Wyższa Szkoła Bankowa

W Toruniu

KULTUROWE UWARUNKOWANIA

KOMUNIKACJI

cz. I

dr Barbara Bielicka

[e-mail]

Toruń 2010

Literatura

1. Em Griffin, Podstawy komunikacji społecznej, GWP, Gdańsk 2003.

2. S. P. Morreale, B. H. Spitzberg, J. K. Barge, Komunikacja między ludźmi.

Motywacja, wiedza i umiejętności, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007.

3. R. Winkler, Zarządzanie komunikacją w organizacjach zróżnicowanych

kulturowo, Oficyna a Walters Kluwer Business, Kraków 2008.

4. M. Munter, Komunikacja menedżerska, Oficyna a Walters Kluwer

Business, Warszawa 2009.

5. Ociepka B., Komunikowanie międzynarodowe, Wydawnictwo Astrum,

Wrocław 2002

6. Szopski M., Komunikowanie międzykulturowe, WSiP, Warszawa 2003.

Czym jest kultura?

 Kultura jest wytworzoną przez człowieka częścią środowiska.

[ Melville J. Herskovits, 1955 – USA ]

 Kultura to całkowity sposób życia ludu, złożony z ich wyuczonych

i podzielanych wspólnie wzorów zachowań, wartości, norm i przed-

miotów materialnych.

 Złożony układ odniesień, który składa się z wzorów tradycji, wierzeń,

wartości, norm symboli i znaczeń, które są podzielane w różnym stopniu

przez członków społeczności będących w interakcji.

 Wyuczony zespół podzielanych interpretacji dotyczących wierzeń, war-

tości i norm, które mają wpływ na stosunkowo dużą grupę ludzi.

 Kultura jest zespołem wartości, poglądów na rzeczywistość oraz kodów

zachowań podzielanych przez ludzi, którzy dzielą określony sposób

życia.

Człowiek a kultura

Kultura jest pojęciem niejednoznacznym i jako takie niesie z sobą znacznie
więcej problemów niż rozwiązań. Powstało wiele koncepcji i definicji kultury
odnoszących się zarówno do materialnych, jak i symbolicznych wytworów
ludzkiej aktywności. Za klasyczny przykład wieloznaczności i różnorodności
interpretowania terminu „kultura” uznaje się opracowanie dwóch amerykań-
skich antropologów A.L. Kroebera i C. Kluckhohna Culture. A Critical Review
of Concepts and Definitions, w którym autorzy ci wyodrębnili i poddali krytyce
161 definicji kultury.

Analiza tych definicji pozwoliła wyodrębnić aspekty niezależne od sposobu

definiowania kultury:

 Kulturę należy traktować jako byt złożony: wielopoziomowy, wielowy-

miarowy i wielopłaszczyznowy;

 Byt ten jest systemem i stanowi strukturę współzależną. Każda kultura ma

własną wewnętrzną logikę, a zmiana w obrębie do wolnego elementu

kultury pociąga za sobą przeobrażenia w pozostałych, stąd byt ten należy

uznać za dynamiczny;

 Kultura jest rezultatem twórczych i odbiorczych działań ludzkich

(człowiek w stosunku do kultury pełni funkcję zarówno nośnika, jak

i warunku, jest jej twórcą i odbiorcą);

 kultura jest nieustannie na nowo tworzona, jest procesem o charakterze

kreacyjnym;

 kultura stanowi byt nabywany („wyuczony”). Oznacza to, że

jest pewnym dziedzictwem przekazywanym wertykalnie (z pokolenia na

pokolenie przez kolejne generacje) i horyzontalnie (jako tradycja danej

społeczności).

 nabycie (zinternalizowanie) kultury następuje w procesie socjalizacji.

Pierwotnie poprzez kontakt dziecka z jego rodzicami, a następnie poprzez

kontakt podmiotu z wszelkimi przejawami życia społecznego, z jakimi

może mieć styczność - w tym z układem organizacji i instytucji

społecznych, w których funkcjonuje jego rodzina lub on sam;

 fakt „nabycia kultury” wiąże się z pewnym zdeterminowaniem

kulturowym jednostki, które odciska piętno na każdym aspekcie

funkcjonowania jednostki, na jej sposobie postrzegania, odczuwania,

myślenia, wnioskowania reagowania i to w na tyle znaczącym stopniu, że

w świetle szeregu analiz uzasadnienie znajduje traktowanie kultury także

jako swego rodzaju „zaprogramowania umysłu” czy też „programu

mentalnego”.

