka) odontoblasty – komórki zebinotwórcze.

• Mają one wypustki trzech typów:

– Długa wypustka (lub wypustki) wchodząca do kanalika

zębinowego i biegnie w jego obrębie jako włókno Tomesa.

– Krótkie wypustki boczne łączące odontoblasty między sobą.
– Wypustka miazgowa (pulpalna) wchodzaca w głąb miazgi.

• Między odontoblastami przechodzą grube włókna

srebnochłonne zwane – włóknami spiralnymi
Korffa. Występują one w zewnętrznych warstwach
miazgi i zakotwiczają się w zębinie.

Unaczynnienie

• Miazga jest silnie unaczynniona -

wchodząca przez otwór korzeniowy
tętniczka rozpada się na naczynia
włosowate tworzące sieć, szczególnie gęstą
u podstawy odontoblastów.

• Część włośniczek wnika też pomiędzy

odontoblasty (te włośniczki maja ścianki
typu okienkowatego, wszystkie inne – typu
ciągłego).

• Żyły i tętniczki mają bardzo cienkie ściany.

Unerwienie

• Miazga jest też silnie unerwiona – wchodzi do

niej 30-40 zmielinizowanych włókien
nerwowych zgrupowanych w 3-4 oddzielne
pęczki. Włókna tworzą w części powierzchownej
miazgi dwa połączone ze sobą sploty:

– Splot Raszowa – leżący głębiej, w wewnętrznych

pokładach warstwy pasa Weila.

– Splot włókien bezrdzennych – leżący pod i pomiędzy

odontoblastami. Odchodzące od niego włókna
wchodzą do początkowych odcinków kanalików
zębinowych.

Zakotwiczenie zęba

• Ząb z otoczeniem łączy się przez

wklinowanie (gomphosis), a
utrzymywany jest przez ozębną i
połączenia nabłonkowo-zębowe
(hemidesmosomy).

Ozębna (periodontium)

• Tworzy ją tkanka łączna wypełniająca szczelinę

między korzeniem zęba a kością zębodołu.

• Szerokość szczeliny, a więc grubość ozębnej

wynosi ok. 0,3 mm i jest większa w okolicach szyjki
zęba niż w okolicach szczytu. Wraz z wiekiem
ulega zwężeniu co może prowadzić do lokalnych
kościozrostów.

• Tworzy ją dwa typy tkanki łącznej

– Tkanka łączna zbita o układzie regularnym , która

tworzy więzadła (aparat więzadłowy)

– Tkanka łączna wiotka – bogata w komórki, naczynia i

nerwy.

Typy więzadeł wytwarzanych

przez ozębną:

• Więzadła skośne (zawieszające) – są najliczniejsze i występują

prawie na całej długości korzenia. Skierowane są one ukośnie od
ściany zębodołu w dół do korzenia i opierają się naciskowi, głównej
sile działającej na ząb, przeciwdziałając jego wklinowaniu w zębodół.

• Więzadło wachlarzowate – (więzadło szczytowe zęba) - odchodzi

od wierzchołka zęba i przyczepia się do dna zębodołu. Zapobiega
ono wysuwaniu się zęba z zębodołu.

• Więzadło pierścieniowe – (więzadło okrężne zęba Koellikera) -

otacza ono okolicę szyjki zęba i łączy cement z kością szczytu
wyrostka zębodołowego. Zapobiega ono ruchom bocznym zęba i
wraz z złączem nabłonkowo-szklistym zamyka szczelinę między
zębem a zębodołem od góry i zabezpiecza przed wtargnięciem
drobnoustrojów.

– Górna część tego więzadła, odchodząca blisko granicy ze szkliwem , jest

wyodrębniona jako oddzielne – więzadło cementowo-dziąsłowe i
zakotwicza się w blaszce właściwej dziąsła.

• Przestrzenie między więzadłami wypełnia tkanka łączna

wiotka, szczególnie obfita w części okołowierzchołkowej.

• W jej skład wchodzą komórki cemento- i osteogenne –

cementoblasty, osteoblasty i osteoklasty, które
pokrywają odpowiednio powierzchnię cementu i tkanki
kostnej, uczestnicząc w ich przebudowie. Są też
fibroblasty pozwalające na przebudowę aparatu
więzadłowego.

• Ozębna jest silnie unaczynniona i unerwiona. Naczynia

włosowate mają kręty przebieg i tworzą poszerzone
pętle końcowe, które wraz z żyłami spełniają role
poduszek hydraulicznych amortyzujących działanie sił
naciskających na ząb.

Dziąsło (gingiva)

• Jest częścią błony śluzowej jamy ustnej, która pokrywa wyrostki

zębodołowe i otacza szyjki zębów.

• Blaszkę właściwą dziąsła buduje zbita tkanka łączna o

regularnym układzie pęczków kolagenowych stanowiących
zakończenia dwóch więzadeł:

– Więzadła cementowo-dziąsłowego – o przebiegu poziomym
– Więzadła szczękowo-dziąsłowego – prostopadłe do w/w, zakotwicza

dziąsło do kości w rejonie rąbka zębodołu

.

• W obszarze dziąsła leżącym bliżej szyjki dominują włókna leżące

poziomo, w pozostałych częściach występują włókna
zakotwiczające.

