PLAN
Wstęp :
Przesłanki udzielania pomocy państwa
Rodzaje i instrumenty pomocy publicznej
3.1.pomoc regionelna
3.2.pomoc horyzontalna
3.3.pomoc sektorowa
3.4. pomoc de minimis
Formy udzielanej pomocy pomocy publicznej
Notyfikacja pomocy publicznej w Polsce
Zgodnie z art. 2 Traktatu usatnawiającego Wspólnotę Europejską (TWE)1 jednym ze środków mającym zapewnić harmonijny, zrównowazony i stały rozwój społeczno-gospodarczy Wspólsnoty jest ustanowienie wspólnego rynku wewnętrznego, charakteryzującego się zniesieniem barier między państwami członkowskimi w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału oraz zapewnienie systemu niezakłuconej konkurencji na tym rynku2. Wolny rynek opiera sie na zasadzie konkurencji tj. rywalizacji między przedsiębiorcami przy założeniu, że wszyscy mają takie same szanse. Czasami jednak państwo, które powinno czuwać nad zachowaniem równych szans dla wszystkich uczestników rynku - nie ogranicza się do ustalania zasad i egzekwowania ich przestrzegania, lecz wspiera niektórych przedsiębiorców. Uzasadnienia dla takiego działania mogą być różne, np. wspieranie przedsiębiorców z biedniejszych regionów, wspieranie innowacji w przedsiębiorstwach, czy wspieranie działań związanych z ochroną środowiska w celu ochrony całego społeczeństwa przed negatywnymi skutkami zanieczyszczeń.
Ta aktywna działalność państwa (jako sprawującego władzę publiczną) wobec wybranych podmiotów zwykle stanowi pomoc publiczną.
W TWE w cześci zatytuowanej „Pomoc przyznawana przez państwa” (art. 87-89) przyjęto art. 87, dawny art 92 ust.1 ) generalną zasadę zakazu udzielenia pomocy przez państwo ( state aid) lub przy uzyciu zasobów państwowych , np z budżetu państwa, z budzetu jednostki samorządu terytorialnego lub innych funduszy publicznych , bez wzgledu na formę, jeżeli zakłuca ona lub grożi zakłuceniem konkurencji, przez uprzewilejowanie okreslonych przedsiębiorstw lub produkcji okreslonych wyrobów o ile mogło by to wpłynąć na handel między krajami członkowskimi . Artykuł ten nie wskazuje jednoznacznej definicji pomocy publicznej jednak pozwala wyróznić przesłanki stanowiące o jej zaistnieniu. Należa do nich:
Pomoc państwa dotyczy przedsiębiorstwa (przedsiębiorcy) w rozumieniu unijnego prawa konkurencji.
Pomoc jest przyznawane przez państwo lub pochodzi ze środków państwowych,
udzielane jest na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku,
ma charakter selektywny (uprzywilejowuje określone przedsiębiorstwo lub przedsiębiorstwa albo produkcję określonych towarów),
grozi zakłóceniem lub zakłóca konkurencję oraz wpływa na wymianę handlową między Państwami Członkowskimi UE.
Według prwawa unijnego pojecie przedsiębiorcy jest rozumiane jako każdy podmiot zaangażowany w działalność gospodarczą, niezależnie od jego formy prawnej i źródeł jego finansowania. Co więcej, nie ma znaczenia, czy jest to podmiot nastawiony na zysk czy też nie. Przedsiębiorcą może być więc również stowarzyszenie czy fundacja, które nie działają z zamiarem osiągania zysku. Należy podkreślić, iż przepisy prawa unijnego znajdują zastosowanie także w odniesieniu do podmiotów sektora publicznego prowadzących działalność gospodarczą, np. spółek jednostek samorządu terytorialnego, a nawet samych jednostek samorządu terytorialnego.
Dlatego należy przede wszystkim wziąć pod uwagę, czy wnioskodawca prowadzi taką działalność, która może generalnie podlegać normalnym zasadom gry rynkowej (nawet jeśli w konkretnych warunkach motyw zysku jest wyłączony).