 Mówiąc słowami C. Geertza, „nie istnieje coś takiego jak niezależna od

kultury natura ludzka”.

Obok uwzględnienia wyżej wykazanych „uniwersalnych” aspektów kultury
zasadne wydaje się dodatkowe odwołanie do dwóch ujęć kultury szczególnie
istotnych z punktu widzenia zagadnień komunikacyjnych, mianowicie ujęcia
socjologicznego i antropologicznego.

Człowiek a kultura

 Socjologiczne ujęcie kultury:

1) W ujęciu socjologicznym kultura odnosi się do określonej społeczności,

która ją wytwarza i egzekwuje. Kultura wpływa na jednostki tylko jeżeli są

one członkami danej społeczności;

2) Kultura (wg socjologicznego ujęcia) – to całościowy sposób życia

charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to,

co ludzie robią, myślą i posiadają jako członkowie społeczeństwa (wzory

działania, myślenia i wyposażenia mentalnego);

3) Społeczeństwo może posiadać różny kształt i rozmiar. Grupy społeczne,

jako elementy społeczeństwa, wytwarzają własną kulturę grupową.

Rodzaje kultur:

- kultura etniczna,

- kultura zawodowa,

- kultura organizacyjna (korporacyjna),

- kultura narodowa,

- kultura ponadnarodowa.

Człowiek funkcjonuje w układzie wielu kultur.

W ciągu swego życia przechodzi wiele razy proces socjalizacji.

 Antropologiczne ujęcie kultury:

- W ujęcie antropologiczne akcentuje fakt, że kultura jest konstrukcją stanowiącą

klucz do pojęciowego świata ludzi, a więc i możliwości komunikacji z nimi.

- Wg ujęcia antropologicznego:

„kultura istnieje zarówno w umyśle jednostki, jak i poza nią w otaczającym

ją społeczeństwie. Kultura jest ekstensją zarówno umysłu, jak i mózgu. Tkwi

w umyśle człowieka, ale istnieje poza nim, w zewnętrznym świecie”

[ E.T. Hall ]

- Kultura stanowi wyposażenie jednostki w podstawową „materię” rzeczywistości

myślowej. Dostarcza pojęć, schematów pojęciowych wraz z określoną koncepcją

świata, jak również z normami, zasadami, regułami, wyobrażeniami, przekona-

niami, wierzeniami, stereotypami, uprzedzeniami oraz wszelkimi czynnikami

kognitywnymi, na podstawie których człowiek formuje swoje zachowania



Elementy kultury:

- warunkują sposób myślenia i postrzegania świata przez jednostkę,

- wpływają na charakter działań człowieka podejmowanych przez niego

w celu osiągnięcia sukcesu,

- determinują posługiwanie się określonym słownictwem (stosowanie

i rozumienie określonych pojęć), a także składnią i stylem konwersacji,

- kształtują uprzedzenia, stereotypy oraz postawy etnocentryczne,

- warunkują pozawerbalne elementy procesu komunikowania się.

Człowiek a kultura



Zależność kultury i komunikacji

-

wg E. T. Halla:

kultura jest komunikowaniem się,

a komunikowanie jest kulturą;

- wg innych badaczy:

„... nie cała komunikacja jest kulturą

i nie cała kultura jest komunikacją ...”

- Kultura i komunikacja ciągle się zmieniają, odkrywają od nowa,

tworzą i odtwarzają swe części składowe.

Obie te kategorie współistnieją w swojej symbiozie.

Kultura jako komunikacja

1. wg Edwarda T. Halla

 kultura jest treścią międzyludzkiej komunikacji

„umysł to zinternalizowana kultura”

kultura istnieje zarówno w umyśle jednostki, jak i poza nią w otaczającym ją

społeczeństwie

„komunikacja jest kulturą a kultura jest komunikacją”

Kultura jest ekstencją zarówno umysłu jak i mózgu.

Tkwi więc w umyśle człowieka, ale istnieje poza nim w zewnętrznym świecie.

Kultura sama w sobie jest zbiorem sytuacyjnych modeli zachowań i sposobów

myślenia.

W procesach międzyludzkiej komunikacji następuje internalizacja modeli, choć

człowiek jest par exellance organizmem budującym modele.

[

def. wg E.T. Halla]

2. wg Geerta Hofstede'a

 kultura to „program werbalny jednostki”,



kultura to „kolektywne zaprogramowanie umysłu, które oddziela członków

jednej grupy lub kategorii ludzi od innych”.