• Między pęczkami kolagenowymi znajduje się tkanka łączna

mniej zbita zawierająca liczne mastocyty, a w blaszce właściwej
tej części dziąsła zwróconej do szyjki występują liczne limfocyty.

• Błona śluzowa jamy ustnej pokrywająca

ściśle wyrostki zębodołowe szczęki i żuchwy,
obejmuje także szyjki zębów i przegrody
międzyzębodołowe, tworząc brodawki
międzyzębowe (papillae interdentales).

• Wyróżnia się dziąsła górne i dolne. Każde z

nich ma powierzchnię wargową lub
policzkową zwróconą do przedsionka jamy
ustnej oraz powierzchnię językową zwróconą
do jamy ustnej właściwej.

Komórki tuczne (mastocyty)

•

Komórki tkanki łącznej oraz błon śluzowych, mające okrągły lub owalny kształt, powstające z
prekursorów szpikowych (prawdopodobnie tych samych, co bazofile), do miejsca ostatecznego
osiedlenia docierają wraz z krwią. Najczęściej można spotkać je w okolicy niewielkich naczyń
krwionośnych w narządach stykających się ze środowiskiem zewnętrznym. Ziarnistości
mastocytów są bogate w histaminę i heparynę. Ponadto pobudzone wydzielają prostaglandyny
i cytokiny (np. interleukinę 4 i TNF-α). Zawierają również proteazy (np. tryptazę lub chymazę).
Na ich powierzchni znajduje się receptor FcεRI wiążący przeciwciała IgE.

•

Mastocyty zostały odkryte i opisane po raz pierwszy przez Paula Ehrlicha w 1876 roku.

•

Są składnikiem układu immunologicznego i biorą udział w obronie organizmu przed
pasożytami, bakteriami i innymi drobnoustrojami.

•

Ich główną rolą jest wywoływanie lokalnego stanu zapalnego (m.in. alergie) w reakcji na obce
substancje. W czasie nasilonych reakcji alergicznych substancje wydzielane w dużych ilościach
przez mastocyty (degranulacja) wywołują objawy układowe, w tym wstrząs anafilaktyczny.
Bezpośredni sygnał do degranulacji (degranulacja jest to gwałtowne wyrzucenie na zewnątrz
zawartości ziaren) stanowi przyłączenie antygenu do przeciwciał znajdujących się na
powierzchni błony komórkowej komórki tucznej. Innym sposobem uwalniania substancji jest
uwalnianie ciągłe, nie wymagające aktywacji (w ten sposób są uwalnianie np. heparyna i
histamina).

•

Substancje uwolnione przez mastocyt powodują degranulację składników istoty
międzykomórkowej, poszerzenie kapilar, napływ granulocytów – skutkiem tego jest
powstawanie stanu zapalnego.

• Dziąsło pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący, co w

połączeniem z słabym unaczynnieniem blaszki właściwej i brakiem błony
podśluzowej powoduje bladość dziąsła.

• W miejscu, gdzie dziąsło styka z szyjką zęba, nabłonek jest cieńszy,

nierogowaciejący i schodzi po szkliwie w dół tworząc na jego powierzchni
rodzaj pochewki.

• Nabłonek otaczający ząb na kształt kołnierza nazywany jest przyczepem

nabłonkowym Gottlieba

• Liczne półdesmosomy łączą nabłonek ze szkliwem, przez co powstaje tzw.

złącza szkliwno-nabłonkowe.

• Jedynie w powierzchownym odcinku nabłonek odsuwa się nieco od szkliwa

i tworzy rowek dziąsłowy, który wyznacza poziom szyjki klinicznej zęba.

• Przerwanie złącza szkliwno-nabłonkowego prowadzi do poszerzenia i

pogłębienia rowka dziąsłowego, powstania głębokiej kieszonki zębowej,
a w krańcowych przypadkach do odsłonięcia szyjki anatomicznej.
Zjawisko to towarzyszy paradontozie.

• Brzeg dziąsła stykający się z szyjką

zęba nazywamy jego częścią
złączoną (pars conjuncta)

• Brzeg wolny dziąsła – częścią

brodawkową dziąsłą (pars papilaris)

• Błona śluzowa warg i policzków

przechodzi w błonę śluzową dziąseł
szczęki i żuchwy, tworząc zagięcia zwane
sklepieniami przedsionka - górnym i
dolnym /fornix vestibuli superior et
inferior/, oraz strzałkowo ustawione w
płaszczyźnie pośrodkowej fałdy błony
śluzowej - wędzidełko wargi górnej i
dolnej /frenulum labii superioris et
inferioris/.

Zęby mleczne

(dentes decidui)

• Zębów mlecznych jest 20.
• Wzór uzębienia mlecznego jest

następujący:

• 2 10 2

• Zamiast zębów przedtrzonowych

uzębienie mleczne ma dwa zęby
trzonowe.

Kolejność wyrzynania się zębów

mlecznych i stałych.

