Wiesława Sotwin

WYKŁAD V.
Psychologia humanistyczna
i transpersonalna,
czyli psychologia jako nauka o osobie

Plan

I. Psychologia humanistyczna

1/ źródła psychologii humanistycznej,
2/ psychologia holistyczno-dynamiczna Abrahama

Maslowa,

3/ „w pełni funkcjonująca jednostka” wg Carla Rogersa,
4/ podejście badawcze,
5/ metody rozwoju osoby.

II. Wyjście poza psychologię humanistyczną, czyli
psychologia transpersonalna

1/ źródła psychologii transpersonalnej,
2/ stany transpersonalne,
3/ „kartografia ludzkiej nieświadomości” Stanislava Grofa.

III. Podsumowanie: czy psychologia
humanistyczna i transpersonalna jest nauką?

Psychologia humanistyczna jako reakcja

na psychoanalizę i behawioryzm

•

Freud przedstawił nam chorą część psychologii, my zaś musimy

ją uzupełnić częścią zdrową (Maslow, 1986, s. 14, za: Stachowski,
2000, s. 243)

• behawioryzm ze swoim podstawowym pojęciem warunkowania
przeoczył zdolność człowieka do świadomego przekraczania siebie
i swojej kultury

• przedmiot zainteresowań psychologii humanistycznej:
Te uzdolnienia i możliwości człowieka, które nie znalazły
należnego miejsca czy to w teorii pozytywistycznej, czy też w
behawiorystycznej, ani również w klasycznej teorii
psychonalitycznej, a więc twórczość, miłość, ja, obiektywność,
autonomia, tożsamość, odpowiedzialność, zdrowie psychiczne itp.
(Sutich, Journal of Humanistic Psychology, 1961, s. VIII, za:
Stachowski, 2000, s. 242)

1/ Europejskie prądy filozoficzne
• egzystencjalizm:

problematyka indywidualnego bytu i losu

ludzkiego,

jego wolności, swobody wyboru i jego „zanurzenia

w świecie”

• fenomenologia:

zagadnienia dot. indywidualnej treści

ludzkiego

poznania,

• logoterapia Victora E. Frankla

(1905-1997), czyli

niepsychologistyczna psychoterapia i

samotranscedencja.

2/ Prekursorzy w obrębie psychologii
• Gordon Allport:

książka o rozwoju człowieka, o jego stawaniu

się

(becoming) jako istocie ludzkiej osobowości (1937

r.),

• Kurt Goldstein:

leczenie urazów mózgu, ujmowanych jako

zniszczenie

integralności całej struktury i całej osobowości, a

nie wyłączenie

pojedynczych funkcji.

Tło kulturowe

powstania psychologii humanistycznej

Psychologia holistyczno-dynamiczna

Abrahama Maslowa

(1908-1970)

„W stronę psychologii istnienia ” (1968/1986)

• człowiek ma wrodzoną, biologicznie uwarunkowaną,
wewnętrzną naturę, która jest do pewnego stopnia stała

• natura ta jest częściowo tylko jemu właściwa, a częściowo
należy do całego gatunku

• natura ta jest raczej dobra lub neutralna, a nie zła

• natura ta jest jednak bardzo delikatna i łatwo ulega presji
kulturowej, co prowadzi do różnych cierpień i lęków

• człowiek dąży do uwolnienia się od tych nacisków i do
realizacji swojej wewnętrznej natury, czyli do
samorealizacji, a jeśli to się nie udaje zaczyna tracić wiarę w
siebie i we własne siły

•

potrzeby mają charakter biologiczny, są

„instynktopodobne”

• potrzeby są ułożone hierarchicznie,

tj.

potrzeby wyższe

aktualizują się w miarę jak zostaną zaspokojone potrzeby niższego
szczebla

• potrzeby człowieka są dwojakiego rodzaju

1/ potrzeby niedoboru (deficytu) (D-needs)

- fizjologiczne (powietrze, pokarm, woda, sen, seks)
- bezpieczeństwa
- przynależności i miłości typu D (deficiency love)
- szacunku i samoakceptacji

2/ potrzeby wzrostu (rozwoju) (B- needs)

- samorealizacji, np. potrzeby poznawcze,

twórczości,

miłość typu B (love for the being) etc.

Teoria motywacji Maslowa

•

człowiek ma tylko jedno ogólne dążenie: do rozwijania

własnych zdolności i możliwości, czyli motyw wzrostu,
rozwoju, samorealizacji (głód, pragnienie etc. są jedynie jego
aspektami)

• tendencje wzrostowe organizmu mogą zostać zahamowane na
skutek oddziaływań zewnętrznego środowiska

• szczególną rolę w tym procesie odgrywają rodzice

- jeśli dziecko doświadcza od nich bezwarunkowej miłości i

akceptacji to kształtuje się w nim samoakceptacja, która jest
podstawą pełnego funkcjonowania

- jeśli jednak dziecko doświadcza miłości warunkowej, rodzi

się u

niego lęk, który indukuje postawę samoobronną

Motyw wzrostu

wg Carla Rogersa

(1902-1987)

1/ jest otwarta na nowe doświadczenie,

jej

percepcja zdarzeń jest pełna i niezafałszowana

2/ koncentruje się na teraźniejszości,

na tym co

dzieje się „tu i teraz”

3/ ma zaufanie do własnego organizmu,

jest otwarta

na wszelkie sygnały z własnego ciała, ma zaufanie do własnej
intuicji

4/ ma poczucie wolności,

sprawuje poznawczą kontrolę

nad własnym życiem

5/ jest kreatywna

, odznacza się zdolnością do oryginalnego

myślenia i rozwiązywania problemów

Jednostka w pełni funkcjonująca,

czyli samoakceptująca się

Jednostka nie w pełni funkcjonująca,

czyli

nieakceptująca się ...

.... części swojego doświadczenia nie przyjmuje, czyli
nie dopuszcza do świadomości, do pojęcia ja (self-
concept)

• te nieprzyjęte doświadczenia znajdują się jednak w
jej polu fenomenologicznym i wpływają na
zachowanie, prowadząc do różnego rodzaju zaburzeń

(zarówno neurotycznych, jak i psychotycznych)

Terapia skoncentrowana na kliencie

(client-centered-therapy)

C. Rogersa

•

cel: wytworzenie u klienta bezwarunkowej akceptacji

siebie i nauczenie go kontaktu z własnym doświadczeniem

• terapeuta akceptuje klienta bezwarunkowo, szanuje go
takim jakim aktualnie jest

• terapeuta powinien

- być autentyczny, niczego nie udawać, jego zachowanie

musi być kongruentne, tj. zgodne z jego prawdziwymi
przekonaniami

- „wczuwać się” w świat pacjenta, starać się rozumieć jego

przeżycia i czynniki które blokują jego rozwój

• taka autentyczna, akceptująca postawa terapeuty pozwala
klientowi - ponieważ możliwości człowieka są ogromne -
samodzielnie określić własne problemy, zrozumieć trudności w
rozwoju „ja”

Człowiek

- wg psychologii humanistycznej -

- jest osobą

, czyli unikatową całością, składającą się z dwu

podsystemów: „ja” (self) i organizmu (organism), które stanowią
jedność

- staje się w procesie rozwoju

; podstawową tendencją

natury ludzkiej jest rozwój, aktualizacja potencjalnych szans,
samorealizacja, ale dość rzadko stanowi ona siłę napędową
rzeczywistych działań; jej przejawami mogą być miłość typu B,
twórczość, zachowania altuistyczne, rozwój własnego „ja” etc.

- jest z natury dobry

; jeśli działa destruktywnie to dlatego

iż rzeczywistość w której żyje blokuje rozwój jego pozytywnych
zachowań

- działa i zachowuje się „tu i teraz

”, pod wpływem

aktualnych, teraźniejszych przeżyć i doświadczeń

Podejście badawcze

Przedmiot badań
• aktualne doświadczenia i przeżycia jednostki, to co
znajduje się w jej „polu fenomenologicznym”

Metody badwcze
• bezpośrednie wypowiedzi o samym sobie
• technika Q-sort
• specyficzne badania eksperymentalne

1/ Grupy spotkaniowe (encounter groups)
a/ cele

- przyszpieszenie osobistego rozwoju
- poprawa stosunków interpersonalnych
- usprawnienie komunikacji międzyludzkiej

b/ zasady

- spontaniczność i autentyczność
- równość uczestników (facylitatorem może być każdy

uczestnik).

2/ Zasady wychowania humanistycznego

(wg D.A.

Heath’a)

- dążenie do integracji osobowości
- rozwój autonomii jednostki
- kształtowanie postaw allocentrycznych
- rozszerzanie świadomości

- formułowanie tożsamości

Metody rozwoju osoby

Wyjście poza psychologię humanistyczną

czyli Ruch Potencjału Ludzkiego

(Human Potential Movement: F. Perls, A. Maslow, C. Rogers)

• Dotychczasowa psychologia

- skupiała się na przeciętnym zdrowiu, przeciętnej

efektywności i miernej jakości życia

- pomijała stany wyjątkowe, doświadczenia szczytowe

(peak experiences)

- lekceważyła, a w każdym razie nie doceniała doświadczeń

religijnych czy duchowych (z nielicznymi wyjątkami jak C.G. Jung),

- nie doceniała świadomości

• Dlatego

- musi powstać nowa orientacja psychologiczna, która

zajmowałaby się duchowymi, mistycznymi i religijnymi aspektami
funkcjonowania człowieka, czyli psychologia trans-humanistyczna
(A. Maslow i A. Sutich) czy transpersonalna (Stanislav Grof)

