STAROŻYTNE
CYWILIZACJE

CWYWILIZACJA REJONU

WIELKICH RZEK

MEZOPOTAMIA

MEZOPOTAMIA-WARUNKI

NATURALNE

Mezopotamia

(nazwa pochodzi z greki a oznacza

Międzyrzecze) położona między dwoma wielkimi rzekami

Tygrysem i Eufratem. Obszar Międzyrzecza nazywano także

„żyznym półksiężycem”, urodzajne gleby zachęcały wielu

ludów do osiedlania się na tych ziemiach. Rzeki te wylewają

nieregularnie, w sposób nieprzewidziany. Na północy krainy

obfite deszcze powodują, że rolnictwo obywa się bez

systemów nawadniających, im dalej na południe tym

rolnictwo bardziej uzależnione było od rzeki i kanałów

irygacyjnych. Mezopotamia jest krainą nizinną bez

znaczniejszych naturalnych zasłon, od zachodu otacza ją

step a od północy i wschodu pasma górskie. Brak

naturalnych barier umożliwiał koczownikom i najeźdźcom

łatwy dostęp do terytorium rolników. Jednocześni ten żyzny

kraj pozbawiony jest bogactw naturalnych jak rudy metali

czy kamienie szlachetne, ludność Międzyrzecza zmuszona

była na handel z ludami ościennymi.

PIERWSZE FORMY

PAŃSTWOWOŚCI

Pierwsza cywilizacja

została założona w południowej

części Mezopotami przez lud zwany Sumerów około 3500

r. p.n.e. Ziemie na południu wymagały irygacji by móc

wydawać plony, rolnicy potrzebowali surowców na

narzędzi by móc wydajnie pracować, jednocześnie istniało

zagrożenie ze strony koczowników z gór Zagros.Czynniki

te dały podstawę do powołania władzy i państwa, które by

wszystkiego dopilnowały. Sumerowie stworzyli miasta –

państwa, które były despotycznymi teokracjami. Najwyższy

władca-kapłan reprezentował lud przed bogami. Centrum

miasta sumeryjskiego stanowił zikkurat- świątynia będąca

zarazem siedzibą władcy i centrum administracyjnym.

Sumerowie założyli wiele miast jak :Ur, Lagasz, Isin,

Nippur, Uruk, Eridu, jednak nigdy, na stałe, nie stworzyli

większej organizacji państwowej. Dorobek materialny i

kulturalny Sumerów przejęły ludy semickie, które przybyły

do Międzyrzecza.

MIASTO UR

AKAD I BABILON

Akad:

Sargon Wielki (2350-2279 p.n.e) -władca semickiego

państwa Akadu zjednoczył ziemie Międzyrzecza . Jego

imperium przetrwało jednak tylko do 2210 r. p.n.e. Po

upadku Akadu nastał krótki okres panowania miasta Ur i

epoka zwalczających się państewek.

Babilon:

Następnego zjednoczenia dokonał władca Babilonu

(miasto na północ od Sumeru) Hammurabi (1792- 1750).

Babilon za czasów Hammurabiego wyrósł na gospodarcze i

kulturalne centrum Mezopotamii i pozostał nim nawet po

podboju przez Asyryjczyków i Persów. Państwo

Hammurabiego rozpadło się po kilku pokoleniach. Podbój

w wydaniu mezopotamskim oznaczał pozostawienie

lokalnej elity u władzy w zamian za daniny.

MIASTO BABILON

ASYRIA

Asyria

Pierwsze imperium, które okazało się w miarę trwałe

stworzyli Asyryjczycy. Lud ten pochodzący z północy

Mezopotamii dysponował dużą (do 20 000 ludzi) i

innowacyjną, jak na tamte czasy, armią (Asyryjczycy

dysponowali rydwanami bojowymi, kawalerią, taranami i

wieżami oblężniczymi). Na terenach podbitych Asyria

wprowadzała własną administrację. By utrzymać podbite

ludy w posłuchu władcy asyryjscy stosowali krwawe

represje i deportacje całych grup etnicznych. Były to

zabiegi propagandowe mające zniechęcić do stawiania

oporu. Dzięki podbojom i terrorowi Asyryjczycy stworzyli

imperium (istniejące od IX do VII), które składało się z

ziem Mezopotamii, Fenicji, Izraela oraz przejściowo

Egiptu.

HAMMURABI

Hammurabi (ok. 1792-ok. 1750 p.n.e.),

władca

Babilonii od 1792 p.n.e. Przyczynił się do potęgi

politycznej, gospodarczej i kulturalnej państwa.

