Wczesna interwencja

Wczesne wspomaganie

rozwoju

Jak wspomagać rozwój dzieci i

młodzieży z ograniczeniami

sprawności?

Rodzina, nauczyciele, rówieśnicy jako

osoby wspomagające rozwój.

Niepełnosprawność

intelektualna

to

pojęcie stosunkowo młode, które pojawiło się
zamiast
stygmatyzujących i wartościujących określeń
„niedorozwój umysłowy” i „upośledzenie
umysłowe”. Niepełnosprawność intelektualna
charakteryzuje się przede wszystkim
utrudnieniami

w

sferze

percepcyjnej

i

poznawczej, powodując wolniejsze tempo
uczenia się i opanowywania różnorodnych
sprawności poznawczych i społecznych.
Niepełnosprawność intelektualna nie jest
chorobą psychiczną

Według czterostopniowej klasyfikacji do lekkiego stopnia
upośledzenia umysłowego zalicza się osoby, u których
ustalono iloraz inteligencji w granicach 55-69 (IQ Wechslera).
Osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim są
samodzielne i zaradne społecznie, osiągają większość
potrzebnych do samodzielnego funkcjonowania umiejętności,
z tym, że wymaga to od nich większych starań. Upośledzeniu
ulegają u nich przede wszystkim czynności poznawcze, takie
jak: spostrzeganie, uwaga, wyobraźnia, pamięć, myślenie i
orientacja społeczna. Osoby te spostrzegają wolniej, mniej
dokładnie i w węższym zakresie. Posiadają słabszą pamięć,
ich wyobrażenia są mniej dokładne. Nieco później niż
większość rówieśników opanowują na przykład chodzenie,
mówienie, pisanie, co wiąże się trudnościami w szkole. Część
dzieci w szkole ma opinię przeciętnie uzdolnionych,
natomiast ich kłopoty w nauce są wyjaśniane brakiem
zaangażowania, lub niekorzystną sytuacją rodzinną.

Przyczyny upośledzenia umysłowego mogą być
różnorodne. Mogą to być czynniki genetyczne lub
środowiskowe,

pochodzenia

endogennego

i

egzogennego

(czynniki

teratogenne,

infekcyjne,

urazowe,

społeczne,

psychologiczne).

Czynniki

uszkadzające płód powodując niepełnosprawność
umysłową mogą działać w okresie prenatalnym, peri-
oraz postnatalnym. Upośledzenie umysłowe może być
podstawową lub jedną z cech współistniejących w
zespołach wad wrodzonych lub mieć postać izolowaną,
jednokrotnie w połączeniu z cechami dysmorficznymi.
Etiologię niepełnosprawności umysłowej można określić
w około 50-60% przypadków. Genetyczne przyczyny
upośledzenia umysłowego stanowią 60% przypadków o
znanej etiologii.

Badania empiryczne dotyczące analizy i oceny
sytuacji

społeczno-wychowawczej

rodziny

z

niepełnosprawnym

dzieckiem

podlegającym

ciągłym jakościowym zmianom – w ich prezentacji
można wskazać na podejście od analiz dotyczących
wpływu rodziny na niepełnosprawne dziecko aż po
ewolucyjne ujęcie systemowe. „Dawniej badania
psychologiczne nad dziećmi upośledzonymi skupiały
się

prawie

wyłącznie

na

uch

cechach

indywidualnych:

inteligencji,

przystosowaniu,

opanowaniu emocji, itd. Później zaczęto także
zwracać uwagę na wzajemne stosunki i relacje z
tymi dziećmi, ze szczególnym uwzględnieniem
relacji matka-dziecko, i tego, czym różnią się one od
kontaktów matek z dziećmi zdrowymi (Marfo, 1988).

W okresie dzieciństwa wpływ rodziny na dziecko – jego
osobowość, w tym psychikę, jest najsilniejszy. Od
prawidłowo

realizowanych

funkcji

rodziny,

od

zaspokojenia biologicznych i psychicznych potrzeb
dziecka będzie zależało jego przyszłe, dorosłe życie.

Na

rozwój

bio-psycho-socjo-kulturalny

każdego

dziecka znacząco wpływa środowisko rodzinne ze
swoimi cechami: strukturą rodziny, warunkami
materialnymi i mieszkaniowymi, wykształceniem i
pracą zawodową rodziców, atmosferą rodzinną ,
opieką nad dzieckiem, troską o stan zdrowia,
przestrzeganiem przez rodziców norm i zasad
żywienia oraz higieny, zainteresowaniem dziecka
(ilość i jakość czasu wolnego przeznaczonego dla
dziecka), stosunkiem rodziców do obowiązków
szkolnych i domowych dziecka.

Każda rodzina powinna dysponować odpowiednimi
zasobami niezbędnymi do wspomagania rozwoju i
wychowania dziecka. Jej środowisko wychowawcze
ma istotny wpływ na wypełnianie przez nią wielu
funkcji dla zapewnienia optymalnego rozwoju, w
tym zaspokojenia wielu jego potrzeb. W sposób
naturalny i spontaniczny wpływa na jakość
wzajemnych kontaktów dla jak najlepszego
funkcjonowania rodziny jako systemu. Warunki
materialno-bytowe rodziny w sposób pośredni
wpływają również na stopień i stabilizację życia
rodziny, a zbyt trudne warunki mogą ograniczać
zaspokajanie elementarnych potrzeb, stając się
niekiedy źródłem stresów, napięć czy konfliktów
między

poszczególnymi

osobami.

Warunki

badanych rodzin wyznaczają pozycję społeczno-
ekonomiczną rodziny, w tym jej społeczny prestiż.

Celem analizy wyodrębnionych uwarunkowań jest
próba

porównania

sytuacji

rodzin

dzieci

z

upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim dla
wskazania miejsc oraz zakresów, w których
niezbędnie i pilnie oczekiwana jest pomoc oraz
wsparcie z zewnątrz, czasami także interwencja dla
jak najlepszego funkcjonowania rodziny jako systemu,
w tym dla optymalnego wspomagania rozwoju
niepełnosprawnego dziecka. Zaprezentowane wyniki
przedstawiają obraz realizacji funkcji wspomagania
rozwoju dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu
lekkim przez badane rodziny, których dzieci uczą się
w specjalnych, ogólnodostępnych i integracyjnych
formach edukacji.

Wykształcenie rodziców jako czynnik

warunkujący sytuację materialno-

bytową rodziny

Rodzice badanych dzieci upośledzonych

umysłowo w stopniu lekkim prezentują

zróżnicowany poziom wykształcenia, tj. od

niepełnego podstawowego aż po

wykształcenie wyższe. Dominuje zarówno

w grupie ojców, jak i matek jest podobna.

Rozwój dzieci i młodzieży z ograniczeniami sprawności jest

zależny od:

1. Statusu społeczno-ekonomicznego rodzin dzieci z upośledzeniem

umysłowym w stopniu lekkim , obejmującego: wykształcenie rodziców,
aktywność zawodową rodziców, poziom warunków materialnych
rodzin, zagrożenie bezrobociem, właściwe zachowanie społeczne
rodzin, sytuację mieszkaniową rodziny oraz indywidualne warunki
mieszkaniowe dzieci;

2. Pedagogicznych aspektów wypełniania funkcji wspomagania rozwoju

(opiekuńczo – wychowawczej) przez rodzinę, udziału rodziców w
organizowaniu wolnego czasu i rozwoju zainteresowań dziecka; formy
spędzania wolnego czasu wspólnie z dzieckiem, wyjazdy na
zorganizowane formy wypoczynku, dostrzeganie możliwości rozwoju
dziecięcych zainteresowań, przydzielanie dziecku obowiązków
domowych, metody wychowawcze najczęściej stosowane przez
rodziców, charakter stosunków wychowawczych w rodzinach (styl
wychowania).