Działalnością gospodarczą, według unijnego prawa konkurencji, będzie zaś (rozumiane bardzo szeroko) oferowanie na rynku towarów bądź świadczenie na nim usług. Należy zwrócić uwagę, że zakres tego pojęcia jest szerszy niż w prawie krajowym art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, ponieważ działalność może mieć charakter gospodarczy, w rozumieniu unijnego prawa konkurencji, także w przypadku gdy nie ma charakteru zarobkowego, czy też nie jest prowadzona w sposób zorganizowany lub ciągły.
Zasadniczą kwestią jest jednak fakt udzielenia pomocy przez państwo członkowskie lub ze żródeł panstwowych rozumianych jako podmioty publiczne lub prywatne, które są kontrolowane przez państwo albo którm państwo powierzyło administrowanie lub zarządznie środkami publicznymi.W przypadku udzielania pomocy nalezy uwzglednić jeszcze dwa kryteria. Środki uprzywilejowujące tylko określony sektor gospodarki lub niektórych przedsiębiorców są selektywne. Jeżeli organ dysponuje prawem do decydowania o przekazywaniu środków, wówczas należy stwierdzić, iż wspiera w sposób selektywny.
Z regóły kwestia udzielania pomocy przez państwo dotyczy przedsięwzięć charakteryzujących sie niskim kryterium opłacalności z punktu widzenia inwestora prywatnego.I tak w przypadku pomocy mającej na celu poprawę jakości życia spółecznego lub zapobieganie negatywnym zjawiskom ekonomi społecznej nie stanowi pomocy publicznej jeżeli jest skierowana do pracowników w ramach prowadzonej polityki społecznej, ale jeżeli dotyczy ono przedsiębiorców wówczas mamy do czynienia z pomocą publiczną. Pomocą państwa będzie zatem każde przyznanie przedsiębiorcy przywilejów zwalniających go z obciążeń, które normalnie są finansowane z jego własnych środków lub przekazanie wsparcia, którego nie otrzymałby w warunkach rynkowych. Wskazane wpsarcie może stanowić przyspożenie korzyści dla określonego podmiotu gospodarczego w danym kraju człnkowskim a co za tym idzie może mieć niekorzystny wpływ na warunki konkurencji na rynku wewnętrzym UE poprzez dyskryminacje podmiotów zagranicznych.
Zgodnie treścią art. 87 ust1 TWE występuje generalny zakaz udzielania pomocy publicznej spełniającej warunki określone w tym artykule. Komisja Europejska przyjmuje że, pomoc która zakłóca konkurencji om ile ma to negatywny wpływ na wymianę handlową pomiędzy krajami członkowskimi jest niezgodna z regułami wspólnego rynku.
Przykładem pomocy selektywnej a tam samym nie dopuszczalnej w UE sa;ulgi podatkowe udzielone konkretnemu przedsiębiorcy albo wybranej kategorii przedsiębiorstw , korzyści związane z lokalizacją działalności stosowane na zasadach odstępstw od ogólnie obowiązujących zasad tj specjalne strefy ekonomiczne
Istnieją jednak odstępstwa, pewne kategorie pomocy publicznej, które są zgodne z regułami wspólnego rynku. Art. 87 ust 2 i 3 przewidują 2 kategorie:
pomoc zgodna z zasadami wspólnego rynku ( z mocy prawa )
pomoc która, może być uznana za zgodną z zasadami wspólnego rynku na podstawie decyzji Komisji Europejskiej
Zgodnie z art. 87 ust 2 TWE występują trzy kategorie pomocy które, są zgodne z zasadami wspólnego rynku.
pomoc o charakterze socjalnym przyznawanym indywidualnie konsumentom pod warunkiem że, jest przyznana bez dyskryminacji związanej z pochodzeniem produktów ,
pomoc mająca na celu naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi lub innymi zdarzeniami nadzwyczajnymi
pomoc przyznawana niektórym regionom RFN dotkniętym podziałem Niemiec w zakresie w jakim jest niezbędna do skompensowania niekorzystnych skutków gospodarczych spowodowanych tym podziałem
Natomiast na podstwie art.73 jest to pomoc, która odpowiada potrzebom koordynacji transportu lub stanowi zwrot za wykonanie pewnych świadczeń nierozelwalnie związanych z pojęciem usługi publicznej.