Prowadził liczne zwycięskie wojny, rozszerzając granice

Babilonii (opanował miasta sumeryjskie Isin, Uruk, Ur,

podporządkował sobie Larsę, rządzoną przez Elam,

walcząc z Mari, Asyrią i Esznuną zagarnął całą

Mezopotamię).

Otaczał on opieką rolnictwo (regulacja Eufratu i sieci

kanałów), hodowlę i handel. Rozbudowywał miasta i

przyczyniał się do zwiększenia ich obronności (mury).

Dbał o dawne świątynie i budował nowe (szczególnie dla

boga Marduka). Nakazał opracować kodeks praw.

Rządził jako typowy wschodni despota, ale przy pomocy

dobrze zorganizowanego aparatu urzędniczego.

KODEKS PRAW

HAMMURABIEGO

Kodeks Hammurabiego,

zredagowany w XVIII w. p.n.e, to

czwarty[1] z najstarszych kodeksów

świata a zarazem najstarszy ze znanych

prawie w całości. Został spisany za

panowania króla Hammurabiego,

szóstego przedstawiciela I dynastii

babilońskiej. Intencją Hammurabiego

jako prawodawcy, było spisanie

wszystkich panujących zwyczajów i

praw oraz ustanowienie jednolitych

norm ułatwiających rozwój społeczno-

gospodarczy Mezopotamii oraz

zacierających różnice pomiędzy

południem a północą rozległego kraju

W tym celu kazał wyryć obowiązujące

w jego państwie prawa na wysokiej

ponad dwa metry steli z czarnego

diorytu. Tekst spisano pismem

klinowym. Po przeciwnej stronie

wyrzeźbiono postać króla, stojącego

przed jednym z głównych bogów całej

Mezopotamii - Mardukiem i

przyjmującego z jego rąk insygnia

władzy

STOLICA HAMMURABIEGO-

BABILON

SUMEROWIE

Sumerowie

Sumerowie to najstarszy, znany nam bliżej, lud Mezopotamii.

To oni stworzyli potęgę państwa: wybudowali miasta, opracowali

technikę rolną, zorganizowali strukturę władzy. Najważniejszymi

miastami Sumerów był Ur i Uruk, natomiast znaczną rolę

odgrywał także Lagasz. Nie stworzyli jednak jednego, wielkiego

państwa, lecz charakterystyczne dla starożytności państwa-

miasta. Miasta konkurowały ze sobą głównie o ziemię pod

uprawy. Wytworzyła się władza świecka: na czele państwa stał

król, jako jedyny sprawujący władzę, który także dowodził armią

i był równocześnie najwyższym kapłanem. Opracowali system

irygacyjny, czyli sieć kanałów nawadniających pola, by uzyskać

lepsze plony. Musieli wykorzystać tak wylewy rzek, by nie zalały

im plonów oraz aby w czasie letnich suszy nie brakowało wody.

Mimo licznych wojen prowadzonych na terenach Międzyrzecza,

Sumerowie wznosili pałace i świątynie, rzeźbili posągi,

dokumentowali zwycięzców i osiągnięcia królów.

SUMERYSJKIE MIASTA

LUDNOŚĆ TERENU

TYGRYSU I EUFRATU

Ludzie w dolinie Eufratu i Tygrysu trudnili się przede wszystkim uprawą

roli, hodowlą bydła. Budowali łodzie i tratwy umożliwiające podróże

morskie. Wyrabiali ceramiczne naczynia. Jednak głównym i najbardziej

rozwiniętym zajęciem był handel, gdyż przez Międzyrzecze prowadziły

szlaki handlowe z Chin i Indii do Europy i Afryki. Kupcy mezopotamscy

wyprawiali się do sąsiednich krajów, oferując im mezopotamskie tkaniny

wełniane, ozdoby i broń oraz pszenicę, jęczmień, daktyle; w zamian

otrzymywali potrzebne im towary, przede wszystkim jednak chcieli

surowców jak drewno, złoto czy rudy metali, których tak brakowało w

Międzyrzeczu. Wymiana handlowa z czasem stała się bardziej złożona.

