dr Jerzy M. NIEPSUJ

dr Jerzy M. NIEPSUJ

Warszawa, UKSW, Studia niestacjonarne,

Warszawa, UKSW, Studia niestacjonarne,

05.12.2009 r.

05.12.2009 r.

Terminy lub „pojęcia

podstawowe” (słowa

kluczowe):

alienacja

człowiek , jednostka,

ideologia, religia,

polityka, ekonomia,

państwo, praca (proces

pracy, produkt pracy),

własność prywatna,

urzeczowienie

(reifikacja),

autoalienacja,

dezalienacja

Temat dzisiejszego wykładu a

temat wykładu

monograficznego

•

Temat wykładu monograficznego brzmi: MARKSIZM – PRÓBA

WYZWOLENIA CZY ZNIEWOLENIA CZŁOWIEKA?

•

W ramach tak sformułowanego tematu wykładu monograficznego,

dotychczas omówiliśmy już sobie następujące zagadnienia:

1) MARKSIZM. PODSTAWOWE POJĘCIA, TWÓRCY, ŹRÓDŁA I CZĘŚCI

SKŁADOWE.

2) FILOZOFIA MARKSISTOWSKA – DOKTRYNĄ FILOZOFICZNĄ

MARKSIZMU.

3) MARKSISTOWSKA ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA. KOMUNISTYCZNY

IDEAŁ CZŁOWIEKA.

Dziś omówimy:
4) JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO. PROBLEM ALIENACJI I WARUNKI JEJ

PRZEZWYCIĘŻENIA.

Na końcu, podejmiemy próbę odpowiedzi na tematyczne pytanie:
5) MARKSIZM - PRÓBĄ WYZWOLENIA CZY ZNIEWOLENIA CZŁOWIEKA?

1.

1.

Wprowadzenie – wyjaśnienie i

Wprowadzenie – wyjaśnienie i

uzasadnienie tematu wykładu;

uzasadnienie tematu wykładu;

2.

2.

Jednostka a społeczeństwo;

Jednostka a społeczeństwo;

3.

3. Jednostka i jej wytwory;
4.

Pojęcie alienacja;

5. Formy alienacji;
6. Obiektywny i historyczny

charakter alienacji;

7. Warunki przezwyciężenia alienacji;

8. Wnioski.

8. Wnioski.

PLAN WYKŁADU

MOTTO

„/…/ Z kamieni, marmuru,

uformowanych muzycznych dźwięków,
z gestów, słów i pism, z działań,
porządków gospodarczych i konstytucji
przemawia do nas ten sam ludzki duch i

wymaga

wyłożenia”.

(W.Dilthey – każde dzieło ludzkie jest formą wypowiedzi i wypowiedź ta

wymaga krytycznej interpretacji).

„

„

/…/ Istota człowieka to nie

/…/ Istota człowieka to nie

abstrakcja, tkwiąca w

abstrakcja, tkwiąca w

poszczególnej jednostce.

poszczególnej jednostce.

Jest ona w swojej

Jest ona w swojej

rzeczywistości

rzeczywistości

całokształtem stosunków

całokształtem stosunków

społecznych”.

społecznych”.

(K.Marks)

(K.Marks)

(K.Marks i F.Engels, Dzieła, tom.III, Warszawa 1961, s.7).

(K.Marks i F.Engels, Dzieła, tom.III, Warszawa 1961, s.7).

MOTTO

„

„

/…/ Ludzi można odróżniać od zwierząt ze

/…/ Ludzi można odróżniać od zwierząt ze

względu na świadomość, religię, albo na

względu na świadomość, religię, albo na

cokolwiek się zresztą zechce. Sami oni

cokolwiek się zresztą zechce. Sami oni

poczynają się od zwierząt odróżniać, gdy

poczynają się od zwierząt odróżniać, gdy

tylko zaczynają wytwarzać sobie środki do

tylko zaczynają wytwarzać sobie środki do

życia – krok, uwarunkowany ich

życia – krok, uwarunkowany ich

organizacją cielesną. Wytwarzając środki

organizacją cielesną. Wytwarzając środki

do życia wytwarzają ludzie pośrednio

do życia wytwarzają ludzie pośrednio

samo swoje życie materialne”. (K.Marks)

samo swoje życie materialne”. (K.Marks)

MOTTO

(

(

K.Marks i F.Engels, Ideologia niemiecka, w: Dzieła, tom III, Warszawa

K.Marks i F.Engels, Ideologia niemiecka, w: Dzieła, tom III, Warszawa

1961,s.21).

