WZ UG, Nauka o organizacji, prowadzący dr Piotr Walentynowicz

Blok wykładowy 3. Przedsiębiorstwo

1. Pojęcie przedsiębiorstwa

• Przedsiębiorstwo stanowi wyodrębnioną prawnie i organizacyjnie z systemu gospodarczego danego kraju jednostkę gospodarczą, społeczną i techniczną, utworzoną w celu trwałego zarobkowania poprzez zaspokojenie potrzeb osób trzecich. Podejmuje samodzielnie decyzje i na własne ryzyko (J. Kortan).

• Zakład - stanowi wyodrębnioną organizacyjnie (ale nie prawnie) jednostkę danego przedsiębiorstwa realizującą wyodrębnione cele (najczęściej produkcyjne). Często zakładami nazywane są również organizacje gospodarcze nie nastawione na zysk (komunalne, szkoły, szpitale).

• Firma - jest to nazwa pod jaką kupiec rejestrowy (przedsiębiorca) prowadzi swoją działalność gospodarczą i wchodzi w stosunki prawne z innymi podmiotami na rynku. Powszechnie rozumie się to pojęcie również jako synonim przedsiębiorstwa i nie jest to błędem.

Główne cechy przedsiębiorstwa jako organizacji

• stanowi odrębność prawną (własność) i organizacyjną,

• produkowanie zarobkowe (wytwarzanie dóbr lub usług) dla zaspokojenia potrzeb podmiotów zewnętrznych (gospodarstw domowych bądź innych przedsiębiorstw - dalsza sprzedaż lub obróbka),

• samodzielność decyzyjna,

• własne ryzyko (zbytu),

• działalność przedsiębiorstwa posiada charakter trwały, dąży do długofalowego rozwoju (np. konsorcjum nie tworzy przedsiębiorstwa).

• dąży do osiągnięcia zysku.

• Przedsiębiorca tworzy przedsiębiorstwo, podejmuje decyzje organizacyjne, wnosi swój kapitał, którym ryzykuje, planuje rozwój firmy poprzez np. wprowadzanie postępu technicznego, nowych wyrobów, zdobywanie nowych rynków, a także koordynuje całość działalności firmy*.

* Sytuacja trochę komplikuje się w przypadku spółek (np. komandytowych, z o.o. lub SA). Tu można rozróżnić właścicieli aktywnych i pasywnych. Pierwsza grupa będzie zatem stanowiła grupę przedsiębiorców, druga rentierów, ponieważ:

Wg J. Schumpetera przedsiębiorczość to postawa i sposób działania polegający na gotowości podejmowania nowych, ryzykownych przedsięwzięć oraz na wykazywaniu inicjatywy w ich poszukiwaniu i wdrażaniu. Stanowi działanie skierowane na rozwój i innowacje, polegająca na:

• wprowadzaniu kombinacji nowych czynników produkcji,

• wprowadzaniu nowych wyrobów,

• zdobywaniu nowych rynków zbytu,

• zdobywaniu nowych rynków zaopatrzenia,

• tworzeniu nowych, bardziej efektywnych form organizacyjnych.

Zatem:

1. Czy przedsiębiorca musi być właścicielem przedsiębiorstwa?

2. Czy przedsiębiorca musi samodzielnie (bezpośrednio) kierować (zarządzać) swoim przedsiębiorstwem?

3. Stąd, wg prowadzącego zajęcia, definiowanie i identyfikowanie pojęcia przedsiębiorczości wewnętrznej (pracowników) jest błędem merytorycznym. Możemy tu mówić o kreatywności, innowacyjności, ale nie przedsiębiorczości - chyba że, dana osoba „wychodzi” z firmy, zakłada własną działalność gospodarczą i świadczy usługi na rzecz tej pierwszej.

2. Cele działalności przedsiębiorstwa

Co jest nadrzędnym celem działalności przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej? Czy zysk?

Mamy 2 podstawowe teorie odpowiedzi na to pytanie:

1. teoria ekonomiczna (klasyczna),

2. teoria marketingowa (rynkowa).

Ad. a) Podstawowym celem przedsiębiorstwa jest „zarabianie pieniędzy” i wzrost wartości dla akcjonariuszy (np. E. Goldratt, wczesne teorie przedsiębiorstwa, amerykańskie spółki giełdowe), a wszystkie inne pomniejsze (np. długookresowy rozwój, zaspokojenie potrzeb klientów, czy odpowiedzialność społeczna) są narzędziami, albo wymiarami tego głównego.

