Historia sztuki Średniowiecznej powszechnej:

Wstęp

Wyjaśnienie terminu:

Sztuka — obejmuje architekturę, rzeźbę, malarstwo, drobna plastykę.

Europejska — to pojęcie funkcjonuje od IX w. Wcześniej pojęcie świata obejmuje obszar rzymski — orbis romanum albo orbis romanorum w zależności od tego , co chcemy podkreślić. Jest to obszar Cesarstwa Rzymskiego i ta nazwa funkcjonuje w II, III IV wieku. Funkcjonuje też określenie orbis graecorum [graece] podkreślając aspekt kulturowy. Nie mamy odniesienia do pojęcia Europy, a tym samym nacji. Obszar grecki znany był w tym szerokim pojęciu, a także obszar Azji Mniejszej. Dopiero w Historii Karolińskiej pojawia się śladowo pojęcie Europy. Z chwilą upadku Cesarstwa Rzymskiego następuje okres ciemny — wędrówek ludów, Między V a IX wiekiem pojawiają się nacje. Dawne orbis romanorum dzieli się na mniejsze cząstki.

Orbis Francorum -południowa Francja,

Orbis Anglorum (w Historii Bedy Czcigodnego. Będą ma świadomość odrębności swojej nacji. )

Piotr Diakon pisze Historię Longobardów.

Orbis Germanorum.

Wszystko to działo się w obrębie nacji a nie państwa. Pojawia się szereg innych pojęć [orbis clavinium]Zanim utworzył się podział Europy, znajdował się w nacjach poprzez język. Cała historia odbywa się w ramach księstw, rodów, rodzin.

Do IX wieku pojęcie sztuki Europejskiej jest klarowne z punktu widzenia sztuki starożytnej.

Średniowieczna — II połowa V wieku do końca XV w. Od upadku Cesarstwa Rzymskiego 476. Data umowna końca jest dyskusyjna. 1492 odkrycie Ameryki;1453 upadek Konstantynopola; Wynalazek druku. Reformacja jest ważna ale nie decydująca.

XVII w. Celarius prof. Z Halle wprowadził pojecie wieków średnich. [media aetas; medie aevi]Zauważa różne zjawiska i różnorodność w tych wiekach.

Wczesne wieki średnie od upadku Cesarstwa Rzymskiego do końca wędrówek ludów i powstania Państwa Karolińskiego.

Średniowiecze — X do XIV w.

W XIX wieku, zwanym czasem inwentaryzacji, Szkoła Paryska zauważa potrzebę nowego podziału.

Okres Romański do poł. XII wieku

Okres Gotycki do wieku XVI

Przechodzi się do kryterium faktów. Okres romański to konstrukcje oparte na tradycji Rzymu. Jest to jednak przekształcona tradycja tzw. Recepcja (odbiór z elementami indywidualnymi)Mówimy tu o recepcji sztuki antycznej w okresie romańskim. Pojęcie tradycji rzymskiej jest inne we Francji niż w Germanii.

Gotyk nie honoruje zasad budownictwa antycznego. Następują zupełnie nowe zjawiska. W XVI wieku G. Vasari w swojej historiografii zauważył długi ciąg trwania motywów rzymskich. To zaś, co nie było rzymskie nazwał z pogarda gockim. Wg. Vasariego pojawiła się luka między tradycją rzymską. Najnowsza h. Sztuki, która dostrzega zjawiska indywidualne, nie może nie dostrzegac różnic. Stąd najnowszy podział nazw okresu Średniowiecza: Sztuka X wieku, Sztuka XI wieku, itd. Lub sztuka około roku 1400 ; sztuka około roku 1500

Sztuka Bizancjum:

M. Kłosińska — Sztuka Bizantyńska.

Myśl chrześcijańska początkowo rozwija się na wschodzie. Posługują się określeniem orbis graecorum w znaczeniu historycznym , jako że kulturę czerpią bezpośrednio z tradycji greckiej Biblia i jej wykładnia teologiczna, filozofia i ikonografia kwitną na wschodzie.

Założenie Konstantynopola jest początkiem nowej tradycji. Się wielka monarchia teokratyczna - całkowicie podporządkowana władcy.

Początek sztuki bizantyńskiej miał wyrazić nowa treść, związaną z państwem i chrześcijaństwem. Obszar Azji Mniejszej jest zniszczony całkowicie przez Arabów.

Źródła sztuki biz. to miasta Konstantynopol, Tesaloniki, Rawenna.

Od V w. do VII w. Okres Wczesny. Od Teodoryka do śmierci Justyniana. Centrum sztuki jest Rawenna. Musi stworzyć nową cywilizację opartą na rzymskiej tradycji. Północna Italia (Longobardia) była, w okresie późnorzymskim, aktywizowana b silnie i ufortyfikowana od północy. Teodoryk uczynił więc z Rawenny stolicę.

Sztuka Rawenny:

I okres późnorzymski — ród Teodozjuszów.

Prudencjana wybudowała dla siebie mauzoleum, zwane m. Galii Placydii. Została nazwana kościołem Św. Krzyża. Jest to Kościół na planie krzyża greckiego, dekorowany mozaikami.

I mozaika Chrystus przedstawiony jako Dobry Pasterz pośród owiec czyli wiernych. Z tradycji sarkofagowej i późnochrześcijańskiej wynika nowy element. Jest ubrany nie w krótką tunikę (młody pasterz), lecz w złotą tunikę i czerwony płaszcz, z nimbem wokół głowy [mozaiki rzymskie] Młody pasterz jest zatem połączony z osobą dorosłą utożsamiającą władczość. Chrystus trzyma znak zwycięstwa Krzyż bez znaków pasji. (crux gemmata) Rozszerzone ramiona belek pionowej i poziomej zaznacza charakter Chrystusa jako zmartwychwstałego władcy.

II mozaika Św. Wawrzyniec - ukazany jako lektor czyli opiekun ksiąg. Trzyma w ręce księgę . Po przeciwnej stronie znajduje się otwarta szafa na księgi podkreślająca funkcje lektora. W ręku trzyma także krzyż zwycięstwa z poszerzonymi ramionami. Podąża w kierunku rusztu jako miejsca męczeństwa. Wiele elementów nosi charakter rzymski: Rozwiana szata, ruch, tektonika (cielesność)

Cały kościół Św. Krzyża w górnej części zdobiony jest wizerunkami Apostołów, wskazujących ruchem ręki Chrystusa. Dolne części kościoła są wyłożone marmurowymi płytami z dekoracja w formie wici roślinnych.

Baptysteria:

Baptysterium ariańskie, Baptysterium ortodoksów. ( V-VI w)

Są to oddzielne budowle z basenem chrzcielnym, zawsze na planie ośmioboku. Symbolizuje to wprowadzanie przez Chrzest do nieskończoności, do zmartwychwstania. [liczba 8] W bapt. Nie odbywały się żadne nabożeństwa oprócz Sakramentu Chrztu. Liczba 8 nawiązuje do tradycji pitagorejskiej -czyli do pojęć wyrażanych przez symbolikę liczb.

Dekoracja: W centrum medalionu widzimy Chrzest. Widać wpływy późnorzymskie - pejzaż, wijącą się rzekę i personifikacje Jordanu

W zewnętrznej obręczy dekoracji kopuły znajdują się symbole , wybrane elementy świata rzeczy — trony , baldachimy, — wywodzące się z tradycji bizantyńskiej. Obserwujemy w baptysteriach formułowanie nowego języka sztuki. Od narracji do języka symbolu. Zastępuje się świat ludzi światem rzeczy, które głęboko przenikają interpretację rzeczywistości.

Dwie bazyliki pod wezwaniem Św. Apolinarego

WCZEŚNIEJSZA Pamiętająca czasy Teodoryka, wyznawcy arianizmu. Ta pierwsza była bazylika ariańską. Nawiązuje do bazylik rzymskich. Prosta nawa, duże okna zalewające wnętrze dużą ilością światła, rząd arkad mających własne światła. Prosty strop dopełnia charakter rzymski bazyliki. Wystrój się zmienia. Świat ariański wprowadza swój program ikonograficzny, choć konstrukcja pozostaje rzymska. dziś jednak ten wystrój nie istnieje Dekoracje mozaikowe są bizantyńskie. U podstaw leży nowy program formalny,

Forma architektoniczna: Zmieniły się kolumny. Architekci wprowadzili impost zamiast kapitelu.

Program Ikonograficzny:

1. Wyeliminowanie tła w formie pejzażu. Pojawia się złote gładkie tło, podstawa zaś implikuje ziemski grunt czyli łąkę. Nie jest to jednak zwykła łąka lecz rajska. Łąka rajska to wizja raju. W bazylice dominują dwie postacie: Chrystus po stronie południowej i Maryja po stronie północnej. Ciągną do nich szeregi męczenników i męczennic. Postaci ich nie są jednak dokładnie zarysowane, lecz są to zjawy, bez wyraźnego zaznaczenia szczegółów — Głowy i szaty. Cały orszak świętych męczenników ciągnie od strony wejścia do absydy. Chrystus zamienia pasterskość na tronującego monarchę— tunika, płaszcz, clavium. Złote pasy na tunice są zarezerwowane dla cesarza. Artysta zamanifestował władze nieba. W ręku trzyma znak władzy (ale nie berło) Chrystus siedzi na tronie w kształcie liry. Jest otoczony strażą anielską [czterech aniołów] Patrystyka wschodnia z ośrodków w Konstantynoplou, Nisibis, Aleksandrii, podejmuje problem aniołów. Według nich anioły stanowią hierarchie wokół tronu Boga — Chrystusa. Kultura bizantyńska pamięta o zakazie przedstawiania wizerunku Boga, stąd przedstawiono boskość w postaci Chrystusa. Boskość manifestują aniołowie. Tunika i płaszcz to symbole władzy Chrystusa. Spośród grona męczenników jedyną postacią podpisaną jest Św. Marcin. Imiona innych nie są wiadome. Marcin jest odziany w czerwoną tunikę i wieniec zwycięstwa. Pierwsze postacie w hagiografii to męczennicy. Święty to męczennik. Jesteśmy w okresie, gdy sztuka formułująca podstawowe zasady oparta jest na Chrystologii. Święci muszą przejść męczeństwo na wzór Chrystusa [ laurum coronarium -wieniec męczeństwa] Postacie męczenników w narteksie wyruszają z Palacjum (wizerunku pałacu władcy w Rawennie) Postacie męczennic wychodzą z portu. Port Classis pod Rawenną później jest zamulony i wtedy rozkwita Wenecja. Męczennice idą w kierunku Maryi, przedstawionej z tymi samymi atrybutami co Chrystus. Jest to pierwszy w historii wizerunek Maryi Teotokos. — Matki Boga.

Pełne wyobrażenie Matki Boga w tej formie uzasadnia fakt umieszczenia jej wizerunku naprzeciwko Chrystusa. (panndamm) Sobór Efeski nazwał Maryje Matka Boga — stad tron, ubiór cesarski, straż anielska,

Pojawia się w tym reprezentacyjnym przedstawieniu jeden element narracyjny.

Ten element to pokłon mędrców. Jest to pozostałość po wcześniejszych mozaikach ariańskich. Justynian zwalczając arianizm, zachował postacie trzech mędrców. Jest to znakiem epifanii — manifestacji, objawienia się Boga, Bóg daje się poznać człowiekowi. W Bizancjum obchodzono Święto Epifanii 6 grudnia. Było wpisane do Kalendarza Liturgicznego. Nie odchodzono Bożego Narodzenia. Drugim Świętem było Św. Chrztu Pańskiego.

Bazylika San Apolinare Nuovo — buduje nowe obrazy od podstaw formalnych . Zamienia pejzaż (który jest iluzją świata widzialnego, trójwymiarowego) a co za tym idzie zamienia rzeczywistość ziemska na niebiańską. Tego nie było w starożytności. Wyeliminował wnętrze i pejzaż [świat widzialny] na złotą mozaikę — synonim światła, która oddaje istotę boskości. Zmartwychwstanie wpisane jest w rzeczywistość światła. Postaci ledwo dotykają ziemi. One są w innej rzeczywistości. Odziani w białe tuniki i złote płaszcze z wieńcami laurowymi na głowach czyli przedstawione są istoty ziemskie w niebieskiej rzeczywistości. Palmy to synonim raju. Jedyną rozpoznawalną męczennicą jest święta Agnieszka z Barankiem. Panneau umieszczone powyżej przedstawiają wydarzenia z ziemskiego życia Chrystusa. Synonimem tego co na dole jest ziemia a tego co w górze — niebo. Tu jest odwrotnie ! Na dole niebo, na górze zaś umieszczone są sceny z ziemskiego życia Jezusa.

WSKRZESZENIE ŁAZARZA: artysta wprowadza symboliczny wymiar tej sceny.

Scena — Chrystus z Nimbem Krzyżowym, odziany w czerwoną tunikę. Przemawia gestem jak z tronu Obok Niego w uroczystej postawie apostoł. Narracja jest treścią tej sceny. Występuje też III płaszczyzna — głębszy sens oparty na teologii patrystycznej. Wyjaśniają oni scenę zmartwychwstania Jezusa w stosunku do cudu wskrzeszenia Łazarza. Tu Chrystus jest już Zmartwychwstały. Jest tu już wpisany symbolizm. Wykładnia jest dogmatyczna. Wyjaśnienie obrazu jest możliwe przez teksty dogmatyczne. Na szatach Apostołów występują greckie litery. Jest to manifestacja greckiej tradycji — patrystyki.

ZAPARCIE SIĘ PIOTRA:

Bardzo ważne są sceny pod samym stropem. Pomiędzy oknami występują postacie Apostołów. W górnej części scena zaparcia się Piotra. Scena jest narracyjna w ogólnym zarysie, zaś dopełniona symbolami. Chrystus jest odziany w uroczyste szaty ze złotym cluvium, z nimbem krzyżowym wokół głowy Piotr jest uroczyście odziany . Na szacie litera gamma. Na kolumnie stoi kogut. Rozwikłanie symbolów prowadzi do tekstów patrystycznych. Wydarzenia ewangeliczne (I warstwa) są uzupełnione o warstwy typologiczne.

II warstwa symboliczna ma charakter etyczno — moralny. Jest to warstwa w formie symbolicznej. Głębszy jej pokład to rozumienie męki i zapowiedzi męki jako wymiaru zwycięstwa i zmartwychwstania. Chrystus i Apostołowie są uroczyści, reprezentatywni.

Artyści posługują się symboliką greckiego alfabetu, symbolika zainicjowana przez pitagorejczyków, a używana przez Ojców Kościoła ze szkoły aleksandryjskiej (Orygenes) czy Ojców Kapadockich (Grzegorz z Nazjanzu, Grzegorz z Nyssy)

Gamma [gemadion] czyli trzecia litera alfabetu. Jest to symbolika oparta na kolejności.

Cyfra 3 to symbol Trójcy Świętej. [ w średniowieczu 3 cnoty kardynalne; Św. Augustyn — 3 władze duszy] Gemadiony na szatach to przesłanie symboliczne cyfry.

Podobne gemadiony występują w scenie rozmnożenia chleba i ryb. Symbolika zdobywa pierwszeństwo. Artyści ciągle odnoszą się do malarstwa antycznego. Obraz nawiązuje dialog bezpośredni z widzem. Prowadzi to do wytworzenia pojęcia ikony. Przedstawienie bazuje na wydarzeniu historycznym.

Kościół San Apolinare in Classis

Kościół z I połowy VI w. w porcie wybudowanym przez Augusta. Jest to świątynia konsekrowana w 548 r. Przez Arcybiskupa Maksymiana. Sam układ architektoniczny jest bardzo podobny do San Apolinare Nuovo. W układzie arkadowym z precyzyjnym interkolumnium, wprowadzona jest ściana z dużą ilością światła wpadającego przez otwory okienne za interkolumnium. Nawa kończy się łukiem tryumfalnym, za którym jest mała absyda . Nie ma transeptu.

DEKORACJA ABSYDY:

Odsłania nową treść. Posiada jasny układ ikonograficzny. Postaci Arcybiskupów i Biskupów Rawenny występują jako panneau między oknami. Występują oni jako świadkowie historii kościoła.

Czasza — Wizja raju z Apolinarym w centrum [bp męczennik Rawenny]. Odsłania się łąka rajska i grono wiernych podążających do biskupa jako owce. Uniesione do góry ręce oranta wskazują przestrzeń górną. czyli na Ogromny Krzyż wpisany w klipeus na niebieskim ugwieżdżonym niebie. [crux gemmata; crux triumfalis] Figury Apolinarego i Chrystusa występują jako postaci zwycięskie, zmartwychwstałe. Chodziło tez o rozszerzenie idei Krzyża świetlistego.

Wydarzeniem Ewangelicznym stanowiącym inspirację jest przemienienie na Górze Tabor. Stąd postaci Apostołów i Proroków.

Druga warstwa znaczeniowa — TABOR. Dla teologów Tabor był miejscem objawienia Boga człowiekowi.

Trzej Apostołowie występują jako świadkowie w postaci 3 owiec wychylających się zza chmur Mojżesza i Eliasza. Na skrzyżowaniu ramion krzyża widać głowę Chrystusa w klipeusie.

Całość przedstawienia nie kończy się Przemienieniem. Ostateczny sens zawiera się w łuku tęczowym. Drugi klipeus z twarzą Chrystusa obok cztery bestie Apokalipsy [lew, wołu, człowiek, orzeł] manifestują dzień ostatni, dzień końca. Postaci te wychodzą z Betlejem (początek) i Jeruzalem (koniec) Apokalipsa jest zwieńczeniem warstw przedstawiających. Jest to obietnica rozumiana pozytywnie.

Stały schemat łuków tęczowych — kompozycje rzymskie kierują ku wizji zwycięstwa. Św. Apolinary przedstawiony jest w stroju biskupim, w stylu portretów późnorzymskich. Wszystkie elementy dążą uparcie do odmaterializowania postaci. Ich linearyzm, dwuwymiarowość, ciało bez wolumenu (tylko tren) zmierzają do nowego programu stylistycznego.

Krzyż : Rozszerzone ramiona złotego Krzyża. GEMMY (czerwone kamienie -karneole; rubiny) Wzorem może być świetlisty, obity złotymi blachami krzyż stojący na Golgocie,przy którym zawsze paliły się lampki. Nie mamy przekazów złotniczych.

Krzyż na mozaice ma na zakończeniach złote kule i twarz Chrystusa wpisaną pośrodku. Cyklicznie kształtuje się oblicze. W malarstwie następuje moment kształtowania się symboli naprowadzających na rozumienie ikony.

Czy tylko język symboli? Jesteśmy w połowie VI w. narracja przekładana jest na język obrazu. Przykładem jest kościół Św. Katarzyny pod Synajem. [Justynian]

Kościół jest zbiorem cennych przedmiotów liturgicznych. Zachowała się mozaika; postaci Apostołów w pełni ,w zarysie Mojżesz i Eliasz. Chrystus pełny w białych jak światło szatach, na niebieskim polu.

Katedra przy pałacu w Rawennie.

Jest to budowla na planie regularnego ośmioboku, z piętrami, niszami kryta kopułą. W prezbiterium: sceny ofiary chrześcijańskiej i Melchizedeka. Postać Chrystusa występuje na kuli, w otoczeniu Apostołów i świętych. Tuz przed nawą ofiary kapłańskie ST i ofiara Izaaka ST. Kościół ma charakter luksusowy. Cesarz Justynian znany był z zamiłowania do budowli centralnych — Krzyż równoboczny, wielobok, koło. Jest to charakter budowli znany na obszarze Wschodu.

Ofiary ST zestawione są z portretami Justyniana i Teodory, przynoszących dary do Mszy Św. Typologia ST dostosowana jest do współczesnego wydarzenia.

Ofiara Izaaka — obok wniesienie cyborium [chleb] przez Justyniana do świątyni.