MOTTO

„/…/ Likwidacja niewoli feudalnej

uczyniła <<zapłatę gotówkową jedyną
spójnią ludzkości>>… Panem świata
staje się pieniądz, ta wyalienowana,
pusta abstrakcja własności. Człowiek
przestał być niewolnikiem człowieka, a
stał się niewolnikiem rzeczy; stosunki
ludzkie zostały całkowicie wywrócone na
opak…”.

(F.Engels)

(K.Marks i F.Engels, Dzieła, tom I, Warszawa 1961, s.820).

MOTTO

• „/…/ Bezpośrednią konsekwencją tego, że

człowiekowi obcy staje się produkt jego

pracy, jego działalność życiowa, jego istota

gatunkowa, jest to, że człowiekowi obcy staje

się człowiek. Gdy człowiek przeciwstawia się

samemu sobie, to przeciwstawia się mu inny

człowiek. Co dotyczy stosunku człowieka do

jego pracy, do produktu jego pracy i do

siebie samego, dotyczy również stosunku

człowieka do innego człowieka oraz do pracy

i przedmiotu pracy innego człowieka”.

• (K.Marks, Rękopisy ekonomiczno – filozoficzne z 1844 r.,

s.29)

MOTTO

• „/…/ Obcą istotą, do której należy praca i produkt

pracy, która jest panem pracy i której używaniu służy

produkt pracy, może być tylko sam człowiek.

• Jeśli produkt pracy nie należy do robotnika i

przeciwstawia mu się jako obca siła, to jest to

możliwe tylko dlatego, że produkt pracy należy do

innego człowieka, nie do robotnika.

• Jeśli działalność robotnika dla niego jest męką, to dla

kogoś innego musi być źródłem używania i radości

życia.

• Nie bogowie, nie przyroda, tylko sam człowiek może

być tą obcą siłą, panującą nad człowiekiem”.

•

(K.Marks, Rękopisy ekonomiczno – filozoficzne z 1844 r.,

s.30)

2. Jednostka a

społeczeństwo

• Stosunek jednostki i społeczeństwa bywa

przedstawiany jako chronicznie i nieuleczalnie

antagonistyczny.

• Pyt. brzmi: czy stanąć po stronie jednostki czy po

stronie społeczeństwa, o to, która stanowi wyższą

wartość.

• Odpowiedź, że jednostka prowadzi do apoteozowania

egoizmu i szerzenia amoralizmu.

• Odpowiedź przeciwna prowadzi do pogardzania

jednostką.

• Radykalne przeciwstawienia wartości jednostki i

wartości społeczeństwa, o silnej nieraz emocjonalnej

wymowie, nie mają jednak logicznych podstaw.

2. Jednostka a społeczeństwo –

cd.

• Społeczeństwo nie jest przecież niczym

innym, jak tylko zbiorem jednostek o

określonej dynamicznej strukturze

współdziałań.

• Osobowość każdej jednostki ma

społeczny charakter.

• W tym stanie rzeczy wszelki konflikt

jednostki i społeczeństwa jest

konfliktem jednostek i konfliktem

społecznym.

Tematem niniejszego wykładu (prezentacji)

Tematem niniejszego wykładu (prezentacji)

jest marksowska problematyka alienacji

jest marksowska problematyka alienacji

i warunki jej przezwyciężenia.

i warunki jej przezwyciężenia.

