STREFA EURO

Stadia integracji

1. Strefa wolnego handlu: eliminowanie barier i ograniczeń ilościowych w handlu między krajami

2. Unia celna + wspólna zewnętrzna taryfa celna (ograniczenia zewn.pol.hand.)

3. Wspólny rynek + swobodny przepływ czynników produkcji (pracy i kapitału)

4. Unia gospodarcza + eliminacja różnic w polityce ekonomicznej krajów

5. Całkowita integracja gospodarcza +unifikacja polityki pieniężnej, fiskalnej, społecznej i antykryzysowej, utworzenie władzy ponadnarodowej

Integracja walutowa: unia kursowa, integracja rynku kapitałowego, unifikacja pol. pien. i zew. pol. Kurs.

Ostatni etap integracji walutowej to unia walutowa

Warunki utworzenia unii walutowej: pełna integracja rynku finansowego, pełna swoboda przepływu kapitału, całkowite i nieodwracalne usztywnienie kursów walutowych (nie ma konieczności utworzenia wspólnej waluty), jedna polityka pieniężna prowadzona przez jeden BC

Formy unii walutowej:

1. wprowadzenie wspólnej waluty (jeden nie zależny BC, odpowiadający za podaż pieniądza, politykę pieniężna i kursową)

2. powiązanie kursowe (stałe kursy walutowe, zniesienie ograniczeń w przepływie kapitału na obszarze krajów członkowskich; ryzyko kursowe nadal istnieje, możliwość upadku unii kursowej)

3. kursy walut krajów członkowskich nie muszą być usztywnione, mogą zachować płynność w ramach obszaru unii

4. wprowadzenie waluty paralelnej, funkcjonującej obok walut narodowych

Plan Wernera (1970) - projekt unii gosp.i wal.:

Pełna i nieodwracalna wymienialność walut, eliminacja wahań kursów walutowych, nieodwołalne usztywnienie relacji kursowych, całkowita liberalizacja przepływu kapitału, ujednolicenie polityki pieniężnej i harmonizacja polityki ekonomicznej

Raport Delorsa (1989) - podobnie jak wyżej oraz integracja rynku finansowego, nieodwracalne usztywnienie parytetów walutowych

Traktat z Maastricht (1992)-dodatkowy wymóg przyjęcia wspólnej waluty

Optymalny obszar walutowy (Mundell, 1961): region, którego granice wyznaczają wewnętrzną mobilność czynników prod. I brak mobilności zewnętrznej

(Kenen): tworzą kraje, których produkcja i eksport są zdywersyfikowane i mają podobną strukturę gosp.

(McKinnon, 1963): stopień otwartości handlowej krajów lub regionu wobec gospodarki śwaitowej

(Baldwin, Wyplosz): tworzą kraje o wysokiej otwartości handlowej i o wysokim stopniu wzajemnych powiązań handlowych; kraje, które godzą się na wzajemne finansowe kompensowanie skutków szoków; które muszą zgadzać się w sprawie sposobów radzenia sobie z szokami (jednakowe preferencje); eliminacja nacjonalistycznych postaw

(Pelkmans): obszar, dla którego koszt zrezygnowania z płynnych kursów walutowych lub polityki dostosowań kursowych jest niższy niż korzyści wprowadzenia wspólnej waluty

Warunki, przy których unia walutowa będzie skutecznie funkcjonować; zróżnicowana struktura produkcji, niski, zbliżony poziom inflacji, elastyczność płac, całkowita liberalizacja handlu wewnątrz unii, swoboda przepływu kapitału, swoboda przepływu siły roboczej, wspólna polityka pieniężna; wprowadzenie feudalizmu fiskalnego

Jakie podmioty i mechanizmy doprowadziły do utworzenia UGiW?(Verdun): rozwój współpracy i integracji walutow dzięki ESW oraz dynamizacja integracji rynkowej (Jend.Rynek Europ.'92) inicjatywy Komisji WE, eksperci krajów członkowskich, w szczególności z sektora bankowego - opracowanie Raportu Delorsa (plan UgiW) przez BC krajów wspólnoty

Pierwsze inicjatywy w dziedzinie współpracy i integracji walutowej

1) Traktat o EWG 25.03.1957 - Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy - utworz. wspólnego rynku (swoboda przepływu towarów, usług, kapitału, osób), unia celna, polityka konkurencji, wspólna polityka rolna, handlowa i transportowa, polityka pieniężna (utworzenie Komitetu Walutowego

2) Memorandum Barre'a 12.02.1969 - dolar traci na znaczeniu, zyskuje marka - chciał wprowadzić unię walutową (Francuzi obawiali się RFN, bo frank słabł, a marka wzmacniała się, dlatego unia walutowa)

3) Konferencja Szefów Państw i Rządów Krajów Członkowkich1-2.12.1969, Haga-Francja argumentując dopłatami do rolnictwa w ówczesnej sytuacji gospodarczej (destabilizacja rynków kursów walutowych, dewaluacja franka, rewaluacja marki, upłynnienie kursów związane z kryzysem Bretton Woods) osiągnięto kompromis z Niemcami - unia walutowa została włączona do planu integracji europejskiej

4) Plan Wernera 8.10.1970

a) UGiW celem lat `70

b) transfer uprawnień z poziomu narodowego na poziom wspólnotowy

c) pełna i nieodracalna wymienialność walut, eliminacja marż wahań kursów walutowych, nieodracalne usztywnienie relacji kursowych, całkowita liberalizacja przepływu kapitału

d) utworzenie centrum decyzyjnego polityki ekonomicznej i systemu banków centralnych

e) ujednolicenie polityki pieniężnej, harmonizacja polityki ekonomicznej

kryzys energetyczny, wysoka inflacja, koncentracja państw członkowskich na własnych interesach (1972) uniemożliwiły kontynuację Planu

podjęto próbę ograniczenia wahań kursów (miało to ścisły związek z zawieszeniem wymienialności dolarów na złoto w 1971 przez Nixona u Umowę Smithsoniańską z 1971 - rozszerzenie marży wahań kursów walutowych do dolara do +/- 2,25%, wahania innych walut wobec siebie +/- 4,5%)

5) wąż walutowy w tunelu 03.1972 - wprowadzony ze względu na zbyt wysoką marżę wahań, wynikającą z Umowy Smithsoniańskiej; ograniczenie marży pomiędzy walutami krajów członkowskich do 1,125%, natomiast +/- 2,25% wynikające z Umowy Smithsoniańskiej odnosiło się do marży wahań walut krajów Wspólnoty do dolara i innych walut; na początku w wężu uczestniczyło 6 krajów, potem dołączyło kolejne 3, a 2 związały swe waluty z wężem: inflacja w GB w 1972 i dewaluacja dolara 1973 zapoczątkowały upłynnienie walut padła Umowa Smithsoniańska, a wąż stracił tunel WE utrzymała węża, lecz kraje zaczęły go opuszczać; zbyt skromne środki Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej, kryzys energetyczny, wzrost inflacji (max 24,2% w '75) dbanie o interesy własnych państw, a nie o stabilizację kursu, nie pozwoliły na sprawdzenie się węża

6) Plan Fourcade 09.1974:

1. zwiększenie krótko- i średnioterminowego kredytowania w celu podtrzymania węża walutowego

2. zwiększenie interwencji na rynku walutowym związanych z wahaniami kursów walut krajów Wspólnoty wobec siebie

3. prowadzenie jednolitej (wspólnej) polityki walutowej wobec dolara

4. zastosowanie w rozliczeniach Europejskiej Jednostki Rozrachunkowej (European Unit of Account) na podstawie koszyka walut krajów EWG

5. Francja nie była respektowana, bo dwa razy opuszczała węża, miała najgorszą syt.gosp.od RFN, prezydent nie był lubiany

7) Raport grupy Marjolina 03.1975: brak postępu w realizacji UGiW, pogłębienie różnic w polityce gospodarczej krajów członkowskich; potrzeba utwozrenia instytucji i polityki monetarnej na szczeblu wspólnotowym, w tym budżetu i SBC

8) Raport Tindemans'a 12.1975: potrzeba budowy UGiW, rozwój wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, reforma instytucji wspólnotowych, rozszerzenie ich uprawnień, usprawnienie węża i nadanie mu większej rangi

9) Ustanowienie EUA 19.03.1975, zaczęto stosować 21.04.975; wartość EUA na podstawie koszyka walut (najwięcej marka 27.3%); wprowadzono, bo kryzys m/n syst.wal., zniesienie złotego parytetu dolara, niewydajność węża

10) Wystąpienie Jenkinsa 27.10.1977: zalety unii walutowej, korzyści wspólnej waluty europejskiej jako filar światowego syst.wal. wspomagający słabnącego dolara

11) Posiedzenie Rady Europejskiej 7-8.04.1978 - brak konkretnych postanowień, ważny etap w osiągnięciu kompromisu

12) Posiedzenie Rady Europejskiej 7-8.04.1978 - d'Estaing i Schmidt przedstawili projekt ESW; cel-utworzenie w Europie strefy stabilności walutowej,; nie było to próbą utworzenia unii walutowej; mechanizm kursowy, ECU, wzmocnienie Funduszu Europejskiej Współpracy Walutowej poprzez uniesienie przez kraje członkowskie 20% swoich rezerw w złocie i dolarach

13) Rezolucja o ustanowieniu ESW 5.12.1978 w Brukseli; pełne uczestnictwo: Belgia, Dania, Holandia, Francja, RFN, Luksemburg, Irlandia, Włochy; GB poza mechanizmem kursowym; zaczął funkcjonować 13.03.1979

Przyczyny utworzenia ESW:

dyskusje i prace nad projektami UGiW prowadzone od połowy lat 70. w Komisji Radzie Ecofin, Komitecie Gubernatorów Banków Centralnych, na posiedzeniach Rady Europejskiej (od 12.1977 w porządku Obrad Rady)

wystąpienie Jenkinsa

wahania kursów walutowych, zniesienie złotego parytetu dolara, inflacja; ogólny brak akceptacji płynnych kursów walutowych po upadku systemu z Bretton Woods, które powodowały spekulację walutową, aprecjację marki oraz zakłócenia w relacjach między walutami krajów członkowskich EWG

ESW:

1. mechanizm stabilizacji kursów walutowych ERM - system kursów stałych z dopuszczalną marżą wahań +/-2.25% (wyjątek +/-6% dla lira)

2. europejska jednostka walutowa ECU - wartość była określona na podstawie koszyka walut narodowych

3. system interwencyjno-kredytowy banków centralnych w celu wspomagania walut słabszych

4. wspólna polityka zmian kursów walutowych tzw. Polityka dostosowań kursowych

ERM:

podwójny system zabezpieczenia stabilności walutowej 1. oparty na bilateralnych relacjach walutowych (+/-2,25%, +-6% lir) 2. oparty na relacjach walut narodowych w stosunku do ECU i indywidualnych wskaźnikach dywergencji - 75% dopuszczalnego odchylenia od kursu centralnego (moment rozpoczęcia interwencji na rynku walutowym)

ECU:

Unit of Account European Unit of Account ECU

koszyk 9-ciu walut krajów członkowskich

waluty były określone ilością jednostek waluty w ECU i wagą waluty w kraju w % (na wagę waluty w kraju wpływały zmiany jej kursu wobec pozostałych walut) aprecjacja waluty - wzrost wagi w koszyku, deprecjacja - spadek jej wagi)

rewizja koszyka ECU= wprowadzenie zmian w składzie ECU (udziału jednostek walutowych) => zmiana wagi

skład koszyka ECU z 21.09.1989 r. został zamrożony w dniu wejścia w życie Traktatu z Maastricht 1.11.1993

funkcje:

*miernik wartości (denominator) w mechanizmie kursowym

*podstawa określania odchyleń (dywergencji) walut od kursów centralnych

*denominator w rozliczeniach operacji przeprowadzanych w ramach systemu interwencji walutowych i mechanizmu kredytowego

*środek rozliczeń między władzami monetarnymi

Mechanizm interwencyjno-kredytowy

zasada interwencji: odchylenie się kursu waluty krajowej w stosunku do waluty drugiego kraju członkowskiego wspólnoty o 2,25% (6%) od bilateralnego kursu centralnego zobowiązywało oba kraje do podjęcia interwencji na rynku. System symetrii: BC kraju słabej waluty musiał sprzedawać walutę mocną ze swoich rezerw - stworzyć popyt na własną walutę i wpłynąć na wzrost jej kursu; BC kraju o mocnej walucie musiał wykupywać za swoją walutę słabą walutę.

pomoc kredytowa była przyznawana ze środków Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej

Etapy funkcjonowania ESW:

1. 1978-1983 -formowanie systemu: lata burzliwe, częstych zmian kursów, dużych różnic polityce, częste dostosowania

2. 1983-1987 - stabilizacja: rzadsze dostosowania kursowe, wyższy stopień koordynacji polityki pieniężnej, ESW strefą marki

3. 1988-1992 nowy ESW: rozszerzenie zakresu finansowania inwestycji walutowych przez EFWW, wykorzystywanie ECU do spłaty długów, ograniczenie dostosowań, koordynacja polityki stóp procentowych; Nowy ESW, bo miał wejść Projekt Jednolity Rynek Europejski w 1992,a w 1990 I etap wprowadzania UGiW (Delors)

4. 1992-1993 kryzys walutowy: okres ratyfikacji Traktatu z Maastricht; atak spekulacyjny; funt opuszcza (lir też) mechanizm kursowy; rozszerzenie marży wahań kursów rynkowych wobec centralnych do +/-15%

5. 199-1999 - wprowadzenie UGiW: większa dyscyplina w polityce pieniężnej i budżetowej (poza mechanizmem kursowym pozostały GB i Szwecja-nie wprowadziły wspólnej waluty)

Ocena ESW

osiągnięto założone cele:” utworzenie strefy stabilności walutowej i obniżenie poziomu inflacji

stabilność zewnętrzna stabilność wewnętrzna

(pomimo chwilowej destabilizacji walutowej 1992-1993)

ESW jako podstawa Unii walutowej

Wykorzystanie ECU: waluta publicznej emisji obligacji! waluta depozytów! waluta kredytów! depozytów w operacjach bankowych, waluta operacji przeprowadzanych na rynku międzybankowym, waluta transakcji handlowych (fakturowania) waluta rachunków oszczędnościowych ludności, waluta czeków podróżnych, waluta międzynarodowych operacji finansowych (waluta koszykowa była stabilniejsza niż pozostałe waluty o kursach płynnych) w roku 1990 ECU była piątą walutą m/n rynku kredytowego z udziałem 8.5% (przebił markę)

Rola ESW dla obecnej unii walutowej: zacieśnianie więzi w ramach mechanizmu kursowego ERM ścieżką do unii walutowej; ERM doświadczeniem dla Późniejszej unii walutowej; ERM spowodował ,że BC RFN stał się liderem europejskiej polityki pieniężnej; łagodność zasad ESW i przystosowanie się krajów wspólnoty do złagodzonych warunków spowodowało utrudnione negocjacje nad Traktatem z Maastrich

„Bardzo ważnym motywem utworzenia unii walutowej była chęć uniknięcia problemów ESW”

W ESW dominowało RFN (BC RFN prowadził politykę pieniężną, RFN było bardzo silne gospodarczo), co wnerwiało Francję i motywowało ją do utworzenia UGiW.

UGiW stał się konieczna wraz z realizacją Jednolitego Rynku Europejskiego 1992 i zniesieniem ograniczeń w przepływie kapitału (bo był wolny handel, swobodny przepływ kapitału i stałe kursy walutowe, ale brakowało jeszcze wspólnej polityki pieniężnej, by WE funkcjonowała sprawnie; wspólna polityka pieniężna mogła być tylko prowadzona przez niezależny EBC)

Ocena ESW: system sprawdził się jako strefa stabilności walutowej; kontrola przepływu kapitału zabezpieczała przed atakami spekulacyjnymi na rynku walutowym; system sprawdził się jako mechanizm łagodzący szoki zewnętrzne; system charakteryzowała dominacja RFN, gdzie marka była kotwicą układu, wokół której stabilizowanie były pozostałe waluty - zgodnie z polityką BC RFN.

Brak EBC powodował określanie standardów przez kraj o największym potencjale gospodarczym i posiadający najbardziej stabilną walutę; mechanizm kursowy ERM pokazał jakie ryzyko niesie ze sobą brak jednolitej polityki w systemie walutowym, przez co UGiW było bardziej pożądane; alternatywa UGiW w postaci płynnych kursów walutowych nie wchodziło w grę, bo podważyłaby podstawy wspólnego rynku oraz polityki makroekonomicznej i sektorowej (te dopłaty dla rolników)

Raport Delorsa 17.04.1989

Założenia unii gospodarczej: jednolity rynek wewnętrzny ze swobodą przepływu towarów, usług i kapitału, osób; polityka konkurencji i inne środki mające na celu umocnienie mechanizmów rynkowych; wspólnotowe polityki prowadzące do zmian strukturalnych i rozwoju regionalnego; koordynacja polityki makroekonomicznej, obejmującej wiążące reguły w sprawach budżetowych

Zasady funkcjonowania unii gospodarczej: oparcie unii na zasadach gosp. Rynkowej ze swobodą podmiotów rynkowych, interwencjonizm dopuszczalny w określonych usługach społecznych i dobrach publicznych; równowaga pomiędzy unią gospodarczą a walutową

Korzyści jednolitego obszaru walutowego: wyeliminowanie niepewności i ryzyka związanego z brakiem stabilności walutowej; redukcja kosztów transakcyjnych; eliminacja zróżnicowania kursów walutowych i ograniczenie podatności WE na szoki zewnętrzne; ponadto argumentem za wprowadzeniem UGiW była polityka dostosowań kursowych ESW, która była niewystarczająca w korygowaniu różnic ekonomicznych we WE

Rozwój integracji: w polityce konkurencji (ochrona wolnego rynku przed zakłóceniami ze strony podmiotów prywatnych i publicznych - np. subsydia państwowe) w polityce makroekonomicznej (centralizacja i koordynacja w dziedzinach mających bezpośredni wpływ na efekty UGiW; promowanie stabilności cen i wzrostu gospodarczego, wprowadzenie zasad koordynacji i reguł w polityce budżetowej oraz formułowanie wytycznych dla dalszej polityki) we wspólnych politykach sektorowych i horyzontalnych

ESBC: instytucja zaproponowana przez Delorsa, niezależna instytucja odpowiedzialna za politykę monetarną; a pełnić funkcje: zapewnienie stabilności cen, wspieranie wspólnej polityki ekonomicznej, przygotowanie i realizacja polityki pieniężnej, kursowej i zarządzanie rezerwami walutowymi, zapewnienie sprawnie funkcjonującego systemu płatności, uczestnictwo w nadzorze bankowym

Plan realizacji UGiW

Zasady: etapowość (każdy etap ma oznaczać wyraźny postęp w stosunku do poprzedniego), paralelizm(równoczesny postęp w integracji gospodarczej i walutowej), przyjęcie harmonogramu (rozłożenie zadań w czasie bez precyzji, ale I etap miał rozpocząć się nie później niż 1.07.1990) zasada uczestnictwa (członkowstwo w UGiW - elastyczna data i warunki)

1.07.1990-1993 ETAP I zadania: 1) etap przygotowawczy, osiągnięcie wyższego poziomu konwergencji poprzez koordynację polityki ekonomicznej i pieniężnej 2) zakończenie realizacji Projektu Jednolitego Rynku Europejskiego 1992 i wzmocnienie polityki konkurencji 3)złagodzenie dysproporcji regionalnych poprzez reformę funduszy strukturalnych i podwajanie ich środków w celu wspomagania rozwoju regionalnego 4) wprowadzenie procedury tworzącej nowe ramy koordynacji polityki ekonomicznej i fiskalnej, odpowiedzialna za nie będzie Rada Ministrów (ministrowie gospodarki finansów -Ecofin) 5) zintensyfikowanie współpracy i koordynacji integracji finansowej, usunięcie przesz kodów w integracji 6) zniesienie barier w przepływie kapitału

zmiany: utworzenie jednolitego obszaru finansowego (jednolitego rynku finansowo-bankowego, papierów wartościowych, usług ubezpieczeniowych), włączenie wszystkich walut ESW do mechanizmu kursowego(te same zasady dla wszystkich) , usunięcie barier funkcjonowania ECU w sferze prywatnej, nowelizacja decyzji Rady z roku 1964 określającej uprawnienia Komitetu Gubernatorów Banków Centralnych

ocena: WE nie spełniała warunków jednolitego obszaru walutowego, duże zróżnicowanie w spełnianiu kryteriów UGiW, większość krajów nie miała problemów ze stabilnością cen i utrzymaniem poziomu długookresowej stopy procentowej poniżej wartości referencyjnej (10%), tylko niektóre kraje spełniały kryteria finansów publicznych (deficyt -3%)PKB, dług 60% PKB); Etap I miał miejsce podczas kryzysu walutowego 1992-1993 ecesja gospodarcza (w USA od 1990, we WE 1990,ale trwał dłużej)

1.01.1994-1998 ETAP II: cele: osiągnięcie przez kraje konwergencji gospodarczej zgodnie z kryteriami z Maastrich, przygotowanie UGiW organizacyjno-technicznie (instytucjonalnie, określenie zasad wspólnej polityki pieniężnej, w polityce makroekonomicznej - osiągnięcie stabilnego wzrostu, wprowadzenie reguł deficytu budżetowego i źródeł jego funkcjonowania, prowadzenie aktywniejszej polityki międzynarodowej, utworzenie ESBC - przygotowanie zasad i wprowadzenie wspólnej polityki pieniężnej, stopniowy transfer uprawnień ze szczebla narodowego do instytucji WE

utworzony został Europejski Instytut Walutowy; cele/funkcji: 1) wzmocnienie współpracy pomiędzy bankami centralnymi w celu koordynacji polityki pieniężnej, podniesienie poziomu korwengencji i zapewnienie stabilności cen, 2) podjęcie prac w celu przygotowania ESBC i wprowadzenie jednolitej polityki pieniężnej i wspólnej waluty w II etapie UGiW oraz inne funkcje operacyjne i doradcze