• ^ Zęby Mleczne ^ Zęby Stałe ^^^
• | Siekacze Przyśrodkowe | 6-8 miesiąc życia | 7-8 rok

życia |

• | Siekacze Boczne | 8-12 miesiąc życia | 7-8 rok życia |
• | Kły | 16-20 miesiąc życia | 9-11 rok życia |
• | Pierwsze Przedtrzonowe | (Brak) | 10-12 rok życia |
• | Drugie Przedtrzonowe | (Brak) | 11-12 rok życia |
• | Pierwsze Trzonowe | 12-16 miesiąc życia | 6-7 rok życia

|

• | Drugie Trzonowe | 20-30 miesiąc życia | 11-13 rok życia

|

• | Trzecie Trzonowe | (Brak) | 17-22 rok życia |

Zęby stałe

(dentes permanentes)

• Uzębienie człowieka dorosłego składa

się z 32 zębów: 16 tkwi w szczęce i 16 w
żuchwie, przy czym na każdą połowę
szczęki i żuchwy przypada 8 zębów:

– 2 zęby sieczne (dentes incisivi)
– 1 kieł (dens caninus)
– 2 zęby przedtrzonowe (dentes premolares)
– 3 zęby trzonowe (dentes molares)

Zęby

• Ogólna liczba zębów siecznych wynosi 8. ich

korona ma kształt dłuta o ostrym brzegu.
Powierzchnia zewnętrzna – wargowa – jest
lekko wypukła, a wklęsła powierzchnia
wewnętrzna – ma niewielki guzek zębowy
(tuberculum dentis). Zęby sieczne mają po jednym
prostym korzeniu.

• Kły są 4. Korona kła ma ostry wierzchołek i dwie

ostre krawędzie. Guzek kła jest dobrze
wykształcony. U człowieka kły nie wyrastają ponad
inne zęby jak u wielu zwierząt, zwłaszcza
drapieżnych.

Zęby

• Ogólna liczba zębów przedtrzonowych wynosi 8.

Powierzchnia żująca korony posiada dwa guzki.

Dolne przedtrzonowce mają z reguły po jednym

korzeniu, a górne częściowo (najczęściej górne

czwórki) – po dwa korzenie.

• Zębów trzonowych jest łącznie 12. Powierzchnia

żująca korony ma 4-5 guzków. Są to właściwe

zęby żujące. Górne zęby trzonowe posiadają po 3

korzenie (2 policzkowe i 1 językowy). Dolne zęby

trzonowe mają tylko 2 korzenie (przedni i tylni).

• U człowieka ostatnie zęby trzonowe (zęby

mądrości) podlegają zmianom wstecznym.

Wyrzynają się dopiero w wieku dojrzałym. W 20%

przypadków brak górnych zębów mądrości.

Zęby

• Zęby w łuku zębowym są uszeregowane

systematycznie, w stałej , podanej
wcześniej kolejności. W celu łatwiejszego
porozumienia się podczas porównania
uzębienia u ludzi z uzębieniem innych
zwierząt posługujemy się tzw. Wzorem
uzębienia, który dla człowieka przedstawia
się następująco:

• 3212 2123 lub krócej 2123
• 3212 2123

Zęby – liczba korzeni

• Liczba Korzeni w łuku górnym
• 33312111|11121333
• Liczba Korzeni w łuku dolnym
• 22211111|11111222

• pomiędzy ostatnimi zębami a gałęzią

żuchwy,znajduje się przestrzeń
zazębowa /spatium
retrodentale/,którą przy
szczękościsku można wprowadzić
zgłębnik do jamy ustnej właściwej lub
odżywiać pacjenta płynnym
pokarmem.

Język

• Jest to narząd mięśniowy, okryty błoną

śluzową. Dzięki swojej budowie ma

wyjątkową zdolność do zmiany kształtu.

• Błona śluzowa po stronie grzbietowej jest

szorstka i zaopatrzona w specjalne

zakończenia nerwowe (duża wrażliwość na

dotyk, zmysł smaku).

• U człowieka język bierze udział w żuciu,

połykaniu, ssaniu, mówieniu, kontroluje za

pomocą dotyku jamę ustną i oczyszcza ją.

Język

• W budowie wyróżnia się:

– Nasadę
– Trzon
– Koniec języka

Język

• Na trzonie języka wyróżnia się:

– powierzchnię górną, czyli grzbietową,
– powierzchnię dolną oraz
– dwa brzegi języka.

Język

• Mięśnie języka tworzą dwie grupy:

– mięśnie zewnętrzne rozpoczynające się na

żuchwie, kości gnykowej oraz wyrostku
rylcowatym, i

– mięśnie wewnętrzne, rozpoczynające się na

składnikach łącznotkankowych języka (tzn. na
rozcięgnie języka i przegrodzie języka).

• Rozcięgno języka {aponeurosis linguae) stanowi

gęstą warstwę łącznotkankową języka powstałą z
przekształconej tkanki podśluzowej grzbietu i końca
języka. Łączy ono błonę śluzową z mięśniami.

• Przegroda języka [septum linguae) jest wąską

blaszką tkanki łącznej, która niecałkowicie dzieli
język. Leży ona prostopadle do rozcięgna w
płaszczyźnie pośrodkowej i nie dochodzi do
powierzchni języka oraz do jego końca.

• Wszystkie mięśnie języka unerwia nerw

podjęzykowy (XII).

Mięśnie własne języka

(wewnętrzne)

• mięsień podłużny języka górny (m. longitudinalis linguae

superior) rozpoczyna się i kończy na rozcięgnie języka. Mięsień ten
skraca i poszerza język oraz unosi jego koniec.