Problematyka alienacji wytworów ludzkiego

Problematyka alienacji wytworów ludzkiego

działania i dokonujących się w historii –

działania i dokonujących się w historii –

jak twierdził - procesów dehumanizacji

jak twierdził - procesów dehumanizacji

człowieka, została przez Marksa

człowieka, została przez Marksa

najszerzej opracowana we wczesnych

najszerzej opracowana we wczesnych

pismach – zwłaszcza w „Rękopisach

pismach – zwłaszcza w „Rękopisach

ekonomiczno – filozoficznych z 1844

ekonomiczno – filozoficznych z 1844

roku”.

roku”.

1. WPROWADZENIE – WYJAŚNIENIE I UZASADNIENIE

1. WPROWADZENIE – WYJAŚNIENIE I UZASADNIENIE

TEMATU

TEMATU

1. WPROWADZENIE – WYJAŚNIENIE I UZASADNIENIE

1. WPROWADZENIE – WYJAŚNIENIE I UZASADNIENIE

TEMATU, cd.

TEMATU, cd.

Pracy tej Marks nie nadał postaci zakończonej

ani nie przygotował do druku.

• Na szczególną uwagę – z punktu widzenia

naszego dzisiejszego tematu wykładu
-zasługują rękopisy opatrzone tytułami:
„Praca wyobcowana” i „Pieniądz”.

• W 1843 r. napisał Marks artykuł pt. „W

kwestii żydowskiej”, będący polemiką z
poglądami młodoheglisty Bruno Bauera na
kwestię emancypacji religijnej i politycznej.

1. WPROWADZENIE – WYJAŚNIENIE I

1. WPROWADZENIE – WYJAŚNIENIE I

UZASADNIENIE TEMATU, cd.

UZASADNIENIE TEMATU, cd.

Marks formułując tezę, że człowiek powinien być dla

człowieka najwyższą istotą, nawiązywał m.in. do
poglądów filozoficznych L.Feuerbacha i jego
koncepcji alienacji religijnej oraz krytyki religii
zawartej m.in. w pracy pt. „Das Wesen des
Christentums”,1841 („O istocie chrześcijaństwa”,
tłum. A.Landman, PWN, Warszawa 1959).

Dla ugruntowania się marksowskiej teorii alienacji

ważne znaczenie miały Heglowskie – prekursorskie
rozważania na ten temat zawarte m.in. w pracy pt.
„Phaenomenologie des Geistes” („Fenomenologia
ducha”), 1807.

1. WPROWADZENIE – WYJAŚNIENIE I

1. WPROWADZENIE – WYJAŚNIENIE I

UZASADNIENIE TEMATU, cd.

UZASADNIENIE TEMATU, cd.

•

Abp Reinhard Marx, Kapitał. Mowa w obronie człowieka, „Homo Dei”, Kraków

2009.

•

K.Marks, Kapitał, Warszawa 1951-1959.

•

K.Marks, Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne, Warszawa 1957.

•

A.Schaff, Wstęp do teorii marksizmu. Zarys materializmu dialektycznego i

historycznego, Spółdzielnia Wydawnicza „Książka", Warszawa 1948.

•

A.Schaff, Filozofia człowieka. Marksizm a egzystencjalizm,1961.

•

A.Schaff, Marksizm a jednostka ludzka. Przyczynek do marksistowskiej filozofii

człowieka, 1965.

•

A.Schaff, Komunistische Bewegung am Scheideweg, 1982.

•

A.Schaff, Alienacja jako zjawisko społeczne, Książka i Wiedza, Warszawa 1999.

•

L.Kołakowski, Główne nurty marksizmu. Powstanie –rozwój – upadek, tom I-III,

Paris 1975-1978

•

A.Walicki, Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii,

Warszawa 1996.

•

I.Berlin, Karol Marks. Jego życie i środowisko, Warszawa 1999.

•

K.R.Popper, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, tom II, Warszawa 1993.

•

M.Bierdiajew, Źródła i sens komunizmu rosyjskiego, Kęty 2005.