Ad. b) „Jedynym nadrzędnym celem działalności rynkowej przedsiębiorcy (przedsiębiorstwa) jest „stworzenie” klienta” (P. F. Drucker). Dlatego głównymi celami firmy według tej teorii są:

1. Zaspokojanie potrzeb klientów,

2. Długookresowy rozwój firmy (jakościowy i/lub ilościowy),

3. Wzrost wartości rynkowej przedsiębiorstwa.

Według tej koncepcji zysk jest tylko narzędziem osiągania tych celów a realizowany dzisiaj powinien być według koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu.

„W biznesie zarówno osoba sprzedająca, jak i osoba kupująca, muszą być zadowolone z wyniku transakcji. Kupujący musi być zadowolony, że dokonał dobrego zakupu, musi odczuwać korzyść z uzyskanej wygody i mieć poczucie, że wzbogacił swoje życie, poprawił jego jakość. Tak samo jest ze sprzedającym, ale oprócz poczucia przyjemności, że uczynił szczęśliwszym kupującego, powinien również odczuwać satysfakcję z wykonania użytecznego wyrobu oraz z jego sprzedaży z zyskiem”. - K. Matsushita w odpowiedzi na pytanie o tajemnicę sukcesu w biznesie.

Do innych szczegółowych celów działalności przedsiębiorstwa (wiązki celów) można zaliczyć:

1) ekonomiczno - finansowe

• odpowiedni poziom sprzedaży (powyżej progu rentowności),

• płynność,

• zdolność kredytowa,

• odpowiedni poziom kapitału własnego,

• stopa zwrotu z inwestycji,

• zwiększanie produktywności, wydajności, sprzedaży,

• rentowność (podwyższanie rentowności),

• minimalizacja kosztów,

• inne (jakie?)

2) niefinansowe (rynkowe)

• udział w rynku,

• wejście na nowe rynki,

• rozwój,

• uzyskanie przewagi nad konkurencją,

• podwyższanie jakości produktów,

• powiększanie zdolności produkcyjnej,

• zabezpieczenie miejsc pracy,

• ekologia działalności,

• działalność społeczna,

• satysfakcja,

• prestiż,

• niezależność i realizacja marzeń przedsiębiorcy,

• inne (jakie?).

3. Wzrost produktywności (ekonomizacji działania) jako jeden z podstawowych celów funkcjonowania przedsiębiorstwa.

W działalności zorganizowanej (przedsiębiorczej) produktywność (ekonomiczność działań) jest to stosunek wektora wyjścia z systemu (wyników użytecznych) do wektora wejścia do systemu (nakładów).

Wy wy

P = — ; p (cz) = —

We we

Wyróżniamy produktywność całkowitą i produktywność cząstkową (systemu, organizacji, przedsiębiorstwa).

Produktywność (ekonomiczność działań) możemy zwiększać 3 różnymi sposobami:

1. wariantem oszczędnościowym (a i b)

2. wariantem wydajnościowym (a i b),

3. wariantem zintegrowanym (systemowym, japońskim).

Przykłady 1)

a) b)

Przykłady 2)

a) b)

Przykład 3)

4. Rodzaje przedsiębiorstw wg różnych kryteriów

4.1 Kryterium charakteru działalności (wg J. Kortana)

1) Produkujące dobra materialne:

a) Wydobywcze:

• górnicze (węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny, rudy żelaza, kamieniołomy, cegielnie, cementownie, żwirownie),

• energetyczne (elektrownie, ciepłownie, gazownie),

• gospodarki naturalnej (rolne, leśne i rybackie),

b) Przetwórcze:

• przedsiębiorstwa produkcji materiałów podstawowych dla dalszego przerobu (tartaki, huty, odlewnie, chemikalia, włókiennicze),

• przedsiębiorstwa produkujące techniczne środki produkcji (maszyny i urządzenia, konstrukcje stalowe, środki transportu, produkty elektroniki przemysłowej),

• przedsiębiorstwa budowlane (indywidualne, przemysłowe i mieszkaniowe, dróg i mostów),

• przedsiębiorstwa produkujące dobra konsumpcyjne finalne bądź do dalszego przetworzenia (odzieżowe, meblowe, spożywcze, AGD, elektronika).

Można spotkać inny podział przedsiębiorstw przetwórczych:

- obróbczo - montażowe,

- aparaturowe,

- naturalne i biotechnologiczne.

2) Świadczące usługi:

• handlowe (hurtownie, półhurtowe, dla detalistów),

• komunikacyjne i transportowe (przewóz osób i mienia),

• telekomunikacyjne (przesyłanie informacji),

• finansowe (podmiotów fizycznych, podmiotów prawnych, podwyższonego ryzyka),

• ubezpieczeniowe,

• komunalne (zaopatrywania ludności w gaz, prąd, wodę, komunikacji miejskiej, oczyszczania miasta, kanalizacja),

• turystyczne i rekreacyjne (restauracje, hotele, kina, teatry, sportowe),

• inne usługowe (biura prawne, konsultingowe, projektowe, usługi medyczne, kosmetyczne, zdrowotne).

W praktyce najczęściej spotykamy połączenia tych rodzajów działalności w przedsiębiorstwa wielozakładowe (dywizje bądź grupy kapitałowe - holdingi), wobec tego możemy je nazwać „o mieszanym charakterze działalności”.

Źródło: Na podstawie pracy zbiorowej pod red. Kortana J. Podstawy ekonomiki i zarządzania przedsiębiorstwem, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1997

4.3 Kryterium rozmiaru przedsiębiorstwa

a) Mikro (do 10 osób pełnych etatów średniorocznego zatrudnienia, obrót lub suma bilansowa mniejsze niż 2 mln. Euro),

b) Małe (do 49 osób, obrót lub suma bilansowa mniejsze niż 10 mln. Euro),

c) Średnie (50 - 249 osób, obrót mniejsze niż 50 mln. Euro oraz suma bilansowa mniejsza niż 43 mln. Euro),

d) Duże (powyżej 250 osób i kryteriów w.w. Przykład: GSR im. J. Piłsudskiego „Remontowa”, SR „Nauta”, Opoczno S.A., Paradyż S.A. i inne.),

e) Bardzo duże (organizacje dywizjonalne lub holdingowe złożone z wielu jednostek o rozmiarach dużego przedsiębiorstwa)*.

* „Na koniec 2009 roku w systemie REGON zarejestrowanych było 3.742,7 tys. podmiotów gospodarki narodowej (bez osób prowadzących indywidualne gospodarstwa w rolnictwie) i było to o 14 tys. mniej niż na koniec roku 2008. Spośród zarejestrowanych podmiotów 120,5 tys. należało do sektora publicznego (o 3,2% mniej niż w roku 2008), zaś 3.622,2 tys. do sektora prywatnego (spadek liczby podmiotów o 0,3%). Zaobserwowano wzrost liczby spółek handlowych oraz fundacji, spadek zaś liczby zarejestrowanych spółek cywilnych, osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, spółdzielni oraz przedsiębiorstw państwowych. (Należy mieć na uwadze, że stan rejestru REGON nie jest dobrym wskaźnikiem skali przedsiębiorczości w Polsce - tylko około 50% podmiotów zarejestrowanych w systemie rzeczywiście prowadzi działalność gospodarczą. Dane dot. przedsiębiorstw „aktywnych” prezentowane przez GUS pojawiają się z ponad rocznym opóźnieniem.)

Mikroprzedsiębiorstwa czyli firmy zatrudniające od 0 do 9 pracowników stanowią

zdecydowaną większość przedsiębiorstw aktywnych, a więc faktycznie prowadzących działalność gospodarczą. W 2008 roku ich liczba wyniosła 1 787 tys. co stanowiło 96% ogółu aktywnych przedsiębiorstw. Firmy małe (od 10 do 49 pracowników) to 3% firm (54,9 tys. podmiotów), zaś niecały procent (16,3 tys.) stanowią firmy średnie (od 50 do 249 pracowników). Znikomą część ogółu liczby firm (0,2%) stanowią przedsiębiorstwa duże (zatrudniające co najmniej 250 pracowników). W 2008 roku było ich 3,2 tys.

Liczba pracujących w całym sektorze przedsiębiorstw wyniosła w 2008 r. 9,5 mln osób (wporównaniu z rokiem 2007 nastąpił wzrost liczby pracujących o 500 tys.). W mikroprzedsiębiorstwach pracowało 40% osób, w firmach małych 12%, średnich 18%, zaś 30% w firmach dużych.” (Źródło: Przedsiębiorczość w Polsce, raport 2010, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010).