Z kolei na podstawie art. 86 ust 2 oraz orzecznictwa ETS i SPI , pomoc bedaca rekompesatą za świadczenie usług publicznych przyznaną przedsiębiorcom zobowiązanym do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym , jeżeli spełnia warunki wymienione w Komisji z 28 listopada 2005 r. W sprawie stosowania art. 86 ust.2 TWE.
Kolejną grupą zwolnień od zakazu udzielania pomocy publicznej stanowią zwolnienia o charakterze uznaniowym które są zależne każdorazowo od zgody Komisji Europejskiej.W takiej sytuacji zgoda może dotyczyć praktyk naruszających konkurencje i wpływających na handel między krajami członkowskimi. Wyrażona zgoda wiąze sie z realizacją ważnych celów społecznych i ekonomicznych, które stanowią tak zwane uzasadnienie kompesancyjne.
Zgodnie z art. 87 ust. 3 TWE pomoc panstwa może być zasadna gdy;
pomoc przeznaczona jest na rozwój gospodarczy regionów, w których poziom życia jest nienormalnie niski lub ze względu na występowanie na tym obszarze wysokiego bezrobocia.
Pomoc przeznaczona na ułatwienie rozwoju określonych dziedzin gospodarki lub określonych obszarów gospodarczych, o ile nie zmieni to warunków handlu w stopniu sprzecznym z interesem ogolnoeuropejskim.
Pomoc we wspieraniu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego
Inne rodzaje pomocy określone decyzją Rady Unii Europejskiej podjętą kwalifikowaną wiekszością głosów na wniosek Komisji Europejskiej.
Oraz na podstawie art 86 ust.2 TWE pomoc będąca rekompesatąza świadczenie usług publicznych przyznana przedsiębiorcom zobowiązanym do zarządzania usługami świadczonymi w oólnym interesie gospodarczym niespełniająca wymagańw Decyzji Komisji z 28 listopada 2005r. W sprawie stosowania art.86 ust. 2 TWE3
W zależności od szczególnych warunków dopuszczalności udzielania finansowego wsparcia ze strony państwa Komisja wyróżnia nastepujące rodzaje pomocy publicznej;
Pomoc horyzontalna
Pomoc sektorowa
Pomoc regionalna
Pomoc dla rolnictwa
Pomoc dla rybołóstwa
W przypadku dwóch ostatnich punktach wskazana pomoc podlega odrebnym regułom wynikającym ze wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki dla Rybołóstwa.Na podtawie art. 87 ust ,c. Można wyróżnić trzy kategorie pomocy publicznej pomoc regionalna, horyzontalna, sektorowa.
Pomoc regionalną mogą otrzymać podmioty, które prowadzą swoją działalność na obszarze charakteryzującym się niskim poziomem rozwoju gospodarczego w stosunku do sytuacji występującej w całej Unii Europejskiej.
Pomoc horyzontalna o charakterze międzysektorowym kierowana jest do wszystkich przedsiębiorców (bez względu na to z jakiego sektora pochodzą lub gdzie prowadzą działalność gospodarczą),którzy otrzymując tego typu pomoc będą przyczyniali się do realizacji określonych celów przyświecających określonym typom pomocy horyzontalnej. Z kolei dopuszczalność pomocy sektorowej określana jest na podstawie przynależności danego przedsiębiorstwa do sektora, do którego pomoc ta jest adresowana. W ramach wyżej wymienionych kategorii, pomoc publiczna dopuszczalna jest na podstawie decyzji Komisji Europejskiej o krajowej mapie pomocy regionalnej, w oparciu o rozporządzenia o wyłączeniach blokowych, jako pomoc de minimis, jako pomoc notyfikowana (notyfikowane programy pomocowe, pomoc indywidualna) lub jako pomoc udzielana w oparciu o różnego rodzaju postanowienia Komisji Europejskiej w stosunku do poszczególnych sektorów przemysłowych pomocą sektorową.