L.Feuerbach, O istocie chrześcijaństwa, tłum. A.Landman, PWN, Warszawa 1959.
G.W.F.Hegel, Fenomenologia ducha, tłum.A.Landman, PWN, Warszawa 1963 (t.I),

1965 (t.II).

LITERATURA PRZEDMIOTU

LITERATURA PRZEDMIOTU

Termin

„alienacja”

ma w intelektualnej kulturze

śródziemnomorsko-europejskiej ugruntowane znaczenie.

Wywodzi się od łac.

alienus – obcy, przynależny do kogoś innego;

alienatio

-

wyobcowanie

.

Alienacja (wyobcowanie) (

łac.

alienus, alienum - obcy, cudzy) -

poczucie izolacji od społeczeństwa, nieutożsamianie się ze

społecznością lokalną i ponadlokalną, utrata tożsamości

jednostki charakterystyczna dla dużych ośrodków miejskich w

społeczeństwach przemysłowych

i

poprzemysłowych (postindustrialnych)

oraz dla sytuacji

migracji

zarobkowej.

Terminu alienacja używali i analizowali je oraz upowszechnili już

G.W.F. Hegel i L.Feuerbach.

2. Pojęcie alienacja

2. Pojęcie alienacja – cd.

W filozofii Hegla,
pojęcie alienacja służyło na oznaczanie jednej z

głównych sił napędowych rozwoju społecznego,

która zaczyna działać wtedy, gdy istnienie nie

realizuje istoty.

Feuerbach pisał głównie o alienacji religijnej. Jego

zdaniem, polega ona na absolutyzacji istotnych

cech gatunkowych człowieka i stworzeniu na tej

drodze pojęcia Boga. W ten sposób to, co istotne,

gatunkowe i wzniosłe zostało przez Feuerbacha

przeciwstawione temu, co przypadkowe,

indywidualne i niskie.

2. Pojęcie alienacja – cd.

Pojęcie alienacja zostało następnie przejęte przez młodego Marksa.
Służyło mu na określenie sytuacji społecznej, w której produkty

ludzkiej działalności materialnej i duchowej przeciwstawiają się

swym twórcom jako siła obca, złowroga i niekontrolowana,

skierowana przeciw człowiekowi i panująca nad nim.

Marks w odróżnieniu od Hegla i Feuerbacha wyróżniał wiele form

alienacji. Za podstawową jej formę uważał a.ekonomiczną, nad

którą z reguły nadbudowane są różne formy a. politycznej i

ideologicznej (w tym religijnej).

Marks pisał też często o

autoalienacji,

która objawia się nie tylko w

poczuciu obcości wobec przyrody, społeczeństwa i jego wytworów,

lecz nade wszystko poczuciem obcości wobec siebie samego.

Przezwyciężenie alienacji, czyli tzw.

dezalienacja

, może się dokonać,

zdaniem Marksa, jedynie poprzez zniesienie własności

eksploatatorskiej oraz klasowych struktur społecznych.

W XX wieku dużo uwagi problematyce alienacji poświęcali obok

marksistów, m.in.. E.Fromm, G.Marcel, E.Mounier.

Pojęcie alienacja – cd.

•

Pojęcie alienacji wprowadzone zostało przez

Hegla

, dla którego oznaczało stawanie się

obcym państwa wobec

ducha dziejów

. Po raz pierwszy użyte do krytyki burżuazji przez

Mojżesza Hessa

, rozwinięte zostało przez

Karola Marksa

. Według Marksa, człowiek z

natury twórczy pod wpływem tego, iż staje się on częścią maszyny zatraca swoją

wolność i możliwości twórcze, poprzez co izoluje się od rzeczywistości społecznej.

Według

Herberta Marcusego

człowiek pod wpływem alienacji ogranicza swoją aktywność

do produkcji w 8-godzinnym dniu pracy oraz konsumpcji.