EIW miał przygotować III etap: przygotować scenariusz przejścia na jednolitą walutę; opracować nowe zasady mechanizmu kursowego ERM II jako instrumentu polityki pieniężnej i współpracy walutowej strefy euro z pozostałymi krajami UE; współpracować z instytucjami stanowiącymi prawo wspólnotowe; uczestniczenie w pracach mających na celu rozwój struktur i procedur integracji rynku finansowego w strefie euro

Posiedzenie Rady Europejskiej w Madrycie 12.1995 - uzgodniono nazwę wspólnej waluty (euro) i datę przejścia do III etapu na 1.01.1999 (Zielona Księga - zadania do realizacji w III etapie)

Posiedzenie Rady Europejskiej w Dublinie 12.1996 - uzgodnienie ERM II, przyjęcie Paktu stabilności i wzrostu w celu zapewnienia dyscypliny budżetowej na obszarze UGiW, stwierdzono

Raport Konwergencji EIW 24.03.1998: 11 krajów UE została zarekomendowana do UGiW (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, Wochy i Niemcy) Grecja nie spełniała żadnego z kryteriów; większość z tych 11 krajów nie spełniała kryterium długu publicznego EIW zakończył działalność 31.05.1998 - EBC rozpoczął działalność 1.06.1998

1.01.1999 ETAP III do 31.12.2001 euro występowało tylko w obrocie bezgotówkowym i funkcjonowało równolegle z walutami narodowymi; emisja rozpoczęła się 1.01.2002, a wycofanie walut nastąpiło w ciągu dwóch miesięcy; ECU została zlikwidowana 1.01.19 i zastąpiona euro w relacji 1:1, wszystkie należności i zobowiązania wyrażone w ECU zostały automatycznie przeliczone na euro; 1.01.1999 usztywniono kursy walutowe pomiędzy walutami krajów członkowskich UGiW; strefa euro to: 11 krajów z 1.01.1999 +Grecja 01.01.2001 +Słowenia 01.01.2007; pozostałe kraje UE mogą przystąpić do ERM II, a kraje przyjęte po 1.05.204 muszą przystąpić do UGiW po spełnieniu kryteriów konwergencji.

GOSPODARKA STREFY EURO

WZROST GOSPODARCZY

Lata 50.i60.:okres wysokiego i stabilnego wzrostu gospodarczego (w latach 50, cztery z sześciu krajów EWG miało wzrost powyżej 4% średniorocznie, a USA 3,2% - wskaźnikiem jest tempo wzrostu PKB, od lat 60. w USA zaczyna poprawiać się koniunktura - w latach 1960-1967 tempo wzrostu PKB w USA i WE jest porównywalne; w latach 1950-1970 tempo wzrostu PKB w krajach Europy Zachodniej wynosiło 5,5% i było wyższe o 0,5pkt% od tempa wzrostu produktu światowego - rozwój produkcji przemysłowej od 1974 (wybuch kryzysu energetycznego) - w UE-15 tempo wzrostu spadało, a w USA rosło (coraz większa różnica między UE-15 a USA); największy wpływ na spadek tempa wzrostu gospodarczego miały Niemcy, Francja i Włochy a sytuację ratowały Irlandia, Finlandia, Hiszpania i Portugalia

Lata 60. i 70. - niska stopa przyrostu ludności (1,1% wobec 2% na świecie) i wysokie tempo wzrostu gospodarczego sprawiły, że był szybki wzrost PKB per capita (w roku 1970 UE-15 doganiała USA, ale kryzys i spadek tempa wzrostu gospodarczego w następnych dekadach spowodowały zwiększenie rozbieżności między UE-15 a USA)

Lata 90. - pogłębienie dystansu między USA a UE-15

IRLANDIA - najwyższy wzrost gospodarczy (9,2% wzrost PKB w latach 1994-2000) dzięki: polityce otwartości gospodarczej (duży udział handlu zagranicznego w PKB, napływ ZIB, imigracja stabilizująca płace), wprowadzeniu Jednolitego Rynku Europejskiego, najniższym w UE podatkom, rozwojowi infrastruktury transportowej, koncentrowanie na technologicznie zaawansowanych dziedzinach produkcji, inwestorom zagranicznym tworzącym w Irlandii platformę eksportową, dobrej lokalizacji inwestycji dla korporacji z USA

USA miało i ma wyższy wzrost zatrudnienia i wydajności pracy niż UE; USA ma przewagę technologiczną nad UE od lat 90. (boom gospodarczy, wprowadzanie nowych technologii informacyjnych IT, produkcja komputerów, półprzewodników i oprogramowania), produktywność czynników wytwórczych TFP w strefie euro spadała, a w USA rosła

Od 01.01.1999 (wprowadzenie euro) - tempo wzrostu PKB w strefie euro jest niższe niż na świecie, a w porównaniu z USA tempo wzrostu PKB w strefie euro było wyższe niż w USA tylko w 2001 i 2007

Wydajność pracy - jego tempo wzrostu spadało w strefie euro od połowy lat 90. i w latach 1999-2005 było więcej niż o połowę niższe niż w USA (niższe nakłady kapitałowe na zatrudnionego w strefie euro niż w USA, niższy wzrost TFP niż w USA, zwolnienie tempa postępu technologicznego w strefie euro, podczas gdy w USA rosło, struktura przemysłu - duży udział mało wydajnych usług w trefie euro, mniejszy udział sektorów innowacyjnych, polityka zatrudnienia, niższe wydatki na B+R)

UE a USA:

• Strefa euro niższe PKB per capita, niższe tempo wzrostu gospodarczego; wzrost gospodarczy wyższy w USA, bo spadło zatrudnienie i liczba godzin pracy na zatrudnionego, co dało wysoką wydajność pracy i wzrost PKB per capita

• jakościowa różnica czynników wzrostu (w USA wzrost wydajności pracy, strefa euro - wzrost zatrudnienia przy spadającym tempie wzrostu wydajności pracy)

1981-1990 średnioroczne tempo wzrostu PKB w USA było o 0,2pkt% wyższe niż w strefie euro

1991-1995 tempo wzrostu PKB spadło w tym samym stopniu w USA co w strefie euro

1996-2000 tempo wzrostu PKB wzrosło w porównaniu z okresem poprzednim do 2,5% w strefie euro i 2,9% w USA

2001-2005 USA zyskuje jeszcze większą przewagę nad strefą euro pod względem wzrostu gospodarczego i wydajności pracy

Wydajność pracy jest podstawowym czynnikiem wzrostu gospodarczego i poziomu stopy życiowej ludności w długim okresie, w syrenim okresie wpływa na cykl koniunkturalny, kursy walutowe, inflację, konsumpcję, inwestycje i zatrudnienie. Miarą jest realny produkt w przeliczeniu na godzinę pracy lub zatrudnionego. Czynniki wpływające na wydajność: wzrost nakładów kapitałowych i jakości pracy, B+R, innowacje, upowszechnianie nowoczesnych technologii.

1981-1995 wydajność pracy strefy euro była niższa (wysoka dynamika wzrostu z tendencją rosnącą) niż w USA, różnica zmniejszała się (strefa euro < USA)

1995- wydajność pracy w strefie euro i w USA jest porównywalna (strefa euro = USA)

1996-2000 spadek dynamiki wzrostu wydajności pracy w strefie euro, wzrost w USA (strefa euro < USA)

2001-2005 pogłębienie się różnicy między strefą euro a USA (strefa euro << USA)

Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) wpływają na poziom wydajności pracy (gospodarkę można podzielić na sektory: produkujący ICT, wykorzystujący ICT, poza oddziaływaniem ICT).

USŁUGI - udział w tworzeniu wartości dodanej - około 70%, w zatrudnieniu - około 70%.

Cechy: bardziej związane z rynkiem wewnętrznym - mniej zależne od zmian cyklu koniunkturalnego i popytem, bardziej podatne na zmiany cen niż produkty przemysłowe (rozwój usług może przyczyniać się do inflacji), decyduje o możliwościach tworzenia nowych miejsc pracy, duże zróżnicowanie rodzajów usług, niższa wydajność pracy w porównaniu z przemysłem.

Rozwój usług w strefie euro przyczyniał się do wzrostu zatrudnienia i spadku tempa wzrostu ogólnej wydajności pracy (jedynie w usługach produkowanych przez ICT tempo wzrostu wydajności pracy było wyższe niż w USA - strefa euro ma wiodącą pozycję w dziedzinie telekomunikacji); największy wpływ na obniżenie tempa wzrostu wydajności pracy miały te usługi, które rozwijały się najszybciej.

Główną przyczyną spadającego tempa wzrostu wydajności pracy w strefie euro i pogłębiania się luki w stosunku do USA (po 1996) było ograniczone wykorzystanie nowoczesnych technologii ICT w podstawowych usługach, jak handel hurtowy i detaliczny, oraz w usługach finansowych. Wzrost inwestycji i zatrudnienia w strefie euro koncentrował się w tradycyjnych sferach gospodarki, poza ICT.

Nakłady kapitałowe w sektorze ICT, i poza sektorem ICT, w strefie euro 1990-2004 spadają, spadł też wzrost produktywności czynników wytwórczych TFP, podczas gdy w USA wzrost wydajności pracy i TFP rósł. Dystans technologiczny między strefą euro a USA pogłębił się.

Syntetyczny miernik innowacyjności obejmuje potencjał i efekty.

Potencjał = zakres kształcenia i poziom wykształcenia + kreacja wiedzy (B+R) + przedsiębiorczość i zdolność do innowacji.

Efekty = wykorzystanie potencjału innowacyjnego + własność intelektualna.

UE(27) dzieli od liderów innowacyjności duży dystans (istnieją również duże różnice wewnątrz UE - od krajów będących w światowej czołówce innowacyjności do krajów mało innowacyjnych). W Europie w pierwszej dziesiątce krajów innowacyjnych znajduje się 6 krajów strefy euro. Strefę euro można podzielić na kraje:

• grupę wiodącą (Finlandia, Niemcy, Austria, Belgia)

• średni poziom innowacyjności (Holandia, Francja, Luksemburg, Irlandia)

• poniżej średniego poziomu (Portugalia, Grecja, Hiszpania, Włochy).

Wśród krajów strefy euro istnieje duże zróżnicowanie wydatków na B+R (Finlandia i Niemcy miały nawet wyższy poziom wydatków niż USA). Istnieje tendencja do zmniejszania wydatków na B+R w USA i powolne zwiększanie wydatków na B+R w strefie euro - powoli zmniejsza się różnica między USA a strefą euro.

Rozdział IV Eurosystem i jego kompetencje w prowadzeniu wspólnej polityki pieniężnej

EBC na wzór Bundesbanku za główny cel polityki pieniężnej ma stabilność cen. EBC i ESBC mają niezależności określone w Traktacie z Maastricht:

a) funkcjonalną (samodzielne opracowywanie i realizacja pol. Monetarnej oraz wykonywanie innych zadań statutowych)

b) instytucjonalną (przy wykonywaniu uprawnień oraz zadań i obowiązków WEB, banki centralne i członkowie organów decyzyjnych nie mogą ubiegać się i przyjmować instrukcji od innych podmiotów Wspólnoty, rządów państw członkowskich lub innych urzędów)

c) personalną (kadencja członków Rady Zarządzającej EBC trwa 8 lat i nie ma możliwości jej przedłużenia, Prezesi banków centralnych powoływani są na kadencje 5-letnie i mogą być ponownie wybierani; trudno jest odwołać ze stanowiska)

d) finansową (banki centralne w ESBC muszą posiadać zasoby finansowe pozwalające prawidłowo i bezpiecznie wykonywać zadania związane z uczestnictwem w ESBC; zasoby finansowe ESBC są włączone do budżetu Wspólnoty; EBC został wyposażony w kapitał zakładowy 5 mld €; subskrybentami i właścicielami kapitału są narodowe banki centralne; o polityce kursów walutowych decyduje EBC i Rada Ministrów).

