WSPÓLNE WYZWANIA
Literatura: T.Kamiński „Praca socjalna i charytatywna” Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa, 2006.
TEZY:
1. POMOC SPOŁECZNA W POLSCE - CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA.
2. PRACA SOCJALNA Z RODZINĄ.
3. PRACA SOCJALNA W SZKOLE.
4. PRACA SOCJALNA Z OSOBAMI STARYMI.
5. PRACA SOCJALNA W OCHRONIE ZDROWIA.
6. PRACA SOCJALNA Z OSOBAMI NIEPEŁNOSPRAWNYMI.
7. PRACA SOCJALNA W RUCHU HOSPICYJNYM.
8. PRACA SOCJALNA Z OSOBAMI UZALEŻNIONYMI.
9. PRACA SOCJALNA W PRZEDSIĘBIORSTWACH.
10.PRACA SOCJALNA Z BEZROBOTNYMI.
11.PRACA SOCJALNA Z BEZDOMNYMI.
12.PRACA SOCJALNA NA ULICY - STREETWORK.
13.PRACA SOCJALNA W SYSTEMIE PENITENCJARNYM I POMOCY POSTPENITENCJARNEJ.
14.PRACA SOCJALNA Z MIGRANTAMI I UCHODŹCAMI.
15.PRACA SOCJALNA W STANACH NADZWYCZAJNYCH.
WSPÓLNE WYZWANIA
Zakres wyzwań, przed którymi stają osoby zajmujące się pracą socjalną jest dość szeroki. Wynika to z faktu, że problemy funkcjonowania społecznego ściśle wiążą się z negatywnymi konsekwencjami rozwoju ludzkości. Tak zwany postęp cywilizacyjny przynosi bowiem nie tylko ułatwienia życia codziennego i rozwiązanie wielu problemów i trudności, ale również niejako „produkuje” nowe problemy.
Aby w adekwatny aczkolwiek skrótowy sposób objąć problem zastosowań pracy socjalnej i charytatywnej we współczesnym świecie, można wprowadzić ogólny podział na dwie sfery aktywności pracy socjalnej:
pomoc społeczna - dziedzina, która najdłużej i najszerzej wykorzystuje pracę socjalną. Pracownicy socjalni, wolontariusze, działacze społeczni i charytatywni, aktywni są przede wszystkim w obszarze pomocy społecznej
instytucje funkcjonujące poza systemem pomocy społecznej , stykające się również z problemami, których rozwiązanie wymaga zastosowania pracy socjalnej lub też mają do wykonania zadania z zakresu pomocy społecznej.
W Polsce Ustawa o pomocy społecznej wymienia instytucje właściwe w sprawach zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu, szpitale i zakłady karne ( Ustawa o pomocy społecznej, art. 120, u.1). W świecie długoletnią tradycję ma praca socjalna np. w przedsiębiorstwach, w szkołach, krótszą, ale za to bardzo silną w ruchu hospicyjnym, katastrofach czy na ulicy - street work.
1.POMOC SPOŁECZNA W POLSCE - CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA
Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie sytuacjom poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Pomoc społeczna polega w szczególności na:
przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń;
pracy socjalnej;
prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej;
analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej;
realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych;
rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, podmiotami organizującymi pomoc społeczną są przede wszystkim organy administracji rządowej i samorządowej. W zakresie tej działalności współpracują one na zasadzie partnerstwa z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem katolickim. Innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Struktura organizacyjna publicznej pomocy społecznej związana jest ściśle ze szczeblami samorządu terytorialnego. Podstawową jednostką organizacyjną pomocy społecznej jest na szczeblu gminy ośrodek pomocy społecznej. Na szczeblu powiatu - powiatowe centrum pomocy rodzinie, na szczeblu samorządu województwa - regionalny ośrodek polityki społecznej.