• mięsień podłużny języka dolny (m. longitudinalis linguae

inferior) biegnie w głębi języka od wierzchołka do nasady i stanowi
przedłużenie mięśnia podłużnego górnego na powierzchnię dolną języka.
Mięsień ten skraca język oraz opuszcza koniec języka wysuniętego.

• mięsień poprzeczny języka (m. transversus linguae) jest mięśniem

nieparzystym, wytwarzającym główną masę mięśni wewnętrznych
języka. Biegnie poprzecznie od przegrody języka do grzbietu, od brzegów
bocznych do powierzchni dolnej. Skurcz mięśnia zwęża język, powoduje
wpuklenie grzbietu języka i tworzy podłużną rynienkę. Włókna dolne tego
mięśnia uwypuklają język poprzecznie.

• mięsień pionowy języka (m. verticalis linguae) biegnie pionowo od

grzbietu języka do powierzchni dolnej. Spłaszcza on język, poszerza go i
nieco wydłuża. Skurcz tylko przyśrodkowej części mięśnia wzdłuż
grzbietu języka tworzy głęboką podłużną rynienkę.

Język

• Oprócz wymienionych mięśni własnych

język ma jeszcze mięśnie zewnętrzne,

nazywane mięśniami dochodzącymi.

• Należą do nich:

– Mięsień bródkowo-językowy
– Mięsień rylcowo-językowy
– Mięsień gnykowo-językowy.

• Mięśnie te rozpoczynają się na żuchwie

, wyrostku rylcowatym kości skroniowej

i na kości gnykowej.

• Mięsień bródkowo-językowy – (m.

genioglossus) – pociaga język ku przodowi i
dołowi

• Mięsień rylcowo-językowy (m. styloglossus)

– antagonista mięśnia poprzedniego –
pociąga język ku tyłowi i ku górze.

• Mięsień gnykowo – językowy (m.

hyoglossus) – pociąga język ku dołowi i do
tyłu.

Język

•

Mięśnie własne języka są okryte błoną
śluzową, która na powierzchni dolnej
przechodzi w błonę śluzową dna jamy
ustnej.

•

Na powierzchni dolnej trzonu , pod
błoną śluzową , znajduje się tkanka
podśluzowa , zapewniająca
przesuwalność bony śluzowej
względem mięśni własnych języka.

Język

• Powierzchnia grzbietowa trzonu języka jest

szorstka dzięki obecności licznych brodawek

(papillae). Brodawki są utworzone z

pofałdowań błony śluzowej.

• Wyróżnia się brodawki:

– Mechaniczne

• Nitkowate (papillae filiformes)
• Stożkowate (papillae conicae)

– Zmysowe (smakowe)

• Grzybowate (papillae fungiformes)
• Okolone (papillae vallatae)
• Liściaste (papillae foliatae)

• Między nasadą a trzonem granicę tworzy bruzda graniczna {sulcus

terminalis) w kształcie litery V, szczytem zwrócona do tyłu. Bruzda
graniczna w linii pośrodkowej wpukla się, tworząc otwór ślepy
{foramen cecum). Tuż przed bruzdą znajduje się kilka (7-12)
wyniosłości błony śluzowej - brodawek okolonych {papillae vallatae).
Na bocznych ścianach brodawek znajdują się kubki smakowe
zawierające komórki smakowe, które są receptorami smaku.

• Powierzchnia górna języka podzielona jest bruzdą pośrodkową języka

{sulcus medianus linguae) na dwie symetryczne części.

• Na grzbiecie języka występują skupiska tkanki limfatycznej zwane

mieszkami językowymi {folliculi linguales), tworzące razem migdałek
językowy {tonsilla lingualis).

• Błona śluzowa dolnej powierzchni języka tworzy fałd, czyli wędzidełko

języka {frenulum linguae) położone pośrodkowo między obu
mięskami podjęzykowymi. Po obu stronach wędzidełka biegnie fałd
strzępiasty {plica fimbriata).

• Okolica podjęzykowa wysłana jest błoną

śluzową tworzącą obustronnie fałdy
podjęzykowe (plicae sublinguales), na
których znajdują się ujścia ślinianek
podjęzykowych mniejszych. Przedni
koniec fałdów jest nieco grubszy i tworzy
mięsko podjęzykowe (caruncula
sublingualis), na którym uchodzą
ślinianki: podżuchwowa i podjęzykowa
większa.

• Okolica podjęzykowa wysłana jest błoną

śluzową tworzącą obustronnie fałdy
podjęzykowe (plicae sublinguales), na
których znajdują się ujścia ślinianek
podjęzykowych mniejszych. Przedni
koniec fałdów jest nieco grubszy i tworzy
mięsko podjęzykowe (caruncula
sublingualis), na którym uchodzą
ślinianki: podżuchwowa i podjęzykowa
większa.

• Gruczoły językowe {glandulae linguales) dzielą się na

gruczoły surowicze, śluzowe i mieszane.

• Pod względem topografii wyróżnia się gruczoły:

przedni, boczne i tylne.

• Gruczoł językowy przedni {glandula lingualis anterior)

jest gruczołem mieszanym, położonym po obu
stronach powierzchni dolnej końca języka.

• Gruczoły surowicze (Ebnera) uchodzą w obrębie

brodawek okolonych i liściastych.