Po prawej i lewej stronie od scen starotestamentalnych - pochody cesarza i cesarzowej, podążające ku absydzie.

Nad absydą — sklepienie klasztorne, z klipeusem z barankiem, klipeus z Chrystusem.

W absydzie Chrystus jest młodzieńczy, lecz nie jest pasterzem. Występuje jako kosmokrator (na kuli) Ubiór cesarski, zamknięty zwój z pieczęciami(Apokalipsa) podkreślają Jego godność. W prawej ręce — laurum coronarium [wieniec zwycięstwa], który wręcza Św. Witalisowi, patronowi świątyni. — transcendencja przenikająca historię.

Z przeciwnej strony postaci Chrystusa widać Abp. Eklezjusza z modelem świątyni. Tenże biskup jest autorem programu ikonograficznego. Występują zatem dwa motywy:

1. Obraz memoria — pamięci świętego

2. Obraz wotywny — Eklezjusz składa dar.

Wszystko dzieje się w otoczeniu rajskiej łąki [ białe kwiaty podobne do przebiśniegów] i złotego tła.

Na szatach Jezusa widnieje litera dzeta . Jest to szósta litera w alfabecie. Szóstka w systemie pitagorejskim oznacza udoskonalenie 3. U Pitagorejczyków trójkąt miał znaczenie boskie. Szóstka multiplikuje znaczenie Trójcy Św.

Zmultiplikowanie liczby 3 pojawia się w liturgii, która przy rozpoczęciu Mszy Św. śpiewa Hagios, Hagios, Hagios czyli Święty... w odniesieniu do Chrystusa. Wcześniej Liturgia Bizantyńska wymieniała je dwukrotnie.

Cyfra 6 heksameron, ma także odniesienie do Księgi Rodzaju, do stworzenia człowieka w szósty dzień. Ma swoje rozwinięcie w Zmartwychwstanie. Jest odniesiony do Zmartwychwstania

Chrystus występuje w mandorli, otoczony kolorami tęczy [łaska i zgoda z człowiekiem] Klipeus w konfiguracji zgody z człowiekiem. Otaczają go 4 delfiny znane z medalionów rzymskich. Delfin jest znakiem królewskim, znakiem łaski władcy i jego dobroci. [konotacja pozytywna] Jest zatem mocno podkreślone znaczenie łaski. Mozaiki z wizerunkiem Chrystusa ewoluują od Chrystusa młodzieńczego ku dojrzałemu mężczyźnie Likwidowanie tułowia prowadzi do metafizyki oblicza.

Wiktorie — postacie kobiece unoszące postać Baranka w klipeusie. To są takie same wiktorie, jak w sztuce antycznej przy wizerunkach cesarzy. Wici tworzące regularne koła z wpisanymi ptakami implikują raj.

Abel i Melchizedek: przestrzeń uwypuklona tektoniką (ciało)

Program absydy jest teologiczny, zaś sceny zawierają szereg wyobrażeń antycznych.

Cesarz Justynian i cesarzowa Teodora:

Ich wizerunki są portretami, oddającymi wiernie rysy twarzy. Znikają proporcje w sensie tektonicznym Dekoracja ubioru jest zwarta, bez zarysu ciała. Tektoniczna jest twarz, rysy należą do konkretnych osób. W orszaku Teodory zidentyfikowano żonę wodza Belizariusza i jego córkę. Rozpoznano także miejsce. Baldachim za cesarzową oraz stojące przed świątynią lavabo wskazuje, że wkracza ona z kielichem do świątyni zwanej ecclesia velata. Teodora ubrana jest na modłę wschodnią — syryjską Przedstawiona jest z perłowym kołnierzem i sznurami pereł spływającymi do kołnierza. Jej strój obcy jest Rzymiankom. Teodora na szacie ma haft, przedstawiający pokłon mędrców, dobrany nieprzypadkowo — ona tez się kłania.

Jest jeszcze jedna rzecz: Nimby. Justynian wprowadza teokrację jako system prawny. Był władcą odpowiedzialnym za dwie sfery: Władca i Najwyższy Kapłan. Teokracja tworzy się też w sztuce.

inne zabytki:

1.Abp. Maksymianus z krzyżem relikw.

2.W. VIIw. — mozaika pamięci Konstantyna IV w San Apolinare in Classae; przekopiowana z San Vitale.

3.Głowa Św. Andrzeja na freskach S. Maria Antica na forum Rzmskim. Wykonana przez Greków — grecki rozmach sztuki. Niezwykła twarz z powiększonymi oczami.

Świat stworzony — rośliny, ptaki, naczynia; zachowuje swoją zmysłowość. Linia demarkacyjna to idea zmartwychwstania. Ptaki, owoce, naczynia nie zmartwychwstają. Stąd ich wyraźne odniesienie do sztuki antycznej. Tu sztuka się nie zmienia. Sztuka VI w. wykładając język dogmatyki, poszukuje klarownego języka. Nie przebiega na zasadzie funkcji, lecz treści. Nie jest to bezwiedny nurt. Świat roślinny i zwierzęcy rozkwita w baptysteriach. [Tagasta; Afryka Płn.]

4.W San Vitale. postacie Ewangelistów występują w pejzażu antycznym. Św. Mateusz przysiadł w pejzażu, jego wyposażenie jest takie jak u antycznych pisarzy (skórzany kosz na zwoje) Jest natchniony (Anioł)

5. Mensa ołtarza z białego marmury, wnęki, kotara, baranki.

Inne centra sztuki to Konstantynopol i Tesaloniki. Z Konstantynopola nie pozostało prawie nic [ikonoklazm VI w.] Tesaloniki — mozaika w kościele Hosios Dawid. Pierwotna nazwa — Chrystus Lator — kruszący skały. Adekwatnie zjawia się młodzieńczy Chrystus na łuku tęczy, w mandorli (nie koła) w otoczeniu Izajasza i Habakuka. Cztery rzeki rajskie unoszą cztery bestie apokaliptyczne. [I poł. VI w. Wyprzedza nieco mozaiki Rawenny.]

6. Klasztor w Bavit [muzeum w Kairze] Mamy wizje Maryi na tronie. W górnej części wizja Ezechiela, tronu Boga unoszonego przez istoty pełne oczu. Postacie Świętych powtarzające Święty...

Malarstwo miniaturowe do VII w.

W okresie późnorzymskim stanowiło ważny obszar działalności w dziełach literackich, botanicznych, medycznych. W I, II wieku, miniatury były malowane na pergaminie lub welinie, Były to ilustracje do dzieł pisanych w zwojach. Ostatni okres sztuki rzymskiej zaczyna stosować kodeks - tzn. pojedyncze karty spinane razem z jednej strony.

Kiedy chrześcijaństwo przejęło przekaz w formie pisanej, zastało i jedna i drugą formę w użyciu. Dzieła przepisywane były w formie kodeksu.

IV w. Przekaz na zwoju dotyczył treści o doniosłym znaczeniu, zaś kodeks był forma związaną z tekstem prawniczym o charakterze zbioru przepisów, a nie oficjalnych dokumentów.

W chrześcijaństwie symbol zwoju był synonimem Starego Testamentu, zaś księga — Nowego Testamentu. [Chrystus trzyma zwój lub księgę, albo i jedno i drugie]

Z tradycji antycznych przejęty został sposób malowania obrazów wypełniający kartę, związany z portretem autora. Portret ten umieszczano na pierwszej karcie Incipitowej. Portret nosił cechy reprezentacyjne. Autor był przedstawiony w formie wizerunku, jego zaś dzieło w formie tekstu. Tekst Ewangelii otwierał portret Ewangelisty. Chrześcijaństwo przejmuje stronę malarską.

1. Konstantynopol — kopia księgi medyka Dioskurinesa — kanon używania ziół. Ofiarowany dla Julianny Amicji, jako dar za opiekę i fundacje klasztoru. Obwiedziony jest bogatą bordiurą, zawiera szczegółowy rysunek roślin. Był kopiowany do XIV w. Karta zachowuje cechy dawnego kodeksu tzn. tekst jest pisany w trzech kolumnach, powyżej tekstu jest umieszczony konkretny obraz. Jest to bezpośrednio pocięty zwój. Małe obrazki korespondują z tekstem.

2. Kodeks Rabuli Strona incipitowa tradycja zachowana ze zwoju. — napisy prostopadłe do reszty tekstu. Chrystus jest młodzieńczy, Jego zaś transcendentny charakter wynika ze sposobu tronowania. Bardzo bogata bordiura, Nisze i baldachimy to miejsce dla Ewangelistów. W obrębie łuków występują teksty Ewangelii Marka i Łukasza. Nie ma jeszcze symboli Ewangelistów. W tym okresie występuje wyraźna dychotomia między kodeksem a zwojem — są traktowane na równi. Zmartwychwstanie — Miniatorstwo utrzymuje tradycje antyczną, co przejawia się poprzez dynamizm postaci, (ruch) ich antyczne szaty, w dolnej części scalonych namalowanych dość zmysłowo wzgórz(światłocień) widać wyraźny izokefalizm — Maryja występuje razem z Aniołami, niebiańskie wkracza w to, co ziemskie. Wyżej widzimy mandorlę Jezusa unoszona przez Aniołów. Wizerunek opatrzony jest sceną z wizji Izajasza — koła wozów pełne oczu. Aniołowie przedstawieni są jak antyczne Wiktorie. Obraz łączy w jedno trzy elementy: Podstawę historyczną, typologiczną i symboliczną

3. Księga Genezis — tzw. Genezis wiedeńska. Odkryta w Wiedniu, pochodząca z VI wieku. Większość badaczy przychyla się do opinii, że powstała w Konstantynopolu, w środowisku dworskim. Jest to bowiem KODEKS PURPUREUS, a na takowy tylko dwór mógł sobie pozwolić. Pierwszy jego badacz Wickhoff, broni stanowiska twierdzącego, że kodeks kontynuuje tradycję antyczną. Inni byli bowiem zdania, że dominuje w nim czynnik wschodni (palestyńsko — syryjski)Ten obraz wyraźnie jednak zachowuje tradycje antyczne. Struktura jest dwupasowa, tak jak w przy malowaniu zwojów. Dwa szeregi łączą Scenę ze Starego Testamentu. [Eleazar i Rebeka przy studni], tekst wyjaśnia obrazy, ale one same się bronią. Jest nawet personifikacja źródła. Inna scena to przejście przez Morze Czerwone, ze wspaniałym dynamizmem tonących postaci w dolnej części.

4. Kodeks z Rossano — znaleziony w połowie XIX w. Powstał w Konstantynopolu. w środowisku dworskim. Jest to bowiem KODEKS PURPUREUS, tak jak poprzedni. Scena Ostatniej Wieczerzy Przedstawienie przypomina uczty platońskie. Półleżące postaci są żywym wizerunkiem antycznych uczt. Biesiadnicy spoczywają na leżankach, gospodarz (Jezus) przy pierwszej krawędzi. Na środku stoi spore cyborium z pokarmem. Wspaniale oddane są postaci odziane w antyczne szaty. Ten wizerunek jest pierwowzorem dla mozaik z San Marco [XIIw. ] a:Wjazd do Jerozolimy zachwyca dynamizmem, narracyjnością sceny. b: Chrystus przed Piłatem Górna scena to sąd nad Jezusem, dolna — Judasz odbiera zapłatę. Jezus odziany jest w królewska purpurę, co zapowiada jego tryumf. c: cztery postaci proroków ze zwojami wskazują na cuda Jezusa u góry. d: Niebieska Muza przed Ewangelistą Markiem. — utożsamiana z mądrością Bożą. Tron i ubiór Św. Marka maja żywe zakorzenienie w antyku. Marek pisze na ogromnym dyplomie. e: scena zapowiadająca sąd ostateczny. Panny mądre i głupie przy zamkniętych drzwiach .Sądu jeszcze nie ma. Scena ta sąd zapowiada.

5. Zwój Jozuego VI w — Sposób przedstawienia historii Jozuego jest zaczerpnięty z tradycji antycznej [być może Wojny Trojańskiej] Artysta wyszukał pierwowzór antyczny, by przekazać dynamizm. W porównaniu z obrazami w kodeksach, zachowują dążenie do nowego stylu. Ten zwój ze swym światłocieniem, strukturą miast (antycznych!) wzgórz, postaci w wystylizowanym ruchu. Zwój dostał się do Italii prawdopodobnie w okresie ikonoklazmu.

Ikony:

W VI wieku kształtuje się obraz w Bizancjum. Pojawia się tendencja opatrzenia obrazu historycznego symbolem. Rodzą się nowe jakości.

OBRAZ Chrystusa:

1. Helios — mozaika ze starej Bazyliki Watykańskiej. Przejmuje wizerunki bóstw solarnych. Światłość (złote tło, promienisty nimb, )

2. Sancta Prudencjana — w dolnej części obserwujemy manifestacje narracyjną postaci Chrystusa. [tron cesarski; Christus consecrator s. Prudentiana] Obraz opowiada o konkretnej treści narracyjnej. Równocześnie {panndamm} rozwija się scena transcendentalna. Transcendencja ma podłoże treściowe, nie abstrakcyjne. Stąd na górze widzimy sceny z Apokalipsy. Chrystus to świetlisty Krzyż Apostołowie przedstawieni symbolicznie, Ewangeliści to wizerunki czterech bestii apokaliptycznych. Jest to wykładnia sceny historycznej w aspekcie transcendentalnym. Artysta wprowadza elementy architektoniczne — aulę senatu, jako wizerunek niebieskiego Jeruzalem. Na przełomie IV - V wieku ten zabieg jest świadectwem rodzenia się nowej jakości.

3. Rawenna VI w. — symbol wkracza natarczywie. Pojawia się złoty blask. Chrystus siedzi na złotej kuli zamiast na tronie. Nie jest już tylko Zbawicielem. Te symbole przenoszą do sfery transcendentalnej. Możliwe do zrozumienia jest to tylko wtedy, gdy występuje w sferze realistycznej. Występujący w medalionie Chrystus jest świadectwem precyzyjnego i konsekwentnego wydobywania formy Świadczy to o precyzyjnym programie przekładania tekstu na język symboli.

4. San Apolinare in Classe — Klipeus na skrzyżowaniu ramion krzyża, na łuku tęczowym, Sw. Apolinary w nimbie podkreślają twarze.

5. San Apolinare Nuovo — Historia wprowadza tylko tron. Wizja Chrystusa jest przemieniona niebiańską hierarchią, łąką niebiańską.

6. Galia Placydia — Świetlisty Krzyż

7. Fresk w Bavit — Te same tendencje. Koła wozu z wizji Ezechiela ; Chrystus historyczny i transcendentalny.

8. Miniatura „Chrystus pomiędzy Serafinami” ;

9. Wizja Izajasza — Anioł zbliża się do proroka , lecz zamiast JHWH jest Chrystus.

10. Hosios David pocz. VI w. Młodzieńczy Chrystus. Prorocy piszą o wizjach.

Do ikonoklazmu Synaj jest miejscem powstawania ikony jako obrazu. Obraz przeznaczony jest do kontemplacji twarzą w twarz. W Średniowieczu treść określa formę. Najpierw była przemyślana idea. Przełożona na język formalny rozwija treść.

Ikona ma przesłankę — forma wyjścia to deska malowana technika enkaustyczną. Wizerunek to popiersie o wspaniałym modelunku twarzy i piersi. Były wcześniej portrety trumienne w świecie antycznym. Stanowiły odrębną jakość w sztuce antycznej.

1. Obraz jako Historia. — narracja mitu, historii, rodów.

2. Jakość; typ obrazu; EIKON oznaczał memorię [pamięć] twarzy osoby zmarłej. Musiał zawierać cząstkę storii pamięć rysów twarzy; jednocześnie antyk miał swoją koncepcję wieczności : materia niecielesna była wkomponowana przez formę obrazu poprzez popiersie an pieux (pie) Twarz poddano swoistej epifanii.[duże oczy]. Forma obrazu — TONDO — zaczerpnięta z pitagorejskiej symboliki, gdzie koło jest synonimem wieczności. Jest to nowa jakość.

Repertuar obrazów jest bardzo szeroki. [mozaiki i t. Enkaustyczna] Rzym wprowadza eikon do techniki mozaikowej, zachowując te dwa elementy: Konkretyzacje fizjonomii z podkreśleniem oczu w sferze transcendentalnej.

Były plakietki z kości słoniowej eikon + wiktoria . Konsul zmarły unoszony na skrzydłach orła, z wiktorią manifestującą eikon zmarłego.

W tym klimacie powstaje ikona jako obraz dla czci i kultu zakonnego. Ikona nie jest wystawiana w kościele. W swoim temacie pełni funkcję patrzenia twarzą w twarz.

Treści wpisane w ten kontemplacyjny obraz:

Od II do Vi wieku chrześcijaństwo przenikają problemy teologiczne tzn. Próba rozstrzygnięcia kim jest osoba Chrystusa. Jak należy interpretować Jego Człowieczeństwo i Jego Boskość. W miarę powstawania kompozycji monumentalnych dochodzą do obrazu nabrzmiałe treści teologiczne. Na Soborze Konstantynopolitańskim II jest mowa o Trzech osobach Boskich. {Osoba Ducha Św.} Powstaje pęd, by to wyrazić w obrazie. Odnaleziono pomysł — eikon. Wpisano w ikonę fizyczny wymiar Chrystusa i Jego wymiar boski.

Ikona Chrystusa z Klasztoru Św. Katarzyny na Synaju — VI w.

Chrystus to dojrzały mężczyzna. Policzki, cienie na twarzy mają podkreślić wymiar ludzki. Cienie bowiem podkreślają naturę cielesną. Głowę otacza światło — złoty nimb. Gruby, czarny margines zamyka światło nimbu. Nimb jest czynnikiem pozbawionym relacji ze światem widzialnym. Purpurowa suknia podkreśla wymiar ziemskiego panowania i pasji. Związana z ciałem ma konotacje ziemskie [władza i męka]

Niebieski płaszcz to synonim boskości [metaforyka literacka] Na całą postać nałożone są symbole boskości Chrystusa.

Chrystus trzyma zapieczętowaną, zamkniętą księgę. To wyraźny związek z Apokalipsą. Gemmadiony{L} to synonim Trójcy Św. (patrz strona 4)Cztery gemmadiony umieszczone na okładce, czyli wg Symboliki na krańcach świata Trójcę Świętą manifestują także trzy złączone perły. Szmaragdy poprzez swój romboidalny kształt nawiązują do struktury kosmosu.(symbolika pitagorejska)

Gest Chrystusa podkreśla istotę Trójcy Św. Kciuk wyprostowany — jest najważniejszy. Dołączone dwa palce tworzą znak Trójcy. Podobnie trójkąt dłoni. Ikona w pełni odpowiada eikon.

Ikony — wyróżnienie dogmatyczne.

Ikona powstaje jako rezultat rozważań dogmatycznych nad osoba Chrystusa. Powstała w VI w. w obszarze klasztoru pod Synajem.

Ikona to oficjalny eikon człowieczeństwa i boskości Chrystusa. Jesteśmy na płaszczyźnie oficjalnej interpretacji przed ikonoklazmem. U podstawy ikony jest nauka o dwoistości natur Chrystusa i troistości Boga. Pojawia się element dogmatu Trójcy Świętej.

Syn jest eikon Ojca.

Pojęcie eikon wywodzi się z filozofii platońskiej i neoplatońskiej. Pojęcie eikon nie odnosiło się do imago — jako obraz. Sięgając do ikony, sięgamy do treści teologicznej. Obraz imago nie równa się eikon.

Eikon zawierało element epifaniczny — przejście poprzez śmierć do wieczności przy zachowaniu rysów twarzy. Ikona zachowuje rozpoznawalność osoby i jednocześnie element transcendentny.(dwoistość) Filozofia neoplatońska próbowała wyjaśnić formy transcendentne formami geometrycznymi.