Możliwość udzielenia pomocy regionalnej wynika z art. 87 ust. 3a Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE).
podstawowym celem pomocy regionalnej jest rozwój tych regionów UE, które są najbardziej zacofane pod względem gospodarczym. Cel ten osiągany jest poprzez wspieranie inwestycji, tworzenie nowych miejsc pracy, promowanie ekspansji, modernizacji działalności gospodarczej przedsiębiorstw najmniej rozwiniętych. Pomoc regionalna może przyjąć różnorodną formę: dotacje, pożyczki preferencyjne, gwarancje rządowe, zwolnienia podatkowe itp. Ponadto, aby otrzymać pomoc regionalną beneficjent nie może rozpocząć realizacji projektu przed złożeniem wniosku o wsparcie.
Najważniejszym kryterium wg którego daną pomoc można uznać za regionalną jest miejsce prowadzenia działalności gospodarczej. Pomoc taką mogą otrzymać wyłącznie te podmioty, które prowadzą swoją działalność na obszarze charakteryzującym się niskim poziomem rozwoju gospodarczego w stosunku do sytuacji występującej w całej UE.
Pomoc regionalna to:
Pomoc inwestycyjna
Tworzenie nowych miejsc pracy związanych z nowymi inwestycjami
Pomoc dla nowo powstałych małych
Nie jest dozwolone udzielanie pomocy regionalnej w :
1) sektorze hutnictwa żelaza i stali oraz włókien syntetycznych 2) sektorze górnictwa węgla;
3) sektorze rybołówstwa;
4) sektorze rolnictwa
5) związanej z wytwarzaniem i obrotem produktami mającymi imitować lub zastępować mleko i
Istnieje zakaz kumulowania pomocy regionalnej z pomocą de minimis w odniesieniu do tych samych kosztów kwalifikowanych lub tego samego projektu inwestycyjnego.
Pomoc ta jest udzielana bez względu na obszar objęty pomocą, lecz jest zależny od celów, jakie muszą być osiągnięte w wyniku jej udzielenia. Mogą się o nią starać wszystkie przedsiębiorstwa z różnych branż. Wyróżnia się sześć kategorii pomocy horyzontalnej:
1. Na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw
2. Na badania i rozwój
3. Na ochronę środowiska
4. Na zatrudnienie
5. Na szkolenia
6. Na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji
Pomoc horyzontalna o charakterze międzysektorowym kierowana jest do wszystkich przedsiębiorców bez względu na to z jakiego sektora pochodzą lub gdzie prowadzą działalność gospodarczą, którzy będą realizować określone cele.
Pomoc sektorowa przeznaczona jest wyłącznie dla tych przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność gospodarczą w konkretnym sektorze gospodarczym, wymienionym w danym programie pomocowym. Innymi słowy pomoc sektorowa udzielana jest z punktu widzenia kryterium przynależności do określonego sektora. Jednocześnie, ograniczenie pomocy do konkretnego sektora nie wyklucza możliwości przypisywania danej pomocy sektorowej różnorodnego przeznaczenia – horyzontalnego, regionalnego. Pomoc sektorowa najczęściej udzielana jest przedsiębiorcom z tzw. sektorów wrażliwych, a więc: motoryzacyjnego, hutnictwa żelaza i stali, węglowego, włókien syntetycznych oraz stoczniowego, a także z sektorów rolnego, rybołówstwa i rybactwa oraz transportowego. Sektory motoryzacyjny, hutnictwa żelaza i stali, węglowy, włókien syntetycznych oraz stoczniowy określane są jako wrażliwe, gdyż charakteryzują się występującymi w nich problemami polegającymi przede wszystkim na nadwyżkach mocy produkcyjnych lub wiążącymi się z koniecznością realizacji inwestycji wymagających znaczących zasobów kapitału. Problemy te stanowią podstawę uzasadnienia potrzeby kierowania do tych sektorów pomocy publicznej, jednak występuje tu duże ryzyko zagrożenia konkurencji. Z tego względu reguły dopuszczalności pomocy sektorowej dla przedsiębiorców z sektorów wrażliwych są bardziej restrykcyjne niż dla pozostałych przedsiębiorców i zostały określone w różnorodnych dokumentach i wytycznych Komisji Europejskiej.