Pomoc społeczna może być realizowana przez podmioty pozarządowe. Działają one zwykle na w formule fundacji i stowarzyszeń oraz jako instytucje utworzone przez kościoły i związki wyznaniowe.
Ustawa o pomocy społecznej z dn. 12.03.2004 r. wymienia konkretne sytuacje, które uprawniają do ubiegania się o świadczenia z pomocy społecznej. Pomocy społecznej udziela się w szczególności z powodu:
ubóstwa,
bezrobocia,
sieroctwa,
bezdomności,
niepełnosprawności,
długotrwałej lub ciężkiej choroby,
przemocy w rodzinie,
potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,
bezradności w sprawach opiekuńczo - wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych i wielodzietnych,
braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo - wychowawcze,
trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy,
trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,
alkoholizmu lub narkomanii,
zdarzenia losowego lub sytuacji kryzysowej,
klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Istnieją również takie problemy, o których ustawa nie mówi, a które także są lub wkrótce staną się przedmiotem pracy socjalnej.
2.PRACA SOCJALNA Z RODZINĄ
Praca socjalna, skierowana na pomoc rodzinie ma za sobą wieloletnią tradycję sięgającą działalności dziewiętnastowiecznych Towarzystw Organizacji Dobroczynnych. M.Richmond, twórczyni metody indywidualnego przypadku traktowała rodzinę jako przypadek socjalny i wskazywała, że praca z indywidualnym przypadkiem nie może się powieść, jeżeli podstawą nie uczynimy całej rodziny klienta. Prawie wszystkie problemy jednostek mają swoje źródło w rodzinie i w jej nieprawidłowym funkcjonowaniu. To dysfunkcja rodziny powoduje, że nie tylko rodzina jako całość może stać się rodziną problemową, ale też poszczególni jej członkowie doświadczyć różnorakich problemów. Problemów pracy socjalnej z rodziną należy brać pod uwagę środowiskową i transakcyjną naturę relacji, jakie zachodzą między systemami społecznymi. Problemy powinno się przedstawić nie jako dysfunkcjonalne zachowanie jednego członka rodziny, a raczej jako sprawę całej rodziny, wymagającą rozwiązań w jej obrębie. Chcąc zatem naprawić sytuację jednostkową trzeba oddziaływać na rodzinę i poprzez rodzinę.
Podejmując pracę socjalną z rodziną należy przeprowadzić staranną diagnozę, aby prawidłowo zidentyfikować umiejscowienie problemu. Chodzi tu o stwierdzenie czy ma się do czynienia rzeczywiście z problemem jednostki, czy może istota tkwi w dysfunkcjonalności rodziny, ujmowanej jako całość.
Wśród przykładów świadczeń pracy socjalnej na rzecz rodziny wymienić można - ochronę rodzin, poradnictwo rodzinne, opiekę zastępczą i adopcję, opiekę dzienną, zapobieganie zaniedbywaniu i złemu traktowaniu dzieci, zapobieganie przemocy w domach, pomoc dla samotnych rodziców. Ochrona rodziny obejmuje wszelkiego rodzaju doradztwo w dziedzinie życia rodzinnego (wyróżniamy tu trzy poziomy - poradnictwo przed małżeńskie, małżeńskie i rodzinne). W zakresie pomocy rodzinie i dzieciom występują problemy przemocy fizycznej i psychicznej, a także nadużycia seksualne. Pracownik socjalny ma wtedy za zadanie nie tylko zidentyfikować problem, ale również podjąć pewne konkretne działania. Z jednej strony chodzi o zatrzymanie występowania zjawisk negatywnych, negatywnych drugiej zaś o podjęcie terapii. W szczególnie trudnych przypadkach pracownik socjalny może wnioskować o odebranie (bądź ograniczenie) praw rodzicielskich. Wśród świadczeń, jakie można zaproponować ofiarom przemocy domowej można wymienić: świadczenia doraźne (telefon zaufania), schroniska oferujące tymczasowe miejsce pobytu wraz z pomocą prawną, medyczną a nawet finansową; poradnictwo (zarówno dla poszkodowanych jak i sprawców przemocy).