KOŁO jednoczy absolut. Przedstawia wizerunek wieczności. Odwołano się do koła jako idealnej figury Boga, wieczności, transcendencji. Jedynym wymiernym elementem jest promień wychodzący ze środka. Środek zataczający krąg nie mający początku i końca to figura boskości. Twarz Chrystusa wpisana jest w idealną figurę koła. Środek stanowią oczy, nos i usta.

Oczy starannie wymodelowane, utkwione w widza, suponują wieczność. W samych oczach wpisany jest ruch.

W prawym oku gałka zaznaczona jest niewielkim przesunięcie, powieka lekko opada. Druga powieka jest nieruchoma. Ruch i bezruch jednocześnie to atrybuty Boga — Człowieka. Oczy są środkiem idealnego koła. Krąg zataczają włosy, złoty nimb, czarny kontur[z niego wyłania się światło]

TRÓJKĄT modelunek rąk; KWADRAT obraz świata

U Greków filozofia światła i figur geometrycznych legły u podstaw rzeczy. {res}

RES [ręka , księga, nimb] wyrażają najtrudniejsze zagadnienia. Ikona powstaje w środowisku wykształconych mnichów i jest przeznaczona dla przygotowanych odbiorców.

IKONY:

Ikona Kosmy i Damiana. Elementy eikon, oczy wpatrzone w widza, twarz jest symbolem wieczności. Reszta ciała jest zbędna. W tle ikona Chrystusa. Przedstawieni zmarli święci przynależą już do Niego w wieczności.

Ikona Św. Piotra z Synaju. Enkaustyka, Techniczne budowanie twarzy identyczne jako w przypadku ikony Chrystusa, (oczy, nos, ręce) W tle zarys architektury. [fryzy]Trzy medaliony: Chrystusa, Marii, Jana.

Chrystus i Św. Menes pochodzi z północnej Afryki, Wielkość obrazu sugeruje przeznaczeni: do kaplicy. Eikon widoczne w odwzorowaniu oblicza. Chrystus i Menes maja te same oczy, i identyczne szczegóły twarzy. Podobieństwo schodzi od Chrystusa do świętego. Jest to zmarły podobny już do Chrystusa.

Św. Jan Chrzciciel VI w. Synaj. Enkaustyka. Widoczny medal Marii i Chrystusa Widoczny jest sens współistnienia. Jest to owoc ortodoksyjnej VI wiecznej odpowiedzialności wobec obrazu i tekstów. Jeśli eikon — podobieństwo — to koncentruje się w obliczu. Oblicze egzystuje w wieczności. Prosopon (oblicze) współegzystuje zatem z Maryją i Janem w społeczności świętych. To nie jest opowiedziana prosta storia, ale głęboka myśl teologiczna.

Łacińska mentalność utożsamiła obraz z historią. (storią) opowieścią. Wschód porusza się w sferze symboliki i filozofii platońskiej. Nie historia jest na obrazie, lecz istota rzeczy. Prosopon przenosi ruch i bezruch, rzeczywistość ziemską i transcendentną, Ta opozycja zawsze musi być na obrazie.

Obrazu eikonos znane były w sposobie kształtowania wizerunku na medalach i monetach. (VI w. Synaj)

Warstwa II: Pytanie: Czy historia Ewangelii nie była zatem ważna?

Istniała seria obrazów przeznaczona dla prostego odbiorcy. Były one ewangelicznym, przekazem w przedmiotach, które były w zasięgu możliwości przeciętnego wiernego.

Wieko kasety z Palestyny sprzed VI w. deska cyprysowa, technika enkaustyczna. Przedmiot wykonany dla uboższych pielgrzymów. Nie ma ambicji estetyzowania. Pochodzi z kasetki służącej do przechowywania ziemi z Ziemi Świętej , która to była traktowana jako relikwia. Z zewnątrz to niewielkie pudełko było obite blachą. Wewnątrz malunki — storie — odczytywane przez pielgrzyma. W przekazie storii [narracyjnym] żywo widoczna jest chęć wpisywania tego, co w ikonie jest najistotniejsze: dogmatu.

Chrystus na Krzyżu: nieruchoma twarz, kolobium (tunika) kapłańska implikują dążenie do przedstawienia dwoistości natury. Obraz wyprzedza tekst w tłumaczeniu dogmatu. Chrystus objawia swoje Bóstwo. Prosty człowiek rozumie, że Chrystus ma boskie cechy na krzyżu. Twarz nie jest twarzą męki — patrzy na widza. Mamy widom świadectwo rozpowszechniania w środowisku syro- palestyńskim wielkiej dogmatyki. Jest to pierwszy obraz ukrzyżowania. Nigdzie wcześniej nie znajdziemy ukrzyżowania Chrystusa. Po kolejnych synodach można było przedstawiać dwoistość.

W scenie Ukrzyżowania występują Maryja, Stefaton, łotrzy, Św. Jan.

Narracja łączy się z symbolem. Krzyż w Ewangelii umieszczono na Golgocie. Tu występuje w dolinie między dwoma górami. Ta dolina, to dolina śmierci, pomiędzy Synajem a Garizim. {góra święta Samarytan}

Za czasów Jezusa znany był konflikt między Samarytanami a Żydami co do miejsca składania ofiar Jedynemu Bogu. Na obrazie przeplatają się symbole dogmatyczne z symboliką liturgiczną. Symbolika Liturgiczna to kapłańska szata Jezusa, jest Najwyższym i pierwszym kapłanem.

Santa Maria Antica w Rzymie. Przerobiona ze świątyni rzymskiej. Grecy z Bizancjum przerabiają świątynię pogańską na Forum Romanum na Kościół, Kolonia Greków z Bizancjum mieszkała przy Via Graeca. Ulica ta nosi ta nazwę od czasów antycznych.

Fresk namalowany w Kościele to obraz ukrzyżowania Chrystusa, zespolony z dogmatem. Model z kasetki przechodzi na fresk. Dzięki tym wizerunkom przechowały się pierwsze przedstawienia. Widać na nim [podobnie jak na wieczku] dwie góry brązową i białą. Scena ukrzyżowania jest tronem Chrystusa, nie ma relacji męki (cechy ikony). Jest zaś eikon — podobieństwo do Ojca. Prosopon (oblicze) ma cechy boskości. Nie mamy potwierdzenia, by ta sama linią interpretacyjną przejść do Ojca. Jezus odziany jest w szatę kapłańską. Widzimy postacie Marii, Jana Ewangelisty, Oprawców. Mimo przebitego boku Chrystusa, śmierć nie następuje. Pozioma belka oddziela to, co ziemskie od tego co w górze. Powyżej poziomu belki widzimy tylko twarz Chrystusa — asocjacja boska. Wierzchołki gór nie wychodzą ponad poziomą belkę.

Czy można odróżnić, która góra jest Garizim, a która Synajem?

Góra czerwona: Stanowi tło dla postaci Maryi. Maryja wykonuje gest orantki. Prosi za tymi, którzy modlą się na tej górze. Maryja wchodzi w dialog z Chrystusem. Jest pośredniczką miedzy Starym a Nowym Testamentem. Prosi za ludzkość ST. Umieszczono ja w teologii czasu. To uprawomocnia jej ród Dawidowy. Taka myśl teologiczna dotyczy Maryi jeszcze przed pojawieniem się Theotokos. Teksty interpretowane były w kontekście czasowym. Jeśli jest pośrednikiem narodu izraelskiego, (Samarytanie) to symbol góry za Maryją dotyczy Garizim.

Biała góra: Za Janem. Apostoł pisze Apokalipsę , pisze o czasach ostatecznych, pisze o wielkich dziełach Apostołów. Jego Ewangelia mówi o Chrystusie jako światłości. Za Janem widnieje zatem Synaj. Biała góra to światło, jest rozświetlona.

Pod Krzyżem widnieje maleńkie wzgórze— znak grobu Adama {wg. Apokryfu Ewangelii Nikodema, krzyż stanął na grobie Adama.) Ze wzgórka wystają trzy kości Praojca.

Ikona ukrzyżowania,enkaustyka na desce cyprysowej. Maryja pokazuje na oczy. Jest to symbol poznania. Ciało łotra wiszącego na krzyżu jest atletycznie wymodelowane (życie wg ciała), ciało zaś Św. Jana jest duchowe. (życie wg ducha)

Po ikonoklaźmie ta forma przedstawiania ukrzyżowania zanika.

Kurt Weizmann, Andre Grabar, sformułowali termin ikona italska ; terminus technicus, na określenie serii dzieł, które z jednej strony realizują dogmatykę ikon, lecz przewiezione do nowego środowiska stają się relikwiami.

Ikona Chrystusa z Lateranu, złożona na Lateranie, w Bazylice Zbawiciela. Twarz budząca lęk. Ta ikona, przywieziona za ikonoklazmu, była nie tylko eikon, ale i relikwią. Przybyła z Ziemi Świętej z Synaju. Przywiozły ze sobą metafizykę pielgrzymki. Otrzymały metalową suknię dla podkreślenia wartości kultowej. Stała się z przedmiotu dogmatycznego przedmiotem powszechnym.

Ikona Świętego Oblicza (Vera Ikon) zyskała tunikę ze złotej blachy, która swoim kształtem przypomina Całun Turyński. Całun przybywa po upadku Bizancjum. Istniały legendy dotyczące świętego oblicza, rozwinięte później przez łacinników. To wprowadzało element storii, Spięło to potrzebę utrzymania wizerunku jako świętego, ale otoczonego jednocześnie legendą.

Po ikonoklaźmie, dzięki dynastii macedońskiej, następuje rozkwit ikony. Tematy przeniesiono na formy monumentalne.

Hosios Lukas Oblicze umieszczone w kopule, jako symbolu nieba, Jest to niebiańska epifania oblicza Chrystusa. Twarz, oczy, ręce, przeniesione z ikon. Podobnie w Hosios David, Kariekam w Konstantynopolu w klasztorze Studion — kościół na wzór epifanii.

Normanowie, zająwszy tereny italskie (XI, XII w.) mimo swojego nieprzygotowania, akceptują sztukę bizantyńską.

Palermo, kaplica pałacowa ,mozaika obraz ikonowy, epifaniczność twarzy. Warto zwrócić uwagę na rozróżnienie między ikoną a obrazem ikonowym.

1. Można mówić o ikonie w aspekcie genezy treściowej [Pismo Ojcowie Kościoła]

2. Można mówić o ikonie w aspekcie materiałowym.

3. Można mówić o ikonie w aspekcie historii stylu.

4. Gatunek artystyczny, styl ikony na desce, styl ikony w malarstwie monumentalnym.

Santa Sabina w Rzymie. Obraz Chrystusa w stylu ikonowym.. Chrystus w mandorli, czerwony płaszcz.

Wersja italska ikon w XII i XIII w. to ogromna rozpiętość stylistyczna.

Klasztor Castel Setio. przyjął ogromną grupę mnichów wschodnich. W klasztorze znajdują się freski wymalowane przez artystów z Konstantynopola.

CAŁUN Niezwykłe zjawisko odbicia oblicza przyjęte jest na Wschodzie jako całun. Odbicie twarzy to wierny wizerunek Chrystusa. Stał się znakiem ikony, wizerunkiem Chrystusa, całą chustą i pamięcią traktowana jako relikwia. Malowane wizerunki całunu wystawiane były w Wielki Czwartek i Wielki Piątek przed Krzyż.

Całuny zachowują formę odbicia twarzy. Zachowana twarz jest przedstawiana w innych rejestrach niż dogmatyków. Ikona była obecna poprzez świadomość całunu.

Recepcja Ikony:

W okresie ikonoklazmu, kiedy nastąpiło zagrożenie egzystencji chrześcijaństwa wschodniego pod wpływem islamu, ikony były przewożone do Italii. Mnisi, jako najbardziej światła część społeczeństwa, są poddawani represjom. Duże grupy mnichów z Grecji, Bizancjum, Azji Mniejszej, przypływają do Italii. Tutaj byli już Grecji (Sycylia) Druga emigracja objęła Italię Środkową [Umbria, Toskania, Lombardia] oraz Północną. Osadzają się duże grupy, które muszą asymilować się z tradycją chrześcijaństwa łacińskiego. Z drugiej strony Benedyktyni przyswajają elementy tradycji wschodniej

Berting określa powstające zjawisko jako ikonę italską. Wschodnia ikona w obrębie liturgii i kultu zgodnie z teologia ikony utożsamiła obraz z wizerunkiem Boga. Płynęły stąd określone konsekwencje. Obraz nie opuszczał kościoła. Nie było możliwe, by stykał się z profanum. Ikona była wpisana i utożsamiana z miejscem świętym. Nie była możliwa procesja z ikoną, ani wystawienie na zewnątrz. Była to konsekwencja silnego związku z tradycją judaistyczną.

Italia przyjęła ikonę z innego punktu widzenia — historii zbawienia (wydarzeń ewangelicznych) a nie utożsamienia z Bogiem. Był to zaczyn do nowego rozumienia ikony.

Procesja była integralnie związana z tradycja łacińską. {Msza Św.; relikwie jako Memoria Świętego.}

Ikona przekroczyła raz obszar sakralny. Wcześniej było to niemożliwe, ale w wyniku zagrożenia ikonoklazmem, musiało się to stać. Żeby zachować cząstkę sacrum, powstały legendy, dotyczące działania obrazu i dokonanych cudów. Ikony wzmocniły swoją moc sakralna poprzez cuda związane z wędrówką.

Przedstawienia łacińskie Maryi przed wędrówką ikon:

Fresk Santa Maria Antica ( VI w.) Maryja tronująca.

Obraz Maryi jest typowym imago. Maryja jest Królową, odziana w purpurową tunikę, ubiór Jej implikuje pojęcie storia. Nie mamy tu do czynienia z utożsamieniem Maryi. Maryja reprezentuje. Występuje w otoczeniu świętych ze środowiska rzymskiego.

Maryja z Katakumb Konodilii. Turtura, bogata Rzymianka, złożona została do grobu. Jej grób zdobi wizerunek Maryi tronującej w stroju cesarskim, Turtura stoi przed Maryja trzymając dwie świece.

Koptyjski fresk Maria Lactans (karmiąca} VI w.

Kodeks Rabuni; Zesłanie Ducha Św. — obraz wpisany w historię. ( V w.)

Fresk z Obszaru Abumina; VI w. Północny Egipt; f5resk będący dekoracja kaplicy cenobickiej. Obszar łacińskiej Afryki Północnej, rozwinął obraz Maryi jako imago — część historii NT i współczesnej. Schemat: Maryja jako Królowa, na terenie cesarstwa; purpurowa tunika, welon głęboko na czole, Maryja pokazuje Jezusa, potwierdzając w ten sposób swoje Macierzyństwo jako Matka Boga.

W tym klimacie Italia ma obraz i kult Maryi. Przykładem jest wizerunek w Sancta Maria Maggiore, bazylice zbudowanej za papieża Sylwestra, a rozbudowana po soborze Efeskim (stąd Większa)

Trastavere Kaplica Maryi, zbudowana w Rzymie w miejscu przebywania chorych i rannych gwardzistów. Była tradycja, że w chwili urodzin Jezusa tu wytrysło źródło leczące, najpierw wody, a potem oliwy. Budują kaplicę i wierzą w moc źródła. Gdy pojawiła się najwcześniejsza ikona spod Synaju, złożona została w tym Kościele. Za papieża Jana II przybywa ikona z mocą cudu uratowania rozbitków. Przyjęto ja jako obraz z mocą oddziaływania na wiernych. Ikona ta jest pochodzenia wschodniego. Świadczy o tym technika enkaustyczna, nie wytrzymująca wilgoci italskiej. Stąd duże ubytki.

Maryja jest wyłączona poza storię. Jest tylko Narodzenie Chrystusa. On jest racją dla Maryi jako matki Boga. Bizantyńczycy odrzucali narrację, , by nie było skojarzeń ze zwykła kobietą. Dwaj aniołowie z zachwytem patrzą na Maryję. Na ramie obrazu wyryto fragment hymnu Melodesa z Syrii, Tenże fragment mówi o Maryi jako zachwycie Aniołów.

Jest to wzmocnienie akcentu transcendentnego Maryi i realizacja założeń ikony chrystologicznej. Maryja wpatruje się w widza. Postawa dzieciątka Jezus eliminuje więzi ludzkie, podkreśla boskość i transcendencję Jezusa. Wskazuje na to osiowość przedstawienia. Aniołowie przedstawieni są na sposób grecki. [Niebieska tunika, białe welony, którymi aniołowie zasłaniali i odsłaniali twarz. ] Ikona S. M. Transcevere miała cudowną moc. Stąd często ja kopiowano.

Ikona Maryi spod Synaju VI w. Maryja podnosi Dzieciątko na ramię, Przełamano w ten sposób schemat osiowości.

Ikona z Rzymu VII w. Maryja trzyma Dzieciątko na lewym ramieniu, aby prawicą wskazywać na Syna. Istota teologiczna nie została zniekształcona.

Ikona z S. Franscesca Romana.

Ikona z Panteonu, najpierw P. został przemianowany na Kościół Wszystkich Świętych, gdy złożono w nim ikonę Maryi, dodano tytuł Najświętszej Maryi Panny.

Ikona złożona w Chiesa Nuova, przykryta malowidłem Rubensa, {kościół był przebudowany w okresie baroku, stąd nazwa Chiesa Nuova.}

Ikona z Sancta Maria Maggiore, synajska zwana Salus Populi Romanum (opiekunka narodu rzymskiego) Stanowiła pierwowzór wizerunków Maryi w Europie. Zasadnicza różnica polega na tym, że to nie jest popiersie, lecz wizerunek jest wydłużony Maryja wyjęta jest z tronowania, Teologiczna kwestia jest uzasadniona. Ukazane są dłonie . Dzieciątko spoczywa na lewym ramieniu. Obraz był wynoszony kilkakrotnie, w XI w. w czasie dżumy, XII w. papież przeniósł w procesji na Lateran do kościoła pod wezwaniem Salwatora. Jest to punktem zwrotnym. Tradycja łacińska i grecka dokonują fuzji, Tradycja łacińska ma swój obraz Maryi, swój kult i liturgię. Ikona jest zaś elementem wschodnim.

Obecny wizerunek jest XII wieczna kopią, sporządzona natychmiast po pożarze.

Do naszych czasów zachowały się także tajemnicze ikony Maryi bez Dzieciątka. Taki obraz nie mógłby powstać na wschodzie.

Ikona Maryi z kaplicy klasztornej z San Alesio znamy kopie z XII w. z S. M. Rosaria, Kapella Paolino; ręce wskazują na jakąś postać. Obraz istniał z jakimś obrazem przedstawiającym Chrystusa. Ikony z S. M. In Via Lata i z Wenecji, ze zbioru Cinich, wskazują na to wyraźnie.{Chrystus błogosławi Maryję, wykonującą identyczny gest jak na wcześniej wymienionym wizerunku} W Rzymie w 1148, 1215 itd. umocnił się zwyczaj procesji w nocy do Ikony Chrystusa na Lateranie co wskazuje na liturgiczne łączenie wizerunków Jezusa i Maryi. Zachował się fresk w S. M. Antica z XII w. przedstawiający Chrystus i ikonę Maryi. Kult Maryi w Rzymie wziął się z wczesnochrześcijańskiej tradycji, z przybycia ikon i z nowej pobożności propagowanej prze z Cystersów .Pierwowzorem Maryi z rękami wzięty jest ze sceny ukrzyżowania. Maryja wskazuje ręką na Syna. Nastąpiło spięcie tradycji formalnej.

Łacinnicy rozwinęli koinesis i transitus, rozwijając nową formę kultu tworząc dyptyki, a potem tryptyki. Pojawiają się wizerunki Chrystusa w centrum, z Maryją i Janem po bokach. Lacjum 1200 r. Maryja wskazuje na Jezusa, Geneza jest historia ukrzyżowania. Eliminuje się krzyż. Jest to nowy element. Rozumienie wyboru postaci sięga do historii.

