Wydział Zarządzania UG, Nauka o organizacji, prowadzący dr Piotr Walentynowicz

Wykład 2. Kierunki rozwoju nauki o organizacji i zarządzaniu

1. Podstawowe założenia koncepcji klasycznej.

2. Podstawowe założenia koncepcji behawioralnej (E. Mayo).

3. Kierunek badań operacyjnych (ilościowy).

4. Kierunek systemowy.

5. Kierunek sytuacyjny (+ podejście strategiczne).

6. Podejście prakseologiczne (T. Kotarbiński).

7. Współczesne (neoklasyczne) podejście do zarządzania.

8. Nauka OiZ dzisiaj.

9. Zmiana paradygmatów funkcjonowania współczesnych organizacji (przede wszystkim przedsiębiorstw).

Ad. 1 Koncepcja organizacji w ujęciu klasycznym (metafora: organizacja jako dobrze naoliwiona maszyna)

a) Nurt przemysłowy (główni przedstawiciele - F.W. Taylor, H. LeChatelier, H. Gannt, K. Adamiecki, H. Emmerson, F. i L. Gilbreth, H. Ford)

• podnoszenie wydajności i efektywności organizacji oraz dopasowanie pracy ludzi do rytmu maszyn i urządzeń,

• naukowe podejście do badania i usprawniania organizacji,

• poszukiwanie i tworzenie naukowych metod usprawniania organizacji (cykl organizacyjny, harmonogramy, wytyczne efektywności, chronometraż itp.),

• wyznaczanie najlepszego sposobu wykonania każdej z czynności (narzędzia, pracownicy, normy i ruchy robocze, szkolenia),

• motywacja pieniężna i akordowa (wysokie normy),

• ścisły podział wykonawstwa i kierowania pracą (postulowanie przyjaznych stosunków).

Podstawowymi błędami było:

• traktowanie człowieka jako przedmiot (homo oeconomicus),

• pracownik ma wykonywać polecenia bez kwestionowania, od myślenia jest kadra kierownicza,

• człowiek, ani system społeczny to nie maszyny,

• usprawnianie pojedynczych stanowisk pracy w oderwaniu od ich systemowych powiązań z innymi elementami.

b) Nurt administracyjny (główni przedstawiciele - H. Fayol, M. Webber)

• poszukiwanie uniwersalnej recepty na kierowanie (14 zasad zarządzania H. Fayola),

• wyznaczenie podstawowych obszarów funkcjonalnych przedsiębiorstw,

• wyznaczenie uniwersalnych funkcji zarządzania (podstawowych grup działań kierowniczych) w organizacji,

• sformułowania uniwersalnych zasad pracy administracyjnej (naukowej biurokracji).

Przykład dokonań nurtu administracyjnego - 14 zasad zarządzania H. Fayola

1. Podział pracy,

2. Autorytet,

3. Dyscyplina,

4. Jedność rozkazodawstwa,

5. Jednolitość kierownictwa,

6. Podporządkowanie interesu osobistego interesowi ogółu,

7. Wynagrodzenia,

8. Centralizacja,

9. Hierarchia,

10. Ład,

11. Ludzkie traktowanie podwładnych,

12. Stabilność personelu,

13. Inicjatywa,

14. Zgranie personelu (esprit de corps).

Jakkolwiek nurt administracyjny wprowadził nowe spojrzenie na ład organizacyjny, to w warunkach „naukowej organizacji” nie zdołał znacznie usprawnić mechanizmów jej funkcjonowania (zbytnie antagonistyczne postawy między kierownikami a wykonawcami).

Ad. 2 Podejście od strony stosunków międzyludzkich - „human relations” (główni przedst. - E. Mayo, D. McGregor, A. Masłow)

• początek - problemy z dalszym wzrostem wydajności i motywowania człowieka w ramach koncepcji klasycznej (eksperyment w zakładach Hawthorne'a),

• dostrzeżenie istoty człowieka jako podmiotu a nie przedmiotu,

• dostrzeżenie istoty człowieka jako istoty społecznej (homo socius),

• odkrycie roli grup nieformalnych, właściwych stosunków interpersonalnych i klimatu organizacyjnego dla efektywności pracy,

• dostrzeżenie wagi motywacji pozapłacowej i bezpieczeństwa socjalnego jednostki.