• Gruczoły językowe tylne i boczne są gruczołami

śluzowymi, leżą na nasadzie języka, na tylnym odcinku
brzegów języka i przed brodawkami okolonymi.

Ślinianki jamy ustnej

• Gruczoły ślinowe (ślinianki) –

występują u wszystkich ssaków.
Wydzielają ślinę (saliva).

Ślinianki małe

• Ślinianki podniebienne (glandula palatinae)
• Ślinianki policzkowe (glandula buccales)
• Ślinianki wargowe (glandula labiales)
• Gruczoł językowy przedni

(glandula lingualis

anterior

) (przednie i boczne)

• Gruczoły językowe boczne (glandulae

lingualis lateralis)

• Ślinianki językowe tylne (glandulae lingualis

posterior)

• Gruczoły Ebnera

Ślinianki duże

•

Ślinianka przyuszna (glandula parotis) – jest to

parzysty gruczoł produkujący wydzielinę surowiczą

•

Ślinianka podżuchwowa (glandula

submandibularis) – jest mniejszym parzystym

gruczołam wydzielającymi ślinę. Gruczoł ten

produkuje wydzielinę śluzowo-surowiczą. W 85%

zbudowany jest z pęcherzyków produkujących

substancję surowicza i 15% cewek produkujących

substancję śluzową.

•

Ślinianka podjęzykowa (glandula sublingularis)

– jest parzystym gruczołem śluzowym. Budują ją

cewki, brak wstawek i przewodów prążkowanych

.

Ślinianki jamy ustnej

• Ślinianka przyuszna

– Jest największym gruczołem ślinowym
– Znajduje się na powierzchni bocznej twarzy

w dole zażuchwowym.

– Kieruje się w dół do przodu- od skrawka i

płatka małżowiny usznej do kąta żuchwy.

– Z tyłu dochodzi do brzegu przedniego

mięśnia mostkowo-sutkowo-obojczykowego.

– Część głęboka przylega do gałęzi żuchwy i

mięśnia żwacza.

Ślinianki jamy ustnej

• W całości ma kształt trójściennego klina o trzech

powierzchniach: Przedniej, Bocznej, Tylnej

• Gruczoł ten jest otoczony torebką zbudowaną z

tkanki łącznej luźnej , która wnika do wnętrza

gruczołu, dzieląc ja na płaciki.

• Odcinki wydzielnicze mają kształt pęcherzyków.
• Wytwarzają ślinę o charakterze surowiczym.
• Rozpoczynające się w płacikach przewody

wyprowadzające łączą się poza nimi w przewody

zbiorcze, z których ostatecznie powstaje główny

przewód wyprowadzający , uchodzący do jamy

ustnej, na wysokości drugiego górnego zęba

trzonowego.

Ograniczenia i zawartość komory

ślinianki przyusznej

• W okolicy bocznej twarzy, do przodu od małżowiny usznej,

leży ślinianka przyuszną pokryta silną powięzią przy-uszniczą
(fascia parotidea), ograniczającą komorę przyusznicy.

• Powięź przyusznicza jest silnie połączona ze ślinianką i

przedłuża się na mięsień żwacz jako powięź żwaczowa
(fascia masseterica).

• Komora przyusznicza ma kształt nieregularnego czworokąta i

posiada cztery ściany. Ścianę przednią tworzą mięsień
żwacz, gałąź żuchwy i mięsień skrzydłowy przyśrodkowy.
Ścianę tylną dochodzącą do wyrostka sutkowego tworzą
mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy i brzusiec tylny
mięśnia dwubrzuścowego. Ścianę przyśrodkową ograniczają
wyrostek rylcowaty i rozpoczynające się na nim mięśnie.
Ścianę boczną tworzy powięź przyusznicza.

• Zawartość komory ślinianki przyusznej, oprócz ślinianki

przyusznej, która wypełnia prawie całą komorę, stanowią: -
tętnica szyjna zewnętrzna, - żyła zażuchwowa, - nerw
twarzowy, - liczne węzły i naczynia chłonne.

• Tętnica szyjna zewnętrzna leży najgłębiej i w miąższu

ślinianki oddaje kilka gałęzi. Żyła zażuchwowa przebiega
ku tyłowi od gałęzi żuchwy i uchodzi do żyły twarzowej.
Nerw twarzowy położony jest w miąższu gruczołu
najbardziej powierzchownie, tworząc splot
wewnątrzprzyuszniczy {plexus intraparotideus). Tworzące
go nerwy biegną promieniście, dlatego przy zabiegach
chirurgicznych cięcie należy prowadzić promieniście od
małżowiny usznej, aby ograniczyć liczbę uszkodzonych
gałęzi nerwowych tego splotu.

Ślinianki jamy ustnej

• Ślinianka podżuchwowa

– Leży w trójkącie podżuchwowym na szyi, ma

kształt spłaszczonego orzecha włoskiego.

– Ma również budowę płacikową.
– Należy do tzw. ślinianek mieszanych, gdyż

odcinki wydzielnicze mają postać cewek na które
nałożone są odcinki pęcherzykowe.

– Wydzielają ślinę o charakterze surowiczo-

śluzowym

– Główny przewód wyprowadzający otwiera się na

mięsku podjęzykowym, bocznie od wędzidełka
języka.