Ten schemat ustanowiono w kompozycji absydy. U postawy występują Ewangeliści i Apostołowie, w środkowej części Maryja w otoczeniu Aniołów, Chrystus na górze. Jest to stały program. Przykładem jest absyda w Mont Reale.

Murano Obraz bardzo podobny. Jest także obraz kultowy Maryi Orantki, z rękami skierowanymi do widza. Jest to gest żydowski, oznaczający odepchniecie zła. Maryja jako pośredniczka między człowiekiem a Bogiem, odpycha zło.

Obrazy w Nikopoli, medalion, torcella; Maria z dzieciątkiem wypełniająca absydę.

Ochryda ; obszar grecki; dynastia macedońska dopuszcza ewangeliczna interpretację obrazu. Wersje oscylują między schematem bizantyńskim, ustalonym przed ikonoklazmem i tym, co stworzył obszar łaciński. (IX w.) Następuje asymilacja wzorów, te same modele na zachodzie i wschodzie. Italia uratowała i ubogaciła ikonę. Ubogaciła historią, stworzyła model obrazu cudownego. Cały obszar łaciński łączy ortodoksyjną ikonę z elementami mającymi wiele cech historii.

Malarstwo Miniaturowe:

Tradycja Bizantyńska powraca do iluminacji książkowej.

Ewangeliarz z Athos;(Stauronikita) IX w. Oddziaływał na iluminacje karolińską i ottońską. Miniatorstwo rozwija liryczne elementy historii {Narodzenie Jezusa} Maryja i Józef przedstawieni są oddzielnie. Zbliżenie Józefa i Maryi jest niemożliwe [chronią dogmat o poczęciu z Ducha Św. Jezusa] Bizancjum chroniło przed apokryfami. Apokryfy, czytane tylko przez przygotowanych duchownych, uzupełniały życiowe fragmenty Ewangelii [kąpiel dzieciątka]

Psałterz Dawida, Historie Dawida, za renesansu macedońskiego i Paleologów, Następuje powrót do tradycji greckiego malarstwa. Trudne treści przekazywano personifikacjami.

Dawid śpiewający i grający; występuje personifikacja melodii ( za Dawidem) za filarkiem — personifikacja Echa. Cała anegdota wpisana jest w zasłuchane zwierzęta.

Modlący się Dawid z personifikacją Nocy Jutrzenka przedstawiona jako podbiegający chłopiec .

Sztuka Łacińskiego Średniowiecza:

Granice czasowe obejmują okres od VI do połowy VIII w. W tym czasie następuje konsolidacja etniczna . Najpewniej można poruszać się w zakresie sztuki terytorialnej: Sztuka merowińska, szt. Galijska.

W VI i VII w. ukształtowała się monarchia karolińska.

Na południe— południowa Francji — Galowie; potomkowie Rzymian.

Na północ — północna Francja, Anglia; Sasowie, Irowie, Szkoci,; ludy wędrowne, koncepcja zaś sztuki jest skrajnie różna. Ludy wędrowne nie miały koncepcji kształtowania, organizowania i komponowania przestrzeni, stąd sztuka skupiła się na ornamencie. Była to wizja plastyczna ornamentu, która nie wchodziła w relacje z przestrzenią.

Sztuka celtogermańska

Osadziła się w Europie. Nie mieli miast {brak urbanizacji} Mieli ambicje poznawcze przejęcia tradycji śródziemnomorskiej. Cechą ich kultury była nieustanna chęć przejmowania wzorów. Razem z wojskami rzymskimi przenikało chrześcijaństwo. Z V czy IV w. zachowały się krzyże chrześcijańskie w obszarze Canterbury [północna granica limes Cesarstwa Rzymskiego] Tradycja śródziemnomorska przyszła z wojskami rzymskimi.

Pod koniec VI wieku dotarła misja z bratem Augustynem na czele (Benedyktyni) do Kentu i została przyjęta przez władcę. Razem z misjami wędrowały księgi zdobione i dekoracje złotnicze. Docierały także paramenty liturgiczne. W tym czasie trwa stwarzanie wyrazu artystycznego oscylującego między ludami wędrownymi, a tradycją łacińską.

Tradycja iroszkocka:

Ewangeliarz z Kells.

Strona incipitowa Ewangeliarza dokładnie zapełniona jest bardzo precyzyjnym ornamentem plecionkowym. Ornament geometryczny wyeliminował odwzorowanie rzeczywistości. Artysta wypełnił kartę ornamentem bez wolnego miejsca. Dekoracja jest dwuwymiarowa o bardzo uproszczonych motywach. Stoi na granicy abstrakcji wizualnej. Jedynym elementem wartościującym jest kolor i przestrzenie biało - szare. Sam detal się powtarza. Jedynym zmysłowym odniesieniem jest kolor. Obwiedziony linią jest kolorem lokalnym bez światłocienia. Różnica widoczna jest w prostokątach. Taki ornament w przedstawieniach percepcji nic nie oznacza.

Musimy mieć świadomość, że ten wzór jest częścią świętej księgi. Nie jest to zatem wolna gra.

Inicjał z Dublina VII w. Ornament kształtuje inicjał Pil. Przestrzenie barwne łączą się z przestrzeniami monochromatycznymi, gdzieniegdzie występuje tron lub znak, ale bez relacji z całością.

Księga z Durrow. Kwadrat i koło przybliżają do jakiejś strony znaczeniowej. Ornament okala środkowy medalion wpisany w biały kwadrat. Całość zamyka się do środkowego okręgu z małym białym krążkiem ze znakiem krzyża, — koło w kole pozbawione koloru. Biały krążek z zarysowanym krzyżem ; białe nic — nie ma związku z wizualnym światem. [dla artysty ważne ]

Środowisko ascetyczne, nastawione na kontemplacje świętości (sacrum) Sacrum zakłada coś bezosobowego w ikonografii chrześcijańskiej. Bóg jest osobowy. Bóg nie jest tożsamy z sacrum. W twórczości iryjskiej nie ma postaci. Stąd możemy mieć baczenie na ascezę monastycyzmu iryjskiego, odległą od tradycji śródziemnomorskiej. Krzyż zamknięty w białym okręgu to wyeliminowanie wszelkich asocjacji zmysłowych. Białe ma być synonimem absolutnej transcendencji. Ornament jest ramą , wyabstrahowującą od zmysłowej rzeczywistości. Taka była asceza monastycyzmu iryjskiego.

Migracja zakonna (VI -VIII w.) Surowe grupy monastyczne wędrowały na północ z Afryki . W Galii stworzyło się centrum, w którym powstały zręby wiążące z koncepcja wschodnią (wyeliminowanie postaci) Z Lerins przenikała tradycje celtyka i iroszkocką. Teksty Augustyna, wersja Platona, teksty patrystyczne bazujące na Platonie[plotynizm] Te kierunki kształtowały mnichów iryjskich.

W inicjale Pi [osoba Chrystusa]mamy te same relacje koloru i monochromatycznych płaszczyzn. Rozpoznajemy biały romb scalający belkę litery P z jej wybrzuszeniem. Biały romb stanowi znak. W obrębie surowego monastycyzmu ; teksty Św. Augutyna (tr. Platońska) symbolizuje obraz kosmosu i świata ; obraz jedynego Boga poprzez formy geometryczne— kwadrat i romb. Kwadrat poddany ruchowi to romb. Romb w centrum jest wyrazem związku jedności kosmicznej Boga i ziemi.

Próba zmierzenia się z postacią ludzką: Księga z Kells.

Człowiek staje się częścią ornamentu. Sprowadzony do konturu, odziany w mnisi płaszcz, wpatrzone nieruchomo oczy, styk z tradycja ikony. Jeśli ubrany jest w pokutny habit mnisi i trzyma ewangelię, to jest to symbol misjonarza. Te obrazy są wypracowane w bardzo ścisłym związku z ornamentem.

Dwie warstwy znaczeniowe:

Głowa wpisana w system kręgów; część dolna — w prostokąt. Głowa: biała, bez koloru— to absolutny intelekt i duch wpisany w twarz. Teksty iryjskie są przeniknięte duchowością. Głowa przedstawiona jest z dystansem do korpusu — synonimem witalnych funkcji. .

Postać jest ściśle wpleciona w ornament. Człowieka wpisywano do ornamentu, aby oddzielić od nimetyki (tradycja judaistyczna)

Wizerunek Maryi — tradycja bizantyńska, Maryja otoczona aniołami, trzymająca dzieciątko Flabella trzymają postacie anielskie.[ Koliste, kształt krzyża lub litery  ]Postać pozbawiona jest asocjacji zmysłowych.

Tradycje śródziemnomorskie dochodziły na północ wraz z wojskami rzymskimi. Papież Grzegorz Wielki posłał grupę 12 mnichów z Monte Cellio. Przyniesione zostały księgi — z misji opata Augustyna zachowała się jedna karta z Canterbury.

Ewangelista Łukasz siedzi na tronie i jak mędrzec antyczny podpiera brodę. Siedzi na niskim krześle (jak stoik) To wizerunek nobilitacji społecznej(tron) Zmysłowe odniesienia do postaci ludzkiej — biała tunika i biały płaszcz— odniesienie do intelektu.

Takie formy śródziemnomorskie z obrazowaniem późnorzymskim dotarły ok. 590-604. Przyniesiona została tradycja obrazu śródziemnomorskiego. Świat roślinno — zwierzęcy ; po bokach arkady, to rzymski typ obrazu narracji i obrazu reprezentacji. Obraz jest czytelny wg Kryterium nimetycznego i obrazu narracji i reprezentacji. W obrębie Canterbury pojawiły się identyczne kompozycje tronujących Ewangelistów ujętych w arkady. Widoczny jest wyraźny wpływ śródziemnomorski. Kotary zawinięte wokół kolumn. Anioł to symbol Ewangelisty Mateusza. Zamiast kapiteli kręgi z medalionami zawierającymi wizerunki postaci. Stylizacje są na tyle czytelne, że pozwalają znaleźć źródło inspiracji.

Kodeks z Wells kopia tekstu Ezry. Kapłan piszący na I stronie. Szafa pełna książek — utensylia pisarskie. Kompozycja trójwymiarowa. Cały klimat, otoczenie, wniosły nurt śródziemnomorskiego obrazowania sztuki.

Postać personifikacji natchnienia Bożego ma wyraźnie archaizowana twarz. Świadoma archaizacja wprowadza relacje temporalne. Jest to postać wcześniejsza. Anioł dmie w długi róg — Jest to postać zapowiadająca tryumf. Róg zapowiada coś bardzo uroczystego.

Szkoła w Winchester połowa X wieku. Obok Canterbury to ważny ośrodek iluminatorstwa aż do XIII w. Iluminatorka z dużym rozmachem traktuje formy wizualne, z drugiej strony plecionkę.

In principium- początek Księgi Genesis albo Ewangelii Św. Jana. Postać Św. Jana — artysta opanował rysunek i warstwę malarską w sposób doskonały.

Obszar Francji najszybciej jest aktywizowany kulturowo w V;VI;VII wieku. Mamy tylko karty Ewangeliarza Gundahinusa

I karta — zdobią medaliony z symbolami Ewangelistów. W środku postać Chrystusa. Ten obraz ma tradycje wschodnią. Nie można go oddzielić od tradycji iryjskiej. Artysta znalazł się w Galii Merowińskiej. Na południu bizantyńskim nie znaleziono żadnych przykładów. Białe punkty zamykające postaci naprowadziły na być może iryjskie pochodzenie.

Ewangeliarz Gundahinusa w Burgundii. Rozpoczęły się ponownie misje w Europie. Zakładano klasztory w St. Gallen w Szwajcarii; S. German w Germanii. Tereny były zasiedlane przez mnichów iroszkockich. Hiszpania jest pod wpływem mozarabskim. Tu występuje Łuk podkowiasty; nie rozwikłana plecionka taka sama jak iryjska. Kopie Wergiliusza —Arabowie kopiowali bardzo wiele dzieł do XIII w.

Karol Wielki:

Ambicje stworzenia imperium Romanum kierują działaniami Karola Wielkiego. Ma świadomość, że musi rozwinąć edukację. Zaprasza na swój dwór mnichów iryjskich. W Akwizgranie powstaje centrum teologiczno - językowe. Karol ma ambicje stworzenia podstaw edukacyjnych. Jest to konieczne, jeśli chce zbudować Cesarstwo. Powstaje szkoła pałacowa. Szkoła ta świadomie tworzy syntezę osiągnięć sztuki iryjskiej i śródziemnomorskiej.

Ewangeliarz Koronacyjny: Maiestas Domini;

Był wykorzystywany do koronacji synów i wnuków Karola Wielkiego. Plecionka w górnej części jest świadectwem pochodzenia iryjskiego. W szkole pałacowej osoba pisząca tekst jednocześnie iluminuje. Centrum jest plastycznie wymodelowane — tron, poduszka; Mur — implikacje światłocieniowe

Ewangeliarz z Soissons — karta z symbolem studni życia; tempietto ze wspólnym zadaszeniem Realistycznie przedstawione są zwierzęta i ptaki — one mogą być przedstawione realistycznie. Świat ludzi, świat ducha niezmysłowego, który można przedstawić w sposób abstrahujący od zmysłowości. Studnia wody życia ilustruje chrzest. Skwapliwie powtarza monumentalną architekturę Kolosseum. Miękkie dekoracje sięgają genezy śródziemnomorskiej. [Tron wysadzany gemmami, kotara] Studnia wody życia wpuszczona jest w niszę, takiej zaś architektury nie było na obszarze na północ od Alp. Inicjały znane są także w iluminacji śródziemnomorskiej. Łuk arkady jest na szczycie przyozdobiony gemmą.

Ewangeliarz Godeskalka — powstały w środowisku Karola Wielkiego. Obrazy są dynamiczne, wyraźnie śródziemnomorskie. Pełne zmysłowego napięcia. Dzieło wykonano w Akwizgranie. W ramie widać liście ornamentu śródziemnomorskiego, podobnie utensylia. Eliminuje tradycje iryjską. Ewangeliarz należy do tzw. Grupy Ady.

Karol Łysy; nowy okres;

Po śmierci Karola Wielkiego obraz artystyczny się różnicuje. Są dwa główne ośrodki, którymi opiekuje się Karol Łysy. — Tours i St. Denis. Tours( Św. Marcin)-ośrodek turonenski; szkoła klasztorna, ambitny program edukacji czyli trivium i quadrivium (2 stopnie) przejmują cechy szkoły w Akwizgranie: Dbałość o postać, typy ikon Ewangelista piszący i Maiestas Domini. Rozwijają się typy ikonograficzne przede wszystkim Apokalipsy. Karol Łysy ma w każdym dziele kilka portretów [początki portretu średniowiecznego]

Biblia Moutier - Grandval z Tours zastępuje ukiład architektoniczny układfem pasowym, Eliminacje wizualne, przedmiotowe tło (architektura i pejzaż) Spuścizna antyczna(malarska)przedstawiała zawsze w otoczeniu przestrzennym, na tle(podobnie było w literaturze; kto, gdzie)W plastyce, malarstwie reliefach musiał być za akcją jakiś rys przestrzeni Kopie antyczne równoważnie kształtują pierwszy i drugi plan.

Adoracja tronu: lew +Baranek, tron, 4 postaci. Postaci plastyczne , tło kolorowe, 1 strona poziome pasy (2 wymiary)

Dawid na tronie

Chrystus tronujący

1,2,3,4, mają jakąś przestrzeń a w rombie jest tylko figurą geometryczną. Chrystus tronuje w lekkim kontrapoście. 1,2,3,4- prorocy, 5,6,7,8,-symbole Ewangelistów.

Zaczyna się kształtować forma artystyczna .

Od IX-powoli pojawia się otwarta przestrzeń. Artysta odchodzi od kopiowania sztuki antycznej i zaczyna tworzyć swoje koncepcje. Dynamika jest na zachodzie ,nigdy na wschodzie, w Bizancjum. Zmiany w Bizancjum w wieku XVII są pod wpływem łacińskim. Gdy artysta nie pyta o przestrzeń(moment przełomu)- tło staje się czysto artystyczne a nie ikoniczne, już nic nie musi znaczyć. Forma jest podporządkowana treści. (ale to nie dogmat, bo tło wyłamuje się.) Tło ikonologicznie jest naturalne w stosunku do pierwszego planu.

Biblia Viviana (imię podpisanego skryptora) też fundowana przez Karpla Łysego.

Cykl Świętego Hieronima w Mediolanie, to już nie tylko postać jako symboli, ale wartka narracja. Skąd one się wzięły. Geneza narracji kształtują dwa źródła: kolumny trajana i Aureliusza oraz zwoje. Pasowy układ obrazu szczegóły figury z kręgu śródziemnomorskiego, ale gładkie tło. (choć jest uproszczona architektura) Artysta uzyskuje klarowność (optyczną i znaczeniową0 pierwszego planu. Chodzi o to, że wydarzenia dzieją się w przestrzeni i czasie, a przekształcone nabierają nowego znaczenia. Całe życie jest teraz czasowo i przestrzennie oddalone od Rzymu i miejsc świętych.

Prezentowane księgi cesarz na tronie przyjmuje księgę z rąk Viviana. Scena jest bardzo uroczysta, w arkadzie, pod baldachimem, Mądrość i sprawiedliwość -cechy cesarskie podkreślone na miniaturze.

Tańczący Dawid- również metafora do cesarza (jego rysy twarzy)

Adoracja Baranka Apokaliptycznego- starcy; tłumy figurek stłoczonych pod tęczą.

Karol Łysy przywiązywał wielkie znaczenie do Saint Denis (koronacja)Znajdowały się tam relikwie Pseudodionizego Areopagity(wierzono, że był uczniem Św. Pawła. Karol Łysy rozwinął tam skryptorium benedyktyńskie.

Kodeks Aureus z St Denis dla opactwa St Emerald w Regensburgu (Bawaria) dziś Ratyzbona. Karol Łysy jeszcze nie miał świadomości podziału Galii i Germanii Żagielkowato wymodelowany baldachim to pierwowzór bizantyński. Kolumny są przedstawiane z wielkimi kosztownościami + personifikacjami obfitości (rogi)Wypełnienie dużych partii obrazu fragmentami ornamentu ze złotnictwa. [filigran]Biblia z St Denis ofiarowana dla Rzymu. Tzw. Biblia ze Św. Pawła za Murami.

Psalter Karls des Kahlen (Psałterz Karola Łysego)Biblia dla świeckich nie była tylko psałterzem. Opactwo St Gallen z VIIw. założone było przez mnicha Gallusa z Irlandii. Centra życia kulturalnego przesuwają się coraz bardziej na wschód i południe.

Reims — tu były relikwie związane z Maryją- płaszcz i ikona. Powstały tu skryptoria (879 i 900- zniszczone przez Normanów.)Panuje tu inny styl prawdopodobnie przejęty od artystów anglosaskich. Linia wypełnia modelunek postaci (ubrania) Czysto rysunkowe dzieła były też w Bizancjum — tzw „Zwój Jozuego”

Ewangeliarz z Reims Cała masa kresek bardzo charakterystyczna, takiego pierwowzoru nigdzie nie było.

Ewangeliarz Arcybiskupa Ebona.

Portret Lotara —opis w książce Skubiszewskiego.

Architektura Karolińska:

Persner N., Historia Architektury europejskiej

Skubiszewski , Malarstwo karolińskie

Występują dwa duże zakresy gatunku:

A: architektura pałacowa— cesarska

B: Architektura Monastyczna - klasztorna (tylko benedyktyńska)

Jest to podział ze względu na mecenat i funkcję.