•

W

filozofii

XIX wieku

termin ten był wiązany szczególnie z koncepcją samorozwoju idei

absolutnej Hegla, dla którego pojednanie świadomości i

bytu

jest możliwe dzięki temu,

że

świadomość

(Duch) osiąga w historii ostateczne zrozumienie świata jako własnego

uzewnętrznienia, przyswaja sobie ów świat jako własną prawdę i znosi jego

przedmiotowy charakter, obcy jej i urzeczowiony (

reifikacja

). Na drodze ducha ku

aktualizacji tego, czym w punkcie wyjścia był on tylko w możności, obiektywizowały się

wszystkie twory kultury ludzkiej (

prawo

,

państwo

,

sztuka

,

religia

, filozofia), przez które

także

człowiek

- podporządkowując się prawu

rozumu

- jedna się z

rzeczywistością

.

Podobnie jak w procesie wyłaniania się świata przyrody z idei absolutnej, a z niego

dziejów ludzkich, zanika alienacja rozwijającego się ducha, który poznając samego

siebie, rozpoznaje jako własne to, co jawiło mu się dotąd jako obce. W dziejowym

procesie znika też wyobcowanie instytucji społecznych i politycznych od ludzi, którzy je

tworzyli, umożliwiając człowiekowi pojednanie z tym, co określa jego istotę wpisaną w

owe procesy oraz wiążące się z tym zwiększenie jego

wolności

.

•

O ile u Hegla termin alienacja służył głównie do opisu procesu rozwoju ducha, u

Feuerbacha

określał stan przeniesienia przez człowieka własnych przymiotów

gatunkowych na stworzoną przez siebie ideę nieistniejącego (jako byt)

Boga

; ów stan

zubożenia człowieka miał być zniesiony dzięki odzyskaniu w sobie samym

obiektywizowanej w Bogu doskonałości i

nieśmiertelności

.

Pojęcie alienacja – cd.

• Także Marks nie czynił ośrodkiem namysłu nad alienacją Heglowskiego

ducha, ale człowieka w ziemskiej rzeczywistości, nie idąc jednak śladem

Feuerbacha i nie szukając źródeł alienacji w świadomości mitotwórczej

człowieka umieszczającego w Bogu swe przymioty, ale głównie w procesie

pracy

, którego wtórnym produktem jest także owa świadomość. Czyniąc

pracę wyobcowaną centralnym tematem Rękopisów filozoficzno-

ekonomicznych, zauważył, że istota gatunku ludzkiego tkwi w zdolności do

twórczego przetwarzania przyrody, że jednak człowiek - poddany

mechanizmom postępu technologicznego - został ujarzmiony przez swe

wytwory, które przybrały postać rzeczową. Nie decydując o przebiegu

procesu produkcji, traktuje on pracę jako zjawisko zewnętrzne i obce, więc

pozbawiające go człowieczeństwa i powodujące alienację. Rezultatem

ewolucji

stosunków produkcji są, wzmacniające alienację, własność prywatna

i chroniące ją instytucje polityczne, które uniemożliwiają wszechstronny

rozwój człowieka i osiągnięcie przezeń stanu wolności. Wymaga to

przezwyciężenia alienacji, czyli przyswojenia przez człowieka tego, co

uznawał on za obce, choć należące do jego istoty gatunkowej: wytworów

pracy, procesu produkcji i łączności z innymi ludźmi. Postulat ten miał zostać

spełniony w

komunizmie

, ustroju doskonałym, który znosząc własność

prywatną, podział pracy i instytucje stosujące przymus, miał doprowadzić do

zniesienia stanu alienacji, włączenia wszystkich w pełni wolnych i równych

jednostek we wspólnotę rządców i wytwórców zarazem, nie poddanych siłom

ani mechanizmom wymykającym się kontroli.

Pojęcie alienacja – cd.

