Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 07.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031107.html

1 z 4

2008-02-28 10:06

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej powszechnej

prowadzący: dr Pieńkos data: 07.11.2003 aktualizacja: 16.11.2003

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

10. Neoklasycyzm
Tendencja dominująca w XVIII w, ostatnia w historii taka dominacja antyku.
Nie był to nurt jednolity - wiele wariantów, sposobów nawiązywania do
sztuki klasycznej (antycznej, ale też renesansowej i innych klasycyzmów).
Nawiązania mogły dotyczyć formy, sposobu przedstawiania bohaterów, lub
też treści albo przesłania ideowego.

10.1 Malarstwo

10.1.1 Jacques Louis David
Współtwórca neoklasycyzmu, główny artysta tego nurtu. Działał już przed
rewolucją, niejako zapowiadając ją w swoich dziełach chwalących idee
republikańskie, potem został nadwornym artystą Napoleona.

David, Śmierć Marata
Ukazuje historię współczesną (nurt nasilający się w sztuce od lat 70.),
zarazem jest to portret konkretnego człowieka przy pracy. Kolejny wątek:
Marat ukazany jako antyczny filozof pracujący i umierający dla prawdy (jak
Sokrates - wielu antycznych filozofów było uważanych za wzory nie tylko
intelektualne, ale też obywatelskie). Marat kreowany jest na osobę
ascetyczną, ubogą, służy temu nagość bohatera (jest to też wątek realistyczny
oraz nawiązywanie do Chrystusa). Jest to wzorowe dzieło neoklasycyzmu
zarówno pod względem formy jak i treści.

David, Bonaparte przekraczający Alpy na przełęczy św. Bernarda
Ok. 1800 r. Ukazany konkretny człowiek, sceneria, zarazem jest to pomnik
nawiązujący do antycznej tradycji. Bardzo dosadnie wyryte na skałach imiona innych wielkich
przywódców, którzy przekraczali Alpy. Konwencja pomnika konnego ukazującego dowódcę przy
pracy - nawiązuje do antyku, renesansu, baroku, choć nie wprost - brak antycznej nagości.

Propaganda Napoleona chętnie nawiązywała do Rzymu, Imperium
Romanum - wykorzystywano motywy ikonograficzne, stroje, ale też
skojarzenia mniej dosłowne, np.:
Antoine Gros: Bonaparte wśród zadżumionych w Jaffie, 1804 r.,
debiutanckie dzieło jednego z najwybitniejszych artystów ze szkoły
Davida. Ukazane wydarzenie z ekspedycji afrykańskiej (mało
znaczące, ale wybór świadomy): Bonaparte ukazany jakby uzdrawiał
chorych - wykonuje uzdrawiający gest rzymskiego cesarza. Realizm
scenerii, wpisanie bohatera w tradycję rzymskich cezarów o boskiej
mocy - tutaj jest to gest cywilnej odwagi, ludzkiego współczucia. Zarazem widoczne są odstępstwa od
zasad klasycyzmu: egzotyka scenerii, zacieranie kształtów - aluzje klasyczne są bardzo głębokie,
nieoczywiste.

wczesne dzieła Davida
Obrazy czysto neoklasycystyczne, powstały w latach 80., co ok. dwa lata - tematyka i treść antyczna,
bardzo spójne, wszystko jest w nich podporządkowane idei starożytności - nie tylko artystycznej, ale
też moralnej, społecznej, politycznej. Obrazy te dzieją się w antyku dawnym (początki Grecji, początki
Rzymu) - ukazane młode republiki, młode społeczeństwa oparte na zasadach moralnych, politycznych -
ideał republikański w opozycji do aktualnego reżimu.

David, Przysięga Horacjuszy
Pierwszy wielki sukces artysty, namalowany w 1783-84 r., jeszcze
podczas pobytu w Rzymie - wystawiony najpierw tam, potem w
Paryżu. Przedstawiona historia z wczesnego Rzymu -
bezkompromisowi bracia, służba ojczyźnie aż po śmierć, absolutne

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 07.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031107.html

2 z 4

2008-02-28 10:06

poświęcenie. Ukazany symboliczny gest przysięgi na broń przed
wyruszeniem na wojnę - stworzył bardzo sugestywny wzór. Podział
ról: mężczyźni walczą, kobiety rozpaczają, wolno ukazywać im
uczucia - podział charakterystyczny dla sztuki lat 70. i 80. Odejście
od sentymentalizmu, surowość, posągowość, podkreślone przez otoczenie, architekturę.

David, Śmierć Sokratesa
1787 r. Wykład z filozofii, postawy obywatelskiej. Antyk ukazany
bardzo surowy, prosty - ukazane sprzęty, architektura oparte są o
badania archeologiczne, odkrycia.