Wczesnokarolińska architektura zachowana jest w licznych baptysteriach. Między wiekiem V a VIII buduje się baptysteria. Jest to forma architektury późnorzymskiej. Do południowej Galii weszła z uproszczonymi konstrukcjami syryjskimi. Plan budowli jest czteroniszowy, na planie kwadratu, koła, ośmioboku, krzyża greckiego. Grupy monastyczne z Persji uciekały przed Persami i Arabami i osiedlały się na południu Francji.

Baptysterium w Grenoble W głębokości muru wykonano blendy arkadowe stanowiące nisze na cienkich kolumnach. Podobnie baptysterium w Venasque.

Wzór syryjsko - palestyński: wprowadzone blendy, arkady — blendy arkadowe tworzące nisze; dekoracyjne wykończenie. Rzymski typ arkady tworzy albo płytkie nisze albo absydki. Plan uproszczonego krzyża równoramiennego. Kościół Św. Krzyża w Rawennie - rytmizacja płytkich nisz.

Baptysterium Św. Jana w Poitiers — rzymski typ arkady tworzy albo absydę albo płaskie nisze. (jest to wszędzie w architekturze wczesnoromańskiej). Rytmizacja płytkich nisz (jak w mauzoleum Galii Placydii) wchodzi w dekorację wewnętrzną lub zewnętrzną.

Oratorium w Germiny des Pres. (806) wpływy arabskie. Budowniczym jest Biskup Teodor z Orleanu.{bardzo ważny człowiek na dworze Karola Wielkiego} Popierał częściowo ikonoklazm Jest tam mozaika aniołów adorujących Arkę przymierza. (to, co dopuszczał Stary Testament) Dopuszczał przedstawianie Osób Bożych w malarstwie miniatorskim. Wizerunki były bowiem przeznaczone dla osób duchownych, wiązały się bezpośrednio z tekstem, i nie były na widoku publicznym. Biskup Teodor był jedynym tak powściągliwym. Z okresu karolińskiego mamy szereg miejsc, gdzie były kaplice cesarskie. Struktura dworu była wędrowna(oprócz Akwizgranu)

Nainchem — Novis Magnum (Holandia) Najdalej wysuniętą na północ rezydencja Karola Wielkiego. Ma formę centralną. Kaplica cesarska była częścią pałacu. Kaplice te były pomyślane jako grobowe. Jest to zwyczaj syryjski, gdzie w IV i V wieku martyriony budowano jako budowle o bardzo skomplikowanej formie. Wspólną ideą było zawarcie bryły zewnętrznej w obrębie kwadratu, wewnątrz zaś plan był ośmioboczny, z płytkim prezbiterium i absydą. Jest to bazylika centralna — część środkowa wyższa; kruchta wejściowa (pozostałości) Popełniono tu błąd — zbyt wyniesiono część środkową; Część niezachowanego pałacu mieści się za bazyliką.[była to aula rezydencjonalna.]

Martyrium Św. Grzegorza w Ezrze.; rys. obok

Martyrium Św. Jana Ewangelisty w Efezie; Był tu kult w III-IV wieku. W srodku martyrionu absyda dodana ze wszystkich stron. Później dobudowano bazylikę. jest to centralna budowla dobudowana w V wieku do bazyliki Podstawą jest kult Świętego Jemu podporządkowana jest architektura. Były dwie formy budowli centralnych: Martyrium i baptysterium. rys. obok

Martyrium Sergiusza i Bakchusa w Konstantynopolu— szczyt układów kopułowych; Płynność linii podporządkowana wszystkim układom. (arkady, podcienie itp.) W detalu realizuje architekturę rzymską.

Forma Pałacowa:

Kaplica w Akwizgranie: 780 (790-799 a nawet 800) Karol Wielki zupełnie świadomie przyjął styl syro-palestyński i bizantyński. Plan zaczerpnięty jest z San Vitale w Rawennie. Chodzi jednak o inspiracje, a nie o prostą kopię. Różnica polega na tym, że w środku ośmioboku występują proste ściany. W San Vitale są to wnęki. [Proste ściany są tu jako empory na I piętrze, a w San Vitale są wnękami (nisze tworzące krąg załamujące światło i dające płynność linii)] Jest to coś nowego na bazie tradycji. Było to niemożliwe w architekturze antycznej. Nowe jest tu zastosowanie kolumn dochodzących do łuku — nie podtrzymujących. Kolumny dźwigają belkowanie albo arkady. Jest to recepcja antyku we wczesnym średniowieczu. Antyk nie znał impostu, bo było to niepotrzebne. Impost dawał możliwość umieszczenia drugiego kapitelu, i ozdobienie kostki portyku płaskim reliefem. (ornamentem) Jest to tradycja bizantyńska. Te piękne kolumienki pochodzą od architekta Odo (Hodo), który zaprojektował te kaplicę.[rysunek obok] Kolumny porfirowe i granitowe oraz marmurowe przywiózł Karol Wielki z Rzymu. (może z pałacu Teodozjusza w Rawennie). To już nie jest martyrium, ale ecclesia. (wg. Alcuina) We wnętrzu umieszczono tron z kości słoniowej. Pierwowzór tronu jest rzymski, ale ten ma niższe oparcie.

Formy centralne przyjęły się w kryptach. Np. W Auxerre-San Germaine — zbudowana dla relikwii Sw. Germanusa. ; Pierwowzorem był grób Chrystusa w Jerozolimie. Z czasów Konstantyna, Stanowił on wzór martyrionów. Pierwowzór czerpał z pałacu Dioklecjana z Splicie (Dalmacja). Architektura jest mieszanka tradycji Bizancjum i Rzymu.

Forma Monastyczna:

Nie jest czymś nowym. Zaczęło się w Egipcie. Pierwsze założenie architektoniczne stworzyła dopiero jednak architektura karolińska. Wcześniej , w V wieku, było budownictwo benedyktyńskie. Benedyktyni nie mieli jednak jasno sformułowanego programu architektonicznego. (wg. Kryterium np. funkcji)

Centula— [pod Abeville] w północnej Francji, ; lata 90 VIII w.; zniszczona kilka razy, a w 881 całkowicie zniszczona prze Normanów. Odbudowana w okresie romańskim i gotyckim. Rewolucja francuska zrównała ją z ziemią. Są bezcenne rysunki sprzed rewolucji,

Trzy kościoły: Rikardiusa, (wzorce z Anglii) Kaplica Św. Benedykta [krużganek, symetria układu.] i Kaplica Marii.

Idealna symetria, Westwerk— masyw zachodni; na zachodzie powtórzona absyda wschodnia. Podstawową funkcją była funkcja liturgiczna.

W VIII-IX wieku liturgia paschalna była odbywana w części zachodniej kościoła, (reforma lit. Benedyktyńska) Nie mogła pokrywać się z liturgią w części wschodniej.

Były budowane w tym czasie prywatne kaplice cesarskie; królewskie; i na synody. Były tez proste kościoły jednonawowe tzw. Saalkirche [kościoły salowe] np. w Fuldzie (św. Piotra) w Münster (3 maleńkie absydki), czy Lorsch, gdzie zachowała się tylko brama wjazdowa opactwa. W Krobie tylko ruiny zespołu monastycznego.

Idealny plan, sporządzony na dworze Karola Wielkiego dla Sant Gallen. Powstał ok. roku 830 (Karol umiera w 814) Plan zakładał kościół i 37 budynków. Wieżyczki na planie oznaczają klatki schodowe, co zakładało piętro. Dwie absydy spełniały role jak w kościołach Kartaginy czyli grobu męczenników. W Rzymie był kanon ,że krypta męczennika umieszczona jest w części wschodniej, w Afryce zaś w zachodniej. W liturgii afrykańskiej symetria kościoła związana była z tradycją zakonną ; przeniesiona do czasów karolińskich.

Sztuka Ottońska

I połowa X w. do I poł. XI w.

Po rozpadzie monarchii karolińskiej kultura jest pielęgnowana na obszarze Niemiec. Tam skupia się cały impet twórczy. Francja długo dogania twórczość ośrodków wschodnich. Następują procesy twórcze , kontynuujące wzory karolińskie.

W sztuce czasów Ottonów i czasów salickich (Henrykowie II; III; IV) powstają dojrzałe wzory architektury o bardzo przemyślanej przestrzeni. Wzory czerpią ze sztuki wczesnochrześcijańskiej (bazyliki wczesnochrześcijańskie o orientacji rzymskiej lub wschodniej)

Kościół Cyriaka w Gernrode — czerpie schemat z bazyliki wczesnochrześcijańskiej: szerokie nawy główna i boczne, transept z nieznacznie wysuniętymi ramionami. Nowym zjawiskiem jest rozwinięte prezbiterium( dla zakonników I poł. X w. ) Pod prezbiterium występowała krypta, stąd prezbiterium było umieszczone wyżej niż poziom naw. Po obu stronach prezbiterium dwie boczne absydy.

W zewnętrznym układzie brył zarysowują się absyda prezbiterium i dwie małe absydki, stanowiące chór wschodni. W zewnętrznym układzie bryły wyraźnie widoczny jest wysoko podniesiony korpus i wysmukłe wieże.

Masyw zachodni (westwerk) znany jest od czasów Centuli Idea westwerku została podjęta. . W proporcji całości są jednak dużo smuklejsze i wyższe. Bryła staje się prostokątem a nie kwadratem (przełamanie proporcji antycznej) Kościoły ottońskie wykazują stałą tendencję do pięcia się w górę. Wieże wykazują wypracowane formy estetyczne.

Wnętrze:

W nawie głównej płaski strop nawiązuje do bazylik wczesnochrześcijańskich. Otwiera się rzymska proporcją w układzie emporowym. Pietra otwarte do wnętrza, interkolumnium rzymskie. Karolińskie rozwiązania empory przeznaczone są dla westwerku, mając wzgląd na ważną funkcje liturgiczną. Dynastie ottońskie wzorują się na Bizancjum. Oddziaływanie polityczne ma wpływ na architekturę.

Hildesheim kościół Św. Michała ok.1000 roku ukończona 1003 lub 1013 ; Kościół benedyktyński o randze koronacyjnej. Widoczne jest świadome przejmowanie wzorów wczesnochrześcijańskich. Z tradycji egipskiej zaczerpnięto w części wschodniej i zachodniej dwie absydy. Absydy wschodnie były przeznaczone do celów liturgicznych, zachodnie zaś jako krypty lub mauzolea.

Idea symetrii dwóch chórów była przejawem poszukiwania norm artystyczno - estetycznych. Czołowym jednak wyjaśnieniem ich roli jest funkcja. Druga, zachodnia większa absyda funkcjonuje jako krypta, miejsce relikwii, krypta dostojników. Szeroki układ naw związany jest dwoma transeptami, wschodnim i zachodnim. Klatki schodowe umieszczone są na zewnątrz.. Obie absydy spięte są nawami o planie kwadratu.

Jest rzecz nowa. Wprowadzono interkolumnium z podporami większymi i mniejszymi. Większe i mniejsze podpory ustawione są w następującym rytmie abbabbabba. Idea podpór zamknięta jest w idei kwadratów. Wiążące kwadraty są wspomagane mniejszymi. Mimo że kolumny stanowią przygotowanie do późniejszych, przesklepionych rozwiązań, to tu występuje pełna ostrożność w rozwiązaniu stropu: stąd strop jest prosty, drewniany. Bez przęseł nie byłoby jednak rozwoju. Rytmika — duży filar i dwa mniejsze, wprowadza rytm w ścianę główną .

Trzy absydki występują w chórze wschodnim — en echelon (enszlą)

Małe absydy zamykały absydę główną jako pomocnicze. Tego bowiem wymagała liturgia bizantyńska. Zjawisko to występuje w całym romanizmie. Stworzono podstawy do rozwoju architektury romańskiej.

Hersfeld — wzór zaczerpnięty z bazylik wczesnochrześcijańskich w Rzymie.

Fulda — wzór zaczerpnięty z architektury egipskiej.

Niederzell koło Reichenau — w Bizancjum obserwowało się asymetryczny układ bryły; zewnętrzny obrys był zwartym blokiem; mamy do czynienia z rozbudowanym chórem, ale na zewnątrz bryła zamknięta jest płaskim murem.

Od VII w. Benedyktyni docierają do Reichenau. Stąd powstają Niederzell i Oberzell. Stopniowo rozbudowują kościół, ale oryginalny pierwowzór został zachowany. Sztuka wczesnoromańska czyni klarownym to, co jest we wnętrzu. Z zewnętrznej bryły można doczytać się układu wnętrza. Niederzell jest archaizmem z racji płaskiej ściany zewnętrznej od strony chóru wschodniego mimo urozmaiconego układu wewnątrz.

Werden na północ od Reichenau.

Hirsau — Występują boczne kaplice przy prezbiterium; w myśl idei przedłużenia naw bocznych.

Paulinzella — przedstawia bardzo dobrze alternację kolumn. Kapitel kostkowy (benedyktyński) Wyraźnie widoczna idea przedłużonych naw bocznych.

Kolonia

Rozwinięta przez księżniczkę Theofanu, doczekała się uznania od Ottona III. W Kolonii istniały relikty architektury wczesnochrześcijańskiej. Od 1000 r. Można mówić o architekturze kolońskiej.

Sankt Panteleon — Skupiał benedyktynów kolońskich. Westwerk —transept z wielką niszą, dwie wieżyczki okrągłe, stylizowane. Westwerk otwarty do nawy głównej. W części przyziemia wpisane interkolumnium rzymskie.

Kościół NMP na Kapitolu w Kolonii. Powstał jako klasztor benedyktynek na miejscu trzech świątyń pogańskich. To miejsce zaznaczają trzy konchy spięte jednym prezbiterium. Jest to echo wcześniejszych kultów. Opatka Ida rozbudowała w trikonchos. Trzy konchy są równoległe. Takie rozwiązanie należy uważać za chór wschodni. To rozwiązanie daje bardzo harmonijny układ wewnętrzny. W podobnym stylu wybudowano kościół Apostołów. Wieżyczki z klatkami schodowymi, trikonchos. Nowym elementem jest pojedyncza wieża w części zachodniej To rozwiązanie jest pochodzenia angielskiego. Nowatorski charakter nosi precyzja wykonania zewnętrznego muru. Widać horror wacui . Ślepe arkadki w przyziemiu, w części środkowej alternacja z oknami, pod dachem — galeryjka. Wieżyczki charakteryzują się wertykalnym układem okien. W części dolnej zamiast okien występują otwory strzelnicze. W górnych partiach bryła się otwiera. Ten sposób rozwiązania nosi charakter obronny ( krótkie przedpole do obrony z góry).

W I połowie XI wieku rozpoczyna się regularny romanizm.

Opactwo benedyktyńskie w Maria Lach Widoczny jeden ważny element— nawiązanie do portyków wczesnochrześcijańskich. Rozbudowany narteks ma charakter portyku. Jest to resztka dziedzińca. Narastanie brył było świadomym działaniem architekta . Formy kubiczne dodawane są, choć każda jest bryłą autonomiczną. — addycyjność

Różnica pomiędzy układem wiązanym (gotyckim) a addycyjnym jest [podstawową różnicą między architekturą romańska a gotycką.

Moguncja — zachowując układy symetrii był podnoszony w ściany parawanowe. Od fasady nie była widoczna bryła kościoła. Podwyższanie świadczy o zmęczeniu formy.

Maastricht — zmanieryzowany westwerk, zachwiana pierwotna subtelność. Podobnie w Bambergu.

Katedra romańska w Kolonii znana tylko z miniatury. Mnich składa księgę Św. Piotrowi. Artysta wymalował katedrę kolońską, (romańską) pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny. Była symetryczna. Artysta pominął absydę wschodnią — w niej siedzi Święty Piotr i przyjmuje kodeks. Pierwotne wezwanie kościoła było Św. Piotra.

Mamy do czynienia z ciekawym problemem w ikonografii średniowiecznej — sceną dedykacji. Schemat scen dedykacyjnych zmienia się ceremoniał Jeśli chodzi o formę eliminuje się tło na rzecz złota. Jest to pierwsze bardzo ważne wkroczenie w malarstwo miniatorskie. Siła malarstwa skupiona jest na skryptoriach. W czasach karolińskich postać musi mieć otoczenie. Ostatnim dziełem w tej tradycji jest Kodeks Widekinga (Widukinga) — lata 80 X wieku. Zamyka długą tradycję pierwowzorów antycznych. Konstrukcja wnętrz była naśladownictwem antyku.

Malarstwo ottońskie oczyszcza się z wszelkich niepotrzebnych dekoracji przestrzennych.

Zmiany w XI wieku w sztuce miniatorskiej przebiegają w trzech płaszczyznach:

1. Pomiędzy tradycją karolińską a śródziemnomorską;

2. Pomiędzy tradycją bizantyńską;

3. Dążenia własne — kształtują rozumienie sztuki;

Ewangeliarz Ottona II przedromański z Reichenau. służył Ottonowi III ; Prezentuje nowy styl. Artysta skupia się na postaciach. Tło to dwuwymiarowa płaszczyzna. (złote tło) Wizerunek jest bogatszy tam, gdzie artysta chce rozwinąć symbolikę. (Ewangelista Łukasz. ) Wszystko skupia się na konstrukcji geometrycznej i postaci w centralnym medalionie. Sam Ewangelista umieszczony jest w mandorli. Powyżej w kole umieszczony jest symbol św. Łukasza — Byk. Wokół tego symbolu wachlarzowato ułożone przenikające się okręgi , zarezerwowane dla główek proroków, aniołów — personifikacji wiatrów, Ottona. Nad symbolem Łukasza sam cesarz Otton. Ma najważniejsze miejsce w ceremoniale i on troszczy się o wiarę. Jest nawiązanie do studni wody żywej: łanie pijące wodę u stóp Ewangelisty. Skromny łuk z umieszczonymi kaczkami, symbolem śmierci. W XI wieku kształtuje się nowe znaczenie formy jako zasady kształtowania przestrzeni. Widać nowe rozumienie płaszczyzny i obrazu nieobecne w antyku i sztuce bizantyńskiej. Do końca X wieku trwa nieustanny wysiłek, by postaci przedstawić integralnie z miejscem lub przestrzenią. Pojęcie materii było integralnie związane z tym co jest. Sztuka bizantyńska nigdy nie doszła do perspektywy linearnej, lecz była nastawiona na kolejne modyfikacje wzorów antycznych. [kopiowała wzory antyczne]

Sztuka XI wieku stworzyła obraz bez przestrzeni. W Ewangeliarzu z Reichenau występuje tylko fragment gruntu [podstawy gruntowej]. Zaznaczone są proste zakreślenia ze stylizowanymi kwiatami. Ten kopulasty grunt nie jest przestrzenią , lecz podstawą. Chrystus jako podstawę ma tron. Postacie są wpisane w złote tło. Postaci są linearne, pozbawione materii. Widzimy postacie, ale nie mają one swojego wolumenu cielesnego. Tło jest homogenicznie związane z postacią. Tło i postacie są pozbawione elementów trójwymiarowych. Kształty są dwuwymiarowe, a jedyne związki to linie i kolory. Nawet cień na szatach jest zaznaczony prostymi liniami. Nie ma żadnej narracji cielesnej, ziemskiej. Wszystko przeniesione jest do związków symbolicznych. Jest to nowe zjawisko artystyczne, zrywa z przestrzennym, zmysłowym, wizualnym kształtowaniem sztuki. Chęć stworzenia nowej sztuki, odcięcie się od tradycji antycznej w I ćwierci XI wieku zapoczątkowało własną artystyczną drogę kreacji. Było to konieczne, by dojść do nowego kształtu przestrzeni. W Ewangeliarzu Ottona II w scenach reprezentacyjnych , gdzie trzeba zaakcentować przedmioty ważne, głębia jest zachowana [kula ziemska w rękach cesarza ]Elementem przestrzennym jest tron. Daje niewielką iluzje przestrzenni. Cesarz Otto siedzi na tronie wokół niego stoją personifikacje ziem rzeszy. Korona na głowie Ottona to diadem wschodnio - palestyński. Kolumienki symbolizują autorytet cesarza rzymskiego. Artysta próbuje stworzyć nowy model tronu, jakiego w rzeczywistości się nie używało. Wyraźnie widoczna jest rezygnacja z implikacji przestrzennych, artysta zaczyna operować kolorem. Róż jasnowrzosowy szaty cesarza jest nieznany w antyku. Artysta poszukuje nowych rozwiązań kolorystycznych na płaszczyźnie pigmentu.