• Gdy w teoriach społeczeństwa masowego analizowano przyczyny

rozchwiania więzi spajających grupy pierwotne (rodziny,

społeczności lokalne), termin alienacja pojawił się nowym

kontekście; odnoszony już przez Maxa Webera nie tylko do

wyobcowanych robotników, zaczął być wykorzystywany przez

marksistów, egzystencjalistów, psychoanalityków i teologów,

którzy kojarząc alienację z procesem odrywania się wytworów

ludzkiej działalności od swych twórców, reifikacji (urzeczowienie)

produktów ludzkiej pracy, instytucji społecznych lub idei,

wskazywali na niebezpieczeństwo podporządkowania im

człowieka.

• We współczesnych badaniach socjologicznych społeczeństwa

poprzemysłowego oraz zjawiska migracji zarobkowej zwraca się

uwagę na istotna rolę anomii społecznej w rozwijaniu się alienacji,

a alienacji w powstawaniu zjawiska anomii indywidualnej. Anomia

społeczna związana jest z podziałem pracy - prowadzi do

nieutożsamiania się pracownika z wykonywanym przez siebie

zawodem. Anomia indywidualna jest jednym z istotnych czynników

prowadzących do samobójstwa (Émile Durkheim, Robert Merton).

Koncepcje alienacji

• Koncepcje alienacji:

• Alienacja

(wyobcowanie) to zjawisko polegające na tym, że niektóre twory

• człowieka, tak materialne, jak duchowe (np. produkty pracy, wynalazki, idee,

instytucje, prawa) uniezależniają się od niego i zaczynają funkcjonować wbrew

intencjom, które towarzyszyły ich powstaniu, by w końcu  podporządkować sobie 

swego  twórcę.

• Pojęcie to zostało sformułowane po raz pierwszy przez Hegla.

• Marks pisał: „robotnik staje się towarem tym tańszym, im więcej towarów

wytwarza”. W miarę jak rośnie wartość świata rzeczy, zwiększa się

proporcjonalnie deprecjacja świata ludzi. Praca wytwarza nie tylko towary,

wytwarza samą siebie i robotnika jako towar i to w takim stosunku, w jakim w

ogóle wytwarza towary.

• Karol Marks zdefiniował je w kategoriach ekonomicznych jako:

– • dominację tego, co wytworzone, zazwyczaj towaru lub kapitału, nad wytwórcą

(alienacja produktu pracy),

– • traktowanie pracy jako towaru, przy równoczesnym odczuwaniu jej jako formy

zniewolenia (alienacja procesu pracy),

– • rozbieżność sytuacji człowieka rzeczywistego i tzw. istoty człowieka jako określonego

tworu kulturowego (alienacja człowieka).

• Z powyższej klasyfikacji Marks wywodził, że skoro działalność robotnika jest dla

niego męką, to dla kogoś innego  musi  być  źródłem używania  i  radości  życia.

Uważał on, że następstwem alienacji jest kształtowanie się własności prywatnej.

Jedną z podstawowych form alienacji ideologicznej

jest alienacja religijna.

Podejmując krytykę alienacji religijnej Marks

nawiązał do Feuerbacha, który przeprowadził

szczegółową analizę tego zjawiska. Twierdził, że

bóstwo jest wytworem ludzkim. Ludzie wg

Feuerbacha tworzą sobie Boga i wyposażają Go

we wszystkie swoje najlepsze cechy i

właściwości: dobroć, sprawiedliwość, mądrość,

szlachetność itd..

Zarazem ludzie zubożają samych siebie, gdyż w

konfrontacji z tak wyposażonym Bogiem są

zawsze słabsi i gorsi.

2. Alienacja ideologiczna

2. Alienacja ideologiczna

Alienacja religijna cd.

Słowem, treść wierzeń religijnych odnosi się do

uzewnętrznionych i zobiektywizowanych właściwości

ludzkich.

Są one swoistym wytworem człowieka, uzyskującym z

biegiem czasu coraz większą autonomię i władzę nad

człowiekiem. Władza ta ma groźny i niszczycielski

charakter.