Zawierano umowy handlowe: początkowo wystarczyły tylko ustne, ale z

czasem przekonano się, że te na piśmie są bardziej pewne. Dla ułatwienia

wymiany towarów wprowadzono jednolity system miar wag, długości i

powierzchni w wielu krajach. Rodzina w Mezopotamii - rodzinę tworzyli

mąż i żona z dziećmi. Mieszkali oni wspólnie w swoim domu z cegły lub

trzciny. Ojcowie rozporządzali dziećmi; mogli je oddać w zastaw jako

gwarancję spłaty długów. Powszechnym pożywieniem było pieczywo, a

także soczewica, fasola, papka z jęczmienia. Ryby dostarczało morze i ...

kanały nawadniające. Desery słodziło się miodem lub cukrem z palmy

daktylowej.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

SYSTEM WIERZEŃ

Wierzenia

Sumerowie wierzyli, ze światem rządzi wiele bogów

(politeizm - wielobóstwo), a ludzie są stworzeni, aby im

służyć. Sumerowie, obawiając się gniewu bogów, za swój

najważniejszy obowiązek uważali modlitwę. Jeśli z jakichś

powodów, Sumerowie nie mogli wznosić modłów, w ich imieniu

robiły to specjalne posążki. Ich ogromne, szeroko otwarte oczy

były znakiem uwielbienia, a dłonie splatały się w niekończącej

się modlitwie... W religii mezopotamskie występowała

antropomorfizacja, charakterystyczna także w późniejszych

wierzeniach Greków, Rzymian czy nawet Egipcjan. Oprócz

naczelnych bogów, każde miasto miało także własnego patrona.

Sprawowaniem kultu zajmowali się kapłani, a najwyższym z

nich był król. Szczególną cześć oddawano bogom w święta,

podczas których obowiązywał zakaz pracy, aby wszyscy

mieszkańcy mogli brać udział w uroczystościach kultu.

PODANIA O BÓSTWACH

Według jednego z sumeryjskich mitów, bóg Enki

stworzył człowieka z brudu (piasku) pod paznokciami.

W drugiej wersji bóg Enlil zbudował z piasku ludzką

głowę i umieścił ją w ziemi. Człowiek rozwijał się pod

ziemią podobnie jak roślina, a następnie wydostał się

na powierzchnię przez otwór wywiercony przez Enlila.

Bardzo interesujący jest również mit, w którym

bogowie Enki i Nimnah pod wpływem alkoholu i

wesołego nastroju stworzyli sześć nienormalnych istot -

pozbawionych organów męskich i żeńskich. Mit był

najprawdopodobniej próbą wyjaśnienia skąd pochodzą

ludzkie fizycznie okaleczeni. Podobieństwo do

opowieści biblijnej występuje natomiast w sumeryjskim

micie o stworzeniu kobiety. Mit mówi, żeby uwolnić

boga Enki od bólu żebra, Ninhursag kazała urodzić się

bogini Ninti. Słowo "ninti" znaczy - "pani żebra".

BÓSTWO

ROLA

Anu

stworzenie świata

Szamasz

twórca świata

Anat

wojna, niszczenie

Baal

tworzenie

Marduk

stworzenie świata

Isztar

żona Marduka, bogini

wojny, zemsty i miłości

władca świata

podziemnego

Sin

bóg księżyca

bóg nieba

Enlil

bóg powietrza

Enki

bóg wody

Ninthi

bogini stworzenia

kobiety, "pani żebra"

LITERATURA

Poemat o Gilgameszu

- najstarszy epos, dzieło wierszowane,

zawiera się w 12 księgach. Ostatecznie powstał mniej więcej

2300-2200 lat p.n.e. Jest nie tylko pierwszym eposem, ale

pierwszym dziełem literackim ludzkości, a przy tym dowodem, jak

ważne dla nas jest pismo. Przecież dzięki wynalazkowi pisma

klinowego dzieło przetrwało do czasów nowożytnych i zostało

odczytane. Opiewa dzieje bohatera - króla Gilgamesza, władcy

miasta Uruk nad Eufratem. Gilgamesz jest bogiem w dwóch

trzecich, a w jednej trzeciej człowiekiem - nie ma równych jego

nadludzkiej sile - co denerwuje bogów. Wysyłają przeciw

Gilgameszowi człowieka ulepionego z gliny - Enkidu. Ale

wrogowie Gilgamesz i Enkidu zostają przyjaciółmi i ramię w

ramię dokonują wielkich bohaterskich czynów. Gilgamesz będzie

też za wszelką cenę próbował zdobyć dla Enkidu dar

nieśmiertelności - wszak Enkidu jest tylko zwykłym człowiekiem.

Bohater powędruje nawet do krainy zmarłych, by przynieść

przyjacielowi na nieśmiertelność. Nie udało się to jednakże

Gilgameszowi - ani nikomu innemu po dziś dzień. Enkidu - tylko

człowiek - zmarł.