„Polskie MSP wypracowały w roku 2009 prawie 48% krajowego produktu brutto. Największa część PKB tj. 30,5% przypadła na mikroprzedsiębiorstwa. Udział małych przedsiębiorstw wyniósł 7,2%, a wkład firm, które zatrudniają między 50 a 249 pracowników, wynosił odpowiednio 10%.” (Udział w tworzeniu PKB dużych przedsiębiorstw wynosi około 24%). „Polskie MSP mają tym samym decydujący udział w ogólnej gospodarczej wartości dodanej. Jednak udział ten znajduje się poniżej średniej 27 krajów UE, gdzie wynosi on 58%, jak również poniżej analogicznego udziału w Niemczech, który wynosi niemal 53%.” (Źródło: M. Bukowski Średnie przedsiębiorstwa w Polsce. Małe (mniejsze) ale dominujące, DB Research, 05.08.2010).

Podstawowe problemy funkcjonowania MSP w Polsce wg studentów III roku ZP AM w Gdyni

• w Polsce trudno się zakłada przedsiębiorstwo (może to i dobrze?),

• wysokie podatki (to niedobrze),

• wysokie narzuty na wynagrodzenia i wynikające z tego problemy z alokacją kosztów pracy na produktywność i nieproduktywność,

• niskie wynagrodzenia realne pracowników (podstawowe znaczenie dla motywacji),

• problemy z pozyskaniem kapitału w MSP z tytułu biurokracji bądź nadmiernych kosztów jego pozyskania,

• problemy z płynnością finansową, nierzetelność partnerów biznesowych, trudności w odzyskiwaniu należności,

• konkurencja (wysoka, nieuczciwa),

• ograniczenia kapitałowe (w tym również środków przeznaczanych na marketing),

• poziom administracjonizmu, biurokracji w Polsce,

• zmienność otoczenia, szczególnie przepisów prawa.

• inne - jakie?

A jaka jest odpowiedź państwa na ww. postulaty?

„Wśród zmian wprowadzonych w ramach Pakietu na rzecz przedsiębiorczości w Polsce w latach 2008-2009 znalazły się m.in.:

• wprowadzenie możliwości zawieszenia działalności gospodarczej,

• ułatwienie zakładania działalności gospodarczej poprzez wprowadzenie tzw. `jednego okienka',

• uproszczenie i ograniczenie kontroli w firmach,

• obniżenie poziomu obowiązkowego kapitału zakładowego w spółce z ograniczoną

odpowiedzialnością oraz w spółce akcyjnej,

• uproszczenie formuły partnerstwa publiczno-prywatnego,

• uproszczenie przepisów w zakresie podatku od towarów i usług,

• zwiększenie uprawnień przedsiębiorców wobec administracji publicznej poprzez nakaz przyjmowania przez urzędników niekompletnych wniosków oraz zakaz żądania dokumentów nie przewidzianych prawem,

• wprowadzenie domniemania uczciwości podatnika,

• rozszerzenie przepisów dotyczących wiążącej interpretacji prawa.

(Źródło: Przedsiębiorczość w Polsce, raport 2010, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010).

4.4 Kryterium typu i formy produkcji

1) Ze względu na typ produkcji:

1. jednostkowej i małoseryjnej (do 20 sztuk wyrobów w serii) (np. przemysł stoczniowy, budownictwo, działalność stolarska, usługi konsultingowe, projektowe, remontowe itp.),

2. średnioseryjnej (do 500 szt. w serii) (np. aparatura przemysłowa, niektóre firmy przemysłu odzieżowego, budowlane itp.),

3. wielkoseryjnej i masowej (powyżej 500 szt. w serii) (np. przemysł odzieżowy, elektronika użytkowa, przetwórstwo tworzyw sztucznych, przemysł motoryzacyjny itp.),

2) Ze względu na formę produkcji:

1. produkcji potokowej (poszczególne podzespoły do obróbki przekazywane są ze stanowiska na stanowisko pojedynczo i rytmicznie - linie produkcyjne),

2. produkcji niepotokowej (poszczególne podzespoły do obróbki przekazywane są ze stanowiska na stanowisko partiami i w nierównych odstępach czasu - gniazda produkcyjne technologiczne i przedmiotowe).

Typ i forma produkcji determinują organizację całego przedsiębiorstwa,

a dostosowane to powinno być do:

• charakteru działalności,

• potrzeb i uwarunkowań rynkowych,

• strategii i możliwości przedsiębiorstwa.

4.5 Z punktu widzenia formy organizacyjno-prawnej

1. Wpis do ewidencji działalności gospodarczej - przedsiębiorstwo jednoosobowego właściciela,

2. Spółka cywilna - jest organizacją do osiągania wspólnego celu, niekoniecznie gospodarczego. Jeżeli przychody z kolejnych 2 lat są większe niż 400 000 euro, to istnieje ustawowy obowiązek przekształcenia S. C. w Sp. J.