Ślinianki jamy ustnej

• Ślinianka podjęzykowa

– Jest najmniejszym gruczołem spośród

ślinianek dużych.

– Ma kształt walcowaty i leży na dnie jamy

ustnej pod fałdem podjęzykowym błony

śluzowej

– Ma budowę płacikową.
– Odcinki wydzielnicze mają kształt cewek.
– Ślinianka ta wydziela ślinę śluzową.
– Główny przewód wyprowadzający otwiera się

na mięsku podjęzykowym, najczęściej razem

z przewodem ślinianki podżuchwowej.

•

Do przedsionka jamy ustnej oprócz
ślinianki przyusznej wchodzą
gruczoły: wargowe, policzkowe i
trzonowe

•

Do jamy ustnej właściwej poza
śliniankami podżuchwową i
podjęzykową uchodzą jeszcze
gruczoły językowe (przedni, tylne i
boczne) oraz gruczoły podniebienne.

Gardło

• Gardło w swej budowie anatomicznej

wykazuje przystosowanie do połykania kęsa
pokarmowego i modulacji głosu.

• Stanowi wspólny odcinek dróg

oddechowych i pokarmowych łączący się z
jamą nosową i ustną; dochodzi do wejścia
do przełyku lub wejścia do krtani.

• Przeważnie ma 12 cm długości i rozciąga

się od podstawy czaszki do 6 kręgu
szyjnego.

Gardło

• Wyróżnia się części, odpowiednio do

otworów znajdujących się na jego
przedniej ścianie:

– Nosową
– Ustną
– Krtaniową

Gardło

•

Część nosowa

Część nosowa (pars nasalis)

– czynnościowo należy do układu oddechowego i odgrywa

rolę rezonatora.

– Jej ściany są przymocowane nieruchomo do kości

czaszki i dlatego jest ona zawsze otwarta.

– Łączy się z jamą nosową za pomocą parzystych nozdrzy

tylnych (choanae).

– Na ścianie bocznej znajduje się ujście gardłowe trąbki

słuchowej (ostium pharyngeum tubae auditivae).

– Bezpośrednio za wałem trąbkowym znajduje się wąski,

pionowo ustawiony zachyłek gardłowy (recessus

pharyngea). Skupienie tkanki limfatycznej w wale

trąbkowym nosi nazwę migdałka trąbkowego (tonsilla

tubaria).

– Sklepienie tej części gardła tworzy przestrzeń

przylegającą do podstawy czaszki.

Gardło

•

Część ustna

Część ustna (pars oralis)

– Leży bezpośrednio za jamą ustną , z

którą łączy się za pomocą cieśni
gardzieli.

– Podczas połykania, wydawania wysokich

dźwięków i w trakcie wydawania
spółgłosek k; g; h podniebienie miękkie
oddziela część nosową gardła od części
ustnej.

Gardło

•

Część krtaniowa

Część krtaniowa (pars laryngea)

– Jest położona w tyle za krtanią
– Od przodu znajduje się wejście do krtani
– Część ta jest początkowo szeroka (idąc

od góry); idąc ku dołowi zwęża się nagle
i na poziomie górnego brzegu krtani
przechodzi w przełyk.

Gardło

• Ściana gardła ma typowa budowę

czterowarstwową.

• Błona śluzowa w części ustnej i

krtaniowej jest pokryta nabłonkiem
wielowarstwowym płaskim.

• Błona śluzowa w części nosowej

pokryta jest nabłonkiem
wielorzędowym migawkowym.

Pierścień limfatyczny gardła

• Częściowo jeszcze w obrębie błony śluzowej

jamy ustnej, a częściowo już w błonie śluzowej
górnej części gardła znajduje się specjalnie
zróżnicowana tkanka, charakteryzująca się
bardzo dużą liczbą limfocytów.

• Limfocyty pozostają tu w ścisłej łączności z

nabłonkiem - częściowo naciekają go a
częściowo skupiają się w grudki chłonne.

• Całe to skupisko tkanki określa się jako

limfatyczno-nabłonkowy pierścień

limfatyczno-nabłonkowy pierścień

gardłowy (pierścień Waldeyera).

gardłowy (pierścień Waldeyera).

Pierścień limfatyczny gardła

• W skład pierścienia wchodzą:

–

Mieszki językowe

Mieszki językowe (folliculi linguales) (zespół
tych mieszków nazywamy migdałkiem
językowym (tonsilla lingualis).

–

Migdałki podniebienne

Migdałki podniebienne (tonsillae palatinae)

–

Migdałek gardłowy

Migdałek gardłowy

(tonsilla pharyngea) –

zwany też migdałkiem trzecim.

–

Migdałki trąbkowe (tonsillae

Migdałki trąbkowe (tonsillae

tubariae)

tubariae)

Migdałek podniebienny

• Jest to największy z migdałków, otoczony

wyraźną łącznotkankową torebką.

• Jego powierzchnię zwrócona do światła

jamy gardłowej pokrywa nabłonek

wielowarstwowy płaski nierogowaciejący,

który tworzy głębokie, rurkowate

wpuklenia zwane kryptami.

• Krypta wraz z otaczającą tkanką

limfoidalną w postaci pojedynczej warstwy

grudek chłonnych nosi nazwę mieszka.