Ewangeliarz Ottona III — burza na jeziorze jest zaznaczona wydętym żaglem . W górnym rogu widać personifikacje wiatru (maska ) Jest to echo wzorów antycznych czyli 12 wiatrów które w patrystyce zostały przyjęte jako synonim dobroci i gniewu Boga. Artysta świadomie rezygnuje z odniesień przestrzennych.

Księga Perykop Henryka II — pogłębione związki między postacią a tłem. Niebieski pasy jako grunt i niebo implikują tylko barwą. Linie na szatach nie mają nie mają żadnych odniesień do draperii. Na dwóch kartach występują Maryja i trzej mędrcy.

Kodeks Edberta — (arcybiskup Trewiru, stworzył nowe skryptorium) Podstawa gruntowa niknie w głębi. Jest tylko walor koloru, rozmywający się w głębi. Cud w Kanie Galilejskiej sprowadza się do gestu Jezusa i Maryi. Słudzy mniejszych rozmiarów nalewają wodę. Artysta rezygnuje z ramy obrazu. Rama sprowadzona jest do listwy o abstrakcyjnym wzorze. Pojęcie ramy odgrywa ważną rolę. Homogeniczność tła i postaci występuje po raz pierwszy w sztuce europejskiej. Rezygnacja z tła to oczyszczenie ze związków antycznych. To pozwala budować obraz na nowych zasadach. W XI wieku artysta wyzwala się z optyki euklidesowej. Perfekcyjny rysunek świadczy o świetnym linearnym stylu wypracowanym przez iluminatora — skrybę. Cud ze Świętym Piotrem — precyzyjny kształt postaci i tło . Woda zaś przedstawiona tylko by zaznaczyć cud. Kodeks Edberta zwany kodeksem Gertrudy

Ewangeliarz Henryka IV (Kraków) styl dynastii salickiej. Pogłębia płaszczyznowe kreowanie obrazu. Arkady zaczerpnięte z sarkofagów, wyznaczają miejsce dla postaci. Arkady składają się wyłącznie z linii. Postaci unoszą się bez podstawy gruntowej. Cesarz dzierży w ręku berło (sceptum), w drugiej ręce jabłko z gołębiem. Jest to obraz imperatora. Obok stoi syn, REX czyli król. Mógł nim zostać po ukończeniu 11 lat. Z drugiej strony młodszy syn Konradus. Być może, że Ewangeliarz był przygotowany na ceremonie nadania tytułu królewskiego najstarszemu synowi. Imperator nosi na głowie zamknięta koronę, zaś syn — król nosi koronę otwartą. Ewangeliarz prezentuje kontynuacje, wprowadza bogata relację treściową ilustrującą dynastię domu salickiego. Sceny dedykacji — skryba ofiaruje Arcybiskupowi Ewangeliarz(lewa strona), zaś biskup Św. Piotrowi (prawa) Rozmieszczenie dedykacji (przekazanie daru) staje się trwałym elementem malarskim i rzeźbiarskim.

W okresie sprzed pierwszej połowy XI wieku rysuje się jako trzeci kierunek skrajne przeciwstawienie. Artyści próbują wypełnić obraz wielością elementów. Komponując obraz jako harmonijny obraz półokręgów, elips posługują się elementami złotniczymi z Lombardii, Mediolanu, Salzburga. Sposób komponowania ram nawiązuje do wzorów z emalii komórkowej. [złotnictwo] Kopiuje się w wydaniu miniatorskim bizantyńskie wzory złotnicze. Import złotniczy w zachwycie nad złotem i kolorem niebieskim pokrywały się z zainteresowaniem miniatorskim.

Malarstwo I połowy XI wieku z jednej strony kontynuuje wzory tradycji karolińskiej (kodeks Widukinga) z drugiej strony odrzuca tradycję karolińską . Trzeci kierunek to czerpanie z tradycji bizantyńskiej-wypełniającej ściśle tło.

Karta z ukrzyżowaniem — Chrystus przedstawiony jako kapłan w szacie. U stóp Chrystusa personifikacje [postacie kobiece] Eklezji i Synagogi. Synagoga chyli się i upada.W XI wieku pojawia się rysa deprecjonująca synagogę. Wcześniej przedstawiano ją jako równorzędną.

Ewangeliarz z Echternach. (Luksemburg) — Opactwo w Echternach było pod opieką Henryka II . Gładkie tło nie tylko złote , ale wchodzą kolory niebieskie i zielone. Rysunki wyraźnie wskazują na precyzje szkoły z Canterbury. W Echternach przebywali zaproszeni mnisi z Anglii. Ewangeliarz rozwija sceny narracyjne: Ewangelia Narodzenia; Sceny bardziej związane są z Apokryfem niż z tekstem ewangelii. Przedstawia się sen Józefa, ucieczkę do Egiptu, Rzeź niewiniątek, nauczanie Jezusa (lata szkolne) i Chrzest w Jordanie. W scenach widać wiszące korony cesarskie i diademy książęce. Artysta poczynił obserwację związaną ze zwyczajem wieszania koron nad ołtarzem, lub kładzenia ich na ołtarzu. Pełniły funkcje relikwiarza.

Ewangeliarz ze Spiru. — Podobnie jak w Kolonii na karcie widnieje Kościół w Spirze. Widoczna jest scena przekazania Ewangeliarza Maryi przez Henryka II i jego żonę Agnieszkę. W absydzie jest tron Maryi. Maryja błogosławi cesarzową. (benedictio) W katedrze w Spirze musiała istnieć figura Maryi W dzień Wniebowstąpienia oddawano naród niemiecki w opiekę Maryi przed tą figurą. Istniały realne związki przyczynowo — skutkowe , które sięgały albo do liturgii, ceremoniału dworskiego lub do zwyczaju zakonnego. Pewne przedmioty przekazują kontekst. Karta z Konradem III i Gizelą — prostynesis przed Chrystusem.

Oprawy:

Księga Perykop Henryka II — wyraźnie widoczna chęć wyrażenia splendoru . Złotnictwo w okresie karolińskim i ottońskim było kształtowane przy skryptoriach. Na miejscu przepisywano, iluminowano i oprawiano księgi. [Akwizgran, Metz, Sankt Gallen]

W oprawach stosowano styl późnoantyczny — łączenie dużych gemm o otwartych, płytkich kabuszach (nie ma koszyczka na kamienie — gemmy) , oraz scenicznym tle wykonanym techniką repusowania. Istnieje w spadku po tradycji antycznej. W okresie sztuki ottońskiej oprawy w części centralnej zawierały płytki z kości słoniowej , będące bezpośrednim importem z późnego antyku. Oprawa była wykonana ze złota z płytkimi kabuszami. Importy wczesnochrześcijańskie były widoczne w modelowaniu Chrystusa , przedstawianego prawie jak dziecko. Oprawy ottońskie (Sakramentarz Henryka II) wyraźnie dystansuje się do tradycji karolińskiej Złota oprawa zachowuje pustą przestrzeń, by nie przeładować dekoracji. Oprawy były do okresu karolińskiego antyczne. Zmienia się to w okresie ottońskim.

Antepedia ołtarzowe:

Złote antepedium ołtarzowe w Bazylei — dar cesarski. Henryk II i Agnieszka, małe figurki w pozach na wzór bizantyńskiej prostynesis. W środku Chrystus , z boku Św. Benedykt. Typ kształtowania płyty na wzór sarkofagu. Wyraźnie widoczna dematerializacja postaci, które zaznaczone są efemerycznie i pozbawione fizyczności.

Złote antepedium z Kościoła San Ambrosio w Mediolanie — warsztat w Reims.

Relikwiarze:

Relikwiarze stanowią jedno z najważniejszych zagadnień. Podlegały różnym kształtom. Najwcześniejsze relikwiarze związane są z kształtem Krzyża. Jednym z najstarszych znanych z tekstów Eincharda (opisał w Libri Carolinum) był relikwiarz w kształcie Łuku Tryumfalnego przeniesionego z Rzymu. Był relikwiarzem na relikwie Krzyża. Zachowała się tylko podstawa. Jest to świadome przeniesienie formy rzymskiej. Łuk jest wzorowany na Łuku Konstantyna. Przeniesienie kalki ikonograficznej Konstantyna i Karola Wielkiego było oczywiste. Znany jest tylko i wyłącznie z przerysów Eincharda. Jest to pierwsza Świadoma kopia z antyku. I to jako relikwiarz Krzyża.

Relikwiarz z Saint Foix z Conques (Konk) Świętej Fides.

W I poł. XI wieku następuje oddalenie wzorów antycznych, śródziemnomorskich [szczególnie w malarstwie]Pojawia się chęć tworzenia nowych zasad ikonograficznych. W architekturze następują :

1. Syntezy architektury wczesnochrześcijańskiej, rzymskiej, oraz afrykańskiej i syryjskiej.

2. Czerpie się z architektury bizantyńskiej — dynastia ottońska.

3. Pojawiają się nowe rozwiązania dynastii salickiej.

Architektura romańska formuje się w latach 60-70 Xi w. , zaś w 80-90 latach pojawia się dojrzały romanizm.

Obszar: Cesarstwo niemieckie wspomagane dworem bizantyńskim. Dynastia salicka dąży do dojrzałego romanizmu. Rozkwita 30-60 latach w Saksonii.

Francja zachowują swoja karolińska dynamikę pewne ośrodki mające ambicje wiodące , ale państwo francuskie nie istnieje. Szczególnie widoczne jest to na północy Francji. Cała północna Francja nakierowana jest na oś północ — południe. Mogą zatem być wprowadzone w dojrzały romanizm. Granice końcowe tego wpływu to Lombardia i Północna Hiszpania.

CLUNY:

Pierwsze Cluny powstaje z fundacji hrabiego (Suatu) jako budowle o charakterze ekspiacyjnym. W 915-920 powstaje małe założenie pierwszego opactwa benedyktyńskiego.

Cluny II charakteryzuje się wyraźnym programem przestrzennym. Musiały być realizowane na podstawie planów założeń karolińskich. Te założenia to wokół Kiostro refektarz, pomieszczenia gospodarcze, dormitoria itp. Istotny jest układ przestrzenny kościoła.

Układ przestrzenny kościoła — znalazł jasne funkcje : Przedłużone nawy boczne, tworzące kompatymenty i pomieszczenia dodatkowe przy prezbiterium- skarbiec i skryptorium.

Formy mogą być przejmowane niekoniecznie ze zrozumieniem ich funkcji. W obszarze sztuki kluniackiej następuje rozwinięcie i nadanie bardzo jasnej funkcji.

Założenia kluniackie, ukończone w 980 r to tzw. Układ schodkowy, nadający funkcje. Określany jest terminem en echelon (enszlą) Układ jest przedłużony, tworzący kompatymenty z prezbiterium i absydą.

W bazylikach rzymskich układ był ścisłe symetryczny wzdłuż osi budowli. Taki był zamysł architektów , organizujących przestrzeń zamkniętą. W Cluny chór wschodni jest rozwinięty, ale oś nadal kształtuje całą przestrzeń. Już w starożytności zarysowało się przełamanie układu osiowego w kościołach chrześcijańskich, poprzez wprowadzenie transeptu. Transept przecina wydłużona oś. Z układem osiowym poprzez układ poprzeczny zarysowało się wartościowanie przestrzeni. Wprowadzenie transeptu było kreacja kościoła chrześcijańskiego. Jest to podstawa do wprowadzenia różnych konfiguracji. Fakt pojawienia się transeptu ma swoje konsekwencje. Tą konsekwencja jest rozwinięcie chóru wschodniego.

TOURNUS;

Początki sięgają czasów Cluny. Zewnętrzna część budowli została znacząco przebudowana. Wnętrze zaś jest niezwykle monumentalne. Występuje tu cały szereg zjawisk.

1. System nawowy, cylindryczne filary podtrzymujące sklepienie. Jest to czas syntezy, świadome wybieranie. Element postbizantyński — poprzeczna kolebka.

2. Układ osiowy: Nastąpiło cos niezrozumiałego dla architekta świata antycznego. Wyznaczona jest separacja poszczególnych przestrzeni. Artysta wprowadza łuk tęczowy, by podkreślić separację w części górnej. Nastepuje separacja przestrzeni. Architekt poszukiwał wzorów w Bizancjum{kościół Św. Ireny w Konstantynopolu} Bizantyńczycy zestawiając kwadraty separują przestrzeń. Z drugiej strony wzorem jest rzymski układ osiowy. Tournus jest przykładem.

W kościele Św. Michała w Hildesheim przestrzeń separują naprzemienne kolumny. Separacja jest zaakcentowana w przyziemiu. Została zaakcentowana poprzez przemienność podpór.

Termin separacja przestrzeni staje się zasadą. Bardzo wyraźna penetracja wskazuje na to, że principium w architekturze należy do pomysłów nowatorskich. Jest to bowiem rozwiązanie nowatorskie w stosunku do Bizancjum.

W Hildesheim mamy różnorodność podpór przy ujednoliconym zadaszeniu. W Tournus następuje separowanie przestrzeni poprzez kolebkę i łuki tęczowe. W podporach nie ma zaś separacji.

Architekt złagodził przejście między kolumnami a sklepieniem wprowadzając przedłużenie kolumn. Świadczy to o poczuciu estetyki.

KRYPTY ZACHODNIE:

Były przed prezbiterium. We wczesnym chrześcijaństwie ołtarz musiał być na grobie męczennika. W Syrii i Afryce zaczęto odstępować od tej zasady budując kryptę i druga absydę [Syria] bądź dobudowując kryptę od strony północnej lub południowej [Afryka]. Północna sztuka wczesnoromańska konsekwentnie podkreśla w części zachodniej grób męczennika, Oddziela Eucharystie od grobu. Krypty zachodnie pod narteksem stają się zasadą.

BERNAY(Normandia) opactwo benedyktyńskie. Chór wschodni schodkowy, modyfikacja Cluny II Dodatkowe absydy.

JUNIEGES(Żunierz) Kościoły północnej Francji preferowały drewniany strop.

ST. PHILIBERT -DE - GRANDLIEU Pojawia się różnica odróżniająca od architektury karolińskiej. Ta różnica widoczna jest poprzez łuki separujące przestrzeń.

CAEN (Kon) w pełni prezentuje układ schodkowy. Wnętrze kościoła pod wezwaniem Trójcy Świętej. W części dolnej widoczny styl granicy wczesnego romanizmu i dojrzałego.

MONT ST. MICHEL — funkcjonuje jako twierdza północnego skrawka Francji. Pomiędzy rokiem 850- 1050 uzyskał pełny kształt kościoła schodkowego. W tej chwili jest przebudowany na styl gotycki. Wnętrze kościoła reprezentuje romanizm typu północnegoRozbudowane filary, pilastry, służki, ciągnące się aż do drewnianego sufitu. Drewniany strop jest charakterystyczny dla stylu pikardyjsko — normandzkiego, korespondującego ze stylem angielskim.

GERNTRODE KOŚCIÓŁ ŚW. CYRIAKA zaakcentowano separację układu nawowego i prezbiterium. W obszarze ottońskim widoczna jest tradycja bizantyńska. Stąd zamysł separacji przestrzeni. Widoczny jest ważny zabieg konstrukcyjny— wysunięcie partii muru, poprzez zaakcentowanie muru i wprowadzenie łuku tęczowego. Tu łuk opiera się na wysuniętej części ściany. Stąd wyraźnie zaakcentowana jest różnica szerokości nawy i prezbiterium.

Führung — wydzielona przestrzeń między czterema łukami tęczowymi występuje tylko w architekturze romańskiej.

W Kolonii tylko kościół Św. Jerzego wybudowany został w pełnym układzie schodkowym.

SPIRA:

Przykład kościoła, będącego absolutną granicą. Nie można go zaliczyć do formy wczesnej ani przejściowej. Rozpoczyna się klasyczna architektura romańska. Henryk II i Agnieszka oraz Konrad II i Gizela; planowali ten kościół jako miejsce na namaszczenie cesarskie i groby dynastii. Plany Henryka II nie spełniły się. W założeniu miał być to jednak zupełnie nowy kościół. Nowością jest sklepienie sześciodzielne (rys. obok) Sklepienie charakteryzuje się idealnym rozmieszczeniem proporcji między nawą główną a bocznymi. Kościół wraz z przeróbkami późniejszymi sumuje dojrzały romanizm niemiecki z dojrzałym gotykiem. Dobudowano podniesioną kopułę gotycką. Rozbudowany westerk świadczy o manierze. Architekci znali traktat Witruwiusza Proporcje dostosowano do westwerku, spinając go z nawami galeryjką.

Mamy do czynienia z pierwszym sklepieniem krzyżowym w nawie głównej. Sklepienia w nawie głównej harmonizują ze sklepieniami w nawach bocznych. Idealne kwadraty tworzą transept. Połowa kwadratu tworzy absydę. Ideą jest separacja, ale architekt nigdy nie pozostawił bez ujednolicenia przestrzeni. Obowiązywała iście scholastyczna zasada od części do całości.

Krypta w Spirze— największa w Europie.

Architektura Romańska Francji:

Kryteria klasyfikacji architektury:

A: geograficzne

B: Kryterium stylowe(funkcji)

C: Kryterium szkół ponadpaństwoych

D: Kryterium funkcji klasztornej;

Kryterium geograficzne:

Naukowcy na początku XX wieku wprowadzili kryterium geograficzne odnośnie typów i rodzajów budowli.

We Francji występowały następujące szkoły wg tegoż kryterium:

1. Szkoła Normandii (Pikardia) wykazuje zależność od architektury angielskiej.

2. Szkoła Burgundii — pierwsze opactwa benedyktyńskie; Burgundia dążyła do separacji, stanowiła środkową część Francji.

3. Szkoła Loary — aż do południowo zachodniej części Loary. Można ją łączyć ze szkołą Burgundzką. W XII wieku południowa część Loary stworzyła księstwa [Poitou i Setonge]Pod koniec XI i XII wieku księstwa były dzielnica angielską.

4. Szkoła Akwitanii — powiązanie z tradycją antyczną. W czasach emigracji ikonoklastycznej przybyli tu Bizantyńczycy. Zaowocowało to stosowaniem kopuł.

5. Szkoła Prowansji — stara Galia francuska. Silne związki z tradycją rzymską{Gocja, Septimonia}

Kryterium stylowe:

Związane z funkcją. Kościoły parafialne, Katedry, kościoły opackie.(założenia klasztorne)

Kościoły katedralne — związane z biskupstwem;

Kościoły parafialne — rola obronna lub edukacyjna;

Kościoły zakonne — benedyktyni ; sztuka ponadregionalna; widzimy przykłady poza granicami prowincji, jest to związane z funkcją.

Kryterium szkół ponadpaństwowych

W funkcji kościoły podobne do kościołów w Ziemi Świętej tzn. wielkie kościoły pielgrzymkowe. Zjawisko kościołów pielgrzymkowych jest bardzo ważnym zjawiskiem. Typy pielgrzymkowe są ponadregionalne.

Kryterium funkcji klasztornej

Benedyktyni stworzyli nie tylko nowy typ architektury. Sztuka benedyktyńska jest trzonem kultury średniowiecznej.