EBC a Bundesbank:

1. EBC ma wyraźniej określone uprawnienia w dziedzinie utrzymania stabilności cen

2. „wolność” EBC i niezależność Bundesbanku są zbliżone

3. postanowienia Traktatu z Maastricht są trudne do zmiany, natomiast Ustawa Bundesbanku mogła być zmieniana przez zwykłą większość

4. niezależność personalna Bundesbanku była związana z priorytetami polityki kanclerza RFN, partii politycznej i prezesa banku

5. kadencje 8-letnie w obu bankach

6. EBC dba stabilność cen, tak jak inne banki centralne, ale tradycja tej stabilności nie jest tak silna, jak w przypadku Bundesbanku

7. EBC, jak i Bundesbank, musi uporać się z wydatkami rządowymi

8. EBC musi realizować podobny scenariusz w sprawie wydatków rządowych jak Bundesbank od wprowadzenia kryteriów konwergencji

9. Bundesbank był pod większą presją w dziedzinie kursu walutowego w okresie funkcjonowania ESW niż obecny EBC, ale Ecofin może zwiększyć tą presję.

Niezależność EBC a Bundesbaknu: polityczna EBC większa od Bundesbanku, personalna EBC podważona konfliktem wyboru pierwszego prezesa EBC, finansowa EBC zbliżona do Bundesbanku.

EBC i narodowe banki centralne UGiW tworzą podstawę instytucjonalną UGiW.

EBC ponosi odpowiedzialność za jednolitą politykę pieniężną w Eurosystemie. Operacje polityki pieniężnej wykonywane są na jednolitych zasadach i warunkach we wszystkich państwach UGiW.

ESBC = EBC + banki centralne wszystkich krajów UE.

Organy decyzyjne EBC: Rada Zarządzająca (Zarząd EBC i prezesi narodowych banków centralnych), Zarząd, Rada Ogólna (prezes EBC i prezesi narodowych banków centralnych wszystkich krajów UE; organ tymczasowy, symboliczny, wspomagający, doradczy). Na ich czele stoi prezes EBC (lub podczas jego nieobecności - wiceprezes).

Obowiązki Rady Zarządzającej EBC:

1. przyjmowanie wytycznych i podejmowanie decyzji zapewniających realizację zadań Eurosystemu

2. przygotowywanie założeń polityki pieniężnej w strefie euro, czyli podjęcie tzw. decyzji pośrednich (określenie podstawowych stóp procentowych i wysokości rezerw w Eurosystemie)

Obowiązki Zarządu EBC:

1. przygotowywanie posiedzeń Rady Zarządzającej

2. bieżąca realizacja polityki pieniężnej na podstawie wytycznych i decyzji Rady Zarządzającej oraz przekazywanie niezbędnych instrukcji narodowym bankom centralnym strefy euro

3. prowadzenie bieżącej działalności EBC

4. realizacja uprawnień delegowanych przez Radę Zarządzającą, które mogą obejmować też wydawanie aktów prawnych

W Eurosystemie: centralizacja decyzji wspólnej polityki pieniężnej; jej realizacja na poziomie krajów przez narodowe BC krajów UGiW; EBC koordynuje.

Eurosystem funkcjonuje na podobnych zasadach jak System Rezerwy Federalnej USA (Fed).

CELE I STRATEGIA POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Główny cel działalności EBC - utrzymanie stabilności cen (określony w TWE) - od 1998 oznacza max 2% wzrost zharmonizowanego wskaźnika cen dóbr konsumpcyjnych HICP w skali roku. Drugi cel EBC - wspieranie polityki gospodarczej Wspólnoty (oznaczającej wysoki poziom zatrudnienia, zrównoważony wzrost, postępującą spójność gospodarczą).

Cecha polityki pieniężnej w UGiW - założenie, że realizacja priorytetowego celu polityki pieniężnej przyczynia się do stabilizacji wzrostu gospodarczego w długim okresie (niska inflacja pozwala na utrzymanie poziomu zatrudnienia i tempa wzrostu PKB, bo jest mniejsze ryzyko).

Cele pomocnicze EBC:

1. monetarny (4,5% wskaźnika wartości odniesienia mierzonego agregatem M3)

2. inflacyjny (inflacja > 1%, najlepiej 2%)

EBC a Fed (Fed: cel polityki pieniężnej - długoterminowy wzrost agregatów pieniężnych i kredytowych; brak sprecyzowanej hierarchii celów; cele równorzędne polityki pieniężnej - utrzymanie stabilności cen i maksymalnego trwałego zatrudnienia; scentralizowane wprowadzanie polityki pieniężnej przez nowojorski Bank Rezerwy Federalnej)

Ocena ryzyka dotyczącego stabilności cen (cecha strategii polityki pieniężnej):

1. ekonomiczna - określenie czynników wpływających na kształtowanie się cen w krótkim i średnim okresie, zbadanie ogólnej sytuacji makroekonomicznej i w poszczególnych dziedzinach gospodarki

2. monetarna (na rynku pieniężnym) - weryfikacja analizy ekonomicznej, ocena wzrostu rozszerzonego agregatu M3.

EBC jest zobowiązany (mocą TWE):

1. do prowadzenia polityki dostosowawczej do modelu otwartej gospodarki rynkowej, sprzyjającej efektywnej alokacji zasobów

2. do operacyjnej efektywności (skuteczność regulowania krótkoterminowych stóp procentowych

3. do równego traktowania instytucji finansowych

4. do zdecentralizowanego wykonywania operacji polityki pieniężnej przez narodowe banki centralne

5. do prostych i przejrzystych zasad, ciągłości, bezpieczeństwa i optymalności kosztów

INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ

1. operacje otwartego rynku OMO - realizowane przez krajowe BC z inicjatywy EBC; przeważnie rynek pieniężny, gdzie termin zapadalności transakcji jest krótszy niż 1 rok; umożliwiają wpływanie na stopy procentowe, zarządzanie płynnością rynku, sygnalizują nastawienie EBC w polityce pieniężnej; ze względu na cel, regularność, procedury wyróżniamy:

1. podstawowe operacje refinansujące - regularne transakcje odwracalne, zwiększają płynność systemu bankowego, przeprowadzane co tydzień z jednotygodniowym terminem zapadalności, przeprowadzane przez krajowe BC w drodze przetargów standardowych, dla wszystkich instytucji kredytowych strefy euro

2. dłuższe operacje refinansujące - transakcje odwracalne, podnoszące płynność, przeprowadzane co miesiąc z trzymiesięcznym terminem zapadalności; celem jest dostarczenie do systemu bankowego środków na dłuższy okres; dokonywane zdecentralizowanie przez krajowe BC w drodze przetargów standardowych, dla wszystkich instytucji kredytowych strefy euro, by nie zatrzeć nastawienia EBC w polityce pieniężnej Eurosystem przyjmuje bierną rolę podmiotu stosującego oferowaną stopę procentową, a Rada Zarządzająca mówi z wyprzedzeniem ile środków zostanie przydzielonych w kolejnych przetargach

3. operacje dostrajające - przeprowadzane doraźnie, by kontrolować płynność, regulować stopy procentowe i łagodzić wpływ nagłych wahań płynności na stopy procentowe; mogą zmniejszać lub zwiększać płynność; głównie transakcje odwracalne, ale też bezwarunkowe, swapy walutowe, lokaty terminowe; przeprowadzane przez krajowe BC w drodze przetargów szybkich lub procedur bilateralnych, ale w wyjątkowych sytuacjach EBC może sam przeprowadzić bilateralne operacje dostrajające; uczestniczy ograniczona liczba kontrahentów

4. operacje strukturalne - korygują strukturę płynnościową Eurosystemu, regulują płynność w długim okresie; mogą być regularne i nieregularne, nie mają sprecyzowanego terminu zapadalności, mogą być realizowane przez emisję certyfikatów dłużnych, transakcje odwracalne i bezwarunkowe (procedury bilateralne)

INSTRUMENTY OMO

• transakcje odwracalne - dostarczają funduszy do sektora finansowego na ograniczony i ściśle określony czas, główny instrument OMO; formy: krajowe BC mogą kupować lub sprzedawać aktywa kwalifikowane na podstawie umów odkupu (własność aktywów przenoszona jest na kredytodawcę, potem odwrócenie transakcji przez przeniesienie aktywów z powrotem na dłużnika) lub operacje kredytowe - zabezpieczone aktywami kredyty (przekazywane jest prawo do dysponowania aktywami, dłużnik zachowuje prawo własności aktywów po spełnieniu zobowiązania kredytowego)

• transakcje bezwarunkowe - kupno lub sprzedaż kwalifikowanych aktywów bezpośrednio na rynku (pełne przeniesienie własności na nabywcę bez przyrzeczenia powrotnego przeniesienia własności); jedynie w operacjach strukturalnych i dostrajających

• emisja certyfikatów dłużnych - do dostosowania struktury Eurosystemu wobec sektora finansowego; służą zmniejszeniu płynności; certyfikaty stanowią zobowiązanie dłużne EBC wobec posiadaczy; emitowane i przechowywane w formie zapisów księgowych w depozytach pap. wart. w strefie euro; mogą być zbywane bez ograniczeń; emitowane z dyskontem (cena emisyjna < cena nominalna)

• swapy walutowe - równoczesne transakcje kasowe i terminowe w euro wobec obcej waluty; do celów dostrajających, do zarządzania płynnością i regulowania wysokości stóp procentowych; wymiana euro na walutę obcą, a potem odsprzedaż w ramach transakcji forward

• depozyty terminowe - krajowe BC mogą przyjmować depozyty terminowe od instytucji kredytowych; depozyty SA lokatami terminowymi o stałej stopie procentowej; w celach dostrajających, absorpcji płynności

• operacje BC na koniec dnia - zwiększają płynność (operacje kredytowe) lub ją zmniejszają (operacje depozytowe); termin zapadalności następny dzień roboczy; sygnalizują ogólne nastawienie EBC do polityki pieniężnej i ograniczają wahania rynkowej stopy procentowej overnight; zarządzanie zdecentralizowane przez krajowe BC

1. kredyty overnight - stopa procentowa kredytu na Konic dnia jest wyższa niż rynkowa; może być w formie umów z przyrzeczeniem odkupu z terminem overnight (własność aktywów przechodzi na kredytodawcę) lub jako zabezpieczony kredyt typu overnight (dłużnik zachowuje własność aktywów, jeśli spełni zobowiązanie kredytowe)

2. depozyty overnight - oprocentowane wg stałej stopy procentowej, niższej niż stopa rynkowa; stopa procentowa wyznacza minimalny poziom rynkowej stopy procentowej overnight; termin zapadalności to następny dzień roboczy