WISZĄCE OGRODY SEMIRAMIDY

JEDEN Z 7 CUDÓW ŚWIATA

Uważa się je za jeden z siedmiu cudów świata

starożytnego. Błędnie są nazywane ogrodami

Semiramidy - w rzeczywistości zostały

zaprojektowane przez babilońskiego króla

Nabuchodonozora II, który zbudował je dla

swojej żony. Ogrody powstały na sztucznie

nawadnianym dachu pałacu. Na tarasach

wysypywano ziemię i w niej sadzono drzewa,

krzewy i kwiaty. Stąd wrażenie, ze ogrody

wisiały w powietrzu. Kwitnące rośliny robiły

niesamowite wrażenie w ubogim w roślinność

i skąpanym w piekącym słońcu Babilonie.

OSIĄGNIĘCIA

BABILOŃCZYKÓW

W Mezopotamii za czasów Babilończyków wysoki poziom

osiągnęła astrologia. Astronomowie obserwowali niebo i

odnotowywali ruchy gwiazd. Wierzono, ze w gwiazdach

zapisana jest przyszłość. Dzięki temu potrafili określać pory

roku, wyznaczać święta i inne ważne daty powtarzające się

w kalendarzu. Rok podzielili na 12 miesięcy po 30 dni.

Ponieważ co jakiś czas wychodziła im "nadwyżka" dni (po 5

lub 6 każdego roku), dodano miesiąc uzupełniający. Koło,

wymyślone przez Sumerów, znalazło dzięki Babilończykom

zastosowanie w matematyce. Podzielono je na 360º. Zaczęli

także stosować zegary. Dobę podzielili na godziny, te na 60

minut, a minuty na 60 sekund. Zajmowali się również

medycyną. Lekarze stawiali diagnozy na podstawie

objawów i stosowali wiele sposobów leczenia. Wierzono, ze

choroby są dziełem demonów i oprócz lekarstw stosowano

także egzorcyzmy (wypowiadali zaklęcia usuwające złe

moce z chorego) przeprowadzane przez kapłanów.

OSTATNIE WIEKI

„MIĘDZYRZECZA”

Po śmierci Hammurabiego państwo rozpadło

się. W początkach pierwszego tysiąclecia przed

naszą erą Mezopotamia została podbita przez

Asyrię. Jej władcy panowali nad tym obszarem

przez 200 lat. Ich okrutne rządy doprowadziły

jednak do buntu. Asyryjczyków pokonał władca

Babilonu, a samo miasto odzyskało dawną

świetność. Natomiast w połowie VI w. przed

naszą erą powstało największe imperium

Starożytnego Wschodu - monarchia perska.

Przetrwała także ok.200 lat, aż została podbita

przez Aleksandra Wielkiego w 330 roku przed

naszą erą. Tak nastał kres państw na terenach

Mezopotamii.

DOROBEK CYWILIZACJI

MEZOPOTAMII

Pismo klinowe- najstarszy system pisma powstały pod koniec IV tysiąclecia
Pierwsza spisana kodyfikacja prawa- Kodeks Hammurabiego (1792-1750)
Asyryjczcy rozpowszechnili wyroby (głownie broń) z żelaza
Babilończycy stworzyli podstawy astrologii i astronomii
Podstawy matematyki, system sześćdziesiątkowy
Mitologia Mezopotamii oddziaływała na ościenne ludy (Żydzi przeleli topos

rajskiego ogrodu, potopu, wieży Babel)

I poł. IV tyś. p.n.e.
Początek epoki brązu w Mezopotamii 3500 r. p.n.e
Pierwsze miasta Sumerów na południu Mezopotami ok. 3100 r. p.n.e.
Najstarsze egzemplarze z pismem klinowym 2350- 2279 r. p.n.e.
Panowanie Sargona Wielkiego- I zjednoczenie Mezopotamii 1792-1750 r. p.n.e
Panowanie Hammurabiego- II zjednoczenie Mezopotamii XVI- 935 r. p.n.e.
Dominacja Asyrii w północnej Mezopotamii 663 r. p.n.e.
Asyria dokonuje najazdu na Egipt 612 r. p.n.e.
Medowie rozbijają imperium asyryjskie i niszczą jego stolicę Niniwę 539 r.

p.n.e.

Władca Persów Cyrus zajmuje Babilon 331 r. p.n.e.

Mezopotamia staje się częścią imperium Aleksandra Wielkiego.