3.PRACA SOCJALNA W SZKOLE
Szkolny pracownik socjalny jest przedłużeniem ramienia pedagoga szkolnego, pomagającym mu w realizacji celów kształcenia. Pracownik socjalny pełni rolę doradcy i konsultanta. Pracownicy socjalni są łącznikami między szkołą a instytucjami socjalnymi, ułatwiającym uczniom i ich rodzinom dostęp do świadczeń (definicja pracowników socjalnych w amerykańskim systemie edukacji i pomocy społecznej).
Propozycje pracy socjalnej w szkole pojawiły się również w Polsce. W pierwszym rzędzie pracownik socjalny winien się zająć dziećmi zagrożonymi socjalnie - czyli pochodzącymi z rodzin rozbitych, patologicznych, niezaradnych życiowo i wychowawczo, nie potrafiących lub nie chcących wypełniać swoje rodzicielskie obowiązki. Również uczniowie mający konflikty z prawem, zaburzenia emocjonalne, trudności w nauce stanowią wyzwanie dla pracownika socjalnego. Pomoc świadczona takim uczniom powinna łączyć się z pracą z ich rodzicami. We współczesnej rzeczywistości polskich szkół zadania te są realizowane przez pedagogów szkolnych.
4.PRACA SOCJALNA Z OSOBAMI STARYMI
Starość, będąca jak najbardziej naturalnym etapem w życiu człowieka, wiąże się zarazem z szeregiem problemów zdrowotnych, psychicznych, ale również socjalno - bytowych. W okresie starzenia się społeczeństw krajów rozwiniętych przed pracownikami socjalnymi stają poważne wyzwania ze strony osób starszych. Nic zatem dziwnego, że tzw. gerontologiczna praca socjalna jest szybko rozwijającą się dziedziną praktyki. Praca socjalna z dziedzinie gerontologii wymaga specjalistycznej wiedzy o warunkach społecznych, które wywierają presję na ludzi starszych, takich jak kwestie zdrowotne, status ekonomiczny, zatrudnienie, warunki mieszkaniowe oraz zdrowie psychiczne, jak też wiedzy o przebiegu procesu starzenia się w jego normalnym kształcie, i zmianach nietypowych w nim występujących, takich jak choroba Alzheimera.
W przypadku pomocy w środowisku zamieszkania pracownik socjalny zajmuje się zapewnieniem wsparcia finansowego na pokrycie kosztów eksploatacji mieszkania i codziennych potrzeb bytowych. Ponadto konieczne może być zorganizowanie usług opiekuńczych dla starszych osób chorych i niepełnosprawnych. Pracownik socjalny jest też często osobą, która może udzielić porady, skierować do odpowiedniej instytucji, pomóc w załatwieniu spraw urzędowych. Istotną formą wsparcia ludzi starszych w środowisku zamieszkania są kluby seniora oraz domy pobytu dziennego. W uzasadnionych przypadkach pracownik socjalny może podjąć kroki w celu umieszczenia osoby starszej w domu pomocy społecznej.
5. PRACA SOCJALNA W OCHRONIE ZDROWIA
Obszarem, w którym praca socjalna ma bardzo długie tradycje, jest szeroko rozumiana sfera usług medycznych i zdrowotnych. Pracownicy socjalni są zatrudniani dosłownie we wszystkich placówkach w systemie opieki zdrowotnej - od izby przyjęć i ambulatorium przez onkologię, pediatrię, chirurgię itp. aż po oddziały rehabilitacyjne czy programy leczenia z uzależnień. Przekonanie o znaczącej roli pracownika socjalnego w zakresie problemów zdrowotnych wynika z faktu, że choroba nie jest tylko problemem natury medycznej, wiąże się z nią szereg następstw i zjawisk towarzyszących, wpływających na całą sytuację społeczną chorego. Wsparcie pracownika socjalnego jest ważne nie tylko w trakcie choroby, ale również w momencie powrotu do normalnego trybu życia. Przykładem pracy socjalnej w dziedzinie problemów zdrowotnych jest praca pracownika socjalnego w szpitalu. W momencie przyjmowania pacjenta do szpitala pracownik socjalny ma za zadanie zdobyć od pacjenta informacje na temat sytuacji socjalno - bytowej pacjenta. Kolejnym zadaniem jest rozładowanie napięcia towarzyszącemu pacjentowi w chwili przyjęcia do szpitala oraz przygotowanie pacjenta na powrót do domu. W wielu polskich szpitalach w/w zadania spełniają tzw. pielęgniarki społeczne.
W przypadku pomocy udzielanej w środowisku zamieszkania istotne jest, że informacja o stanie zdrowia ubiegającego się o pomoc jest jedną z zasadniczych części wywiadu środowiskowego. Informacja o stanie zdrowia stanowi wskazówkę dla pracownika socjalnego co do zakresu i rodzaju prowadzonej pracy socjalnej.
Dużą wagę przywiązuje się do pracy socjalnej w zakresie zdrowia psychicznego. Psychicznego takim przypadku głównym zadaniem pracownika socjalnego jest udzielanie i organizowanie pomocy choremu w sprawach, których rozwiązanie jest warunkiem skuteczności postępowania leczniczo - rehabilitacyjnego oraz umożliwienie choremu psychicznie samodzielnej i społecznie użytecznej egzystencji w jego naturalnym środowisku społecznym.
6. PRACA SOCJALNA Z OSOBAMI NIEPEŁNOSPRAWNYMI
Niepełnosprawność w myśl polskich przepisów oznacza trwałą lub okresową niezdolność do pełnienia ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Możemy wyróżnić następujące rodzaje niepełnosprawności:
dysfunkcja narządów ruchu
dysfunkcja narządu wzroku
dysfunkcja narządu słuchu
upośledzenie umysłowe
choroby psychiczne
przewlekłe choroby somatyczne
inne dysfunkcje i upośledzenia.
Pracownik socjalny pracujący z osobami niepełnosprawnymi pełni bardzo doniosłą rolę: od jego umiejętności oceny sytuacji zależy rodzaj, zakres i przede wszystkim adekwatność zaproponowanej pomocy. Ważne jest nawiązanie kontaktu osobistego, opartego na zaufaniu. W takim klimacie pracownik socjalny powinien podjąć próbę zmotywowania osoby niepełnosprawnej do podjęcia jakiejś formy aktywności, chociażby w postaci opuszczenia mieszkania, samodzielnego radzenia sobie w sytuacjach codziennych. W stosunku do rodziny osób niepełnosprawnych pracownik socjalny pełni funkcje edukacyjne - przekazuje wiedzę na temat radzenia sobie z typowymi problemami niepełnosprawności. Ma też za zadanie informować o istniejących możliwościach uzyskania wsparcia od innych instytucji. Bardzo ważnym elementem wspierania osób niepełnosprawnych jest rehabilitacja społeczna i zawodowa. Rehabilitacja społeczna ma na celu umożliwienie tym osobom uczestnictwa w życiu społecznym, jest ona realizowana m.in. przez likwidację barier- głównie architektonicznych, urbanistycznych. Jeżeli chodzi o rehabilitację zawodową to jej zadaniem jest ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego poprzez umożliwienie jej korzystania jej z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego itp.
7. PRACA SOCJALNA W RUCHU HOSPICYJNYM
Hospicjum jest instytucją o bardzo długiej historii i bogatej tradycji. Hospicja przeznaczone są dla osób terminalnie chorych i funkcjonują w trzech formach: zespół opieki domowej, hospicjum stacjonarne i ośrodek opieki dziennej.
Pierwszorzędną rolą pracownika socjalnego jest służba w zespole hospicyjnym. Do zadań pracownika socjalnego należy planowanie i podejmowanie działań mających ułatwić przystosowanie się do choroby, ułatwienie kontaktów pacjenta z rodziną i poprawnej komunikacji wewnątrz rodziny, doradzanie, występowanie w imieniu klientów wobec instytucji, gdy zachodzi taka potrzeba. Pracownicy socjalni mają za zadanie wspierać rodzinę pacjenta również po jego śmierci, jeśli występuje problem pogodzenia się z tą sytuacja i konieczność załatwienia różnorakich formalności. Zadania te mają charakter świadczeń bezpośrednich.
8. PRACA SOCJALNA Z OSOBAMI UZALEŻNIONYMI
Przed praca socjalną stoi od wielu lat zadanie pomocy ludziom uzależnionym od alkoholu i innych substancji chemicznych. Pracownik socjalny bierze udział w terapii osób uzależnionych, gdyż większość uzależnionych przed popadnięciem w nałóg, miewa poważne problemy z osobowością i przystosowaniem społecznym, a także doznaje szkodliwych wpływów z domu. Terapia nie jest pełna, dokąd te wcześniejsze problemy nie zostaną rozwiązane. Pracownicy socjalni potrafią w tym pomóc. W kontekście życia rodzinnego, w ramach pracy socjalnej, należy zatem przede wszystkim pomóc rodzinie zrozumieć problem, uspokoić jej obawy i poczucie winy, scementować jedność i nauczyć ją wspierać jej uzależnionego członka rodziny. Samego uzależnionego zaś należy nakłonić do podjęcia terapii, umożliwiając kontakt z odpowiednią instytucją, pomagając załatwić niezbędne formalności i - w razie potrzeby - zabezpieczając materialne podstawy bytu rodziny.
Praca socjalna w przedsiębiorstwach
Od kilkunastu lat coraz bardziej podkreśla się znaczenie pracy socjalnej w przedsiębiorstwach, gdyż występuje tam wiele problemów, dotyczących relacji międzyludzkich. Pracownicy przedsiębiorstw miewają liczne problemy osobiste np. z alkoholem, narkotykami, hazardem, czy też małżeńskie, rodzinne które rzutują na ich życie prywatne i zawodowe.
Praca socjalna w przemyśle odnosi się do wykorzystania wiedzy fachowej pracy socjalnej w celu zaspokojenia potrzeb pracowników lub związkowców w służbie szerszym celom organizacji. Pracownik socjalny ma w ten sposób możliwość interwencji w liczne układy środowiskowe, wywierające wpływy na jednostkę. Świadczenia pracownika socjalnego obejmują : doradztwo, organizacje grup wspierających, konkretne świadczenia, szkolenie personelu kierowniczego i związkowego.
Podstawą pracy służb socjalnych w zakładzie pracy jest właściwie postawiona diagnoza społeczna i opracowanie adekwatnego do niej indywidualnego planu pomocy.
Praca socjalna z bezrobotnymi
Szczególnym zjawiskiem którym zajmują się pracownicy socjalni jest bezrobocie. Jest to jedna z najbardziej istotnych kwestii trzeciego tysiąclecia dotykająca dużej grupy ludzi.
Bezrobotni potrzebują wsparcia zarówno jako klienci pomocy społecznej jak również jako klienci urzędów pracy. W urzędach pracy pracownicy socjalni mogą pełnić: specjalne dyżury, udzielając porad, aktywizując bezrobotnych do podjęcia pracy i uczestnicząc w komisjach kwalifikujących do robót publicznych i prac interwencyjnych.