• Cały migdałek zbudowany jest z 10 do 20 mieszków

oddzielonych odchodzącymi od torebki przegrodami
łącznotkankowymi.

• Krypty są zazwyczaj rozgałęzione, a ich nabłonek tak

silnie nacieczony migrującymi limfocytami, że granica
między nim a tkanką łączną ulega zatarciu.

• Wewnątrz krypt można spotkać czopy zbudowane ze

złuszczonych komórek nabłonkowych, limfocytów,
granulocytów i bakterii. W utkaniu limfoidalnym mogą
występować liczne plazmocyty, a z komórek
napływowych neutrofile. Ilość tych ostatnich oraz ich
migracja przez nabłonek krypt ulega wybitnemu
zwiększeniu w trakcie procesów zapalnych.

Migdałek językowy

• to skupiska tkanki limfoidalnej

zlokalizowane w śluzówce górnej
powierzchni nasady języka.
Pokrywający je nabłonek
wielowarstwowy płaski
nierogowaciejący tworzy niewielkie
krypty. Na ich dnie mogą znajdować
się ujścia gruczołów językowych
tylnych.

Migdałek gardłowy

• zlokalizowany na górnej powierzchni jamy

gardłowej, pokrywa nabłonek wieloszeregowy

typowy dla dróg oddechowych, choć

miejscami mogą występować niewielkie

wysepki nierogowaciejącego nabłonka

wielowarstwowego płaskiego. Brak tu

typowych krypt, gdyż wpuklenia nabłonka

mają postać rowków, powodujących

pofałdowanie powierzchni. Na ich dnie

znajdują się ujścia małych gruczołów

śluzowych obecnych w tym rejonie błony

śluzowej.

Migdałek trąbkowy

• to niewielkie skupisko tkanki

limfoidalnej w okolicy ujścia trąbki
słuchowej Eustachiusza. Pokrywa go
wieloszeregowy nabłonek dróg
oddechowych, który z reguły nie
tworzy wpukleń.

Przełyk

• Jest to przewód, którym pożywienie, nie

podlegające żadnym zmianom
przechodzi z gardła do żołądka

• Długość waha się w granicach 25-30

cm.

• Rozpoczyna się wejściem do przełyku, a

kończy się na wpuście żołądka, tj. od
poziomu 6 kręgu szyjnego do 10-11
kręgu piersiowego.

Przełyk

• W przełyku wyróżniamy:

– Część szyjną
– Część piersiową
– Część brzuszną

Przełyk

• Część szyjna – leży bezpośrednio

za tchawicą.

• Część piersiowa – biegnie w

śródpiersiu tylnym. Biegnąc ku
dołowi przebija przeponę.

• Część brzuszna – rozpoczyna się

pod przeponą i kończy się wpustem
żołądka.

Przełyk

• W swoim przebiegu przełyk ma trzy

przewężenia:

– Górne – na granicy z gardłem.
– Środkowe – na wysokości rozdwojenia

tchawicy,miejscu skrzyżowania się z
łukiem aorty.

– Dolne – w obrębie przejścia przez

przeponę.

Przełyk

• Ściana przełyku wykazuje typową budowę

czterowarstwową.

• Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem

wielowarstwowym płaskim.

• W błonie mięśniowej, w 1/3 górnej części,

znajduje się tkanka mięśniowa

poprzecznie prążkowana szkieletowa. W

pozostałej części tkanka mięśniowa

gładka.

• W obrębie jamy brzusznej przełyk okryty

jest od zewnątrz błoną surowiczą.

Jama brzuszna

• Przestrzeń ograniczona przez kości,

mięśnie oraz rozcięgna, w której są

położone narządy jamy brzusznej (trzewia),

nazywa się jamą brzuszną (cavum

abdominis).

• Największy udział w tworzeniu jamy

brzusznej mają mięśnie i rozcięgna:

– Od góry przepona (diaphragma)
– Od przodu mięśnie przedniej ściany brzucha
– Przykręgowo – m. Biodrowy , m. Czworoboczny

lędźwi, mięsień prostownik grzbietu i in.

Jama brzuszna

•

Wysłana jest powięzią wewnątrzbrzuszną

(fascia endoabdominalis) i błoną surowiczą

(otrzewną) (tunica serosa), tj. Błoną

łącznotkankową pokrytą nabłonkiem

jednowarstwowym płaskim pochodzenia

mezodermalnego.

•

Do jamy brzusznej zalicza się również

miednicę większą (pelvis major), tj.

Przestrzeń w dolnej części brzucha,

ograniczoną przez talerze kości biodrowej.

Jest ona też wysłana częścią powięzi

wewnątrzbrzusznej.

• Jamę brzuszną dzielimy na piętro górne, czyli

gruczołowe, i piętro dolne, czyli jeli¬towe. Granicą
między nimi jest krezka okrężnicy poprzecznej i
okrężnica poprzeczna.
W piętrze gruczołowym leżą:
• wątroba z pęcherzykiem żółciowym;
• żołądek i część brzuszna przełyku;
• opuszka i część zstępująca dwunastnicy;
• trzustka;
• śledziona;
• nerki i nadnercza.

• W piętrze jelitowym znajdują się:

• dolna połowa dwunastnicy;
• jelito czcze i kręte;
• jelito grube bez odbytnicy;
• część przestrzeni
przedotrzewnowej, (więzadło
pępkowe pośrodkowe, więzadła
pępkowe boczne, naczynia
nabrzuszne dolne).