• literatura mistyczna i religijna

• ideologia New Age (Ruchu Nowej Ery),

czyli prądu

kulturowego, radykalnie krytykującego współczesną cywilizację
Zachodu, z jej kultem racjonalności, nauki i technologii

• różnorodne techniki poszerzania świadomości

takie jak

joga, zen, szamańskie praktyki ekstatyczne i transowe oraz
wszelkie odmieny kontemplacji i medytacji

• empiryczne badania nad stanami świadomości
zmienionymi za pomocą środków farmakologicznych
(altered states of consciousness - ASC)

Źródła

psychologii transpersonalnej

•

literatura mistyczna i religijna dostarcza relacji o bezpośrednim

kontakcie z Bogiem czy też z wyższym „ja” w stanach zmienionej
świadomości, a zatem:
- nasz codzienny stan świadomości jest nader niedoskonaly
- istnieje wielość stanów świadomosci, w tym prawdziwie wyższe
jej stany
- owe wyższe stany są osiągalne za pomocą treningu
- werbalna komunikacja tych stanów jest z konieczności
ograniczona

• te wyższe stany świadomości - stany transpersonalne - są
- niewysłowione
- zmieniające percepcję czasu i przestrzeni
- ujawniające całościową zintegrowaną naturę Wszechświata oraz
jedność z nim doświadczającej jednostki
- noetyczne, tj. dające nowe rozumienie rzeczywistości, także
duchowej
- intensywnie pozytywne emocjonalnie

Stany transpersonalne

•

prawdziwe człowieczeństwo może daleko odbiegać od

banalnej codzienności

• zdrowie psychiczne polega nie tyle na modyfikacji
niewłaściwej czy chorej osobowości, ile na jej
porzucaniu i przekraczaniu

(detachment, disidentification,

transcendence)

• podstawowy cel człowieka: ciągłe porzucanie i
przekraczanie jednostkowych procesów
psychicznych oraz wchodzenie w kontakt z
transcedencją,

rozumianą jako

- zewnętrzna zasada, bardzo przypominająca „Boga” albo
- najgłębsza zasada człowieczeństwa, dno duszy, to co

boskie w człowieku, ale ostatecznie identyczne i tożsame z jego
psychiką

Psychologia transpersonalna

•

jest w całości oparta na badaniach z użyciem LSD

•

ludzka psychika składa się z licznych sfer, z których

istnienia zwykły człowiek często nie zdaje sobe sprawy

•

sfery te dzielą się na

1/ personalne (osobowe), odnoszące się do historii życia

jednostki

2/ transpersonalne (ponadosobowe), odnoszące się do

sytuacji poza czasem i przestrzenią, w których świadomość
jednostki osiąga nie znane dotychczas perspektywy oraz ulega
gwałtownemu rozszerzeniu

- sfera najgłębsza to: ponad- i poza-kosmiczna

pustka

(supra- i meta-cosmic void) oraz

uniwersalny umysł

(universal mind)

„Kartografia ludzkiej nieświadomości”

Stanislava Grofa

• jednostki, które doświadczają wydarzeń ze
stref transpersonalnych

- rozumieją uniwersalne symbole
- potrafią spontanicznie wytwarzać opowieści

mityczne

- aktywizują niezwykle energetyczne fragmenty

swojej psychiki

• osoby doświadczające kontaktu z ponad- i
poza- kosmiczną pustką

- najczęściej zaznają głębokiego ukojenia i

uspokojenia

- odczuwają jedność z Wszchświatem lub

Absolutem

- twierdzą, że ich najistotniejsze problemy

zostały w zadziwiający sposób rozwiązane i
unieważnione

- otwierają się na doświadczenie transcendencji

„ Kartografia ludzkiej nieświadomości”,

cd.

Podsumowanie:

czy psychologia humanistyczna i transpersonalna jest

nauką?

Nie, bo:
•

przyjmuje wiele całkowicie arbitralnych założeń na

temat natury ludzkiej

,

np. człowiek jest z natury dobry,

podstawowym dążeniem człowieka jest samorealizacja, główną
rolę w życiu człowieka odgrywają aktualne doświadczenia

•

stosuje budzące wątpliwości metody badawcze

opierające

się na interpretacji spontanicznych wypowiedzi osób, na analizie
samoopisów i samoocen

•

nie weryfikuje skuteczności stosowanych technik

terapeutycznych i rozwojowych

Tak, bo:
•

wskazała nowe obszary badawcze i sformułowała

oryginalne pytania

,

np

.

dot.

mechanizmów rozwoju,

doświadczeń religijnych