SYSTEMATYKA
GRZYBÓW
MIKOLOGIA
SYSTEMATYCZNA
Basidiomycota
Ascomycota
Glomeromyc
ota
Chytridiomycota
Zygomycota
faza
dikariotyczna –
Dikaryomycota
Klasy:
Arthoniomycetes
Dothideomycetes
Eurotiomycetes
Laboulbeniomycetes
Lecanoromycetes
Leotiomycetes
Lichinomycetes
Orbiliomycetes
Pezizomycetes
Sordariomycetes
Geoglossomycetes
Klasa
Eurotiomycetes
Rząd
Eurotiales
Klejstotecja
Worki prototunikowe
Stadia niedoskonałe głównie:
Aspergillus – teleomorfy: Eurotium, Emericella,
Neosartorya i inne
Penicillium – teleomorfy: Talaromyces,
Eupenicillium
Saprobionty i oportunistyczne pasożyty
Emericella sp.
(zarodniki czerwone do purpurowych,
komórki Hülle‘a)
Eurotium sp.
(owocniki żółte, zarodniki żółte)
Neosartorya sp.
(owocniki białe, zarodniki bezbarwne)
Penicillium digitatum
i P. italicum
Produkuje patulinę – toksynę i silny
antybiotyk
W rozkładzie główną rolę odgrywają enzymy
pektynolityczne
Penicillium expansum
Penicillium spp.
Penicillium notatum, P. chrysogenum – penicylina
Penicillium roqueforti, P. camemberti – produkcja serów
Roquefort
Gorgonzola
Stilton
Cabrales
Bleau
d’Auvergne
Brie
Camembert
Aspergillozy:
A. flavus
A. fumigatus
A. glaucus
A. nidulans
A. niger
A. versicolor
Aflatoksyny – pochodne
difumarokumaryny
Silne kancerogeny
Aspergillus oryzae
- enzymy amylolityczne
Produkcja:
Miso (pasta sojowa)
Shoyu (sos sojowy)
Sake
Elaphomyces spp.
Elaphomyces
muricatus
Wnętrze owocnika wypełnione masą
zarodników
Ektomikoryza – symbioza mutualistyczna
Grzyby: Basidiomycota, Ascomycota, Zygomycota
(Endogone spp.)
Struktury: mufka, sieć Hartiga,
grzybnia zewnętrzna
Rząd
Onygenales
Bardzo duże zdolności lityczne:
celulolityczne, ligninolityczne,
keratynoiltyczne
Uproszczone owocniki (klejstotecja) i worki
prototunikowe
Ok. 120 gatunków
Onygena
equina
Onygena
corvina
Najważniejsze anamorfy dermatofitów:
Epidermophyton Microsporum
Trichophyton
Microsporum canis – powoduje grzybice
psów i kotów, może przenosić się na ludzi
Klejstotecja z
przyczepkami
Klasa
Leotiomycetes
Rząd
Erysiphales
Worki jednotunikowe,
zebrane w pęczek
Choroby: mączniaki prawdziwe
Stadium niedoskonałe Oidium sp. – obecnie
ważna cecha
taksonomiczna
Biotroficzne pasożyty
roślin
Erysiphe (Microsphaera) alphitoides
Erysiphe (Sawadea) bicornis
Phyllactinia guttata
Rząd
Leotiales
Neobulgaria pura
Leotia lubrica
Monilinia fructigena
Stadium niedoskonałe (anamorfa):
Monilia
Monilia
laxa
Monilia
fructigena
Botryotinia
fuckeliana
– teleomorfa
Anamorfa: Botrytis cinerea
(choroba: szara pleśń)
Regiony:
Tokaj (Węgry)
Sauternes (Francja)
Rheingau (Niemcy)
Botrytis cinerea
– szlachetna pleśń
(ang. noble rot)
Rząd
Rhytismatales
Rhytisma acerinum
Choroba: czarna plamistość liści klonu
Lophodermium spp.