Cluny III — pierwszy kościół romaniki francuskiej. Kościół przewyższał układem przestrzennym kościoły będące synonimem chrześcijaństwa.(S.M. Maggiore i Św. Piotra w Rzymie) Cluny III było owocem II reformy kluniackiej Z Cluny II zachowało się tylko prezbiterium. Cluny III było wybudowane całkowicie niezależnie Cluny III ma rozbudowany chór wschodni, dwa transepty z bliźniaczymi kaplicami, uwydatnioną absydę, kościół jest z obejściem. Ten typ kościoła nazywa się promienistym. Dołączone są promieniste kaplice do obejścia, najczęściej nieparzyste. Zachowują niewzruszoną oś wschód - zachód. Kaplica na osi z tyłu prezbiterium staje się Kaplicą Mariacką. ( tego nie znało Bizancjum.) Kaplica Mariacka w tym miejscu jest zasadą gotyku. Ma ogromne znaczenie dla rozwoju rzeźby pełnej wolnostojącej. Tworzy się synteza kultu chrystologicznego i maryjnego. Pełnych posągów wolnostojących nie znało Bizancjum.

Kościół 5-nawowy wieńczy narteks z dwoma wieżami. Pierwsze poświęcenie kościoła dokonane przez papieża Urbana II za opata Hugo odbyło się w 1097 r. Kościół w momencie poświęcenia nie był ukończony a zwłaszcza w narteksie. Część wschodnia połączona z claustrum. Starsi bracia modlili się w części pozostałej po Cluny II. Reforma kluniacka obejmowała bowiem nakaz modlitwy indywidualnej. Młodsi bracia szli dalej, do kościoła. Refektarz, celarium, atrium, infirmeria, pomieszczenia wschodnie znajdowały się w ramach głównego gmachu. Nowicjat znajdował się w wyłączonym kompleksie. Układ gościnny i hospicjum jako drugi wyłączony kompleks był połączony poprzez narteks z Kościołem.

Pojęcie szerokiego narteksu było związane z reforma kluniacką. Zachodnia część wykorzystywana była do liturgii Wielkiego Czwartku i wielkiego Piątku, Rozbudowany narteks nazywał się Galileą. Układ galilei (wieże i piętro) pozwoliło na rozwój pomieszczeń. Pomieszczenia zachodnie służyły gościom. Służyły też teatrowi religijnemu. Stanowił on początek teatru europejskiego. Przedstawienia teatralne miały charakter misterium wielkopiątkowego. Te misteria mogły się odbywać tylko w części zachodniej. Jak wyglądało Cluny III możemy powiedzieć na podstawie ryciny Magijona sprzed rewolucji, tudzież na podstawie rekonstrukcji Conanta. Od strony prezbiterium było obejście z wiankiem kaplic, Dalej mniejszy transept. Dalej duży transept spięty wieżą. Ogromny korpus przełamany galileą, dwie małe wieże. Cluny zostało odbudowane przez Amerykanów, zachowało południową część transeptu. Pierwotnie długość nawy wynosiła 187 metrów, wysokość 29,5 m. Były to proporcje gotyckie [wg tego kryterium byłby to wyższy poziom stanów średnich.] Kościoły były jasne, bowiem światło było zasadą konstrukcji. Rekonstrukcja Cluny była możliwa dzięki zachowanym filiom, stanowiącym pomniejszone Cluny.

St Benoit sur Loare. Pomniejszone Cluny, łącznie z galileą , dwa transepty, Kościoły charakteryzowały się niezwykłą precyzja wykonania detali. Kostki były tak wypolerowane, że zanikało łączenie. Pięknie wyprofilowane łuki, rytmika arkad powtórzona w blendach. Kapitele w kościołach kluniackich zdobione narracyjnie (postaciowo) były umieszczane w chórach (cz. Wschodnia) W nawie głównej występowały zaś kapitele roślinne lub geometryczne. Kolumienki w zewnętrznym licu muru oraz koronka okien, wyróżniają Burgundie od innych kościołów Francji.

La Charite sur Loare. Notre Dame. Tutaj potwierdza zasadę kluniacką ogromna wieloboczna wieża na spięciu transeptu z nawą nad fürungiem Kwadrat przechodzi w wielobok. Kościoły były dekorowane . W absydzie występowało przedstawienie maiestas Domini. Większą wage przykładano do dekoracji przy pomocy tkanin. Przestrzeń między arkadami a blendami pokryta była tkaninami. {tkanina Bayeux}

St Etienne w Nevers. (1083-97) Wschodnia część z promienistymi kaplicami uległa przebudowie. Wieże w dolnej partii były wcześniej zamurowane , zaś w wyższych partiach umieszczano komórki biforiów i triforiów. Empora tu umieszczona była we Francji sporadycznie konstruowana.

Paray de Moniale — Jedna z najbliższych analogii z Cluny. Ma tylko trzy przęsła. Była przeznaczona tylko do użytku zakonników. Ogromny transept był skrzydłem związany z claustrum. W części wschodniej ten sam układ : Bardzo wydłużone prezbiterium, obejście z wiankiem kaplic. Obowiązywała zasada dodawania brył. Każda bryła była dodana a nie związana konstrukcyjnie z reszta świątyni. Nie ma konstrukcyjnych elementów wiążących. Bryły dodane tworzą jedynie optyczny związek. Jest to generalna zasada budownictwa romańskiego. Model Cluny II nie zniknął z obszaru Francji. Przetrwał w Kościołach parafialnych. Był bowiem prostszym rozwiązaniem konstrukcyjnym. Zasady Cluny II docierają na teren Niemiec i Polski (przez Saksonię)

Szkoły regionalne:

(Znakomita mapka tłumacząca różnice między szkołami - W. Koch, Style w architekturze,Warszawa 1996, s. 113.)

Architektura burgundzka pozakluniacka.

St Madaleine w Vezelay. Kult Św. Magdaleny wiąże się z początkiem XI wieku. Zamknięcie Ziemi Świętej wiąże się z przeniesieniem modelu thopos w miejsce Palestyny Ziemią Świętą staje się Francja. Do Vezelay przeniesiono relikwie Św. Marii Magdaleny, Kościół w Vezelay budowali mnisi, którzy otarli się o sztukę saraceńską. Stąd w Vezelay zastosowano gurty dwubarwne. Kościół ma bardzo wysublimowane proporcje. Chór wschodni przebudowany został w klasycznym gotyku, stąd wyraźny dystans dzielący go od reszty kościoła. Reszta galilei jest emporą w części zachodniej.

Autun Miasto z urbanistyką późnorzymską. Teatr, resztki pałacu ekwitów. W kościele architekci umieszczają kanelurowane pilastry, dołączone do filarów. Stanowią retrospektywę architektury rzymskiej. Przy antycznej kompozycji, zachowując interkolumnium, architekt podnosi strzałkę łuku, tracąc rzymskie proporcje. Taki model łuku wynaleźli Arabowie Dla zachowania statyki musiał być zachowany łuk w oknach, by odciążyć parcie sklepienia kolebkowego. Silne gzymsy stabilizują spadek sił. Strzałka kolebki jest również poniesiona. Gurty rezygnują z modelu rzymskiego łuku.

Skąd się wziął model Cluny III ?

Cluny II powstało przez przejęcie wzorca syropalestyńskiego, gdzie absyda z dwoma bocznymi pastoforiami (diakonikon i prothesis) powstałymi z przedłużenia naw bocznych i stanowiącymi kompartymenty absydy tworzą tzw. Bemmę W Cluny nie używa się terminu „bemma” lecz chór wschodni. W północnym skrzydle mieściło się skryptorium. Cluny II czerpie z tradycji wschodniej.

Cluny III ma pierwowzór w tradycji łacińskiej. Wytworzyła się ona w miejscach związanych z kultem relikwii. Taki model widzimy w krypcie Św. Aignan. W kulcie wprowadzono procesję wokół grobu świętego. Trzeba było poszerzyć miejsce wokół grobu. To dało plan obejścia, ale ten plan nie był podniesiony ponad kryptę. Tego modelu nie wynoszono na zewnątrz. Cluny III wpisało przystanki w czasie procesji, stąd powiększono obejście o nisze. Były one konieczne do sprawowania liturgii. Indywidualne Msze Św. zakonników i nocne zejścia na modlitwy wg reformy kluniackiej II, przyczyniły się do rozwoju Cluny II i Cluny III. Tradycja łacińska rozbudowywana jest według wzoru kluniackiego. Dwa kościoły w Caen są przykładem obu tych tradycji:

1. St. Trinite — Cluny II chór wschodni Cluny II.

2. St Etienne — Cluny III chór z obejściem i kaplicami.

Szkoła Normandii:

Uproszczona dekoracja na rzecz układu przestrzennego. Empory, okna, arkady; to zasada kościołów normandzkich. Arkady, Empory, Galeria, Okna. Nie ma gładkich ścian.

Owernia -masyw centralny:

Osiadły tu liczne grupy Bizantyńczyków. Stanowili zamkniętą enklawę kulturową. W Owernii architekci zaczęli modyfikację od bryły zewnętrznej. Schemat całości jest zaczerpnięty z Cluny. Część środkowa nad skrzyżowaniem nawy i transeptu jest wyższa od nawy, przełamany dach okrywa transept. W Burgundii wieża była osadzona na führungu. Tu stworzono kubus różnicujący bryłę transeptu i latarni. Łamany transept występuje tylko w Owernii. Nie ma różnicy w nawach. W zewnętrznej bryle nie widać wydzielenia nawy głównej i naw bocznych. Jest to typ niebazylikowy. W Owernii konstrukcja dachu zwartym blokiem kryje nawy.(St. Nectaire, S. Satimeir)

Drugi typ (niebazylikowy) w Księstwie Poitiers Notre Dame w Poitiers. Księstwo Poitiers należy do Anglików. Uwaga skupiona jest na dekoracji fasady zachodniej. Są wieże stworzone ze służek, zamknięte łuskowym zadaszeniem Dekoracja stanowi o kościołach poitierowskich. Plan to obejście z trzema kaplicami. (jedna na osi) Nie ma wydzielonej Galilei, Wschodnia część nawiązuje do Cluny. (sklepienie krzyżowe) W nawach bocznych występuje sklepienie krzyżowe, w głównej kolebkowe. Uderzającym zjawiskiem jest fakt, że kaplice mają swoje wejście. Boczne wejście czy do bemmy czy w nawie północnej czy południowej są pochodzenia wschodniego. Nie ma okien w nawie głównej. Nie jest to bazylika. (Notre Dame la Grande w Poitiers) Łuki sięgają prawie do samego sklepienia, występuje niewielki pas muru pomiędzy arkadą a gzymsem. Nie jest to hala. (Łuki nie sięgają do samego sklepienia, nie ma tej samej wysokości. Występują tu trzy równej wysokości nawy, które nie są halą. (wysokość sklepienia jest różna, i nie jest bazyliką, nawa główna nie ma okien ) Istnieje wspólny dach. Jest to kościół niebazylikowy, arkadowy.[rys obok]

W Owernii zamiast okien wprowadzono empory, okna są umieszczone dopiero w nawach bocznych. [Rys obok] Stąd dwa typy kościołów: Typ arkadowy — Poitiers. Typ Emporowy — Owernia.

Kościoły Poitieriańskie są niezwykle bogate w konstrukcje arkadowe.(filar, filar wiązkowy, filar wtopiony)

Filary przenoszą ciężar kolebki, bo ścian jest niewiele. Arkada jest wzmocnieniem. Jeden element ciągnie się do samego gzymsu. Wtopione półkolumienki przenoszą ciężar łuku. Jest to sposób rzymski — styl filarowy. Nie można tu wykluczyć nawiązania do stylu antycznego. Jest to podejmowanie wzorów rzymskich w sposób wybiórczy a nie naukowy.

Kościół Św. Hilarego w Poitiers.

Poitou — malowidła romańskie S. Savin sur Gartin. (motywy : Noe i ST) Sklepienie nie jest zabezpieczone gurtami, filar z czterech stron zbudowany z elementów cylindrycznych. Widoczne jest zamiłowanie do dekoracji podpór.

Kościół Św. Piotra w Chauvigny (Szawini) Ta szkoła nie rozwinęła kapiteli narracyjnych. Są tylko motywy roślinne,

Kościół w Caren — okna w sklepieniach.

Aulnay, wyraźna tendencja do bogatszej dekoracji zewnętrznej. Kościoły modelują szerokość nawy na wzór rzymski. Nie ma ambicji przekroczenia ogromnych wysokości, o szerokiej nawie głównej i szerokiej kolebce.

Civray; rzeźbiona fasada Wieże zredukowane do maleńkich resztek, Trzy regularne układy arkadowe w fasadzie czerpią inspiracje z płytek z kościn słoniowej

St. Gilles du Gard. — Plan promienisty, zwarty korpus nawowy, prawie bez transeptu, Fasada z trzema portalami, przejęta z łuków tryumfalnych. Kult Św. Idziego (Kraków) bierze się z St. Gilles

Prowansja:

Miała ambicje odrębności. Zamieszkana była przez ludność rzymską. Była to prowincja willowa senatu rzymskiego. Pierwszy etap zasiedlenia przez Rzymian to była Prowansja , następny Alpy. Były tu żywe tradycje antyczne.

St. Trophime w Arles. [W III wieku biskup Arles był wspomniany na synodzie w Rzymie] Portal wzorowany na łukach tryumfalnych. Na cokołach kolumnady. Regularne interkolumnia tworzą nisze dla postaci. {tradycja późnoantyczna z Czasów Sewerów}Kolumnada zredukowana bez odniesienia na cokole. Na cokole występował jednolity fryz. Regularne interkolumnia z miejscem dla figur biorą się z tradycji sarkofagowej. Na obszarze Prowansji model stanowiły płytki - dyptyki z kości słoniowej. ( w Bizancjum produkowano je za czasów Justyniana aż do XII wieku. )

W Arles występują ciostro — dziedziniec nieklasztorny, przylegający do północnej nawy kościoła. Dziedzińce służyły przedłużeniu funkcji kościoła. Podwójne kolumienki przeplatają się z ogromnymi filarami, które są konstrukcyjnie zbędne. Alteracja płynie stąd, że były to miejsca na relief sceniczny, który prezentował historie pasyjną albo dzieciństwo Jezusa. Nabożeństwa i modlitwa kontemplacyjna była możliwa poza kościołem.. W Saulender wprowadzając w interpretację rzeźby zbiera stanowiska badaczy, Jedno z nich znajduje genezę rzeźby romańskiej w Arles. (rzeźba, antyczna, Wpływ bizantyński, brak ambicji konstrukcyjnych) Kościół jest dużym relikwiarzem, zespołem rzeźby, malarstwa Jest to opcja dekoracyjna. Tym tłumaczy się płyty na filarach, Płyty były marmurowe albo z piaskowca(miękki i jasny)

St. Martin du Canigou. Funkcja obronna — klasztor - fort. Masywna wieża wysunięta w przedpole, w kierunku najwiekszego niebezpieczeństwa. Widoczne resztki zamku. Całe opactwo Les Sanctes Maries de la Meer{liczba mnoga} narażone było na najazdy saracenów. Jest to legendarne miejsce lądowania dwóch Marii i Łazarza, stąd w nazwie jest liczba mnoga. Tu rodziły się też pierwsze herezje. Jest to przykład kościoła - refugium, czyli miejsca kultowego o funkcjach mieszkalnych i obronnych. Cały kościół jest blankowany.

Kościoły kopułowe — Akwitania:

Czerpią wprost ze wzorów bizantyńskich. Tworzą bazylikę kopułową. Poszczególne kwadraty są przekryte kopułami; nie ma obejścia, Kaplice są bezpośrednio dostępne z prezbiterium. Wnętrze kościołów kopułowych nawiązuje do rozwiązań poitierowskich; w dolnej części zwarty parawanowy blok, przeznaczony dla rzeźby.

Fonterrault Abbey; zachowały pomieszczenia gospodarcze.

Caor

St. Front Perigord czerpie z Kościoła Św. marka w Wenecji, zaś kościół świętego Marka wzoruje się na kościele Św. Apostołów w Konstantynopolu. Różny modelunek kopuł, przeważa układ osiowy. Filar przecięty jest przejściem osiowo, (jak w Bizancjum) Łuk między przejściami pełni rolę zasadniczą dla statyki kopuły. - multiplikacje łuku. Logika przechodzenia siły na kolejne łuki- rozpór siły jest rozkładany równomiernie.

Grupa Kościołów pielgrzymkowych:

Łączy kościoły francuskie z kościołami hiszpańskimi. Chartres, St Denis, Vezelay, Lepigny, Arles to miejsca początkowe na trasie pielgrzymek do Santiago de Compostella. Przy tych kościołach istniały stowarzyszenia pielgrzymkowe, organizujące ruch pielgrzymi. Kościół pielgrzymkowy był miejscem grobu i przechowywania relikwii. W planie tych kościołów uderzający jest jednolity układ przestrzenny — obejście. Kościół Św. Marcina z Tours, Limoges, Tuluza, (ostatni wielki przystanek) i Santiago de Compostella. Kościoły są 3 lub 5-nawowe; mają obejście wokół transeptu. Empora obiega nawę i transept.

Conques; Kościół Św. Oblicza. Empora wysoka typu owerniackiego, Było tu centrum pielgrzymkowe, z relikwiami Świętego Oblicza— było to centrum bizantyńskich ikon. Kościoły były jasne, , empory duże, rozświetlone, choć nie ma okien w nawach.

Tuluza — Św. Semin, ogromny, przestrzenny empory obiegają nawy, są też w prezbiterium.

Kościoły Grobu Chrystusa:

Charoux - odtwarza schemat bazyliki Grobu Chrystusa. Jest to tzw. Układ sprzężony — forma tolosa jest bezpośrednio połączona z bazyliką.

W Charoux wybudowano kopie grobu Chrystusa

Neuvy St. Sepulcre — odtworzono Grób;

Dijon St. Benigne w Burgundii tzw. Układ połączony; tolos z nawą łączy prezbiterium. Dijon było wybudowane dla relikwii Św. Benigna, wybudowano kopie Grobu Pańskiego , ale nie miał charakteru sepulkralnego.

Rzeźba:

Trzy punkty widzenia:

1. Sauländer analizuje podobnie jak architekturę, dzieląc rzeźbę jak architekturę: Szkoła w Niemczech, szkoła rzeźby burgundzkiej, Szkoła nad Loarą.

2. Widzenie całościowe — w kontekście poszukiwania form, w aspekcie reliefu w kości słoniowej a także w ogóle reliefu antycznego i złotnictwa. Geneza rzeźby francuskiej nie bierze się z tradycji regionów.

3. Punkt widzenia przyjmujący genezę z tradycji miniatorstwa reliefowego czy złotnictwa w kontekście rzeźby.

Najwcześniejsze formy rzeźby romańskiej w obrębie Tuluzy to import z północnej Hiszpanii albo z licznych importów z kości słoniowej . Różnorodność form drobnej plastyki przed wiekiem XII w Tuluzie, zostały stworzone formy prawdopodobnie na podstawie sarkofagów galijskich.

Płyta S. Sernevre w Tuluzie z chóru wschodniego 1090— Chrystus tronujący w mandorli, obrzeże z form rombu, jako dekoracji z drobnej plastyki, opracowanie tronu być może z mozaik. (forma Maiestas Domini) ; opracowanie twarzy (wybrzuszone policzki) z Bizancjum.

Malarstwo monumentalne, sarkofagi, kość słoniowa, są wykorzystane do syntezy form. Przywiązanie do precyzji wykonania, pozwoliło na wskazanie form drobnej plastyki. Nie możemy odtworzyć sztuki północnej Hiszpanii (zniszczona) Kunszt rzeźby tuluzyjskiej wskazuje na północna Hiszpanię i południowa Galię.

