Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 21 11

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 21.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031121.html

1 z 5

2008-02-28 10:07

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej powszechnej

prowadzący: dr Pieńkos data: 21.11.2003 aktualizacja: 10.12.2003

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

11. Romantyzm
W epoce tej brak jednolitego wyrazu sztuki, jednolitej ikonografii, stylistyki. Charakterystyczne jest
budowanie wizerunku artysty na zasadzie oryginalności, niepowtarzalności. Podstawowym
wyróżnikiem geniuszu artystycznego jest odróżnianie się, indywidualność. Funkcjonuje coraz więcej
artystów osobnych, jednostkowych - zarówno w życiu artystycznym jak i codziennym, brak możliwości
ich szufladkowania (wcześniej, np. David był artystą najlepszym, ale spośród pewnej określonej grupy -
poprzedników, uczniów, równocześnie z nim funkcjonowali artyści o podobnym wykształceniu, ale
innych zainteresowaniach). Wśród najlepszych twórców każdy reprezentuje inną postawę, wydaje się,
że wzięli się znikąd, są słabo osadzeni we wcześniejszych dokonaniach, są osobni. Ta różnorodność,
rozbicie dotyczy najwybitniejszych artystów, na niższym poziomie dają się wyodrębnić pewne grupy.

11.1 Johann Heinrich Füssli
Szwajcar, podróżował po Europie, osiadł w Anglii (w tamtejszej
literaturze: Henry Fuseli). Uważany jest za prekursora sztuki
podświadomości, twórczości wprowadzającej wymiar fantastyczny.
Uznawany jest za artystę preromantycznego, od lat 70.-80.
wprowadza ikonografię zupełnie nowego typu, system malowania
wyrażający świat niepoznawalny (np. Koszmar nocny - kilka
wersji). Jego twórczość często opiera się na literaturze, zarazem
wprowadzony jest do niej wymiar oniryczny, niewytłumaczalny.
Służy temu zestaw środków malarskich: mgły, światłocienie,
nieokreśloność kształtów, mglista, stonowana kolorystyka, szarości, odkształcanie form świata
widzialnego (jest to repertuar dość stały, monotonny).

Fussli: Thor, Tytania, Puk, Lady Makbet

Chętnie sięgał do wielkich dzieł literatury światowej, skąd wydobywał okropność, zbrodnię,
nierzeczywiste, mitologiczne stwory - jest to jednak inna mitologia, niż ta akceptowana w oświeceniu:
po raz pierwszy poza mitologią antyczną pojawia się mitologia germańska, która była świetnie mu
znana (np. Thor w walce z wężem Midgard). Stworzył kanon przedstawień postaci Szekspira, chciał
stworzenia galerii szekspirowskiej, namalowanej przez najwybitniejszych artystów, sam stworzył do
niej większość dzieł - najciekawsze ze Snu nocy letniej (np. Przebudzenie Tytanii, Puk). Tworzył też
obrazy makabryczne, tragiczne (np. Lady Makbet) - postaci są inspirowane manieryzmem, mają
przerysowaną mimikę, gest. Choć zestaw środków był stały, dał dużą popularność jego dziełom - trafił
w gust publiczności. Odkrył dla sztuk plastycznych Miltona, stworzył sposoby obrazowania Raju
utraconego. Stworzony przez niego świat fantastyczny jest spójny, zbieżny, niezależnie czy są to dzieła
inspirowane Szekspirem, Miltonem, Dantem, mitami greckimi lub germańskimi. Widoczne są
inspiracje postaciami Michała Anioła - muskularne, potężne (np. Szatan powołujący legiony).
Wielokrotnie tworzył zainspirowany Dantem (twórca ponownie odkryty w romantyzmie) - głównie
rysunki, bardzo mało realizacji malarskich. W jego dziełach brak przestrzeni, postaci lewitują w
nieokreśloności - świat zaludniony przez lewitujące zjawy. Ilustrował też Iliadę Homera - archaiczny
świat antyczny był ówcześnie popularny (Homer, podobnie jak Dante, został ówcześnie ponownie
odkryty dla sztuk plastycznych).
Był malarzem dość manierycznym, widoczna sztampa środków, jednakże stworzył bardzo sugestywną
wizję świata, przez pewien czas oddziaływał bardzo silnie na sztukę - wyczerpało się to dość szybko,

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 21.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031121.html

2 z 5

2008-02-28 10:07

natomiast odkryta przez niego literatura pozostała jako wzór dla innych twórców.