3. Spółka jawna - służy prowadzeniu przedsiębiorstwa większych rozmiarów,

4. Spółka partnerska - utworzona w celu wykonywania przez partnerów wolnego zawodu pod określoną firmą,

5. Spółka komandytowa - ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona,

6. Spółka komandytowo - akcyjna ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod wspólna firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem,

7. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - najpopularniejsza forma spółek kapitałowych przeznaczona do prowadzenia przedsiębiorstw w „mniejszym rozmiarze”

8. Spółka akcyjna - najkorzystniejsza forma prowadzenia spółek kapitałowych w „większym rozmiarze”. Umożliwia pozyskanie kapitału na rynku kapitałowym.

9. Przedsiębiorstwo państwowe.

Podstawowe akty prawne regulujące działalność gospodarczą to:

1. Ustawa z 2.07.2004 o swobodzie działalności gospodarczej, Dziennik Ustaw 2004, nr 173, poz. 1807 z późniejszymi zmianami.

2. Ustawa z 15.09.2000, Kodeks spółek handlowych, Dziennik Ustaw 2000 r., nr 94, poz. 1037, tekst jednolity ze zmianami.

3. Ustawa z 23.04.1964, Kodeks cywilny, Dziennik Ustaw 1964 r., nr 16, poz. 93 ze zm.

4. Kodeks pracy - jeżeli właściciel zatrudnia pracowników,

5. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług,

6. Inne ustawy i rozporządzenia podatkowe.

5. Proces zakładania nowego przedsiębiorstwa

1) Pomysł na biznes

(3 główne rodzaje luki rynkowej:

• istnieją niezaspokojone potrzeby (innowacyjność);

• brak produktu lub usługi na danym rynku;

• niewystarczająca jakość produktów lub usług występujących na rynku).

2) Opracowanie biznes planu.

3) Zabezpieczenie kapitału.

4) Zarejestrowanie przedsiębiorstwa:

1. w przypadku działalności gospodarczej:

• wpis do ewidencji działalności gospodarczej w UM lub UG,

• uzyskanie numeru REGON,

• wyrobienie pieczątki służbowej,

• założenie konta firmowego w banku,

• zgłoszenie działalności do urzędu skarbowego (NIP, VAT),

• rejestracja przedsiębiorcy i pracowników w ZUS,

• powiadomienie właściwego inspektora pracy, sanitarnego oraz zgłoszenie do PFRON.

b) w przypadku spółki:

• zawarcie umowy spółki,

• wpis do rejestru przedsiębiorców w KRS,

• uzyskanie niezbędnych zezwoleń lub koncesji (promesy koncesyjnej),

dalej postępujemy tak, jak przy ewidencji działalności gospodarczej.

5) Fizyczna organizacja (pozyskanie środków i ludzi).

6) Rozpoczęcie działalności.

8. Proszę podać kilka przykładów dobrych przedsiębiorstw i uzasadnić dlaczego?

Przykład. Nowoczesne podejście do organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem średniej wielkości w firmie IZOHAN Sp. z. o.o.

Rys. Strategiczne fundamenty organizacji firmy Izohan.

Źródło: Opracowanie firmy Izohan Sp. z o.o.

Tabela 2. Wyniki finansowe firmy Izohan w latach 2003-2007

Wyniki w tys. zł.	2003	2004	2005	2006	2007
Przychody netto	17 250	19 430	20 005	34 165	44 620
Zyski netto	451	854	1 362	3 458	4 987
Rentowność netto	3%	4%	7%	10%	11%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z firmy.

Aktualnie podział ten powinien wyglądać co najmniej tak:

• handlowe,

• komunikacyjne,

• logistyczne,

• telekomunikacyjne,

• informatyczne,

• bankowe,

• ubezpieczeniowe,

• komunalne,

• turystyczne,

• hotelarskie,

• gastronomiczne,

• rekreacyjne,

• kulturalne,

• doradcze,

• medyczne,

• kosmetyczne i odnowy biologicznej,

• szkoleniowe i edukacyjne,

• porządkowe (utrzymania czystości, ochrony),

• instalatorskie,

• remontowe i naprawcze,

• usług produkcyjnych,

• administracji nieruchomościami,

• B+R,

• poligraficzne,

• usług drobnych i inne.

---