Marksowska krytyka tak rozumianej alienacji religijnej

była wymierzona nie tylko w same wierzenia religijne,

ale – zdaniem samego Marksa – była także walką o

prawdziwy humanizm, czyli o wprowadzenie takich

stosunków społecznych, w których najwyższą

wartością byłby człowiek, a nie wytwór człowieka -

Bóg.

2. Alienacja polityczna

2. Alienacja polityczna

• Podstawową formą alienacji politycznej wg Marksa jest

alienacja państwa.

• Aparat państwowy jest również swoistym wytworem

ludzkim. Powołanym do życia w celu ochrony interesów

klas panujących, aparat ten jest z natury rzeczy

wyobcowany ze społeczeństwa i postawiony ponad

nim.

• Wyobcowanie to osiąga swój punkt kulminacyjny w

systemie kapitalistycznym, w którym wpływ obywateli

na sposób sprawowania władzy i jej politykę zostaje

zredukowany do minimum, w którym podstawowe

decyzje są skoncentrowane w ręku wąskiej elity

rządzącej, posługującej się nie tylko środkami

przymusu, ale i olbrzymim aparatem propagandowym,

wykorzystywanym do urabiania poglądów i

kształtowania postaw wygodnych dla tej elity.

3. Alienacja ekonomiczna

Podstawą wszelkich form alienacji jest alienacja

ekonomiczna.

Marks poświęcił jej najwięcej miejsca. Twierdził,

że zniesienie alienacji ekonomicznej jest
niezbędnym warunkiem zniesienia
wszystkich pozostałych form alienacji.

Alienacja ekonomiczna występuje m.in.. w

postaci:
- alienacji produktu pracy i
- alienacji procesu pracy.

Alienacja produktu pracy

Alienacja produktu pracy wyraża się bardzo

ostro w społecznej roli pieniądza.

Pieniądz jest swoistym towarem i swoistym

wytworem rąk ludzkich.

Wytwór ten ma jednak w warunkach

kapitalistycznych olbrzymią władzę nad

ludźmi. Dochodzi do tego, że ważniejszą

rolę w ocenie danej jednostki posiadają

posiadane przez nią pieniądze niż jej

zdolności, wiedza, charakter itp.

Alienacja procesu pracy.

Polega na tym, że robotnik odczuwa pracę

nie jako zaspokojenie potrzeby pracy, lecz
jako środek do zaspokojenia innych
potrzeb.

Marks tw., że praca jest czynnością typowo ludzką

i, że to praca właśnie ukształtowała człowieka.
Tymczasem powstaje taka sytuacja, że człowiek
czuje się sobą dopiero po ukończeniu pracy.

A więc to, co najbardziej ludzkie – praca – jest w

tym przypadku odczuwane jako nieludzkie.

Alienacja ekonomiczna – cd.

• Marks pisał: „robotnik staje się towarem tym tańszym, im więcej

towarów wytwarza”.

• W miarę jak rośnie wartość świata rzeczy, zwiększa się

proporcjonalnie deprecjacja świata ludzi. Praca wytwarza nie tylko

towary, wytwarza samą siebie i robotnika jako towar i to w takim

stosunku, w jakim w ogóle wytwarza towary.

• Karol Marks zdefiniował je w kategoriach ekonomicznych jako:

– dominację tego, co wytworzone, zazwyczaj towaru lub kapitału, nad

wytwórcą (alienacja produktu pracy),

– traktowanie pracy jako towaru, przy równoczesnym odczuwaniu jej jako

formy zniewolenia (alienacja procesu pracy),

– rozbieżność sytuacji człowieka rzeczywistego i tzw. istoty człowieka

jako określonego tworu kulturowego (alienacja człowieka).

• Z powyższej klasyfikacji Marks wywodził, że skoro działalność

robotnika jest dla niego męką, to dla kogoś innego  musi  być 

źródłem używania  i  radości  życia.

• Uważał on, że następstwem alienacji jest kształtowanie się

własności prywatnej

.

Alienacja ekonomiczna – cd.