Kultura

jest komunikowaniem się a komunikowanie się jest kulturą. Oznacza to,

że kultura w której żyjemy, określa sposób w jaki się komunikujemy,
również sposób komunikowania modyfikuje naszą kulturę.
Komunikowanie i kultura są nierozłączne

.

[Edward T. Hall amerykański antropolog 1959 rok.]

Człowiek a komunikowanie się

 Ludzie komunikują się wszystkimi składnikami swojego ciała,

wszystkimi posiadanymi zmysłami, całymi swoimi postaciami,
swoją nagością i swoim ubiorem, swoją fizycznością, swoim
makijażem, swoją „pięknością” i swoją „brzydotą” [...] swoim
otoczeniem, sposobem jego zorganizowania i przetworzenia.

[

F. Grucza, 1992, [w:] „Modele komuikacji

międzyludzkiej red. W. Woźniakowski; podane

za: R. Winkler, Zarządzanie komunikacją

w organizacji, 2008 ]

Człowiek a komunikowanie się

 Ludzie funkcjonują przez komunikowanie się i dzięki niemu, w każdym

wymiarze swego życia.

 Komunikowanie się stanowi podstawowy mechanizm przetrwania istot

ludzkich, w sensie zewnętrznym jak i wewnętrznym.

Kultura realizuje się poprzez zjawiska komunikacyjne

w następujących formach

STEROWANIE

 jednokierunkowe działanie, poparte kontrolą, którego celem jest przekaza-

nie kulturalnych treści i wzmocnienie stojących za nimi wartości

 np. tradycyjny

a) system edukacyjny tradycyjny (instrumentalne uczenie oraz kontrola

przez wychowawcę/nauczyciela przy równoczesnej kontroli kontaktów

ucznia ze światem zewnętrznym)

b) instytucje wychowawcze, szkoły, powszechna służba wojskowa

c) tradycyjne modele masowego komunikowania, gdzie system wzmacnia

działanie nadawcy i ustawia odbiorcę w pozycji podrzędnej.

 powstaje tzw. kultura sterowana.

 postać ludzkiego istnienia

- członek społecznego systemu, kierowanego przez odległe od nas instytucje

Kultura realizuje się poprzez zjawiska komunikacyjne

w następujących formach

(c.d.)

INTERAKCJA

to proces wspólnego demokratyczne-go dochodzenia do zasad społecznej

kohabitacji poprzez równoprawną wymianę komunikatów.

produktem interakcji są sposoby życia będące efektem współdziałania

uczestników oraz reakcji na otoczenie.

np. rówieśnicza grupa zabaw, zespoły projektowe,

- modele interakcyjne

powstaje tzw. kultura interakcyjna

postać ludzkiego istnienia

- członek mniejszych grup i kręgów, których obecności doświadczamy

bezpośrednio i na co dzień

Kultura realizuje się poprzez zjawiska komunikacyjne

w następujących formach

(c.d.)

EKSPRESJA

 to zjawisko wyróżnienia się osobnika w języku komunikacyjnym, lecz nie-

skierowanego bezpośrednio na odbiorcę i nieadresowanego do niego

 ekspresja jest wyrażaniem siebie po-przez komunikację bez potrzeby zew-

nętrznego adresata, lecz zachowuje swoje wartości komunikacyjne ponie-

waż podlega pewnym powszechnym regułom komunikacyjnym

 adresatem w ekspresji jest w rzeczywistości sam podmiot wyrażający.

np. prace artysty rzeźbiarza, malarza

–

artysta tworząc dzieło jest na przemian jego autorem jak też oceniającym

proces i obserwatorem efektów tego procesu.

–

ekspresja jest źródłem twórczości

 postać ludzkiego istnienia

- jednostka, która w swym działaniu łączy własne potrzeby i dążenia z wy-

maganiami życia społecznego.

Kulturowe postacie komunikacji

I. Style poznawcze

otwartogłowi

zamkniętogłowi

II. Język

hipoteza lingwistycznego determinizmu

hipoteza lingwistycznej względności

III. Style komunikacji

teutoński

narodowe style interkulturowe galijski

niponiczny

stylistyczne linie komunikacji

linia angielska

linia romańska

linia słowiańska

linia germańska

linia orientalna

Kulturowe postacie komunikacji

(c.d.)

IV. Ramowanie medialne

 dobór słów i ich użycie

 użycie zaimka

V. Metafora

VI. Gatunki

VII. Dyskurs

akademicki
menedżerski
urzędniczy
polityczny
inteligencki