Ad. 3 Podstawowe założenia kierunku ilościowego (badań operacyjnych)

• wykorzystanie do analizy skomplikowanych problemów zespołów interdyscyplinarnych,

• zastosowanie modeli matematycznych w procesie rozwiązywania problemów optymalizacyjnych, a później do podejmowania optymalnych decyzji w zarządzaniu,

• zastosowanie technik ilościowych w zarządzaniu operacyjnym (planowanie, produkcja, logistyka).

Ad 4. Główne osiągnięcia podejścia systemowego

• organizacja jest systemem otwartym, składającym się z innych podsystemów (model M. Bielskiego) i wymieniającym z otoczeniem zasilenia materiałowe, informacyjne oraz energetyczne,

• należy ją rozpatrywać kompleksowo, z punktu widzenia synergii systemu (współprzyczyniania się wszystkich jej komórek do powodzenia całości) (np. prawo „wąskiego gardła”) (3Z),

• nie tylko jakość procesów przetwarzania, ale także elementów na WE do systemu ma wpływ na wynik na WY (analiza systemowa).

Podstawowe zasady budowania i funkcjonowania organizacji „3Z”:

1Z -

2Z-

3Z

Kontynuacją podejścia ilościowego i systemowego jest informatyczna teoria organizacji i zarządzania.

Ad 5. Podejście sytuacyjne (i strategiczne)

• nie ma dwóch takich samych organizacji i próba ustanowienia uniwersalnych modeli ich funkcjonowania jest bezcelowa,

• budowa i konfiguracja elementów organizacji zależy od jej indywidualnych uwarunkowań (wewnętrznych i zewnętrznych),

• styl i instrumenty zarządzania należy dostosować do indywidualnych cech organizacji wynikających z w.w. uwarunkowań,

• na rozwój organizacji należy patrzeć z punktu widzenia długookresowego horyzontu jej funkcjonowania.

Sytuacyjny związek budowy organizacji z jej strategią i otoczeniem przedstawiono na rysunku 1.

Rysunek 1. Sytuacyjne uwarunkowanie strategii i struktury przedsiębiorstwa

Źródło: R. Rutka Organizacja przedsiębiorstwa. Przedmiot projektowania, wyd. UG, Sopot 1996.

Ad 6. Prakseologiczna teoria organizacji

Prakseologia jest to nauka o sprawnym działaniu. Działanie jest to celowe i świadome zachowanie się sprawcy. Działanie jest tym sprawniejsze, im więcej posiada walorów sprawnego działania. (T. Kotarbiński)

Podstawowe walory sprawnego działania:

1. Skuteczność,

2. Korzystność,

3. Ekonomiczność.

Dodatkowe walory sprawnego działania:

- preparacja, - solidność,

- czystość, - pewność,

- prostota, - dokładność,

- symplifikacja, - wydajność,

- spolegliwość - ludzie, - udatność,

- niezawodność - maszyny, - racjonalność.

Ogólnie możemy dzisiaj powiedzieć jakość w szerokim tego słowa znaczeniu.

Wytyczne sprawnego działania:

1. Antycypacja - kunktacja,

2. Specjalizacja - uniwersalizacja,

3. Koncentracja - dywersyfikacja,

4. Potencjalizacja - pełne wykorzystanie zasobów,

5. Aktywizacja działania - minimalizacja interwencji, itp.

Ad. 7 Podstawowe tezy koncepcji neoklasycznej (lata 80-te i 90 te XX w.)

1. Teoria OiZ jako dżungla organizacji (tzn. jest tak wiele koncepcji, nurtów, modeli i metod, że trudno określić, które z nich są najwłaściwsze),

2. Wobec tego nie odrzucamy żadnego z dotychczasowych podejść, do koncepcji organizacji i zarządzania podchodzimy wielowymiarowo (interdyscyplinarnie), wykorzystując z dotychczasowych koncepcji to co najlepsze,

3. Podstawowym kryterium weryfikacji poszczególnych koncepcji, metod i zasad zarządzania we współczesnej nauce jest ich użyteczność praktyczna,

4. Rzeczywistość jest tak złożona i dynamiczna, że nauka ze swoimi skomplikowanymi metodami nie jest w stanie wyprzedzić praktyki i wobec tego podstawowym sposobem jej rozwoju jest badanie rzeczywistości i na tej podstawie „podglądanie”, weryfikowanie, uogólnianie i rozpowszechnianie skutecznych koncepcji.