• „/…/Pojęcie własności prywatnej

otrzymujemy zatem w drodze analizy
z pojęcia pracy wyalienowanej, tzn.
wyalienowanego człowieka,
wyobcowanej pracy, wyobcowanego
życia, wyobcowanego człowieka”.

•

(K.Marks, Rękopisy ekonomiczno – filozoficzne z 1844 r.,

s.31)

Alienacja ekonomiczna – cd.

• Wg Marksa: „Poprzez pracę wyalienowaną

robotnik kształtuje stosunek w jakim

pozostaje do tej pracy człowiek, któremu

jest ona obca, który stoi poza nią.

• Stosunek robotnika do pracy kształtuje

stosunek do niej kapitalisty, czy jak tam

nazwać pracodawcę.

• Własność prywatna jest więc produktem,

wynikiem, konieczną konsekwencją pracy

wyalienowanej, zewnętrznego stosunku

robotnika do przyrody i do siebie samego”.

• (K.Marks, Rękopisy ekonomiczno – filozoficzne z 1844 r.,

s.30)

„Urzeczowienie” człowieka jako

konsekwencja wszystkich form

alienacji

• Wszystkie formy alienacji prowadzą

w konsekwencji do tzw.
„urzeczowienia” człowieka lub
panowania rzeczy nad ludźmi.

• Wg Marksa zasadnicza przyczyna

alienacji i urzeczowienia tkwi w
dziedzinie stosunków produkcji

, czyli

w samym systemie kapitalistycznym.

Warunki przezwyciężenia alienacji

• Wg Marksa przezwyciężenie

alienacji, czyli przyswojenie przez
człowieka tego, co uznawał on za
obce, choć należące do jego istoty
gatunkowej: wytworów pracy,
procesu produkcji i łączności z
innymi ludźmi, może zostać
spełnione tylko w komunizmie.

1

1

.

.

Problematyka alienacji i warunków jej przezwyciężania należy do

Problematyka alienacji i warunków jej przezwyciężania należy do

najbardziej oryginalnych elementów myśli marksowskiej i mieści

najbardziej oryginalnych elementów myśli marksowskiej i mieści

się w obrębie marksowskiej antropologii filozoficznej.

się w obrębie marksowskiej antropologii filozoficznej.

2. Zainteresowanie i rozważania współtwórcy marksizmu tą

2. Zainteresowanie i rozważania współtwórcy marksizmu tą

problematyką przypadają na okres tzw. młodego Marksa i

problematyką przypadają na okres tzw. młodego Marksa i

najpełniej wyłożone są w „Rękopisach ekonomiczno – filozoficznych

najpełniej wyłożone są w „Rękopisach ekonomiczno – filozoficznych

z 1844 roku”.

z 1844 roku”.

3. Pojęcie „alienacja” przed Marksem było używane przez Hegla i

3. Pojęcie „alienacja” przed Marksem było używane przez Hegla i

Feuerbacha.

Feuerbacha.

4. Marks wyróżniał trzy typy (formy) alienacji: ideologiczną, polityczną

4. Marks wyróżniał trzy typy (formy) alienacji: ideologiczną, polityczną

i ekonomiczną.

i ekonomiczną.

5. Twierdził, że alienacja ekonomiczna jest alienacją

rzeczywistego życia i dlatego też jej zniesienie powoduje

zniesienie pozostałych.

6.Dla Marksa własność prywatna jest materialnym,

zmysłowym wyrazem wyalienowanego życia ludzkiego.

Stąd, pozytywne zniesienie własności prywatnej jest

równoznaczne z pozytywnym zniesieniem wszelkiej

alienacji, jest faktycznym wyzwoleniem człowieka.

WNIOSKI

WNIOSKI

Formy alienacji

• Marks wyróżniał 3 formy (typy) alienacji:

1) ekonomiczną

(np. alienację produktu

pracy i alienację procesu

pracy);

2)

polityczną

(np. alienację państwa);

3) ideologiczną

(np. alienację religijną)