David, Brutus (Likurgowie przynoszący Brutusowi ciała synów)
Pokazany w lecie 1789 r., podczas zdobywania Bastylii. Ukazany
konsul rzymski (nie zabójca Cezara), idealny władca, przywódca
ludu, który poświęcił synów dla dobra republiki - państwo i prawo
ponad uczuciami. Kobiety rozpaczają, ukazują tragizm sceny, Brutus
siedzi nieporuszony, medytuje w cieniu posągu Romy.
Przedstawiony dramat racji prywatnych i obywatelskich. Sceneria
surowa, umeblowanie oryginalne wczesno rzymskie.

Po rewolucji David dalej odwoływał się do ideału antycznego, ale
jego dzieła rzadziej mają tematykę antyczną, częściej współczesną.

10.1.2 Wzorce antyczne
Antyk był podstawowym wzorem kultury, polityki epoki. Miał jednak różne interpretacje (np. Füssli:
Artysta przygnieciony wielkością starożytnych ruin) - prawie dosłownie ukazana wielkość, ogrom
dawnej sztuki, ukazanie jej surowości, potęgi. Takie wzory były najpopularniejsze, ale były też inne,
bardziej miękkie, pełne wdzięku, zbliżone do rokoka.
Jest to okres odkrywania antyku, związanych z tym emocji, często ukazywano, dokumentowano
odkrycia, np. Hubert Robert: Odkrywcy starożytności - chętnie ukazywał zabytki egipsko-rzymskie,
ważniejsza jest wielkość, efekt, niż archeologiczna dokładność. Piramidy ukazane tak, że nie mieszczą
się w kadrze, widoczny jest tylko fragment. Dwie tendencje w ukazywaniu antyku: przedstawianie
prawdy antyku oraz manipulowanie, przedstawianie fantasmagorii, by podnieść wielkość, ogrom dzieł
antycznych.

Füssli: Artysta przygnieciony...; Robert: Odkrywcy starożytności, Piramidy

10.2 Rzeźba
W niej najbardziej widoczna jest dominacja wzorów antycznych - liczne nawiązania, ale różnego typu:
idealne kopiowanie, tworzenie w oparciu o wzory (widoczne wprost lub ukryte w treści, pod
nowoczesną formą).

10.2.1 Jean-Baptiste Pigalle: pomnik Woltera
1771 r. Ukazane nagie ciało bez idealizacji: przedstawiony jako personifikacja prawdy, antyczny
filozof, zarazem portret starego człowieka. Wolter jako antyczny filozof głoszący absolutną prawdę, nie
bojący się więc nagości. W jednym dziele zawarte trzy portrety: nowoczesny, konkretny człowiek,
starzec; antyczny pisarz, dramaturg; personifikacja idei. Klasycyzm widoczny w przywołaniu ideałów
antycznych, skojarzeniach ikonograficznych, rozwiązaniu rzeźby (wzory hellenistyczne, z niewielkich
rzeźb o charakterze naturalistycznym).

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 07.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031107.html

3 z 4

2008-02-28 10:06

Pigalle: Wolter (x2); Houdon: Wolter, Washington

10.2.2 Jean Antoine Houdon: pomnik Woltera
Ok. 1780 r., dzieło największego rzeźbiarza francuskiego końca XVIII w, należącego do młodszego
pokolenia. Ukazany charakterystyczny uśmiech, układ rąk - wnikliwa portretowość, przy tym ukazany
jako starożytny filozof w antycznym stroju siedzący na fotelu w stylu Ludwika XVI (nowoczesnym,
choć wzorowanym na antyku). Brak formalnych wzorów antycznych, ale mimo tego buduje silne
skojarzenia, jakby mógł powstać w antyku.

Houdon tworzył też liczne pomniki innych filozofów, dzieci, polityków - otrzymywał zamówienia z
całego świata, bo skutecznie łączył realizm przedstawienia z ukazaniem nawiązań antycznych. Np.
pomnik Washingtona (wiele wersji, ta z 1788 r) - ukazany jako władca i wódz we współczesnym
mundurze wojskowym, ale stojący przy rzymskim postumencie w pozie wzorowanej na greckich
posągach - przedstawienie współczesne, ale wzorce antyczne.

10.2.3 Antonio Canova i Bertel Thorvaldsen
Obaj pracowali w Rzymie, byli przybyszami (jeden z veneto, drugi z Danii), zrobili wspaniałe kariery
(do lat 20. prymat Canovy, potem Thorvaldsena, uważanego za artystę wszechczasów), obaj mieli
wielkie warsztaty, przyjmowali zamówienia z całej Europy.