Choroba: osutka sosny
Perytecja pojedyncze lub w stromach
Worki jednotunikowe bezwieczkowe
Głównie pasożyty
Klasa
Sordariomycetes
Rząd
Hypocreales
Perytecja i askospory
(rozpadają się na pojedyncze komórki)
skleroty (sporysz) i
podkładki
Claviceps purpurea (i inne gatunki: np. C. sorghi)
Stadium niedoskonałe
(Sphacelia)
Słodka wydzielina
Claviceps purpurea
Sporysz (sklerota) produkuje
alkaloidy, m.in. ergotaminę,
kwas lizerginowy (ergolinę) – prekursor
LSD)
Ergotyzm (ogień św. Antoniego)
Objawy: ból, uczucie palenia w kończynach,
skurcze macicy, nudności, gangrena,
konwulsje, halucynacje, psychoza
Zastosowanie pochodnych alkaloidów sporyszu
w medycynie:
tamowanie krwotoków, leczenie migreny
(obkurczanie naczyń krwionośnych), leczenie
choroby Parkinsona, hamowanie laktacji
(agonistyczne działanie na receptory
dopaminowe)
Cordyceps militaris
- podkładki na owadach
Cordyceps
myrmecophila
Cordyceps
polycephala
Cordyceps capitata – pasożyt owocników
Elaphomyces
Epichloe typhina – endofit traw – produkcja neurotoksyn
Worki jednotunikowe
z pierścieniem (amyloidalnym)
Perytecja w stromie lub pojedynczo
Saprobionty, pasożyty
Rząd
Xylariales
Xylaria polymorpha
Xylaria hypoxylon
Hypoxylon
fragiformae
Biała zgnilizna –
jednoczesny rozkład celulozy i ligniny
Teleomorfy:
woskowate, malutkie apotecja,
worki jednotunikowe
bezwieczkowe
np. Orbilia sp.
Na drewnie, siedliska ubogie w azot
Klasa
Orbiliomycetes
Rząd
Orbiliales
Arthrobotrys sp.
Arthrobotrys anchonia
Arthrobotrys dactyloides
Arthrobotrys oligospora
Dactylellina sp.
Worki jednotunikowe wieczkowe
lub pseudoprototunikowe (wtórnie!)
Klasa
Pezizomycetes
Rząd
Pezizales
Owocniki typu apotecjum lub (wtórne!)
klejstotecjum
Peziza sp.
Sowerbyella sp.
Sarcoscypha sp.
Aleuria sp.
Ascobolus sp.
Saccobolus sp.
Morchella sp.
Gyromitra esculenta
gyromitryna – neurotoksyna
Tuber sp.
Ewolucja trufli
Klasa
Dothideomycetes
Rząd
Dothideales
Owocniki typu pseudotecjum
(askostroma)
Worki dwutunikowe
Venturia inaequalis
Pasożyt jabłoni
Choroba: parch jabłoni
Botryosphaeria spp.
Choroby: zamieranie pędów, zgnilizny pędów i
owoców,
zamieranie liści itp.
Gromada
Basidiomycota
Ok. 37 % wszystkich opisanych gatunków
grzybów
Wszystkie znane grupy troficzne i ekologiczne
Lądowe i wodne
Głównie strzępkowe, rzadziej drożdżoidalne
(dymorfizm)
Cykl życiowy: haplodikariotyczny
Synapomorfia – podstawka (zarodnia,
odpowiednik worka)
tu: kariogamia, mejoza,
wykształcenie haploidalnych zarodników –
egzogennie
Dwa główne typy
podstawek:
Holobazydia
podstawki
niepodzielone
Fragmobazydia
podstawki
podzielone
Inne cechy wyróżniające:
Sprzążki –
związane z procesem migracji jąder podczas
podziałów segmentów strzępkowych
Proces podobny do powstawania komórki
haczykowatej
u Ascomycota
balistospory – mejospory (zarodniki
podstawkowe)
i zarodniki mitosporowe,
aktywnie odrzucane (
siła > 10
000g
),
powstały bardzo wcześnie w
ewolucji
kropla Bullera
Kiełkowanie zarodników podstawkowych:
kiełkowanie
bezpośrednie
kiełkowanie powtarzalne
Pucciniomycotina
Ustilaginomycotina
Agaricomycotina
Dane molekularne (rDNA), ultrastrukturalne, biochemiczne
Skład biochemiczny frakcji węglowodanowej
ściany komórkowej:
Pucciniomycotina – dominacja mannozy, brak
ksylozy
Ustilaginomycotina: dominacja glukozy, brak
ksylozy
Agaricomycotina: dominacja glukozy,
obecność ksylozy
Pucciniomycotina
Ustilaginomycotina
Agaricomycotina
Większość pasożyty
Bardzo zróżnicowane strukturalnie
Dymorfizm komórkowo-strzępkowy
Fragmobazydia podzielone poprzecznie
(stychiczne) (wyjątkowo holobazydia)
Ok. 215 rodz., 7400 gat.