Fussli: Lady Makbet, Dante, Iliada, Szatan

11.2 William Blake
Można zaliczyć go do dłużników Füssliego, choć również był artystą odrębnym, inspiracje te są
widoczne tylko na początku twórczości - w wydłużonych, eterycznych figurach. Po raz pierwszy tak
znana stała się twórczość amatora, samouka, który stworzył własną formę, ikonografię, świat
wyobrażeń - czerpał z rozmaitych wzorców, zapatrzeń (np. średniowiecze, gotyckie nagrobki). Była to
twórczość mało zmienna, raz wytworzony styl utrzymywał się przez całą twórczość, świadomie nie
rozwijał swej stylistyki, gdyż uważał, że to co i jak tworzy zostało mu zesłane jako objawienie (głosił,
że go doznał). Widoczny jest fenomen bardzo spójnego całokształtu jego twórczości: system religijny,
mitologiczny, pojmowanie historii - są szalone, ale spójne. Był to twórca dostępny tylko dla swoich
fanatyków, w całości akceptujących jego świat. Poezja, filozofia i sztuka są jednym, dopełniają się u
niego, są sposobem prezentacji świata (dzieł plastycznych nie można traktować jako zwykłej ilustracji
tekstu).
Był to artysta manieryczny, o bardzo zawężonym repertuarze form (co związane również z jego
niewielkimi umiejętnościami), często sam się cytował, wykorzystywał te same motywy w różnych
dziełach. Widoczne są liczne inspiracje, nawiązania, jednakże są one zawsze przetworzone - np. w
Pieśniach niewinności i doświadczenia (1793-94 r., praca wczesna) pojawiają się wpływy
średniowieczne (iluminacje, gotyckie nagrobki). Próbuje na nowo stworzyć średniowieczną księgę -
pisaną ręcznie, zdobioną bordiurami, rysunkami będącymi integralną częścią dzieła - jest to jego
pierwsze wielkie dzieło filozoficzno-literackie, także pierwsze tak jednolicie opracowane. Księga nie
jest stworzona dokładnie na wzór średniowieczny, lecz nim inspirowana.
Charakterystyczne dla jego twórczości są obrazy ogniste, ze skręconymi postaciami (stałe formy i
kolorystyka), np. Bóg stwarzający świat. Tworzył dzieła inspirowane Biblią, Miltonem, ale nie są to
dosłowne ilustracje, jednakże zdarzało mu się także ilustrować dzieła innych pisarzy XVIII w
(zarobkowo).
W latach 20. powstał cykl akwarel i gwaszy do Dantego - jest to najoryginalniejsze nawiązanie, gdyż
całkowicie zreinterpretował ilustrowane dzieła. Wykreował odrębny, szalony świat odrębny od
współczesnej mu sztuki (np. Wóz Beatrycze).
Nie miał następców, jego dzieła zostały ponownie odkryte w II połowie XIX w.

Blake: Pieśni, Bóg, Beatrycze

11.3 Lucientes Francisco y Goya
W 1792 r zapadł na zdrowiu, efektem była postępująca głuchota przechodząca w (domniemaną)
chorobę psychiczną. Jest wzorcowym przykładem "szalonego" twórcy romantycznego, tworzącego
własny świat, samotnika. Trzeba pamiętać, że często przejaskrawia się ten obraz w literaturze - w
istocie był urzędnikiem państwowym, świetnie znał współczesną sztukę, twórców, Europę - nie był
surowym twórcą oderwanym od rzeczywistości jak Blake, miał dobre wykształcenie. Niewątpliwie był
samotnym fenomenem artystycznym, wpływ miała na to mieszanka czynników: poza chorobą jego

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 21.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031121.html

3 z 5

2008-02-28 10:07

prowincjonalność (podobnie jak Füssli pochodził spoza głównych ośrodków artystycznych),
pochodzenie z kraju zacofanego, hołdującego bardzo starym tradycjom, zderzającym się z
nowoczesnością Europy, dodatkowo nakładają się na to specyficznie hiszpańskie elementy (kojarzone z
romantyzmem, ale sięgające XVI w): łączenie snu i jawy, niesamowitość.
Już jego obrazy dworskie, będące ilustracjami obyczajowości, powiedzeń hiszpańskich (malowane
przed chorobą) wydają się dziwne, niepokojące, zarazem są bardzo mocno osadzone w rzeczywistości,
realistyczne (np. Pogrzeb sardynki, Mali Giganci) - rzeczywistość hiszpańska malowana na
zamówienie dworu wydaje się nierzeczywista. Jego dzieła mimo niesamowitości można interpretować
jako realistyczne z akcentami karykaturalnymi, bądź też jako próby ukazywania tajemniczości,
dziwności otaczającego świata - najsłuszniejsze jest łączenie tych interpretacji.
Od połowy lat 90., wraz z postępami choroby, pojawia się więcej obrazów mrocznych (także w
kolorystyce), strasznych, fantastycznych (więzienia, diabły, sabaty) - nasilają się wątki obecne już
wcześniej. Nasilają się też stosowane środki malarskie (gest, sposób nakładania farby) i niejasność dzieł
- część z nich powstawała na zlecenie, była inspirowana literaturą, o części nic nie wiadomo.