Poszukiwanie pracy jest dla wielu bezrobotnych związane z problemami funkcjonowania społecznego, samoprezentacji, nawiązywania relacji międzyosobowych. Wiele trudności wynika także z nieumiejętności poszukujących pracy w poprawnym załatwianiu niezbędnych formalności przy ubieganiu się o pracę. Dlatego praca socjalna z bezrobotnymi powinna polegać na rozbudzaniu i podtrzymywaniu aktywności w poszukiwaniu pracy, poprzez organizowanie klubów aktywnego poszukiwania pracy, kursów, szkoleń w zakresie pisania podań, życiorysów, autoprezentacji. Ponadto konieczne jest niwelowanie negatywnych skutków bezrobocia w sferze emocjonalnej i psychicznej poprzez organizowanie grup wsparcia dla osób które szczególnie ciężko znoszą brak zatrudnienia. Grupy te mogą zapobiec pojawieniu się alkoholizmu, czy przemocy w rodzinie, które to najczęściej towarzyszą bezrobociu i często rozwijają się na jego podłożu.
Praca socjalna z bezdomnymi
Bezdomność jest problemem szczelnie trudnym dla osób, które udzielają pomocy i wsparcia. Wynika to ze złożoności tego zjawiska, jak i cech osób bezdomnych do których zaliczamy: brak poczucia czasu, niechęć do formalnych kontaktów z instytucjami, brak dokumentów związanych z zameldowaniem, przebiegiem pracy zawodowej, czy stanem zdrowia. Istotnym problemem jest także utrudniony kontakt z osobami bezdomnymi, które nie przebywają w schroniskach.
Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, osoba bezdomna może zostać objęta indywidualnym programem wychodzenia z bezdomności, który polega na: wspieraniu w rozwiązywaniu jej problemów życiowych, w szczególności tych rodzinnych i mieszkaniowych, oraz pomocy w uzyskaniu zatrudnienia. Program ten opracowuje pracownik socjalny ośrodka pomocy społecznej wraz z osobą bezdomną, musi on być zatwierdzony przez kierownika ośrodka. Program ten powinien uwzględniać sytuacje osoby bezdomnej oraz zapewnić wsparcie osobie która chce wyjść z bezdomności. Osoba która jest objęta takim programem może korzystać z wszelkich środków pomocy jakimi dysponuje ośrodek, a ośrodek jest zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne.
Mimo że pomoc bezdomnym należy do obowiązków gmin to najczęściej taka pomocą zajmują się organizacje pozarządowe. Praca socjalna z osobami bezdomnymi odbywa się przy współpracy ze schroniskami i noclegowniami.
Praca socjalna na ulicy - streetwork
Jest to specyficzny rodzaj działalności polegający przede wszystkim na docieraniu do grup docelowych w miejscu ich pobytu, nawiązywaniu z nimi kontaktu i podejmowaniu konkretnych działań. Wywodzi się z działań podejmowanych w Stanach Zjednoczonych w połowie XX wieku gdzie pomoc była nakierowana na licznie powstające wówczas gangi młodzieżowe, jej głównym celem było zapobieganie przestępczości młodzieżowej.
Streetwork wychodzi z założenia że jakaś część zagrożonych populacji nigdy nie skorzysta z tradycyjnej oferty instytucji pomocowych. Dlatego dostrzega się potrzebę wyjścia poza instytucje, a co za tym idzie pojawienie się streetworkerów na dworcach, w parkach, klubach, dyskotekach, knajpach, halach sportowych, dzielnicach, oraz dosłownie na ulicach. Wśród grup docelowych streetworkingu znajdują się: młodzi zagrożeni przestępczością, dzieci ulicy, członkowie subkultur, narkomani, nosiciele wirusa HIV, chorzy na AIDS, osoby zajmujące się prostytucja, osoby homoseksualne, pseudokibice, można tu także zaliczyć osoby bezdomne pozaschroniskowe, oraz młodych ludzi którzy znaleźli się poza rynkiem pracy i stanęli w obliczu braku nadziei na lepsze życie.
