POEZJA POWOJENNA LEOPOLDA STAFFA
W lata okupacji wkracza Staff już jako nestor polskiej liryki. W 1946 publikuje tom Martwa pogoda zawierający wiersze powstałe w okresie okupacji. Metaforyczny tytuł zbiorku sugeruje wizję świata umierającego, natury dożywającej kresu. Piewca antyku, miłośnik kultury śródziemnomorskiej, któremu nic co ludzkie nie jest obce, boleśnie postrzega destrukcję ustabilizowanego świata wartości. Wielowiekowa tradycja kultury europejskiej zdaje się ulegać dramatycznemu przewartościowaniu, a jej wzorce, także mitologiczne, naznaczone są piętnem apokaliptycznego kresu. (Mitologia).
Nastroje katastroficzne zostają jednak w wojennej poezji Staffa przezwyciężone. Wiara w Boga oraz tak wielokrotnie wcześniej manifestowany frańciszkanizm pozwalają na ocalenie. Zło - to ludzki grzech, ale grzech odkupiony ofiara Chrystusa.
Pomimo tragizmu wojny i bolesnego odczucia zła, jakie przynosi w wymiarze egzystencjalnym i moralnym, poezja Staffa zachowuje nadzieje powrotu do wartości trwałych i niezmiennych. Na przekór zwątpieniom i niepokojom katastroficznym, humanistyczny i chrześcijański charakter postawy poetyckiej Staffa zostaje ocalony.
LITERATURA PIECÓW I ŁAGRÓW (BOROWSKI, HERLING - GRUDZIŃSKI)
Bezpośrednio po zakończeniu wojny literatura podjęła próbę analizy mechanizmów, tak społecznych, jak i psychologicznych, które umożliwiły zbrodnie ludobójstwa. Próby te znalazły swoją realizację w gatunkach literackich. Równolegle do prozy fabularnej rozwijała się literatura faktu, która, rezygnując z ujęć fabularno - fikcyjnych, próbowała, niemal reportażowo, opisać czas pieców i krematoriów.
*T.Borowski - jego pisarstwo to najbardziej dramatyczne świadectwo przeobrażeń, jakie nastąpiło w kulturze i cywilizacji po czasach pogardy. Doświadczenia wojenne sprawiają, że nie ma już powrotu do idealistycznych w istocie marzeń o naturalnym dobru osoby ludzkiej.
Doświadczenia obozowe posłużyły mu za temat prozy Pożegnanie z Marią.
Motyw: degradacja moralna człowieka w warunkach obozu koncentracyjnego, zanik jego godności. Narrator (Tadek - więzień Oświęcimia i innych obozów koncentracyjnych) obserwuje świat obozowy od wewnątrz, a jego organizacja zapowiada nowy, totalitarny porządek. Wykorzystuje technikę behawioryzmu.
„Opowiadania” niosą katastroficzne przesłanie moralne: nie ma niewinnych, nie ma ocalonych. Wojna odsłania prymat biologii i materii nad duchem, okazało się bowiem, że dla ocalenia życia człowiek gotów jest poświecić każdą moralną wartość.
*G.Herling - Grudziński - „Inny świat” obraz radzieckiego systemu przemocy. Książka odsłania te mechanizmy społeczne i psychologiczne, które rodzą nienawiść i pogardę dla innych, jest przestrogą przed niebezpieczeństwem odrodzenia się czasów pogardy.
Książka to zapiski więziennej i obozowej martyrologii, zrodzone z osobistego doświadczenia autora. Autor spisał swoje doświadczenia będąc już człowiekiem dojrzałym. Interesują go przede wszystkim ludzkie postawy i ich uwarunkowania społeczne, wnikliwie przedstawia degradację człowieka w warunkach więziennych i łagrowych, analizuje proces duchowego umierania istoty ludzkiej w systemie totalitarnym.
Opisuje istotę systemu komunistycznego, opartego na zniewoleniu i kłamstwie, świat zrodzony z przemocy i przekreślający tradycyjne, europejskie wartości humanistyczne