Goya: Pogzreb Sardynki, Mali Giganci, Więzienie

Goya: grafika zobacz więcej:

wszystkie cykle

Demony wojny

Bardzo ważna dziedzina jego twórczości- wielkie cykle, nie do końca odczytane:
Kaprysy z 1799 r - data przyczyniła się do ich popularności, były traktowane jako symboliczne
zamknięcie wieku oświecenia. Cykl ma dwie zupełnie odmienne interpretacje - czy motto "gdy rozum
śpi budzą się upiory" jest głosem rozsądku, ostrzeżeniem, czy też konstatacją, uznaniem świata
niewidzialnego. Można je traktować jako wielki traktat na temat ludzkich cech, przywar lub też
mrocznego, wrogiego świata. Konwencja Kaprysów wywodzi się z popularnej w XVIII w we Włoszech
twórczości dotykającej sfer niedających się normalnie zobrazować, pokazać.
Demony wojny - ukazują jej okropieństwa, prawdziwą istotę. Nie chodzi o konkretną wojnę (okres
wojen napoleońskich), lecz o ponadczasowość jej okropności.
Disparates (to, co nie daje się określić), inne tytuły: Szaleństwa, Przysłowia z 1818-20 r - cykl
niedokończony, zapewne miał to być zespół plansz obrazujących przysłowia - więc mogą być to nie
dręczące demony, lecz rodzaj konwencji, sposobu przedstawienia, zobrazowania.

Goya: Kaprysy (x3), Demony wojny

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 21.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031121.html

4 z 5

2008-02-28 10:07

Goya: Disparates (x3)

Goya: portrety
Był znakomitym portrecistą (np. Markiza Santa-Cruz z 1800 r), tworzącym dla najwyższych kręgów.
Dzieła te są wzorowane na portrecie angielskim, zarazem zawierają element niesamowitości,
sztuczności - może być to jednak związane z tradycją malarstwa hiszpańskiego. Np. Rodzina
królewska Karola IV - brak karykatury (co wykluczone przy takim zamówieniu), malowana
realistycznie, w sposób ogólnie przyjęty, jednakże obcy innym nacjom.

Goya: Markiza Santa-Cruz, Rodzina królewska, czarne malowidła: Starcy

Goya: Dom głuchego
Pod koniec życia na ścianach swego domu namalował serię zwaną też Czarne malowidła (choć były w
tonacji brązowej, a ściemniały później). Sceny niewyjaśnione, zapewne częściowo inspirowane
literaturą, szalone, straszliwe - ponieważ malowane całkowicie prywatnie możliwość uwolnienia
wyobraźni. Nie wiadomo nawet, czy sceny tworzyły jakiś program, czy też były odrębne.

Goya, czarne malowidła: Sabat czarownic, brak tytułu

11.4 Theodore Gericault
Uważany za pierwszego francuskiego romantyka. Zaczął malować w końcu
ery napoleońskiej - portrety wojskowych (np. Oficer szaserów, ok. 1813 r).
Malowane nowocześnie, żywiołowo, zupełnie inaczej, niż ówczesny kanon
(David). Malował dużo, z furią, nie kończył dzieł, tworzył bardzo krótko - do
1822 r. Artysta odrębny, odcięty od środowiska, poszukujący własnych
środków wyrazu - stworzył model artysty romantycznego, pasowała do niego
młoda śmierć.

Gericault: Tratwa Meduzy
Jego dzieła są bardzo rewolucyjne, oprócz najpopularniejszego - miało być to
dzieło koronne, ale nie zrobiło ówcześnie wrażenia. Jest to obraz
dziennikarski - scena autentycznej katastrofy statku niewolniczego, spowodowanej przez
niekompetencję, przedstawiona w wielkim formacie zarezerwowanym dla dzieł religijnych. Było to
wydarzenie nieistotne, rozdmuchane przez prasę, Gericault ukazał je jako scenę na miarę potopu,

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 21.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031121.html

5 z 5

2008-02-28 10:07

malowaną dość tradycyjnie - jest to najspokojniejsze z jego dzieł, jednak ówcześnie było odbierane
jako zbyt ostre.
Najciekawsze są studia do tego dzieła: przez rok studiował obcięte głowy, ciała zmarłych - chciał
cierpieć, wczuć się w położenie rozbitków. Studia te są donioślejsze niż ugrzeczniony efekt końcowy.
Jednakże dzieło uznawane jest za początek francuskiego romantyzmu - charakterystyczne żywe
reagowanie na współczesność, ukazywanie stanów ekstremalnych.

Gericault: Tratwa Meduzy, Studium Tratwy Meduzy, Studium głów

Gericault: portrety szaleńców
Najlepsze w jego dorobku, seria wykonana na zlecenie lekarza. Są to realistyczne portrety konkretnych
ludzi, zarazem próba malarskiego ujęcia takich stanów. Malowane bardzo ekspresyjnie, dynamicznie,
brawurowo - hołdowanie uczuciu, któremu musi podporządkować się technika malarska.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz