ROZWÓJ REPREZENTACJI POJĘCIOWEJ ŚWIATA

REPREZENTACJA

• To rzecz coś oznaczająca, zajmująca miejsce czegoś, symbolizująca, lub coś przedstawiająca (Reber, 2000)

• To stan lub proces umysłowy, odnoszący się do tego co jest reprezentowane (Neisser, 1967)

• Rodzaje reprezentacji:

• Przetacznik - Gierowska (1993) - spostrzeżeniowa, wyobrażeniowa (obrazowa, symboliczna), pojęciowa (znaki - arbitralne, społecznie przyjęte);

<Piaget - rodzaje obrazów umysłowych>

• Bruner - enaktywna (działaniowa), ikoniczna (obrazowa), symboliczna (słowna, wyrażona w języku, poprzez znaki); wyróżnia dwa tryby myślenia - dwa odmienne sposoby porządkowania doświadczenia i konstruowania subiektywnego obrazu świata: paradygmatyczny (dotyczy świata fizycznego, oparte jest na logicznym wnioskowaniu, pozwala opisać rzeczywistość zewnętrzną w kategoriach obiektywnych i prawdziwych faktów); narracyjny (dotyczy świata intencji, przekonań, pragnień, emocji; oparte na prawidłowościach psychologicznych, subiektywne porządkowanie doświadczenia poprzez zrozumienie i nadanie sensu);

• Ogólna reprezentacja = schemat; ze względu na treść wyróżniamy: schematy miejsca, zdarzenia lub działania (skrypt), schemat opowiadania;

Rozwój reprezentacji - koncepcja Karmiloff - Smith:

• Tendencja rozwoju od reprezentacji ukrytych jawnych (ku metapoznaniu)

POJĘCIA

• Forma reprezentacji, która odnosi się do ogólnych właściwości zbioru rzeczy, zjawisk, sytuacji oraz cech i stosunków niedostępnych bezpośredniej percepcji (Jurkowski);

• Składniki pojęć (Peel): zakres przypadków, które mogą być razem zestawione; zasada, która umożliwia zaliczenie poszczególnych przypadków do jednej grupy; nazwa związana z pojęciem.

• Rodzaje pojęć (Wygotski): pojęcia potoczne (zdobywane w życiu codziennym, w doświadczeniu dziecka), pojęcia naukowe (zdobywane w czasie nauki szkolnej);

Jak dzieci rozumieją pojęcia (jak zachodzi proces kategoryzacji)? Badanie przez definiowanie i przez badanie procesu kategoryzacji oraz tworzenie sztucznych pojęć;

• Piaget - klasyfikacja: od zbiorów figuratywnych do klasyfikacji hierarchicznej;

• Rosch - od prototypów kategorii percepcyjnych do kategorii niepercepcyjnych; kategoryzacja na trzech poziomach: nadrzędnym, podstawowym (opanowywane najwcześniej, podobieństwo percepcyjne), podrzędnym; <Badania Kielar - Turskiej: w opanowaniu kategorii niepercepcyjnych dzieci kierują się informacjami percepcyjnymi (kształt) oraz językowymi (nazwa)>

• Mandler - od kategoryzacji percepcyjnej (podobieństwo percepcyjne; wiedza proceduralna); do konceptualnej (wiedza deklaratywna);

• Tworzenie sztucznych pojęć np. badania Wygotskiego i Sacharowej;

Definiowanie pojęć:

• Tautologicznie - powtórzenie słowa (początek średniego dzieciństwa)

• Funkcjonalnie - odwoływanie do funkcji (średnie dzieciństwo)

• Egzemplifikacyjnie - przez podanie przykładu (średnie dzieciństwo)

• Opisowo - podanie kilku cech - (początek późnego dzieciństwa)

• Właściwie - podanie rodzaju nadrzędnego i cech różnicujących (koniec późnego dzieciństwa)

ETAPY ROZWOJU POJĘĆ WG WYGOTSKIEGO

MYŚLENIE SYNKRETYCZNE	Zbiory przedmiotów tworzone na podstawie związków subiektywnych (synkretyzm - spostrzeganie obiektów jako jednej całości, lub jako przynależnych do jednej kategorii)	Subiektywna cecha
KOMPLEKS SKOJARZENIOWY	Zbiory przedmiotów tworzone na podstawie przypadkowych cech (każdy obiekt ma jakąś cechę łączącą go z wzorcem, ale nie łączą się one pomiędzy sobą); zmienna cecha; subiektywna;	O B I E K T Y W N A C E C H A	Z M I E N N A C E C H A
KOMPLEKS KOLEKCJA	Zbiory przedmiotów tworzone na podstawie dopełniających zbiór części (dobieranie obiektów na zasadzie kontrastu; kryterium obiektywne; uogólnienie rzeczy na podstawie ich udziału w operacji praktycznej np. odzież dziecka)
KOMPLEKS ŁAŃCUCHOWY	Zbiory przedmiotów na podstawie zmieniających się kryteriów (każdy obiekt ma coś wspólnego z bezpośrednio go poprzedzającym i kolejnym, ale niekoniecznie z pozostałymi)
KOMPLEKS DYFUZYJNY	Zbiory przedmiotów tworzone na podstawie niestabilnych, zmiennych cech;			Cecha zmiennaniestabilna
KOMPLEKS PSEUDOPOJĘCIE	Zbiory przedmiotów tworzone na podstawie obiektywnej cechy, a nie na podstawie wyabstrahowanego pojęcia, choć kompleks zewnętrznie przypomina pojęcie (cecha będąca podstawą klasyfikacji nie jest wyabstrahowana, lecz narzucająca się percepcji)			S C T E A C Ł H A A

Kolejność nabywania pojęć

• W zależności od treści

pojęcia konkretnych przedmiotów form przestrzennych liczbowe

• W zależności od rodzaju

Pojęcia koniunkcyjne (przedmioty zaliczane do jednej klasy mają zawsze co najmniej jedną cechę wspólną) pojęcia dysjunkcyjne (przedmioty zaliczane do jednej klasy mają zawsze co najmniej jedną z dwu lub więcej określonych cech odmiennych) pojęcia relacyjne (o przynależności do jednej klasy decyduje jednakowość stosunków).

Wewnętrzne warunki do kształtowania się pojęć:

• Operacje myślowe, umożliwiające rozwój myślenia pojęciowego:

• Analiza (wykrywanie części składowych poznawanych przedmiotów)

• Synteza (scalanie rozdzielonych w czasie analizy elementów)

• Pierwotna synteza (synkretyzm) stadium analityczne synteza wtórna

• Porównywanie (ujmowanie podobieństw i różnic między przedmiotami)

• Porównywanie globalne analityczne;

• Porównywanie na podstawie cech spostrzeganych bezpośrednio (kształt, kolor) porównywanie na podstawie cech pośrednich (funkcje) na podstawie kategorii pojęciowych (przynależność do jednego rodzaju)

• Od wykrywania różnic do wykrywania podobieństw;

• Abstrahowanie (wyróżnianie jednej cechy z pominięciem innej): pozytywne - wyróżnianie jakiejś cechy; negatywne - wyodrębnianie jakiejś cechy, przy świadomym pominięciu innych cech przedmiotu;

• Uogólnianie (zajmowanie się cechami wspólnymi dla grupy przedmiotów przy pominięciu cech jednostkowych);

Rozwój czynności myślowych:

• Uwewnętrznianie;

• Odwracalność odwracalność myślenia jest warunkiem kształtowania się pojęć i kryterium uznania czynności myślowych za operacje;

• Operacyjność myślenia;

• Dopiero w stadium operacji formalnych operacje myślowe są podejmowane w sposób celowy i świadomy i zmierzają do postawionego, konkretnego celu;

Stadia przyswajania nowego pojęcia (wg A. Lewickiego):

• Pojęcie indywidualne (ujmowanie jednej cechy);

• Pojęcie pluralistyczne (rozpoznawanie kilku desygnatów pojęcia, ale nie wszystkich)

• Pojęcie ogólne niezrównoważone, chwiejne (wciąż występują błędy)

• Pojęcie prawidłowe utrwalone

(zbyt szerokie pojęcie - zawężania w procesie abstrakcji pozytywnej; uniezależnienie od nieistotnych cech w procesie abstrakcji negatywnej);

---