Badania prowadzone na przestrzeni lat dowiodły, iż
więcej jest podobieństw niż różnic w funkcjonowaniu
osób z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim i
ich pełnosprawnych rówieśników.
Dzieci z niepełnosprawnością umysłową, zwłaszcza w
stopniu lekkim, osiągają poszczególne stadia rozwoju w
tej samej kolejności co ich pełnosprawni koledzy i
koleżanki, lecz tempo zachodzących zmian jest
wolniejsze i nie zawsze w pełni realizują one swój
potencjał rozwojowy.
Czasem deficytów rozwojowych, ze względu na ich
rozpiętość, nie udaje się zniwelować, ale podjęta
rehabilitacja

pomaga

je

złagodzić

i

zmniejszyć

pojawiające się negatywne ich następstwa.           
Niedorozwój intelektualny powoduje u dzieci trudności w
procesach poznawczych.

Praca korekcyjna  z dzieckiem

odnosi  się do trzech aspektów:

1. Utrwalanie, podtrzymywanie, doskonalenie

dobrze rozwiniętych umiejętności,

2. Usprawnianie, wspomaganie i stymulacja

funkcji wolniej rozwijających się,

3.  Korygowanie i kompensacja braków

najbardziej utrwalonych, niepoddających

się terapii. 

PAMIĘTAJMY:

1. Najlepiej jest, gdy dziecko ma w domu specjalnie przygotowane
miejsce do nauki (najlepiej przy biurku) i może wykonywać zadania o
tej samej porze – dobry czas na naukę to godz:16-18 (tzw. wyż
intelektualny).
2. Pamięć pracuje sprawniej, gdy dziecko jest zrelaksowane, a zatem
ważny jest odpoczynek przed przystąpieniem do ćwiczeń.
3. Miejsce do pracy powinno być uprzątnięte, bez zbędnych
przedmiotów rozpraszających uwagę.
4. Po jednej stronie biurka zaleca się ustawić zieloną roślinę, na którą
dziecko może skierować zmęczony czytaniem wzrok.
5. Trzeba zadbać o ciszę - wyłączyć telewizor, sprzęt grający.
6. Mózg wymaga „rozgrzewki”, czyli ćwiczeń wstępnych, na przykład w
formie zabawy.
7. W pracy warto wykorzystywać skojarzenia, dzięki którym więcej i
lepiej się zapamiętuje.
8. Podczas ćwiczeń czytania dziecko nie powinno przyjmować zbyt
wygodnej pozycji, bo to nie sprzyja aktywności umysłowej.
9. Zalecaną formą wspierającą pracę i relaks dziecka są zajęcia
ruchowe, zwłaszcza z zakresu kinezjologii edukacyjnej, która rozwija
uwagę i pamięć, pobudza i usprawnia pracę obu półkul mózgowych
odpowiedzialnych za koordynację funkcji wzrokowych, słuchowych i
ruchowych. 

Dziecko widzi siebie przez pryzmat swoich

rodziców i tego, co o sobie słyszy.

„Jeśli dziecko żyje w atmosferze krytyki, uczy się

potępiać.

Jeśli dziecko doświadcza wrogości, uczy się

walczyć.      

Jeśli dziecko musi znosić kpiny, uczy się

nieśmiałości.              

Jeśli dziecko jest zawstydzone, uczy się poczucia

winy.      

Jeśli dziecko żyje w atmosferze tolerancji, uczy się

być cierpliwym.      

Jeśli dziecko żyje w atmosferze zachęty, uczy się

ufności.      

Jeśli dziecko jest akceptowane i chwalone, uczy się

doceniać innych.      

Jeśli dziecko żyje w atmosferze uczciwości, uczy się

sprawiedliwości.      

Jeśli dziecko żyje w poczuciu bezpieczeństwa, uczy

się ufności.      

Jeśli dziecko żyje w atmosferze aprobaty, uczy się

lubić siebie.      

Jeśli dziecko żyje w atmosferze akceptacji i

przyjaźni, uczy się tego, jak zaleźć   miłość w

świecie” (źródło: „Kropla” 1994). 

Bibliografia:

1. K.

Barłóg, Wspomaganie

rozwoju

dzieci

z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
w różnych formach edukacji wczesnoszkolnej, Wyd. UR
Rzeszów, 2008.

2. Internet

Dziękujemy za uwagę 