Cecha wyróżniająca (apomorfia):
Proste septy, najczęściej z centralnym
otworem
Klasy:
Pucciniomycetes
Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes
Microbotryomycetes
Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes
Większość to taksony monotypowe
Klasy:
Pucciniomycetes
Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes
Microbotryomycetes
Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes
Pucciniomycetes
– ok. 96 % opisanych
gatunków,
76 % rodzajów
Klasy:
Pucciniomycetes
Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes
Microbotryomycetes
Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes
Microbotryomycetes
– ok. 3 % gatunków, 3
% rodzajów
Obligatoryjne pasożyty biotroficzne roślin
naczyniowych,
tzw. rdze
Klasa
Pucciniomycetes
Rząd
Pucciniales
(= Urediniales)
Najczęściej infekcje lokalne, rzadko
systemiczne
Rdze jednodomowe – pasożytujące na jednym
żywicielu
i dwudomowe – pasożytujące na dwóch
niespokrewnionych
ze sobą
żywicielach
Cykl życiowy z występowaniem maksymalnie 5
typów zarodników, różniących się:
funkcją
sposobem powstawania
ploidalnością
Ok. 164 rodzaje, 7000 gatunków
Puccinia graminis – rdza
źdźbłowa
Kiełkowanie bazydiospory
Grzybnia 1n – infekcja I żywiciela (Berberis sp.)
0
–
Spermatangia
(pyknidia)/
spermacja
(pyknospory) 1n
strzępki przyjmujące
1n
II – Uredinia
/
urediniospory
n+n (trawy)
I – Ecja
/
ecjospory
n+n (berberys)
Kiełkowanie ecjospory – infekcja II żywiciela (trawy)
III – Telia
/
teliospory
n+n
Zimowanie
Teliospora: kariogamia (jądro 2n), mejoza
Kiełkowanie – podstawka podzielona
(IV) Zarodniki podstawkowe
1n
Puccinia graminis
0 – spermatangia / spermacja
I – ecja / ecjospory
II – uredinia / urediniospory
III – telia / teliospory
IV – bazydiospory
I żywiciel
II żywiciel
Cronartium ribicola – rdza dwudomowa
I żywiciel:
sosny 5-igłowe np. Pinus strobus (0,
I)
II żywiciel:
Ribes sp. (II, III)
Gymnosporangium sabinae
I żywiciel: Pyrus spp. (0, I)
II żywiciel: Juniperus sp.(III)
Phragmidium violaceum
żywiciel: Rubus sp. (0,
II, III)
Pasożyty roślin (gł. okrytozalążkowych)
Dymorfizm komórkowo-strzępkowy
Holobazydia lub fragmobazydia stychiczne
(większość)
Ok. 80 rodz., 1400 gat.
Pucciniomycotina
Ustilaginomycotina
Agaricomycotina
Pory zakryte przez błoniaste kapturki
lub dyski
Cykl życiowy:
Faza haploidalna (u większości drożdżoidalne
komórki)
Rozmnażanie przez pączkowanie komórek
lub balistospory (blastokonidia)
Faza dikariotyczna – grzybnia, stadium
infekcyjne
Klasy:
Ustilaginomycetes
Exobasidiomycetes
Ustilago tritici
Ustilago hordei
Ustilago nuda
Rząd
Ustilaginales
Ustilago maydis
Lokalna lub systemiczna infekcja rośliny
(rośliny chore wyższe niż zdrowe)
Kiełkowanie teliospor – mejoza, tworzenie podstawki
Wielokrotne powstawanie zarodników podstawkowych
Pączkowanie komórek haploidalnych
Koniugacja (syngamia) kompatybilnych
komórek – dikariotyczna grzybnia infekcyjna
Wszystkie grupy ekologiczne
Dymorfizm (w niektórych grupach)
Więkoszość tworzy owocniki
Fragmobazydia oraz holobazydia
Ok. 20 000 gatunków
Pucciniomycotina
Ustilaginomycotina
Agaricomycotina
Apomorfie:
Septy
doliporowe
Parentosomy
Klasy:
Tremellomyctes
Dacrymycetes
Agaricomycetes
Klasa
Tremellomycetes
Rząd
Tremellales
Galaretowate owocniki
Exidia plana
Tremella foliacea
Tremella fuciformis
Pseudohydnum gelatinosum
Phlogiotis
helvelloides
Fragmobazydia podzielone podłużnie
(chiastyczne)
Wyjątkowo holobazydia
Pączkowanie zarodników podstawkowych
Owocniki galaretowato-
chrząstkowate
Klasa
Agaricomycetes
Rząd
Auriculariales
Auricularia auricula-judae
Auricularia polytricha, mun, muk nge, mu er, kikurage
Fragmobazydia
stychiczne
Bardzo duża różnorodność form owocników
Trzy typy rozwoju owocników:
bez osłon (gymnokarpiczny)
z nietrwałymi osłonami (hemiangiokarpiczny)
gasteroidalny (angiokarpiczny)
Hymenofor – część owocnika, na której wykształca się
hymenium
Agaricus – powierzchnia ok. 1200 cm
2
, 1.8 mld zarodników
Hymenium (warstwa rodzajna)
– warstwa podstawek
i płonych wstawek
(bazydiole, cystydy)
Rząd
Polyporales
Polyporus squamosus
Polyporus brumalis
Fomitopsis pinicola
Ganoderma lucidum, reishi, ling zhi
Trimityczny system strzępkowy
Strzępki generatywne
Strzępki łącznikowe
Strzępki szkieletowe
Rząd
Boletales
Boletus edulis
Xerocomus chrysentheron
Paxillus involutus
Gomphidius
glutinosus
- Selekcja na rozsiewanie zarodników przez wiatr
(owocniki epigeiczne)
- Selekcja na rozsiewanie zarodników przez
zwierzęta
i na oszczędność wody (owocniki
sekotioidalne
i hypogeiczne)
Gastrosuillus sp.
Suillus sp.
Rhizopogon sp.
Serpula lacrymans
Scleroderma
citrinum
Rząd
Agaricales
Agaricus sp.
Amanita spp.
Pleurotus ostreatus
Armillaria sp.
Podobny trend jak u Boletales: od
naziemnych, kapeluszowych, poprzez
sekotioidalne do podziemnych, np.
Cortinarius – Thaxterogaster - Protoglossum
[
Rząd
Lycoperdales]
Lycoperdon
perlatum
Lycoperdon
echinatum
Calvatia gigantea
(= Langermannia gigantea)
gleba
subgleba
Rząd
Phallales
Phallus
impudicus
Phallus indusiatus
Mutinus caninus
Mutinus ravenelli
Clathrus columnatus
Clathrus ruber
Clathrus archeri
Aseroe rubra
Hysterangium sp.
Rząd
Geastrales
Geastrum sp.
Rząd
Gomphales
Gomphus sp.
Clavaria sp.
Ramaria spp.
Gautieria sp.
Wykształcenie form gasteroidalnych
następowało wielokrotnie w ewolucji
W wielu grupach wielokierunkowa
ewolucja form owocników
Forma owocników nie świadczy o
pokrewieństwie –
wynik konwergencji i presji ewolucyjnej