Canova, grobowiec Marii Krystyny
Wiedeń, kościół augustianów, 1800 r. Choć wstawiony do gotyckiego kościoła katolickiego brak
ikonografii chrześcijańskiej, tylko antyczna i takież formy: piramida, drzwi śmierci, geniusz śmierci,
procesja, stroje (taka była ówczesna moda, nawet groby papieskie miały mało elementów
chrześcijańskich). Grupę cechuje niezwykły realizm, postaci są bardzo naturalistyczne, przedstawiają
żywe osoby biorące udział w procesji, zarazem stanowią studium hellenistycznej rzeźby. W efekcie
wytworzony styl bardzo spójny, nie będący tylko zlepkiem różnych wątków antycznych - skutek
studiów nad sztuką antyczną, które zaowocowały stworzeniem własnego stylu.

Canova: Grobowiec Marii Krystyny, Amor i Psyche, Perseusz z głową Meduzy

Canova, rzeźby "antyczne"
Tworzył liczne dzieła mitologiczne o tematyce erotycznej, np. Amor i Psyche - wzory z rzeźby
greckiej III i IV w, ale brak konkretnych pierwowzorów. Canova często tworzył "w stylistyce" -
stulecia lub rzeźbiarza, np. jego watykański Perseusz z głową Meduzy został ustawiony w ekspozycji
rzeźb greckich - forma pojedynku z dawnymi mistrzami: operowanie stylem ich epoki, wpisanie się w
niego. Jest to charakterystyczne dla historyzmu - tworzenie rzeczy nowoczesnych tak, jakby zrobili je

Historia sztuki nowoczesnej powszechnej 07.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/pienkospow031107.html

4 z 4

2008-02-28 10:06

starożytni.

Można wyróżnić trzy sposoby wykorzystania antyku w rzeźbie:
- forma antyczna, treści współczesne
- forma współczesna, nawiązania antyczne w treści, symbolach
- całkowity powrót do antyku, tworzenie tak, jakby stworzyli to Grecy

Thorvaldsen
Wychowanek akademii w Kopenhadze, miał gruntowne wykształcenie klasyczne,
pogłębione jeszcze w Rzymie. Jeszcze bardziej niż Canova trzymał się wzorów
antycznych (Canova był bardziej wszechstronny, nawiązywał do różnych okresów
antyku), Thorvaldsen prawie wyłącznie inspirował się klasyczną rzeźbą grecką IV i V w,
był zestawiany z wielkimi rzeźbiarzami V w.

Thorvaldsen, Jazon
1804 r., marmur - pierwszy wielki sukces. Tworzył rzeźby chłodne, styl sztywnego
antyku, do podziwiania (Canova był bardziej zmysłowy, jego rzeźby miały
oddziaływać). Maestria warsztatowa, naśladowanie dzieł greckich, ale bez kopiowania
konkretnych wzorów - tak jakby stworzyli tę rzeźbę artyści w V w.

Poloniki Thorvaldsena
Stworzył bardzo wiele dzieł: pomniki, portrety, nagrobki, kilka w Polsce: Ganimedes dla Raczyńskich,
Poznań; książę Józef Poniatowski, lata 20., wzorcowy dla antycznego europejskiego pomnika konnego
(forma, poza, nawet strój jest antyczny); Kopernik - próba realistycznego przedstawienia człowieka
jego epoki, mniej nawiązań antycznych - strój ogólny (filozofa lub renesansowego zakonnika),
precyzja, wnikliwie sformułowana psychologia; w kaplicy Potockich na Wawelu Chrystus - replika z
katedry kopenhaskiej, ukazany jako antyczny filozof.

Thorvaldsen: Ganimedes, Poniatowski, Kopernik, Chrystus z kpl. Potockich

10.2.4 John Flaxman
Najbardziej znany brytyjski artysta klasycystyczny, tworzył rzeźby, pomniki, np. Nelson w katedrze
św. Pawła, Londyn, 1808 r.: współcześnie ukazani generał i majtkowie, obok Minerwa i hellenistyczne
reliefy - pomieszanie współczesności i antyku. Bardzo ważne są ilustracje (rysunki, z których tworzono
grafiki) z przełomu 1818-19 r do dzieł antycznych (Iliada, Hezjod) i Dantego - linearne, prosta kreska,
uproszczenie, brak scenerii, tylko postaci - bardzo nowoczesne w formie, ale nawiązują przy tym do
odrysów z waz antycznych (składających się tylko z linii) - są więc kolejnym wariantem nawiązywania
do antyku.

Flaxman: Nelson, Dante

powrót

kontakt

drukuj

zapisz