5. W związku z powyższym podstawową metodą badawczą jest case study.

Ad. 8 Nauka OiZ dzisiaj

Bazując na podejściu neoklasycznym, współczesna nauka OiZ poszukuje odpowiedzi przede wszystkim ta pytanie „w jaki sposób przedsiębiorstwa lub inne organizacje mogą poradzić sobie z współczesnymi, wysoce turbulentnymi i nieatrakcyjnymi warunkami ich funkcjonowania?” W związku z tym poszukuje się i rozwija wiele nowych podejść do zarządzania (koncepcji zarządzania) które bardzo często rozwijają, a jeszcze częściej łamią dotychczasowe zasady funkcjonowania organizacji i zarządzania nimi. Do koncepcji tych (najbardziej znanych należą):

• Reengineering i podejście procesowe - zmiana ogólnych mechanizmów wewnętrznego funkcjonowania organizacji,

• Total Quality Management - w zarządzaniu jakością,

• outsourcing, organizacje wirtualne i organizacje sieciowe - jako formy organizacji oparte na współpracy,

• TBM, TOC, Six Sigma - jako koncepcje podnoszące sprawność funkcjonowania organizacji,

• Kaizen i Lean Management - jako japońskie formy zarządzania podnoszące sprawność funkcjonowania organizacji,

• Organizacja ucząca się, Inteligentna, Innowacyjna czy Zarządzanie wiedzą - jako nowe metody wykorzystywania kapitału intelektualnego organizacji,

• oraz wiele nowych pomniejszych trendów w zarządzaniu (np. CSR, PM czy Zarządzanie kulturą organizacyjną).

Ad. 9 Zmiana zasad funkcjonowania nowoczesnych organizacji w stosunku do organizacji klasycznych (na podstawie opracowań P. Płoszajskiego i S. Sudoła)

• od sztywnej, „mechanicznej” strategii i struktury, w kierunku elastycznej, płaskiej, dostosowującej się do otoczenia konfiguracji organizacji,

• od samodzielnej i samowystarczalnej „autarkicznej” struktury, w kierunku szerokiej współpracy z partnerami zewnętrznymi na zasadzie outsourcingu (sieciowości), etyki i otwartości na świat,

• od tradycyjnych metod wytwarzania i przetwarzania informacji, w kierunku nowoczesnej, elastycznej, skomputeryzowanej techniki i technologii oraz ogromnego wykorzystania technologii teleinformatycznych,

• od organizacji nastawionej typowo produkcyjnie, w kierunku organizacji świadczących szeroką gamę wysokiej jakości usług,

• od menedżerów przełożonych i nadzorców, w kierunku menedżerów partnerów i przywódców,

• od autokratycznego i dyrektywnego stylu zarządzania, w kierunku zarządzania partycypacyjnego i szeroko wykorzystującego potencjał pracowników,

• od pracowników wykonujących polecenia narzucone z góry, w kierunku kreatywnych, partycypujących w rozwoju organizacji partnerów,

• od motywacji zewnętrznej nastawionej na bodźce finansowe, w kierunku automotywacji, zaangażowania i motywacji pozafinansowej pracowników,

• od przedmiotowego traktowania członków organizacji na zasadzie „modelu sita”, w kierunku traktowania ludzi jako najważniejszego zasobu,

• od czysto ekonomicznych relacji pomiędzy konkurentami i partnerami biznesowymi, w kierunku sieci partnerów strategicznych współpracujących ze sobą na zasadzie etyki i zaufania (alianse strategiczne),

• od organizacji nastawionej wyłącznie na zysk, w kierunku organizacji realizującej cele społeczne i marketingowe, nastawionej na długofalowy wzrost (dzisiaj to już nawet koncepcja CSR - Corporate Social Responsibility).

---