• system rezerwy obowiązkowej - jednorodne zasady i warunki w całej UGiW; wymóg utrzymywania rezerw obowiązkowych na rachunkach w krajowych BC; dotyczy instytucji kredytowych ustanowionych w państwach członkowskich, działających w strefie euro; instytucja nie musi utrzymywać rezerwy gdy jest w stanie likwidacji, spełnia funkcje specjalne, nie prowadzi aktywnie czynności bankowych, lub gdy wszystkie depozyty instytucji przeznaczone są na cele związane z pomocą na rzecz rozwoju; wielkość rezerwy zależy od podstawy naliczania i stopy rezerwy (2%); uśrednianie rezerw pomaga w stabilizacji stóp procentowych na rynku pieniężnym; system rezerwy kreuje lub pogłębia strukturalny niedobór płynności systemu bankowego, przez co ułatwia działanie EBC (EBC zwiększając płynność steruje rynkowymi stopami procentowymi); rezerwy są oprocentowane; EBC może zastosować sankcje, jeśli instytucja nie spełnia wymogów rezerwy obowiązkowej (odsetki karne, złożenie nieoprocentowanego depozytu, zawieszenie udziału instytucji w OMO)

REALIZACJA POLITYKI PIENIĘŻNEJ

1. lata dobrej koniunktury 1999-2000

8.04.1999 pierwsza decyzja Rady Zarządzającej o zmianie stóp procentowych; stopę głównych operacji refinansujących obniżono o 50pkt bazowych do 2,5%, stopa oprocentowania kredytów 3,5%, stopa oprocentowania depozytów 1,5% (prognozy osłabienia koniunktury, stopa inflacji poniżej 1%)

4.11.1999 druga decyzja - podniesienie stóp ze względu na poprawę sytuacji gospodarczej, inflacja 2%, w 2000 sześć razy podwyższano stopy (czynniki wzrostu inflacji od połowy 1999 do końca 2000: wzrost cen ropy naftowej i nieprzetworzonych produktów żywnościowych, spadek wartości euro w stosunku do innych walut, przede wszystkim dolara, funta brytyjskiego i franka szwajcarskiego)

09.2000 i 11.2000 interwencje EBC i innych BC na rynku walutowym powstrzymały dalszy spadek kursu euro

2. lata recesji 2001-2003 (w wyniku ataku terrorystycznego w USA)

inflacja powyżej 2%, słaba koniunktura, EBC obniżał stopę procentową siedem razy (o 275pkt bazowych), pasywna polityka EBC ze względu na inflację; od 06.2003 do 12.2005 stopy procentowe pozostawały na tym samym poziomie

3. ożywienie gospodarcze 2004-2006

inflacja stabilizuje się na poziomie 2,2% (wzrost cen ropy naftowej, wzrost podatków pośrednich, wzrost cen produktów farmaceutycznych i usług medycznych; inflację łagodził słaby wzrost płac, stabilne ceny żywności i aprecjacja euro)

Czynniki wpływające na poziom inflacji:

• ceny energii, w tym ceny ropy naftowej (20% wzrost ceny ropy naftowej zwiększa inflację w strefie euro o 0,2pkt%) - polityka głównych eksporterów

• ceny usług - duży udział usług w konsumpcji (40%), rosną szybciej niż ceny innych dóbr; ich niska wydajność powoduje wysoką inflację, niski poziom konkurencji sprzyja wzrostowi cen

• płace - nie wywołały presji inflacyjnej; nadwyżka podaży nad popytem; negocjacje płacowe; wskaźnik wzrostu płac w okresie 2003-2006 zbliżał się do celu inflacyjnego 2%; umiarkowany wzrost płac przyczynia się do stabilizacji kosztów pracy [zatrudnienie - wzrost zatrudnienia 2002-2005 wynosił 0,7% średniorocznie, a w 2006 już 1,4% (stopa bezrobocia w 2007 7,4%)], ogólny wskaźnik wzrostu płac w strefie euro nie ujawnia proinflacyjnego wzrostu płac w usługach (spowodowanego niską wydajnością pracy) oraz zróżnicowania wzrostu płac, wydajności pracy i jednostkowych kosztów pracy pomiędzy krajami członkowskimi

Polityka pieniężna EBC wywołuje zróżnicowane skutki gospodarcze w zależności od sytuacji w poszczególnych dziedzinach gospodarki krajów członkowskich. Występuje duże zróżnicowanie stóp inflacji (w 2005 wynosiło 3pkt%, w 2006 2,3pkt%). Celem polityki makroekonomicznej w strefie euro jest nie tylko utrzymanie stabilności cen, ale także produkcji na poziomie zbliżonym do potencjalnego.

Krótkoterminowe stopy procentowe - 2001-2003 obniżenie o 275pkt bazowych, 2003-2005 brak zmian stóp, 1.12.2005-14.03.2007 podnoszenie stóp o 25pkt bazowych - łagodne przeciwdziałanie wzrostowi presji inflacyjnej; niskie stopy spowodowały wzrost kredytów dla gospodarstw domowych i niebankowych instytucji finansowych w latach 2001-2005.

Podaż pieniądza - 2001-2003 wzrost podaży jako ucieczka od lokat portfolio i zmiany papierów wartościowych na płynny pieniądz wskutek wzrostu niepewności gospodarczej i finansowej, 2005-2006 wzrost pieniądza w obiegu ze względu na niskie topy procentowe; pomimo podwyższania stóp 2005-2007 podaż pieniądza rosła.

OCENA POLITYKI PIENIĘŻNEJ EUROSYSTEMU

Mimo podobieństw polityki pieniężnej w różnych krajach (konwergencja statutów i celów polityki BC) aktywność i sposób realizacji polityki przez BC może być różna, bo zależy od sytuacji makroekonomicznej, przebiegu cyklu koniunkturalnego. Ocena polityki pieniężnej:

1. w 1993 model Bryanta, Hoopera, Manna; analiza i ocena zasad polityki pieniężnej grup krajów; badano czynniki wpływające na stopy procentowe (odchylenie podaży pieniądza od wielkości właściwej, odchylenie kursu walutowego od właściwego, odchylenie stopy inflacji od celu inflacyjnego, odchylenie realnego PKB od potencjalnego)

2. od lat 90. ocena adekwatności polityki pieniężnej do aktualnego stanu gospodarki za pomocą reguły Taylora (proste zasady, polityka pieniężna zapewniająca stabilność makroekonomiczną, z czynników należy brać tylko PKB i inflację do kształtowania polityki pieniężnej, a podstawowym instrumentem oddziaływania jest stopa procentowa)

r = p + αy + β(p-2)

r - stopa funduszy federalnych lub nominalna stopa procentowa BC np. referencyjna lub redyskontowa

p - stopa inflacji ostatniego roku

y - luka PKB (odchylenie realnego PKB od docelowego, potencjalnego)

α - współczynnik siły reakcji stopy procentowej na odchylenia PKB (0,5 dla USA i 0,5 dla strefy euro)

β - współczynnik siły reakcji stopy procentowej na odchylenia inflacji (0,5 dla USA i 1,5 dla strefy euro)

stopa procentowa rośnie jeśli inflacja jest wyższa od celu inflacyjnego 2% lub gdy realny PKB rośnie powyżej potencjalnego; wg Taylora władze monetarne nie powinny wyznaczać jako priorytetów polityki pieniężnej stabilizowania kursu walutowego i podaży pieniądza, ale wpływać na poziom inflacji i realny PKB za pomocą zmian stopy procentowej; metoda Taylora pozwala określić aktywność BC, ocenić czy polityka stopy procentowej była efektywna (czy stabilizowała gospodarkę); wadą metody jest mała liczba zmiennych, nie odzwierciedla to sytuacji realnej

Utrudnienia w realizacji polityki pieniężnej: stopa procentowa w strefie euro nie jest jednolita, co powoduje że kraje o wyższej inflacji uzyskują dostęp do taniego pieniądza, a kraje o niższej inflacji ponoszą koszty wysokiej stopy procentowej; brak pełnej konwergencji w przebiegu cyklu koniunkturalnego.

3. Fernandez i Gonzalez ocenili politykę monetarną EBC, koncentrując uwagę na dostosowaniu polityki do przebiegu cyklu koniunkturalnego krajów strefy euro; formuła Taylora uzupełniona o czynnik cykliczności (o ile stopa procentowa EBC musi odchylać się od jej długookresowej wartości równowagi); EBC realizuje stabilizującą politykę pieniężną jeśli stopy procentowe dostosowują się do krótkoterminowych zmian komponentu cykliczności;

komponent cykliczności = 1,5(P_t^UEM - 2%) + 0,5OG_t^UEM

P_t^UEM - stopa inflacji w UGiW

OG_t^UEM - odchylenie realnego PKB od potencjalnego w UGiW

w 1999-2003 dostosowanie stopy procentowej do przebiegu cyklu koniunkturalnego UGiW nie odbiegało znacząco od wyznaczonej, ale biorąc pod uwagę każdy kraj oddzielnie, to polityka pieniężna była prowadzona nieprawidłowo; zmienne różnią się między krajami; ocena stopnia dostosowania optymalnej stopy procentowej przez współczynnik napięcia monetarnego

MTIⁱ = 1,5(P^UEM - Pⁱ) + 0,5(OG^UEM - OG_tⁱ)

Pⁱ - stopa inflacji w kraju i

OG_tⁱ - odchylenie realnego PKB od potencjalnego w kraju i

MTIⁱ > 0 polityka pieniężna zbyt restrykcyjna dla przebiegu cyklu koniunkturalnego w kraju i (koszty zbyt wysokiej stopy procentowej)

MTIⁱ < 0 polityka zbyt miękka (dostęp do taniego pieniądza)

RAPORT MFW: dość wyraźna nieprawidłowość polityki pieniężnej UGiW, realne stopy procentowe były przeciwne do potrzebnych w danym kraju (zwiększały inflację w krajach o wysokim wzroście gospodarczym, stymulując popyt i wzrost gospodarczy; zbyt wysokie stopy w krajach o niskiej inflacji i dekoniunkturze ograniczały wzrost popytu); wg Fernandeza i Gonzaleza brak synchronizacji cyklu koniunkturalnego w strefie euro sprawiał, że wspólna polityka pieniężna nie była dostosowana do warunków gospodarczych krajów i dlatego powinna być wspomagana przez bardziej aktywną politykę fiskalną

4. Gerdesmeir, Mongelli, Roffia ocenili Fed, Eurosystem i BC Japonii wg reguły Taylora w latach 1993-2004; wnioski: polityka pieniężna EBC była skoncentrowana na realizacji celu inflacyjnego i spełniała zasadę Taylora od 1993, Fed wykazywał znaczącą reakcję na realny wzrost PKB, trudno oceniać reakcje Banku Japonii, bo przez długi okres prowadził politykę zerowej stopy procentowej, nie było różnic o zasadniczym znaczeniu między politykami monetarnymi Fed, Eurosystemu i Banku Japonii, więcej cech wspólnych miały polityka Fed i Eurosystemu

Warunki determinujące sposób prowadzenia i efekty polityki pieniężnej:

1. dostosowanie polityki pieniężnej do zmiennych makroekonomicznych

1999-2006 niski wzrost gospodarczy w strefie euro w porównaniu z USA i gospodarką światową, różne źródła wstrząsów gospodarczych (głównie podażowe), niska elastyczność rynków (towarów, usług, pracy) w porównaniu z USA, spadające tempo wzrostu wydajności pracy (w USA szybko rosła) z powodu znacznie niższych niż w USA nakładów kapitału na 1 pracownika; 2001-2006 wskutek spadającego tempa wzrostu wydajności pracy i TFP tempo wzrostu było niskie; spadek wartości akcji na giełdach, wzrost cen ropy naftowej 1999-2000, 2004 i I poł. 2006; pozytywny wpływ miał umiarkowany wzrost płac stabilizujący poziom kosztów pracy

2. cechy strukturalne gospodarki (stopień elastyczności cen i płac, wpływający na mechanizm transmisyjny polityki pieniężnej i skutki oddziaływania na inflację, produkcję i zatrudnienie)

wolniejsze dostosowywanie się cen w reakcji na zmianę warunków gospodarczych niż w USA

1. oczekiwania inflacyjne utrzymują się wokół 2% celu inflacyjnego (od wprowadzenia euro)

2. polityka pieniężna w Eurosystemie jest przejrzysta, decyzje są skutkiem zmian stanu gospodarki, decyzje mają na celu utrzymanie stabilności cen

3. stabilność cen determinuje oczekiwania sektora prywatnego w większym stopniu niż przebyte wstrząsy gospodarcze

4. wstrząsy inflacyjne w strefie euro nie są długotrwałe i mimo niskiej elastyczności cen następuje powrót do długookresowego poziomu inflacji

5. główny cel polityki pieniężnej EBC ma silny wpływ na ceny i płace (w efekcie inflacja i jej skutki zanikają w okresie krótszym niż rok, mimo niższej elastyczności cen)

3. dostosowanie polityki pieniężnej do rodzaju wstrząsów makroekonomicznych (ze strony podaży i popytu)

wstrząsy makroekonomiczne w strefie euro pochodziły ze strony podaży, wynikały ze spadającego tempa wzrostu wydajności pracy i całkowitej produktywności czynników wytwórczych TFP (przyczyna - niższe nakłady kapitału na 1 pracownika)

Rozdział V Polityka budżetowa w strefie euro

POLITYKA BUDŻETOWA JAKO INSTRUMENT POLITYKI MAKROEKONOMICNZEJ

Dlaczego polityka budżetowa jest ważna?

1. równowaga finansów publicznych jest podstawowym warunkiem funkcjonowania UGiW, w tym przede wszystkim stabilności gospodarki i wspólnej waluty

2. wydatki budżetowe w dużym stopniu generują globalny popyt (np. wydatki na cele społeczne, publiczne, zakupy towarów i usług, finansowanie systemów ubezpieczeniowych)

3. wpływa na realizację polityki pieniężnej; polityka budżetowa dzięki automatycznym stabilizatorom koniunktury oddziałuje na koniunkturę

4. polityka budżetowa nie jest scentralizowana - jest prowadzona przez kraje członkowskie, co pozwala im pobudzać wzrost gospodarczy i kształtować podstawy przewagi konkurencyjnej.

Polityka budżetowa krajów UGiW jest koordynowana przez Pakt Stabilności i Wzrostu. Stabilność finansów publicznych w UGiW jest utrudniona funkcjonowaniem UGiW (przez brak budżetu federalnego i samodzielność krajów członkowskich w prowadzeniu polityki budżetowej).

Poziom deficytu budżetowego w strefie euro w latach 1992-1998 został obniżony z 5%PKB do nieco ponad 2%PKB (wpływ Traktatu z Maastricht). Dług publiczny nie został aż tak obniżony - w 1998 wynosił 74,1%PKB w strefie euro i był bardzo zróżnicowany w poszczególnych krajach.

W 2006 strefa euro zawierała kraje: z deficytem budżetowym powyżej wartości referencyjnej 3%PKB (Włochy 4,7%, Portugalia 4,6%), z deficytem powyżej średniej strefy euro (Grecja 2,6%, Francja 2,7%, Niemcy 2,3%), z deficytem poniżej średniej (Austria 1,3%, Luksemburg 1,5%, Belgia 0,2%), kraje z pozycją neutralną (Holandia 0,0%) i kraje z nadwyżką budżetową (Finlandia 2,9%, Hiszpania 1,5%, Irlandia 1,2%).

Dług publiczny strefy euro jest o 9,5pkt% wyższy od wartości referencyjnej. Największe zadłużenie mają Włochy 107%PKB, Grecja 104%PKB, najmniej Luksemburg ok. 7%PKB.

Priorytetowym celem polityki budżetowej w UGiW jest zdecydowana konsolidacja finansów publicznych zgodnie z zasadami zreformowanego Paktu Stabilności i Wzrostu oraz regułami budżetowymi.

PAKT STABILNOŚCI I WZROSTU jest podstawą prawną polityki budżetowej strefy euro. Jest to sformalizowany zbiór reguł i procedur stanowiących podstawę koordynacji polityki budżetowej i obligujących do utrzymania dyscypliny budżetowej; określa także sposób postępowania KE i RUE wobec kraju, który przekroczył 3%PKB deficytu.

Podstawy traktatowe nadzoru nad finansami publicznymi w strefie euro tworzą art.99 i art.104 TWE oraz Protokół w sprawie procedury dot. nadmiernego deficytu budżetowego dołączony do Traktatu (określający wartości referencyjne 3%PKB deficytu i 60%PKB długu).

Art. 99 TWE: tzw. wielostronny nadzór nad polityką gospodarczą państw członkowskich - Rada UE może wydać zalecenia jeśli kraj członkowski nie przestrzega ogólnych wytycznych w sprawie finansów publicznych lub jego polityka gospodarcza zagraża funkcjonowaniu UGiW.

Art. 104 TWE: kraje członkowskie mają unikać nadmiernego deficytu budżetowego; określone są w nim procedury, sankcje w przypadku nadmiernego deficytu i braku jego skorygowania.

PAKT STABILNOŚCI I WZROSTU (Dublin, 12,1996, z inicjatywy Niemiec) - zasady postępowania gdy kraje członkowskie nie przestrzegają dyscypliny budżetowej; w Amsterdamie 16.06.1997 RE uchwaliła zobowiązanie polityczne Komisji, Rady UE i krajów członkowskich do pełnego i terminowego wypełniania postanowień dot. nadzoru dyscypliny budżetowej. Kraje zobowiązały się do osiągnięcia równowagi budżetowej lub nadwyżki w perspektywie średnioterminowej. PAKT składa się z dwóch części: prewencyjnej i represyjnej. PAKT rozszerzono 23.03.2005 o sprawozdanie Rady Ecofin z 20.03.2005 „Poprawa wdrażania Paktu na rzecz Stabilności i Wzrostu”.

I CZĘŚĆ PREWENCYJNA - składa się z dwóch rozporządzeń (Rozporządzenie Rady WE Nr 1466/97 w sprawie wzmocnienia nadzoru nad sytuacją budżetową oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych; Rozporządzenie Rady WE Nr 1055/2005 zmieniające Rozporządzenie Nr 1466/97); jej celem jest zapobieganie nadmiernym deficytom w krajach członkowskich poprzez systematyczne monitorowanie ich sytuacji budżetowej. Państwa strefy euro muszą przedkładać Komisji i Radzie UE programy stabilizacyjne, a pozostałe kraje UE - programy konwergencji zawierające plany deficytu budżetowego i długu publicznego.

II CZĘŚĆ REPRESYJNA - podstawy prawne (Rozporządzenie Rady WE Nr 1467/97 w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia stosowania procedury nadmiernego deficytu; Rozporządzenie Rady WE Nr 1056/2005 zmieniające Rozporządzenie Nr 14676/97) mówią, że państwa członkowskie musza podjąć natychmiastowe działania korygujące w przypadku przekroczenia wartości referencyjnej deficytu budżetowego (3%PKB) oraz przewidują sankcje dla krajów, które nie skorygują deficytu budżetowego w określonym terminie.

PROCEDURA NADMIERNEGO DEFICYTU BUDŻETOWEGO - zawarta w I części prewencyjnej PAKTU; mechanizm ograniczający swobodę krajów strefy euro w prowadzeniu ekspansywnej polityki budżetowej, której skutkiem może być wzrost deficytu budżetowego (uregulowanie istniejące też w art.104 TWE).

Etapy procedury nadmiernego deficytu (1 i 2 odnoszą się do wszystkich krajów UE):

1. Określenie występowania nadmiernego deficytu budżetowego; postępowanie zaczyna się gdy deficyt państwa będzie większy niż 3%PKB, Komisja opracowuje sprawozdanie na temat sytuacji gospodarczej i budżetowej kraju, ocenia je Komitet Ekonomiczno-Finansowy, Rada UE stwierdza lub nie istnienie nadmiernego deficytu

2. Skorygowanie nadmiernego deficytu - kierowane jest zalecenie do kraju przez Radę UE z terminami podjęcia skutecznych działań naprawczych i skorygowania deficytu.

3. Jeśli kraj nie realizuje zalecenia, dostaje od Rady ostateczny termin na skorygowanie nadmiernego deficytu

4. Jeśli kraj nie zastosuje się do zaleceń i nie zredukuje deficytu, Rada może nałożyć na niego sankcje

Zmiany w PROCEDURZE wprowadzone 27.07.2005

1. postrzeganie deficytu wyjątkowego (wcześniej był to spadek PKB o 2%, teraz ujemna roczna stopa wzrostu PKB realnego

2. sprawozdanie Komisji

3. branie pod uwagę wprowadzania reformy emerytalnej w kraju w ocenie jego sytuacji budżetowej

4. procedura decyzyjna Rady UE - wydłużenie terminu podjęcia działań korygujących nadmierny deficyt i zmiana terminów decyzji Rady

Zmiany w PAKCIE z 20.03.2005

1. część prewencyjna

1. średnioterminowy cel budżetowy i ścieżka dostosowawcza do celu

2. wczesne rekomendacje Komisji i Rady dla krajów członkowskich

3. nadanie większego znaczenia konsolidacji finansów publicznych, w szczególności kryterium długu publicznego oraz reformom strukturalnym

2. część represyjna

1. sprawozdanie Komisji

2. stan koniunktury gosp.

3. systemowa reforma emerytalna

4. przedłużenie terminów na podjęcie środków i skutecznego działania korygującego nadmierny deficyt

5. powtórzenie procedury w sprawie nadmiernego deficytu publicznego

Reguły budżetowe - stałe ograniczenia w realizacji polityki budżetowej w formie wskaźników, które określają sytuację budżetową np. poziom dochodów i wydatków, poziom deficytu i zadłużenia publicznego; narodowe reguły budżetowe powinny być komplementarne w stosunku do obowiązków nakładanych na kraje członkowskie w PAKCIE; krajowe reguły budżetowe mające moc prawną dotyczą ustalania i realizacji rocznych budżetów, celów polityki budżetowej i wielkości fiskalnych ograniczających wzrost wydatków budżetowych; Reguły budżetowe dotyczą równowagi budżetowej, wydatków, dochodów, zadłużenia publicznego. Różnice pomiędzy regułami budżetowymi obowiązującymi na szczeblu regionalnym i lokalnym a centralnym

	szczebel regionalny i lokalny	szczebel centralny
ramy czasowe	roczne plany wpływów i wydatków	plany średnioterminowe z powiązanymi budżetami rocznymi
podstawa reguł	zapisane w ustawach i innych źródłach prawa	porozumienia polityczne zawierane w czasie debat parlamentarnych
kontrola	podlegają większej kontroli, ponieważ są bardziej sformalizowane; reguły kontroli zapisane w treści reguł	podlegają mniejszej kontroli, są mniej sformalizowane

W UE nie ma instytucji zależnej, która miałaby wpływ na przygotowywanie i prowadzenie polityki budżetowej. Takie instytucje istnieją w krajach członkowskich. Dzielimy je na:

1. funkcjonujące w obszarze ekonomii pozytywnej, opracowujące prognozy i analizy

2. funkcjonujące w obszarze ekonomii normatywnej, oceniające sytuację budżetową i dokonujące zaleceń dla polityki w tej dziedzinie.