Jedną z grup docelowych jak już wcześniej mówiłam są dzieci ulicy, europejskie dzieci cechuje to, że mają zasadniczo przynajmniej jedno z rodziców i dach nad głową. Jednak większość czasu spędzają poza domem, unikają szkoły, nie są przyzwyczajone do obowiązkowości higieny, szacunku dla innych i przestrzegania norm społecznych. Praca z takimi dziećmi polega na: zdobyciu ich zaufania, zaproponowaniu atrakcyjnych form spędzania czasu, próbie pokazania innego życia i reguł, funkcjonujących w społeczeństwie. Doświadczenie pokazuje, że jest to pole wielkich wyzwań ale i wielkich sukcesów. Pracą z osobami zajmującymi się prostytucja jest Stowarzyszenie im. Maryi Niepokalanej na rzecz pomocy Dziewczętom i Kobietom. Praca tego stowarzyszenia prowadzona jest za pomocą: informowania o istnieniu instytucji i zakresie jej działalności, nawiązywanie bezpośrednich kontaktów z potencjalnymi podopiecznymi i próba zdiagnozowania ich sytuacji, a także zbadania woli zmiany sposobu życia. Pracownicy stowarzyszenia pomagają w: załatwianiu spraw w urzędach, organizują pomoc doraźną w postaci dachu nad głową, pożywienia, dostępu do opieki medycznej, poradnictwa prawnego, pomagają ofiarom gwałtów i dziewczętom w ciąży, wahającym się czy urodzić dziecko.
Znaczącą grupę która z własnej inicjatywy nie zgłosi się do instytucji stanowią osoby narażone na AIDS lub nią dotknięte. Z myślą o takich osobach realizowane są programy profilaktyczne koncentrujące się na informacji, edukacji oraz zachęcaniu do zrobienia badań na obecność wirusa HIV.
Praca socjalna w systemie penitencjarnym i pomocy postpenitencjarnej
Pracownik socjalny powinien znajdować się w zespole specjalistów, którzy pracują na rzecz resocjalizacji skazanych. Mógłby on zając się problemami szczegółowymi takimi jak: poczucie niższości, brak umiejętności współżycia społecznego, brak statusu społecznego, negatywne uczucia wobec krewnych, rywalizacją wśród rodzeństwa, dezorganizacją życia rodzinnego. Praca socjalna w więziennictwie powinna być uzupełnieniem szeroko rozumianej resocjalizacji więźniów. Oprócz pracy ze skazanymi, bardzo istotna była by też praca socjalna z rodzinami i bliskimi osadzonych. Ponieważ pobyt w więzieniu prowadzi często do zerwania więzi z najbliższymi i pogłębia izolacje skazanych zwłaszcza w aspekcie psychicznym i emocjonalnym. Dlatego wydaje się że pracownicy socjalni mogli by być tymi którzy dbają o utrzymanie więzi i kontaktów z bliskimi, a zarazem włączają się w proces przygotowania środowiska na powrót skazanego. Moment powrotu do środowiska po odbyciu kary jest bardzo ważny dla osadzonego, a takim najczęściej występującym problemem po wyjściu z więzienia jest brak mieszkania co sprzyja powrotowi na drogę przestępczą. I. Dybalska wskazuje jeszcze inne problemy, które utrudniają więźnią adaptacje po opuszczeniu zakładu, a mianowicie: brak możliwości samodzielnego utrzymania się przy życiu do czego potrzebne jest mieszkanie, praca, wyżywienie - jest to rzecz niezwykle trudna po długim pobycie w zakładzie karnym. Kolejny problem to odnawianie i nawiązywanie znajomości, naprawienie zerwanych więzi, konieczność dostosowania się do norm obyczajowych, obowiązujących w społeczności do której trafia były więzień.
Problem z wprowadzeniem na teren więzienia pracowników socjalnych wynika z faktu, że musieli by być oni pracownikami służby więziennej, a nie pomocy społecznej. Tymczasem obowiązująca ustawa o pomocy społecznej jako jeden z obszarów świadczenia pomocy społecznej wskazuje trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego. Aby temu zaradzić konieczne wydaje się rozpoczęcie pracy z osadzonym i jego rodziną jeszcze w okresie jego pobytu w więzieniu.