Portal w Tuluzie — górna część to Chrystus wstępujący do nieba (postać przedstawiona z profilu) w towarzystwie aniołów. W lento - grupa Apostołów skierowanych ku górze.(również z profilu.) Występuje tutaj po raz pierwszy profil. Profilową postać sztuka znała z Bizancjum. [Chrystus z profilu w sakramentarzu Orogona - karoliński, wpłynął na kompozycje tuluzańską.}

Styl rzeźby — połączona tradycja późnorzymskiego reliefu. Posłużył się, by uzyskać tektonikę postaci, Tu ujęcie -atektoniczny płaszcz. Zewnętrzny obraz zachowuje tektonikę wewnętrzne draperie są atektoniczne. Jest to wynik poszukiwania własnego stylu. W Tuluzie formy są miękkie, tektoniczne, pełne, i są formy dążące do zatracenia tektoniki - dematerializacji.

Sarkofagi antyczne —w późnorzymskim reliefie następuje odwrócenie uwagi od tektoniki ku poszukiwaniu atektonicznemu, odchodzenie od modelu rzeźby greckiej. Tektonika występuje w twarzy, atektoniczność, w wewnętrznym wymodelowaniu. Klatka piersiowa jest płaska, noga sugeruje kontrapost. Relief sarkofagowy - wymodelowanie postaci z profilu, Sceny z profilu były znane z kolumny Trajana, To zadanie wymodelowania podjęli artyści wczesnochrześcijańscy. Służy do analizy tympanonu.

Kapitele:

W antyku kapitele narracyjne nie istnieją. Sztuka romańska tworzy prawdziwie narracyjne kapitele. Chrystus na majestacie, w mandorli, Boczne ślimacznice przejęte z fryzu późnoantycznego. Zmiana nastąpiła w części centralnej. Znajdujemy w Tuluzie tez płytki i bardzo precyzyjny relief. (jak w kości słoniowej) na kapitelach. Zjawisko rzeźby Tuluzy wzbogacone o płytki relief, zachowana tektonika — Hiob z pięknym torsem- filia w Daurode - klasztor.

Szereg pojedynczych tablic — Archanioł Michał- bardzo delikatna twarz, jakby odrys z kolumny Trajana. Zewnętrzny obrys odtwarza tektonikę, obrys zanika wewnątrz.

Santo Domingo w Silos ( Hiszpania) Płyty reliefowe z krużganków. - tradycja wizygocka - Wniebowstąpienie ; w szeregu profilowych postaci - tułów staje się niemal szkieletem. Ten zespół klasztorny mógł wyprzedzić rzeźby tuluzańskie. Aubert wskazuje , że może to być w jednym czasie i z tego samego warsztatu. Santo Domingo był najwcześniejszym, połączonym z Tuluzą klasztorem. Czystość tradycji antycznej występuje w południowej Galii i północnej Hiszpanii.

Zdjęcie z krzyża - sam moment zdejmowania to novum w ikonografii. [Jedna ręka wyzwolona od Krzyża ]

Moisack - typ langwedocki. Stałe pogłębienie atektoniczności. Uporządkowanie płyty- gzymsy, piętra, Dla postaci - układ pasowy. Od lento zaczyna się relief- Apokalipsa, - Chrystus w otoczeniu starców i istot apokaliptycznych. Starcy są w szeregach wyznaczonych gzymsami tympanonu. Odrzwia zdobione są w dekoracyjne zęby, Widać chęć podjęcia tradycji mozarabskiej. Filar międzyościeżowy wypełnia szereg splecionych zwierząt, ptaków, które wzajemnie się pożerając ilustują świat ziemski. Sama płyta kunsztownie prezentuje Chrystusa w centrum, w nieprawdopodobnych proporcjach akcentują tektonikę. Postaci starców prezentują instrumenty muzyczne.

1. w rysach twarzy pojawia się rys galijskiej osobowości(wydatne uszy, szerokie czoło)

2. próba przeniesienia wzorców antycznych; broda i ręce przejawiają zaś cechy nierzymskie.

Przy zachowaniu typu reliefu twarz nie jest rzymska.

Starcy noszą diadem znany z plakietek Dysproporcje między głową i tułowiem ostro wcięte kontury [ obszar północno- wizygocki, nierzymski] Wzorce są zaczerpnięte z plakietek, maiestas w otoczeniu istot apokaliptycznych, dokonywały się tutaj przemiany związku z reliefem, dwie głowy przy zanikającym tułowiu.

Moisac - prorok Jeremiasz - inny typ postaci, wygięta, naprężona, pozbawiona wolumenu, - tylko twarz Postać wyzwala się z ludzkiej proporcji, staje się jakby struną. Jest ornamentem Działał drugi warsztat, który poszukiwał własnego sposobu interpretacji.

Filar międzyościeżowy, stwory cielesne na odrzwiach , Zwiastowanie Maryja kłaniająca się Aniołowi, - pozbawiona cielesności. Gady i płazy są ciężkie, o krótkich łapach, monumentalnie wielkie. Ptaki najbardziej niematerialne. Człowieka okresla intelekt, stąd postaci wyzbywają się cielesności.

Skąd wzięli artyści model stworów?. Przyszedł świat fantastyki wraz z brokatem, jedwabiem, [materie wschodnie]. Malarstwo miniaturowe przygotowało chrześcijański model stworów. Te igitur; początek tekstu Mszy Św. przejmują formy dekoracji z obszaru wschodniego.

Souillac - filar środkowy portalu kościoła; stwory to ptakozwierzęta, nigdy zwierzęta nie są przeniesione z natury. Natura nie jest bowiem nośnikiem zła, bo jest stworzona. Natura zła musiała być zdeformowana, są to formy wzięte z tradycji wschodniej. Mieli do czynienia z treścią, monstra były w kształcie już przygotowane.

Moisac- ciostro- dziedziniec.

Ogromna, bogata skala tradycji reliefowej, kapitele narracyjne i kapitele w modelu bizantyńskim. Model bizantyński to wybrany z głębi masy kamienia płaski wzór, niezwykle precyzyjny. Sąsiedztwo trzech kultur, mozarabskiej , bizantyńskie i antycznej, czasem wzbogacone jest jeszcze o wątek wizygocki.

Arles — absolutnie klasycystyczne — Prowansja. Zachowano czystość form klasycznych. Postaci wzięte jakby wprost z sarkofagów, Portal w formie łuku tryumfalnego. Arles wcześnie przyjęło chrześcijaństwo [Liber Pontificalis II w. synod w Arles] Rody późnorzymskie i średniowiecznemiały ambicje składania w sarkofagach w stylu późnorzymskim. Uporządkowanie postaci odsłania porządki antyczne. Wszystko jest dostosowane do nowych potrzeb w portalu. Formy są czyste, późnorzymskie. Dziedziniec (ciostro) zachował rzeźby klasycyzujące w kapitelach.

S. Gilles du Garde — relief wici przeniesiony wprost jak z czasów Sewerów. Postaci jak w Kolumnie Trajana, i Ara Pacis; Arles i S. Gilles du Garde są enklawami tradycji późnorzymskiej.

Archanioł Michał pokonuje zło. Idealne proporcje jak greckie. Linearny dukt draperii, rzymska twarz. Głowa Michała Archanioła skopiowana z twarzy późnorzymskiej.

Aulnay (Poitiers) Relief pokrywa całą fasadę. Postaci są podporządkowane łukom. Było to bardzo trudnym zabiegiem. Łuk obejmował postać wykonującą ruch w płaszczyźnie. Była to nowa jakość w rzeźbie. Mogła się wziąć z inicjałów Wypełnianie inicjału postaciami dawało pierwowzór do rzeźby.

Conques, Św. Oblicze; tympanon na pograniczu romańskim i wczesnogotyckim. Figurki podporządkowane geometryzmowi. Podział poziomy i pionowy próbuje pogodzić z harmonią (jak w gotyku)

Wielka wizja Sądu Ostatecznego. Ręka jest dużo większa, gdyż ilustruje gest.

Burgundia nie była antyczna. Plemię Burgundów przybyło jako odłam naporu germańskiego. Nie jest to plemię galijskie. Uczyli się i poszukiwali wzorów. Na terenie Burgundii występowały wielkie klasztory benedyktyńskie. Oprócz tradycji burgundzkiej, nieklasycznej, wypracowali typy rzeźby kluniackiej. W syntezie powstają Autum, Vezelay, i Cluny III

Mistrz Gilsevertus. (30 lata XII wieku) Doganiają południe i tworzą rzeźbę atektoniczną, podporządkowaną geometrii, Chrystus jest atektoniczny, pozostaje draperia. Określa kształt ludzkiej postaci. Twarze są napięte, ascetyczne. Środowiska kluniackie przejawiały aspiracje do kontaktów rzymskich, ; W filarach wykonywano kanelury, profilowanie tympanonu ozdobione było w znaki zodiaku, wić roślinna pochodziła z wzorów późnorzymskich. Znaki Zodiku dają wyraz jedności ; Chrystus jest zespołem kubów, tylko twarz jest wymodelowana. Archanioł Michał ważący, po prawej niebo, po lewej piekło. W dekoracji kapiteli wielka precyzja; na kapitelach występuje Dzieciątko otrzymujące apokambion (dar dla władców bizantyńskich) Rytmiczne drobne draperie występują w sztuce burgundzkiej, precyzja, cyzelatorstwo ornamentu, postaci, dekoracji.

Vezelay — w górnej części zrekonstruowana

Figury z ościeży. Piotr i Paweł w dialogu (kościół Żydów i Pogan) postaci eteryczne, miękko modelowane głowy.

Cluny — kapitele muzyczne - symbole tonów . Schrode wykazuje jak w personifikacjach można wyczytać, czym była muzyka w Cluny. Dawid w mandorli - personifikacja tonu III Przy znajomości De musica Św. Augustyna i symboliki cyfr można odczytać znaczenie. Ton II to postać kobieca dwa jest liczbą żeńską.

Jeansieux Burgundia, grupa postaci Adama i Ewy, uczta Łazarza, Maria i Marta. W górnej części - pokłon mędrców. Stwory monumentalne, cielesne, postacie ludzkie- efemeryczne. Materia nie była potępioną, ale interpretowana zależnie od rodzaju.

1. Jeśli materia ludzka — to duchowa;

2. Jeżeli materia zwierząt — to realistyczna.

3. Jeśli materia zła — dematerializacja i denaturalizacja.

Definicja natura naturata - stworzona nietworząca; natura naturans — stworzona tworząca. Natura była stworzona i była szanowana. Nieprawdziwym jest stwierdzenie, że średniowiecze wszędzie widziało szatanów. Pojęcie zła trzeba było unaocznić. Stąd płynęły deformacje.

Element narracyjny — jeśli ma odniesienie w Biblii

Element reprezentacyjny — ma odniesienie w dogmatach, lecz nie jest w Piśmie Świętym.

Obrazy w formie kwadratowej.

(znany z opisu pątniczki Egerii - Rzymianki IV w.)

[tylko kotara, brak drzwi. Wejście zasłonięte jest kosztowną draperią, będącą symbolem kotary w świątyni jerozolimskiej]

(Teodora była tancerka syryjską.)

Bywały portrety cesarzy bizantyńskich bez nimbów — oddziaływanie Królestw łacińskich, teokracja przetrwała do XVw. T. Podporządkowane były rytuał dworski, wychowanie, system państwowy. Rychło skostniały.

Północna Afryka — system kościołów cenobickich. Pojawiały się freski o bardzo ważnych przesłaniach ikonograficznych — Grecy z Kapadocji na obszarze wczesnego Bizancjum.

(mnich z Zadby, [Mezopotamia] poł. VI w. mnich pozostawił swój podpis).

W tradycji rzymskiej bordiura zawierała 4 listwy , zaś wschodnia — elementy architektury; 2 kolumny, łuk z bardzo bogatą strukturą i ornamentem roślinnym i geometrycznym. Przetrwała do XIV w. w Gruzji.

Klasztor w południowej Italii, wybudowany w Vi w. Trzy absydy na stronie wschodniej

Zwój jest synonimem wagi słowa.

Długi zwój służył do zapisywania tekstów o doniosłej treści. Zwoje te zwano dyplomami. Rozwinięcie zwoju oznaczało orzeczenie o najwyższym znaczeniu. Symbolika dyplomu była używana jeszcze w średniowieczu.

Okładka to quadratus mundi.

Dzieło sztuki wymusza postawienie pytani nie tylko kto i kiedy je uczynił ale i dla kogo.

Między tymi z Garizim (Samarytanie) a tymi z Synaju.

Matka Boga.

Z przedmiotu oglądanego i kontemplowanego twarzą w twarz.

Legenda króla Abgara, który od Jezusa dostał wizerunek, co było powodem jego nawrócenia; legenda o wizerunku Maryi namalowanym przez Św. Łukasza; legenda o Św. Weronice i jej chuście.

Benedyktyni zamieszkiwali wtedy Monte Cassino, Messynę.

Obraz uratował statek przed burzą i piratami.

Przypomina to tzw. Plan amerykański.

Z 14 na 15 sierpnia w nocy odbywa się procesja z S. M. Maggiore na Lateran.

Sztuka grecka różni się koncepcja nimetyczną - naśladowniczą.

Relacje kształtu i głębi nie występują. Cos, co jest poza kolorem i kolor są jedynymi elementami wartościującymi.

Badał to Weltmeister (600 stronicowe opracowanie)

Weltmeister wskazał na doskonała znajomość greki, mnisi swobodnie mogli czytać antyczne teksty greckie. Stąd ich znajomość platońskiej idei form geometrycznych.

Czyli naśladownictwa

Wachlarze na długim drzewcu.

Implikacje śródziemnomorskie.

Motyw wschodni z V-VI wieku.

Zwierzęta i ptaki nie maja duszy; to było kryterium realistycznego przedstawienia.

Akwizgran był pełen gemm antycznych. Artysta odmalował gemmę, by podkreślić luksus przedstawienia.

Godeskalk jako imię pochodzi z obszaru italskiego; mógł być zaproszony na dwór . Jest Benedyktynem z Italii.

Ilustacje i plany: Koch W., Style w architekturze , Warszawa 1996 , s.69

Ilustacje i plany: j.w. , s.45

San Vitale-j.w. ; Akwizgran j.w., s. 69.Proste ściany wynikają z ambicji stworzenia nowych wzorów.

Plan:j.w., s. 67

rekonstrukcja j.w., s.66

Plan i rekonstrukcja j.w. s. 68.

Są trzy propozycje nazwy tego okresu: A: sztuka ottońsko — salicka; B: sztuka I poł. X w. — I poł. XI w; C: sztuka wczesnoromańska; (do pojęcia sztuka wczesnoromańska należy dodać obszaru niemieckiego)

czerpie z Bazyliki św. Piotra w Rzymie.

Czyli 150 lat wcześniej.

Piętro ma swój początek w bazylice św. Piotra w Rzymie; w Bizancjum układ emporowy dołączony do nawy głównej służył jako matroneum — miejsce dla kobiet.

Księżniczka Theofanu przybywa na dwór ottoński i wprowadza wiele zmian w rytuale dworskim.

Ilustacje i plany: Koch W., Style w architekturze , Warszawa 1996 , s.79

przykład z Kartaginy

Ta tradycja oddziaływuje na całą Europę Środkową —Wawel.

benedyktyni z Hirsau aktywizowali polską część benedyktynów. Dla polskiej architektury to bardzo ważny kościół. Ilustacje i plany: Koch W., Style w architekturze , Warszawa 1996 , s.108

Ilustacje j.w.

Ilustacje i plany: j.w. , s.103

Znane z egipskich mauzoleów np. w Tebessie.

Anglicy potrafią udowodnić, że pierwotne sanktuaria były kwadratowymi pomieszczeniami powiększanymi w wieżę w VIII-X wieku, o funkcji sakralnej, obronnej i mieszkalnej. Wieże takie na stałe zagościły np. na Warmii,

wystylizowanie odbiegało od funkcji.

Ilustacje: j.w. , s.111

Postać w poprzednich tradycjach była związana z rzeczą res; była związana z cielesnym wolumenem i przestrzenią. (architektura lub pejzażem) Nie było możliwe przedstawienie bez przestrzeni. Zupełnie inną rzeczą jest fakt, czy przestrzeń jest rzeczywista, czy wymyślona. Temat decyduje, jakie jest otoczenie.

który to proces trwa do XIIw

Antyk tworząc obraz opierał się na optyce Euklidesa. Wzorzec stanowiły trzy przestrzenie Witruwiusza (dramatyczna, komiczna i idylliczna)

Gertruda wniosła w wianie kodeks dla księcia ruskiego, potem był w Krakowie, a potem wywieziony do Włoch.

W tych miastach były kolonie bizantyńskie i kwitło złotnictwo.

Lapis lazuli było wielokrotnie droższe od złota. Uważano, że kamienie te spadały z nieba.

Już wtedy Żydzi emigrują do Hiszpanii, gdzie mogą się rozwijać. W pokarolińskiej Europie widać wyraźną niechęć do środowiska żydowskiego.

Do dziś w małych kościołach zachowały się posągi relikwiarzowe Marii, stawiane za ołtarzem

Głęboki bizantyński pokłon postaci przedstawionych jako niewielkich rozmiarów, bijące czołem przed wizerunkiem Chrystusa.

Ideą antycznego złotnictwa była separacja złota od kamieni, które nie mogły być przykryte. Koronka trzyma kamień , ale go nie zakrywa. Kolor i światło — złotnictwo było najbliższe w realizacji trendu wschodniego. Funkcja światła jest rozwinięta w rozważaniach Bazylego. Złoto i kamienie wyróżniały ogromny bagaż znaczeniowy (zlewanie i interwencja mocy boskiej przez kamienie)

dziedziniec klasztorny , wewnętrzny

Sklepienia rzymskie były kładzione osiowo. Tu kolebka jest w poprzek osi budowli.

Romanizm północny = normański = angielski.

W rzymskich kościołach łuk biegł bezpośrednio od ściany.

Było bardzo kosztowne z racji konstruowania krążyn.

I reforma kluniacka dała efekt w postaci Cluny II; II reforma kluniacka w działalności na rzecz kultury dała Cluny III

Do tej pory kościól stał na miejscu grobu męczenników i nie można go było przenosić. Cluny III było zbudowane na nowym terenie. Było to owocem zmiany w traktowaniu relikwii. Można je było wynieść z miejsca grobu i przenieść na inne miejsce. Bizancjum tego nie znało.

Zadawane w czasie tych misteriów pytanie „Kogo szukacie?” stanowiło zaczątek kompozycji dialogowej. Stanowi podłoże dla literatury dramatycznej Europy.

Zachowało się siedem kapiteli z Cluny III Przedstawiają tony muzyczne śpiewane w chórach.

W Cluny duża ilość przęseł świadczyła, że kościół był dostępny dla ogółu wiernych.

Proporcja kościoła w Cluny zbliżona jest do gotyku, ale różna jest zasada konstrukcyjna.

Maria Marta i Łazarz, według śpiewanej na dworach legendy, w czasie prześladowań w Jerozolimie docierają do Marsylii Podróż morska w opisie nosi wyraźne ślady Odysei Homera. Maria dociera do Vezelay, Marta do Akwitanii, zaś Łazarz do Autum.

Wiele elementów kultury arabskiej przenika tylko w detalach, a nie w systemie.

Tours za Chlodwiga.

Każda bazylika musi mieć taką wysokość naw, by każda nawa miała własne światło. Definicja bazyliki - dla każdej nawy oddzielne zadaszenie.

Koch. W., Style w architekturze , s.119

Krakowski kościół został wzniesiony jako dar dziękczynny za urodzenie Krzywoustego

Teodor Wirth przyjmuje interpretacje sztuki średniowiecznej z punktu widzenia żelaznej logiki matematycznej. Zastanawia się nad tym, dlaczego dedykowano kościoły pod wezwaniem opartym na legendzie.

Op. cit. s. 118

Papież Urban w XI wieku zapoczątkował ruch pielgrzymkowy.

---