WCZESNY DRAMAT HUMANISTYCZNY
Przed 1543 r. wyszło w Polsce kilkanaście wydań Terencjusza. Wydano także Eurypidesa, Plauta i Senekę. O znajomości i popularności dramatu antycznego świadczą tematy wykładów w Akademii. Obok dramatu antycznego pojawia się współczesny dramat humanistyczny.
Dramat o Odyseuszu, grany na Wawelu, znamy tylko z tytułu. Drukowany w Krakowie - nie dochował się do naszych czasów.
W XVI w. była drukowana komedia włoskiego humanisty Leonarda Bruni - „Comoedia Poliscene”. Była ona charakterystycznym przykładem naśladowania antycznego wzorca komediowego, była to historia miłosnych zabiegów młodzieńca o dziewczynę, przeprowadzonych przy pomocy sprytnej staruchy, zakończona widokami na rychłe małżeństwo.
Krzysztof Hedengorfin pochodzący z Lipska przyczynił się do reformy w Akadami Lubrańskiego w Poznaniu i przez to musiał opuścić miasto. Komedia o „Dwóch młodzieńcach” napisana jeszcze przed przybyciem do Polski, jest typowym przykładem tzw.
commedia erudyta - humanistycznej komedii uczonej, naśladującej technikę dramatopisarską Terencjusza i Plauta. Charakterystyczny humor tej tragedii, żart pozbawiony moralizatorstwa, kpina ze szlachetnego głupstwa - oto cechy które potem będą raczej zanikać pod wpływem pryncypialnej moralności reformacji. Niektóre właściwości komedii uczonej - jej schematy fabularne, jej typy, jej metrum, zostaną z czasem przystosowane do innej zupełnie tematyki i ideologii.
Ten sposób Wilhelm Gnaphaeus opracował biblijny motyw syna marnotrawnego w komedii pt. „Acolastus”, jednej z pierwszych tego rodzaju, komedii religijnych czerpiących doświadczenia z humanistycznej komedii uczonej. Na pograniczu kultury humanistycznej i tradycji średniowiecznej znajduje się dramat niemieckiego humanisty Jakuba Kochera
„Iudicium Paridis … ”, wystawiony w 1522 roku na zamku królewskim w Krakowie.
W 1542 roku u Wietora wyszedł przekład „Iudicium” pt. „Sandparysa, krolowica troiańskiego”.
Wspólną cechą oryginału i polskiej wersji jest taki sposób interpretacji mitu, że utwór przypomina bardziej moralitet niż dramat humanistyczny. Pary z Iudicium to moralitetowy bohater, ów Każdy, postawiony przed decyzją obrania drogi życiowej, boginie zaś - to alegorie trzech sposobów życia. Parys wybiera Wenus, czyli Rozkosz, a tym samym wybiera źle.