Analizy i ceny przyczyniają się do podniesienia dyscypliny budżetowej.

Realizacja polityki i dyscypliny budżetowej przez kraje strefy euro

Po przyjęciu wspólnej waluty dużym problemem było utrzymanie stabilności budżetowej. Od 2000 kraje przestały dotrzymywać zobowiązań dotyczących stabilizacji finansów publicznych. W latach 2001-2005 pogorszenie sytuacji budżetowej (Portugalia, Gracja, Francja, Niemcy nie sprostały wymogom). Od 2002 wobec 6 krajów strefy euro zastosowano procedurę nadmiernego deficytu budżetowego. W 2002 RUE nie chciała wykorzystać mechanizmu wczesnego ostrzegania - naruszono wiarygodność PAKTU. W 2003 zawieszono procedury nadmiernego deficytu budżetowego wobec Niemiec i Francji - kryzys polityki budżetowej w strefie euro.

NIEMCY - wezwane do poprawy sytuacji budżetowej w 2005; 1.03.2006 RUE kazała skorygować deficyt do 2007; RUE wezwała Niemcy 14.03.2006 do przeprowadzenia konsolidacji budżetowej; 19.07.2006 KE stwierdza, że działania Niemiec prowadzą do skorygowania nadmiernego deficytu przed końcem 2007; już w 2006 deficyt obniżył się do 1,7% PKB; 06.2007 RUE uchyliła procedurę nadmiernego deficytu budżetowego wobec Niemiec.

FRANCJA - spadek deficytu budżetowego w latach 2004-2008 - większa kontrola wydatków państwowych i na ochronę zdrowia; 30.01.2007 RUE uchyliła postępowanie w sprawie nadmiernego deficytu we Francji.

HOLANDIA - w 2003 trochę przekroczyła wartość referencyjną; w 2004 wszczęto postępowanie w sprawie nadmiernego deficytu, zobowiązano kraj do obniżenia deficytu do 2005; już w 2004 deficyt spadł do 2,1%PKB; pozytywnie oceniono podjęte działania (m.in. zaprzestanie subsydiowania zatrudniania niżej wykwalifikowanych pracowników ); 05.2005 KE zaproponowała zawieszenie postępowania; RUE zakończyła procedurę 06.2005.

GRECJA - do 01.01.2001 wykonywała program dostosowawczy, lecz nie wypełniała kryteriów budżetowych; RUE nakazała 07.2004 skorygować nadmierny deficyt do końca 2005; nie udało się ograniczyć deficytu, więc zdecydowano przejść do kolejnych etapów procedury nadmiernego deficytu budżetowego; 01.2005 RUE potwierdziła brak zastosowania przez Grecję odpowiednich środków i zastosowała ostatni krok przed nałożeniem sankcji (przedłużono termin do 2006); w 2006 deficyt budżetowy zmniejszył się do 2,6%PKB; 06.2007 RUE uchyliła procedurę nadmiernego deficytu.

WŁOCHY - 2003-2005 deficyt budżetowy powyżej wartości referencyjnej; 7.07.2005 Raport KE z analizą sytuacji gospodarczej Włoch i jej wpływ na stan finansów publicznych (deficyt nieusprawiedliwiony, tylko środki doraźne na radzenie sobie z deficytem); 12.072005 RUE wydała decyzję o występowaniu nadmiernego deficytu budżetowego i zaleciła podjęcie działań korygujących z wydłużonym terminem do 2007; 02.2007 działania Włoch oceniono jako skuteczne.

PORTUGALIA - w 2001 deficyt przekroczył 4%PKB; 5.11.2002 RUE stwierdziła występowanie nadmiernego deficytu i nakazała podjęcie środków do 31.12.2002 i obniżenie deficytu przed końcem 2003; wprowadzono amnestię podatkową i dzięki temu zmniejszono deficyt poniżej wartości referencyjnej w 2002; 11.05.2004 RUE uchyliła postępowanie w sprawie nadmiernego deficytu budżetowego, podkreślając potrzebę kontroli sytuacji budżetowej kraju; w 2005 Portugalia przedstawiła plan budżetowy, w którym deficyt budżetowy wynosił 6,2%PKB, a dług >60%PKB; KE stwierdziła nadmierny deficyt budżetowy 20.07.2005, RUE wydała decyzję i zalecenie skorygowania nadmiernego deficytu budżetowego 7.10.2005; działania miały być podjęte do 19.03.2006 i obejmować kompleksową strategię reform (m.in. administrację publiczną, system ubezpieczeń społecznych w sektorze prywatnym) oraz inne zalecenia (s. 202/203).

Ocena polityki i sytuacji budżetowej w strefie euro

1. wg średniego poziom deficytu budżetowego: spadek deficytu w okresie 1997-2000 z -2,6%PKB do 0,0%PKB; wzrost deficytu 2001-2003 z -1,8% do 3%PKB ze względu na obniżki podatków i małe zmniejszanie wydatków; poprawa równowagi budżetowej w roku 2004 (choć 5 krajów miało deficyt >3%PKB) z dobrymi prognozami dla lat 2007-2008; w 2005 deficyt -2,5%; w 2006 1,6% (6 krajów miało nadwyżkę). Czynniki wpływające na sytuację budżetową - tempo wzrostu gospodarczego i dyscyplina budżetowa; brak jednoznacznych i ścisłych reguł przestrzegania PAKTU spowodowała rozluźnienie reguł polityki budżetowej od 2000.

2. dochody budżetowe w relacji do PKB: 1991-1999 wzrost dochodów w relacji do PKB, 1999-2005 spadek dochodów budżetowych w relacji do PKB, 2005-2006 dochody rosły szybciej niż PKB, 2007-2008 lekki spadek dochodów w stosunku do PKB.

3. dług publiczny: 1997-1999 przez UGiW - średnie zadłużenie 12 krajów strefy euro przekraczało wartość referencyjną, ale miało tendencję spadkową; w 1999 72%PKB; 2000-2002 słaba tendencja spadkowa do 68,2%PKB; 2003-2005 wzrost długu do 70,6%PKB; 2006 spadek zadłużenia; 2007-2008 wyraźny spadek zadłużenia. Wysoki poziom średniego zadłużenia jest spowodowany jego dużym zróżnicowaniem pomiędzy krajami; kraje dzielimy na trzy grupy (dane z 2006):

1. znacznie wyższe zadłużenie niż wartość referencyjna (Włochy, Grecja, Belgia)

2. o zadłużeniu wyższym niż wartość referencyjna i niższym niż średnia w UGiW (Austria, Francja, Portugalia, Niemcy)

3. o zadłużeniu poniżej wartości referencyjnej (Holandia, Hiszpania, Finlandia, Irlandia, Luksemburg).

4. w porównaniu z UE-27: w latach 2004-2006 podobny deficyt w UGiW i UE-27, zadłużenie UE-27 było niewiele wyższe od 60%, a od 2007 zadłużenie ma być niższe od wartości referencyjnej dla UGiW.

5. w porównaniu z USA: dług w USA jest niższy, ale ma tendencję rosnącą - dąży do zrównania poziomu z UGiW.

6. w porównaniu z Japonią: zadłużenie UGiW jest o wiele niższe, w Japonii 175,7%PKB w 2006.

Konsolidacja finansów publicznych zależy w dużej mierze od dobrej i stabilnej koniunktury gospodarczej (wyższy wzrost gospodarczy może zwiększyć dochody budżetowe, ale należy utrzymać dyscyplinę wydatków budżetowych) i rezultatów programów dostosowawczych krajów UGiW. Obniżenie wydatków może nastąpić przy wzroście zatrudnienia. Ogólna sytuacja gospodarcza w strefie euro i w większości krajów członkowskich sprzyja konsolidacji finansów publicznych. Po reformie PAKTU w 2005 ustalono potrzebę oceny sytuacji i polityki budżetowej (czyli MTBR średnioterminowy przegląd budżetowy) krajów członkowskich przez Eurogrupę (ministrowie finansów krajów strefy euro). 26.11.2006 ocena została zmieniona na debatę nad planami budżetowymi. Cele MTBR: zapewnienie koordynacji krajowych polityk budżetowych, nadanie większego znaczenia dyskusji nad planami budżetowymi na szczeblu narodowym i zobowiązanie krajów do przedstawienia planów budżetowych wcześniej. MTBR - wnioski (z debaty 20.04.2007):

1. wzrost gospodarczy i wyższe od oczekiwanych odchody z podatków mogą poprawić sytuację budżetową i stan finansów publicznych krajów strefy euro

2. warunki te umożliwiają osiągnięcie średnioterminowych celów budżetowych najpóźniej do 2010

Zobowiązania ministrów:

1. do realizacji budżetów 2007 zgodnie z planem, dodatkowe dochody obniżą deficyt i zadłużenie publiczne

2. ostrożne planowanie polityki budżetowej na 2008

3. wykorzystanie lepszych od oczekiwanych wyników budżetowych w roku 2006 do realizacji bardziej ambitnych celów budżetowych niż te, które sformułowano w programach stabilizacyjnych w roku 2006.

Od 2005 sytuacja budżetowa w UGiW poprawiła się dzięki wzrostowi gospodarczemu, realizacji średnioterminowych celów budżetowych, postępowaniu w ramach procedury nadmiernego deficytu. Jednak kraje UGiW nie przestrzegają w pełni zasad PAKTU.

Rola automatycznych stabilizatorów koniunktury

Przewaga automatycznych stabilizatorów koniunktury nad polityką dyskrecjonalną wg EBC

1. działają od razu, są wmontowane w system budżetowy i mechanizm uruchamia się wraz ze zmianami dochodów i wydatków

2. ich działanie jest bardziej przewidywalne

3. dają efekty symetryczne w całym przebiegu cyklu koniunkturalnego, ich działanie zmienia się w zależności od fazy cyklu

4. stopień zmian w wydatkach i dochodach budżetowych jest zawsze proporcjonalny do wahań cyklu koniunkturalnego

5. zmniejszają potrzebę częstych zmian stawek podatkowych

Wg Fernandeza i Gonzaleza automatyczne stabilizatory koniunktury nie są wystarczające, ich efekty działania są różne w zależności od kraju; w strefie euro nie ma synchronizacji cyklu koniunkturalnego. Ich argumenty:

1. działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury zależy od wrażliwości budżetu na wahania koniunktury i zmian poszczególnych rodzajów dochodów i wydatków budżetowych w poszczególnych fazach cyklu

2. ich działania zależy od mnożnikowych efektów wpływu zmian dochodów i wydatków budżetowych na aktywność gospodarczą w danym kraju UGiW

3. wrażliwość budżetu na wahania koniunktury zmienia się wraz z ogólnymi warunkami gospodarczymi kraju

4. efekty mnożnikowe automatycznych stabilizatorów koniunktury zależą od stopnia otwartości gospodarki i elastyczności cen i płac.