Żołądek

• Workowate rozszerzenie przewodu

pokarmowego, które jest:

– Zbiornikiem pokarmu na czas odbywającego

się w jego wnętrzu trawienia.

– Narządem wydzielniczym wytwarzającym

enzymy trawienne; kwas solny i hormony.

• Położony jest w jamie brzusznej, po jej

lewej stronie. Leży ukośnie do góry i

strony lewej ku dołowi stronie prawej, w

okolicy nadbrzusznej i podżebrzu lewym.

Żołądek

• Kształt i położenie żołądka ulegają

zmianie, gdyż zależą od pozycji ciała
(stojąca czy leżąca), stopnia
wypełnienia jego światła pokarmem,
okresu trawienia, stanu mięśniówki, a
także od stanu narządów sąsiednich.
Lekko wypełniony ma kształt haka.

Żołądek

•

W żołądku wyróżniamy:

– Ścianę przednią (paries anterior)
– Ścianę tylną (paries posterior)
łączą się one ze sobą -
– Po stronie prawej – wzdłuż krzywizny

mniejszej żołądka (curvatura ventriculi
minor)

– Po stronie lewej – wzdłuż krzywizny

większej (curvatura ventriculi major)

Żołądek

• Ściana przednia przylega do wątroby i – w

znacznej części- do przepony.

• Ściana tylna przylega do śledziony, trzustki,

gruczołu nadnerczowego lewego i nerki
lewej. Jest oddzielona od nich torbą sieciową.

• Krzywizna większa przylega do okrężnicy

poprzecznej.

• W górnym końcu krzywizny mniejszej

żołądek łączy się z przełykiem.

Żołądek

• Otwór będący wejściem do przełyku do

żołądka nazywamy wpustem (ostium
cardiacum), a tę część żołądka –
częścią wpustową (pars cardiaca).

• Ujście żołądka do dwunastnicy nazywa

się odżwiernikiem (pylorus), a ta
okolica żołądka – częścią
odźwiernikową (pars pylorica).

Żołądek

•

W okolicy odźwiernikowej, w błonie
mięśniowej znajduje się gruby
pierścień mięśniówki okrężnej,
tworzący mięsień zwieracz
odźwiernika (musculus sphincter
pylori).

•

Skurcz tego mięśnia oddziela światło
żołądka od dalszego odcinka przewodu
pokarmowego.

Żołądek

●

Część żołądka położona na lewo i ku

górze od wpustu (zaokrąglona) nazywa

się dnem żołądka (fundus ventriculi).

Oddzielona jest od wpustu – wcięciem

wpustowym (incisura cardiacalis)

●

Pozostałą część żołądka stanowi trzon

żołądka (corpus ventriculi), oddzielony

od części odźwiernikowej przewężeniem,

zwanym – wcięciem kątowym (incisura

angularis).

Żołądek

• Ściana ma typową czterowarstwową budowę.
• Rzeźba błony śluzowej jest bardzo bogata.

Makroskopowo widoczne są wysokie fałdy
biegnące podłużnie, wężykowato. Im żołądek
bardziej pusty tym fałdy wyraźniejsze, a w
przypadku wypełnionego zanikają.

• Okiem uzbrojonym w lupę można dostrzec pola

przypominające kostkę brukową – pólka
żołądkowe (areae gastricae)

• Na dnie pólek znajdują się liczne dołeczki

żołądkowe (foveole gastricae), będące ujściem
gruczołów żołądkowych.

Żołądek

• Blaszkę właściwą błony śluzowej pokrywa

nabłonek jednowarstwowy walcowaty, który
wydziela śluz chroniący błonę śluzową żołądka
przed samostrawieniem.

• Śluz wytwarzany przez te komórki jest

białkiem nie zawierającym fosforu , nie
rozpuszcza się w kwasie solnym i nie ścina
pod wpływem kwasu octowego.

• Nabłonek ten wnika do blaszki właściwej błony

śluzowej i wytwarza tam gruczoły żołądka.

Żołądek

• Wyróżnia się:

– Gruczoły żołądkowe właściwe (glandulae

gastricae propriae)

• Znajdują się w okolicy dna i trzonu żołądka.
• Kształtu prostych cewek, niekiedy rozgałęzionych

w okolicy dna gruczołu.

• Ściana utworzona z 4 typów komórek:

– Komórek głównych – wytwarzających pepsynogen i

podpuszczkę

– Komórek okładzinowych – wytwarzających acidogen
– Komórek dodatkowych – wydzielających ureazę
– Komórek chromochłonnych – (komórek G) – należących

do układu APUD – wydzielających gastrynę.

Żołądek

– Gruczoły odźwiernikowe (glandulae

pyloricae)

• Znajdują się w okolicy odźwiernikowej
• Wytwarzają śluz

Żołądek

• Mięśniówka żołądka:

– Od zewnątrz – warstwa podłużna mięśni

gładkich

– W środku – warstwa okrężna mięśni gładkich
– Wewnątrz – warstwa skośna mięśni gładkich
– W okolicy oddźwiernikowej – mięsień

zwieracz odźwiernika.

• Od zewnątrz żołądek pokryty jest otrzewną

trzewną.