Praca socjalna z migrantami i uchodźcami
Mianem migracji określa się przestrzenny ruch ludności, czyli zmianę miejsca zamieszkania, będącą wynikiem dobrowolnej decyzji lub przymusu zewnętrznego.
Szczególne problemy związane są z migracjami międzynarodowymi. Jest to problem zarówno dla kraju przyjmującego, jak i przybywających do niego. Imigranci doświadczają trudności materialnych, braku schronienia, żywności, pracy, czy dostępu do edukacji, często spotykają się z wrogością miejscowych. Wiele czasu spędzają w ośrodkach położonych poza miastem o słabej infrastrukturze. Barierą w procesie adaptacji jest brak znajomości języka, nikłe i negatywne kontakty z tubylcami, trudności w legalizacji pobytu.
Punktem wyjścia działań podejmowanych na rzecz pomocy dla uchodźców jest diagnoza sytuacji cudzoziemca, opracowana o przeprowadzony z nim wywiad która pozwala zorientować się o potrzebach i możliwościach udzielenia pomocy. Podstawowym zadaniem realizowanym w ramach pracy z imigrantami jest udzielenie im informacji na temat formalno-prawnych i społeczno-ekonomicznych uwarunkowań ich pobytu. W szczególnych przypadkach udzielana jest pomoc w postaci wyżywienia, noclegu, zapewnienia nauki języka polskiego, kontaktu ze służbą zdrowia. W szczególnie trudnej sytuacji są osoby nie mające podstaw do zalegalizowania pobytu lub przedłużenia wcześniej wydanego zezwolenia. Osoby które uzyskały status uchodźcy mogą być objęte indywidualnym programem integracji. Ten program określa wysokość, zakres i formy pomocy uchodźcy i jego rodzinie.
Problem migracji ciągle wzrasta dlatego istotną kwestią jest profesjonalne przygotowanie pracowników socjalnych do świadczenia pomocy uchodźcom, gdyż oprócz typowych kategorii imigrantów i uchodźców pojawiają się cudzoziemcy legalnie przybywający do Polski i mogący mieć problemy adaptacyjne.
Praca socjalna w stanach nadzwyczajnych
Szczególną rolę do spełnienia ma praca socjalna w sytuacjach katastrof i klęsk żywiołowych, które są zaliczane do tzw. sytuacji traumatycznych. Są to m.in trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, długotrwałe susze i powodzie, pożary, wypadki lotnicze, kolejowe, ataki terrorystyczne.
Zadania profesjonalistów służb socjalnych wykraczają w takich sytuacjach poza świadczenia o charakterze materialnym, takie jak organizowanie zastępczego schronienia, czy rozdział żywności i odzieży i choć pracownik socjalny nie jest specjalistą od terapii to powinien znać reakcję ludzi na zdarzenia urazowe i włączać się w działania które są niezbędne w pierwszej pomocy kryzysowej. Do typowych reakcji ludzi w obliczu katastrofy zaliczamy: gniew, odrętwienie psychiczne, depresje. Warto tu też zwrócić uwagę na wtórne konsekwencje katastrof, a mianowicie: wzrost konsumpcji alkoholu, narkotyków, agresywności, przemoc, konflikty w rodzinach, pojawienie się tendencji samobójczych.
Szmagalski pracę socjalna obliczu katastrofy dzieli na dwa etapy:
Interwencje natychmiastowe - działanie doraźne w momencie zaistnienia i krótko po zaistnieniu wydarzenia
Interwencje rehabilitacyjne - działania długofalowe zmierzające do łagodzenia skutków katastrof.
W obliczu katastrofy ważne jest także rozpoznanie osób które potrzebują wsparcia psychospołecznego, terapii i umożliwienie im tych form pomocy np. poprzez organizowanie grup samopomocowych.
1