Zasady udzielania pomocy de minimis zostały określone przez Komisję Europejską 69/2001 z dn. 12.01.2001r., zgodnie z tym rozporządzeniem jest to pomoc udzielana przedsiębiorcy w ciągu trzech kolejnych lat, której łączna wartość nie przekracza 100 tys. euro. Pomoc ta ze względu na niską wartość ma nieznaczny wpływ na wymianę handlową i na konkurencję, a w związku z tym nie stanowi ona pomocy pub. w rozumieniu art. 87 TWE, mimo, że jest udzielana ze źródeł publicznych.
Pomoc de minimis nie musi być notyfikowana Komisji Europejskiej (zgodnie z przepisem artykułu 88, ustęp 3 TWE), zarówno jeśli jest udzielana jako pomoc indywidualna, jak i w przypadku, gdy jest udzielana w ramach programu pomocowego, który nie został notyfikowany Komisji Europejskiej lub przez nią zatwierdzony.
Pomoc de minimis może być udzielana przedsiębiorcom ze wszystkich sektorów za wyjątkiem sektora transportowego oraz na działalność związaną z produkcją, przetwarzaniem i marketingiem produktów wymienionych w załączniku I do Traktatu.
Ponadto, pomocy de minimis nie stosuje się do pomocy eksportowej.
Formy udzielanej pomocy publicznej.
Notyfikacja pomocy publicznej w Polsce.
Procedura notyfikacji.
Wspólnotowy system kontroli pomocy publicznej dla przedsiębiorstw opiera się na obowiązku notyfikowania Komisji Europejskiej projektu udzielenia pomocy publicznej.
Obowiązek notyfikacji wynika z artykułu 88 TWE Traktatu Ustanawiajacego Unię Europejską i uzasadniony jest tym, że Komisja Europejska musi posiadać możliwość wglądu i weryfikowania projektów pomocy publicznej przed rozpoczęciem ich realizacji. Zgodnie z rozporządzeniem nr 659/1999, kraje członkowskie zobowiązane są do informowania Komisji Europejskiej o każdym projekcie udzielenia lub zmiany pomocy publicznej – jest to tak zwany obowiązek notyfikacji ex-ante. Dopóki Komisja Europejska nie dokona autoryzacji danego projektu udzielenia lub zmiany pomocy publicznej, zgodnie z zasadą standstill kraje członkowskie w żadnym przypadku nie mogą rozpocząć udzielania pomocy. Jeśli jakakolwiek pomoc zostanie udzielona bez zgody Komisji Europejskiej, wówczas jest ona uznawana za pomoc wykorzystywaną niezgodnie z przeznaczeniem i wówczas musi zostać odzyskana. Komisja dokonując oceny projektu udzielenia bądź zmiany pomocy publicznej bada, czy dany instrument wsparcia stanowi pomoc publiczną w rozumieniu Artykułu 87, ustępy 2 i 3 TWE. Jeżeli Komisja Europejska stwierdzi, że dany projekt udzielenia pomocy publicznej stanowi pomoc publiczną w rozumieniu art. 87 ust. 1 TWE i jednocześnie nie jest objęty żadnym istniejącym notyfikowanym programem pomocowym lub nie kwalifikuje się do jednego z wyłączeń blokowych wówczas podejmuje decyzję o rozpoczęciu procedury notyfikacyjnej zgodnie z art. 88 ust. 2 TWE – decyduje o zniesieniu bądź zmianie tej pomocy przez dane państwo w terminie przez nią wskazanym.
Notyfikacja pomocy jest to powiadomienie Komisji Europejskiej o zamiarze udzielenie pomocy publicznej. W Komisji podmiotem zajmującym się pomocą publiczną jest Dyrekcja Generalna ds. Konkurencji.