Do czasu utworzenia wspólnego budżetu krajów strefy euro polityka budżetowa będzie stosowana jako instrument oddziaływania na koniunkturę krajową w ramach zasad określonych w PAKCIE.

ROZDZIAŁ VI MIĘDZYNARODOWA ROLA EURO

Zastosowanie i znaczenie waluty w międzynarodowych stosunkach gospodarczych zależy od czynników długoterminowych (wielkość i stabilność gospodarki; polityka makroekonomiczna, w szczególności pieniężna; rozwinięty rynek finansowy i system bankowy; stabilność waluty; istnienie innych walut pełniących funkcje pieniądza światowego i regionalnych stref walutowych) i krótkoterminowych (stopy procentowe, kursy walutowe).

UE(15) w roku 1999 prawie dorównała USA pod względem PKB; strefa euro ma wysoką otwartość handlową i około 20% udział w handlu światowym (prawie 2x więcej niż USA) oraz 22,4% produktu światowego (USA 28%). Strefa euro jest coraz bardziej postrzegana jako jednolity obszar gospodarczy, bardziej niezależny i samowystarczalny, niż poszczególne kraje członkowskie. Strefa euro jest drugim po dolarze obszarem walutowym w gospodarce światowej. Na znaczenie euro w gospodarce światowej ma wpływ swoboda wymiany, postęp w integracji rynku finansowego UE, polityka zapewniająca stabilność wewnętrzną i zewnętrzną oraz wzrost gospodarczy, tzw. efekty sieciowe wynikające ze stosowania w transakcjach jednej waluty.

Rynek finansowy UE integruje się dzięki traktatowej swobodzie przepływu kapitału i swobodzie płatności pomiędzy krajami członkowskimi oraz między krajami członkowskimi i krajami trzecimi. Wyższa integracja, większa różnorodność, wyższy poziom usług sprawiają, że rynek finansowy UE jest atrakcyjny dla kredytobiorców i inwestorów z całego świata. Europejski rynek finansowy jest drugim największym rynkiem na świecie po USA. Polityka makroekonomiczna w strefie euro to połączenie instrumentów polityki pieniężnej (EBC) i budżetowej (kraje członkowskie), co powoduje niskie stopy procentowe i większą rolę automatycznych stabilizatorów koniunktury - polityka zapewniająca wzrost gospodarczy i wewnętrzną i zewnętrzną stabilność gospodarczą wpływa na międzynarodowe znaczenie euro.

Efekty sieci - obniżenie kosztów transakcji i zdobywanie coraz mocniejszej pozycji międzynarodowej; ujawniają się w fakturowaniu transakcji, w rozliczeniach i w notowaniach na giełdach towarowych.

Euro w funkcjach waluty światowej

Funkcje pieniądza światowego: środek wymiany i płatniczy, jednostka rozrachunkowa (miernik wartości), środek tezauryzacji - funkcje główne wyrażają w pełni zakresu wykorzystania i akceptacji walut w gospodarce światowej. O mianie waluty globalnej decyduje zakres w jakim stopniu waluta spełnia funkcje pieniądza światowego i zasięg przestrzenny.

STREFA PRYWATNA

Handel międzynarodowy - funkcja jednostki rozrachunkowej (fakturowanie dostaw towarów i usług) i funkcje środka wymiany (waluta transakcyjna na rynku towarów i usług).

Czynniki wyboru waluty fakturowania: koszty transakcyjne, stabilność waluty, ryzyko kursowe. Udział euro w rozliczeniach i fakturowaniu transakcji eksportowych towarów i usług z krajami trzecimi zdecydowanie wzrasta. Wzrósł też udział euro w rozliczeniach i fakturowaniu importu towarów i usług. Euro jako walutę rozliczeń i fakturowania wybierają także kraje trzecie i pozostałe kraje UE (poza strefą euro).

Ogólna tendencja (z małymi wyjątkami):

• rośnie udział euro w fakturowaniu transakcji eksportu i importu towarów w nowych krajach członkowskich, krajach kandydujących do UE, a zarazem spada udział dolara (euro przewyższa dolara);

• w krajach Azji i Pacyfiku dominuje w fakturowaniu dolar, euro ma znaczenie marginalne, choć wykazuje tendencję rosnącą;

• zastosowanie euro w funkcji waluty fakturowania rośnie w miarę terytorialnego rozwoju UE i intensyfikacji handlu w wymiarze globalnym.

Euro ma szansę umacniać swoją pozycję i skutecznie rywalizować z dolarem w wymianie handlowej (między 1999 a 2004 udział dolara w fakturowaniu światowego eksportu poza strefą euro spadł z 55,4% do 49,1%, a euro zyskało z 20,8% do 27,7%).

Waluta denominacji i depozytów

Rynek finansowy - według CLS Bank i EBC euro jest drugą walutą rynku globalnego (po dolarze). W 2004 udział we wszystkich transakcjach na globalnym rynku walutowym: dolar 44%, euro 19%.

Rynek pieniężno-kapitałowy - rynek eurowalutowy, definicja: rynek, na którym odbywają się transakcje pożyczkowe i lokacyjne w eurowalutach w skali międzynarodowej (przeprowadzane w walutach obcych poza obszarem ich emisji i nie podlegają krajowym regulacjom prawnym i krajowym władzom monetarnym np. Fed nie ma nic do powiedzenia w operacjach w dolarach poza USA).

Rynek obligacji - obligacje zagraniczne są długoterminowymi papierami dłużnymi emitowanymi przez banki działające w imieniu zagranicznego pożyczkobiorcy i rozprowadzające obligacje na rynku własnego kraju; euroobligacje są emitowane przez korporacje międzynarodowe, duże przedsiębiorstwa krajowe i organizacje międzynarodowe i mogą być oferowane na rynkach kapitałowych różnych krajów z wyłączeniem kraju, którego waluta została przyjęta do denominacji obligacji.

Rynek akcji - transgraniczny obrót akcjami rozwinięty został przez Londyńską Giełdę Papierów Wartościowych. Do dziś Londyn jest największą giełdą na rynku akcji międzynarodowych (45% udziału w obrotach światowych). Rola rynku akcji w Europie (w tym także w strefie euro) rośnie.

Rynek pożyczek:

• pożyczki oferowane przez banki strefy euro dla niebankowych pożyczkobiorców spoza strefy euro - 44% dolar, 39% euro

• pożyczki udzielane przez banki spoza strefy euro dla niebankowych podmiotów strefy euro - 56% euro, 27% dolar

• pożyczki transgraniczne banków z siedzibą poza strefą euro - 70% dolar, 8% jen, 7% euro (dane z 2005).

W funkcji denominacji euro jest ważne, jeśli w transakcji występuje kraj strefy euro. Poza strefą euro udział w denominacji jest niski (a największy udział w udzielaniu pożyczek transgranicznych denominowanych w euro miały banki Wielkiej Brytanii). W 2006 udział euro w denominacji pożyczek zmniejszył się.

Rynek depozytów

• depozyty w bankach strefy euro lokowane przez niebankowe podmioty spoza strefy euro - 51% euro, 31% dolar

• depozyty w bankach poza strefą euro lokowane przez niebankowe podmioty strefy euro - 54% euro, 30% dolar

• depozyty transgraniczne lokowane w bankach spoza strefy euro przez niebankowe podmioty spoza strefy euro - 68% dolar, 9% euro, 5% jen.

2005/2006 spadł udział euro w denominacji depozytów bankowych.

Rola euro na międzynarodowych rynkach pożyczek i depozytów jest zróżnicowana: euro stabilizuje swoją pozycję w Europie, przede wszystkim w transakcjach, gdzie jedna ze stron jest ze strefy euro, natomiast w transakcjach, gdzie wszystkie strony są spoza strefy euro - walutą denominacji jest dolar, a udział euro jest niewielki. Na międzynarodowym rynku pieniężnym euro nie osiągnęło jeszcze pozycji waluty światowej, poza Europą dominuje dolar.

Rynek instrumentów dłużnych

• instrumenty krótkoterminowe (emisja w walucie innej niż waluta kraju pożyczkobiorcy): do III kwartału 2005 udział euro rósł, a dolara malał - przewaga udziału dolara zmniejszyła się o 2,3pkt%

• długoterminowe międzynarodowe instrumenty dłużne (obligacje, noty): przewaga dolara; do 2005 euro wzmacniało pozycję, a dolar słabł; po 2005 sytuacja odwróciła się; emitentami są głównie podmioty sektora prywatnego (instytucje finansowe).

SFERA OFICJALNA

Legalny środek płatniczy w UGiW, Kosowie i Czarnogórze.

Waluta interwencyjna - euro jest kupowane i sprzedawane, by zmniejszyć presję na wzrost lub spadek wartości waluty krajowej; euro jest walutą interwencyjną w nowych krajach członkowskich (UE-10), w krajach Bałkańskich i w Rosji.

Waluta referencyjna lub zaczepu - ponad 50 krajów stosuje euro jako walutę referencyjną lub zaczepu. Euro w funkcji waluty zaczepu ma znaczenie w Europie i Afryce. Jednak ze względu na duże znaczenie UGiW w wymianie handlowej euro jest stosowane w koszyku walutowym np. Chin, Rosji.

Waluta rezerwowa - światowe rezerwy składają się w około 90% z dwóch walut (25% euro z tendencją rosnącą, 65% dolar z tendencją malejącą). Dolar ma przewagę nad euro w rezerwach, ponieważ rynek finansowy USA ma większe znaczenie w skali globalnej, dolar ma duże znaczenie jako waluta interwencji.

Wpływ wprowadzenia euro na stosunki globalne

Wprowadzenie euro i powstanie Eurosystemu to najważniejsza zmiana w międzynarodowych stosunkach walutowych i finansowych od upadku systemu walutowego Breton Woods w 1971. Euro daje UE większe możliwości wpływania na politykę zarządzania międzynarodowym systemem walutowym. Obszar euro jest ważną regionalną strefą gospodarczą, kształtującą relacje z innymi krajami i regionami świata. Wpływ strefy euro na równowagę globalną jest pozytywny lub co najmniej neutralny. W strefie występuje równowaga płatnicza, jednak gospodarka strefy euro nie ma dynamiki, która wpłynęłaby na globalne procesy rozwojowe czy uruchomienie procesów dostosowawczych. Przedstawiciele obszaru euro poprzez uczestnictwo w grupach G7, G10, G20, organizacjach OECD, Radzie MFW, Forum Stabilności Finansowej, Międzynarodowym Komitecie Walutowym i Finansowym odgrywają istotną rolę we współpracy multilateralnej (m.in. podejmowanie inicjatyw w celu zapewnienia większej stabilności międzynarodowego systemu walutowego). Ponadto UE ma w WTO mocną pozycję formalną i negocjacyjną.

---