Notyfikacja polega na tym, iż państwo członkowskie zgłasza zamiar udzielenia pomocy publicznej, a Komisja sprawdza czy ma do czynienia z pomocą, jeżeli tak, weryfikuje czy pomoc ta jest zgodna z warunkami dopuszczalności, czyli czy jest zgodna ze wspólnym rynkiem. Od decyzji Komisji przysługuje odwołanie do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości lud Sądu Pierwszej Instancji. Komisja bada także pomoc udzieloną bezprawnie (czyli bez wypełnienia obowiązku notyfikacji) oraz sprawdza czy udzielanie notyfikowanej pomocy nie wpływa w negatywny sposób na stan konkurencji Procedurze notyfikacji pomocy poświęcony jest także dział ustawy o postępowaniu dotyczących pomocy publicznej. Organem dokonującym notyfikacji jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który kontaktuje się z Komisją za pośrednictwem Przedstawicielstwa RP przy Komisji Europejskiej.
W Polsce procedura prowadzaca do podjecia decyzji o dokonaniu notyfikacji dzialania pomocowego jest regulowana Ustawą z 30 kwietnia 2004 roku o postepowaniu w sprawach dotyczacych pomocy publicznej, ktora ustanawia odpowiedzialnosc jednego centalnego organu administacji panstwowej czyli Prezeza Urzedu Ochrony Konkurencji i Konsumentow UOKiK. Zgodnie z ustawa podmioty udzielajace pomocy sa zobowiazane do przeslania projektu programu pomocowego albo projektu pomocy indywidualnej ktory powinien zawierac w szczegolnosci: stanowisko na temat czy projekt przewiduje udzielenie pomocy publicznej, a takze stanowisko w sprawie zgodnosci pomocy publicznej z zasadami funkcjonowania ogolnego rynku, propozycje zmian majace na celu zapewnienie zgodnosci postanowien projektu z zasadami funkcjonowania wspolnego rynku oraz stanowisko w sprawie obowiazku notyfikacji projeku.
Prezes Urzedu Ochrony Konkurencji i Konsumentow wyraza opinie ktorej celem jest pomoc podmiotom ktore przygotowuja programy pomocowe zamierzajace udzielac pomoc indywidualna w udzielaniu wsparcia w sposob w pelni zgodny z prawem wspolnotowym . Ostateczna opinie o programie pomocowym przekazuje sie Radzie Ministrow ktora moze podjac uchwale o dokonaniu notyfikacji. Te decyzje Prezes Urzedu Ochrony Konkurencji i Konsumentow wykonuje niezwlocznie przesylajac za posrednictwem stalego przedstawiciela Polski przy Unii Europejskiej stosowne dokumenty do komisji.
Notyfikacja pomocy indywidualnej nie wymaga zgody Rady Ministrow i nastepuje po wydaniu opinii na wniosek zainteresowanego podmiotu nawet wtedy gdy opinia ta jest negatywna zgodnie z artkulem 8 rozporzadzenia proceduralnego kazdy podmiot przyznajacy pomoc moze w dowolnej chwili przed podjeciem decyzji przez Komisje wycofac zgloszenie pomocy. W Polsce dokonuje sie tego poprzez Prezesa Urzedu Ochrony Konkurencji i Konsumentow.
Zwolnienia z notyfikacji.
Z obowiązku notyfikacji zwolnione są środki pomocy indywidualnej oraz systemy pomocy, które spełniają wszystkie warunki ustanowione w GBER przyjęte przez Komisję. Państwa Członkowskie są jedynie zobligowane do przedłożenia Komisji skróconego opisu środka pomocy w terminie 20 dni roboczych od jego wdrożenia. Dla środków zwolnionych w ramach wyłączeń grupowych wymagane jest także publikowanie w Internecie pełnego tekstu informacji o danym środku i zapewnienie jego dostępności przez cały okres obowiązywania środka pomocy.
W przypadku środków pomocy spełniających wymogi zawarte w rozporządzeniu w sprawie pomocy de minimis, nie ma nawet obowiązku przedłożenia takiego skróconego opisu (chociaż państwa członkowskie są zobowiązane do monitorowania takiej pomocy zgodnie z rozporządzeniem).